Η κρίση του νοτιοαμερικανικού γίγαντα
του Χόρχε Αλταμίρα
Ένας τρόπος για να τεθεί σε πλαίσιο η πολιτική κρίση στην Βραζιλία είναι να σημειωθεί το γεγονός ότι αυτό θα είναι το τρίτο κοινοβουλευτικό πραξικόπημα που πραγματοποιείται στη Λατινική Αμερική από το 2010. Η τεχνική του πραξικοπήματος δεν ανήκει αποκλειστικά στους στρατιωτικούς. Το πρώτο ήταν η ανατροπή του Σελάγια στην Ονδούρα, για να ματαιωθεί η προσέγγιση με το Μπολιβαριανό μπλοκ. Το δεύτερο ήταν ανατροπή του παραγουανού Λούγο. Η ατυχία του Σελάγια ακολουθήθηκε από μια παρατεταμένη διεθνή κρίση, της οποίας επίκεντρο ήταν, σε ένα ορισμένο σημείο, η πρεσβεία της Βραζιλίας στην Τεγκουσιγκάλπα, η οποία στέγασε τον Σελάγια και αμέσως περιβλήθηκε από τις ένοπλες δυνάμεις της Ονδούρας. Του Λούγο ήταν πιο μετριοπαθής – μια διπλωματική καταγγελία εκ μέρους της Αργεντινής, της Βραζιλίας και της Βενεζουέλας, από την πόλη της Κόρδοβα. Την επαύριο της πτώσης του Λούγο ακολούθησε μια έκρηξη της παραγουανής οικονομίας, οδηγημένη σε αυτό το σημείο από τους επιχειρηματίες του τομέα της σόγιας στη Βραζιλία και την Αργεντινή, χωρίς η εξορυκτική εταιρία Rio Tinto να πετύχει το στόχο της να αποκτήσει το πλεόνασμα της ηλεκτρικής ενέργειας της Παραγουάης για να μονοπωλήσει την εκμετάλλευση του αλουμινίου – έναν άλλο στόχο αυτού του θεσμικού πραξικοπήματος.
Η απόλυση της Ντίλμα Ρούσεφ, μετά από μια πολιτική δικαστική απόφαση, δεν ξεσηκώνει κύματα, πάντως, στον τομέα της περιφερειακής διπλωματίας – το πολύ, μια αντίστοιχη καταγγελία του Έβο Μοράλες και του Ραφαέλ Κορέα. Αν προστεθεί η παρουσία ενός ενεργού παίκτη στην λατινοαμερικανική πολιτική, του Ιράν, η τάση πολιτικής αλλαγής δε θα μπορούσε να είναι πιο πλήρης: ο εθνικιστικής Αμαχντινεϊτζάντ και η Δημοκρατική Φρουρά του έδωσε τη θέση της σε μια “ρεφορμιστική” κυβέρνηση, η οποία καταπιάστηκε αμέσως να κλείσει την πυρηνική συμφωνία που απαιτούσε το ΝΑΤΟ, με την υποστήριξη της Ρωσίας και της Κίνας. Για να κλείσουμε, ο Μάκρι ανέλαβε την διακυβέρνηση της Αργεντινής. Ο Ομπάμα γιορτάζει το επιτυχημένο διεθνές “ανδρείκελό” του κάνοντας μια βόλτα στην Κούβα και την Αργεντινή, αν και εκκρεμεί ακόμη η αλλαγή καθεστώτος στη Βενεζουέλα. Όλα αυτά, όμως, θα μπορούσαν να γυρίσουν σαν μπούμερανγκ στον πρώτο μαύρο πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών, αν ο Ντόναλντ Τραμπ κερδίσει την Χίλαρι Κλίντον τον Νοέμβριο. Δεν θα είναι ένα κοινοβουλευτικό πραξικόπημα, αλλά ένα εκλογικό πραξικόπημα.
Είναι καιρός, λοιπόν, για την επαναστατική αριστερά να συγκαλέσει ένα λατινοαμερικανικό συνέδριο για να αναλάβει την πρωτοβουλία ενάντια σε αυτήν την πολιτική διαδικασία με ομοιογενή τρόπο. Διαφορετικά θα είναι στο έλεος των γεγονότων, όταν στην πραγματικότητα το μέγεθος της τρέχουσας κρίσης προσφέρει μια μοναδική πολιτική ευκαιρία. Αυτή η πρωτοβουλία στον τομέα της μαζικής πάλης θα πρέπει επίσης να εκδηλωθεί και στον κοινοβουλευτικό στίβο.
Πολιτική και πετρέλαιο
Ένας άλλος τρόπος για να τεθεί σε πλαίσιο η πολιτική κρίση στη Βραζιλία είναι να αναφερθεί απλώς ότι η Γερουσία της Βραζιλίας θα πρέπει να ψηφίσει, σύντομα, δύο προτάσεις για το καθεστώς της εκμετάλλευσης του πετρελαίου, που, όχι συμπτωματικά, είναι ένα άμεσο αποτέλεσμα της κρίσης της Petrobras και του λεγόμενου “petrolao” ή “lava jato”. Μία από τις προτάσεις καταργεί την υποχρέωση της Petrobras να παρουσιάζεται σε όλους τους διαγωνισμούς για την εκμετάλλευση της υπεράκτιας πλατφόρμας. Η άλλη πηγαίνει παραπέρα: αντικαταθιστά πλήρως το καθεστώς συμμετοχής της Petrobras με την επιστροφή στο σύστημα των παραχωρήσεων – που επιτρέπει να περάσουν τα αποδεδειγμένα αποθέματα πετρελαίου στη δικαιοδοσία των δικαιούχων επιχειρήσεων. Ο λόγος για τον οποίο ένα διεφθαρμένο από τις μίζες σύστημα, που χρονολογείται από τη δεκαετία του ’90, εκρήγνυται τώρα και που μεταξύ των πραξικοπηματιών βρίσκονται μαζικά διαβόητοι διεφθαρμένοι και διαπομπευμένοι, είναι ακριβώς αυτός: να “τελειώσουν” με το πετρελαϊκό κεφάλαιο που έχει συσσωρεύσει η Petrobras, μια κοινοπραξία μεταξύ του κράτους της Βραζιλίας και των αγορών του Σάο Πάολο και της Νέας Υόρκης. Η ψηφοφορία στη Γερουσία βάζει τέλος στην ψευδό-βιομηχανική προσπάθεια της κυβέρνησης της Βραζιλίας μεταξύ της Petrobras και των μεγάλων κατασκευαστικών και μηχανικών εταιρειών της Βραζιλίας. Η κυβέρνηση της Ντίλμα Ρούσεφ προετοιμάστηκε γι’ αυτό το κενό με την πώληση περιουσιακών στοιχείων κι ένα πρόγραμμα εκποίησης του πετρελαίου, για να αντιμετωπίσει ένα χρέος 250 δις σε δολάρια – 10 φορές υψηλότερο από τα διαθέσιμα κεφάλαια της αγοράς. Η αποτυχία αυτή είναι εμφανής και στον τομέα της εξόρυξης, όπου η μεγαλύτερη παραγωγός σιδηρομεταλλεύματος διεθνώς, η Vale do Rio Doce, μπλόκαρε όλα τα έργα βιομηχανοποίησης της πρώτης ύλης στη χώρα και τώρα βυθίζεται κάτω από το βάρος της πτώσης της διεθνούς τιμής του μεταλλεύματος και μιας μεγάλης συσσώρευσης χρέους.
Πίσω από τις δικαστικές αξιώσεις τιμωρίας της διαφθοράς βρίσκεται η βιομηχανική κατάρρευση της Βραζιλίας και η διαμάχη για τα λάφυρα των πιο σημαντικών βιομηχανιών της – δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Στο πλαίσιο της κρίσης στη διεθνή αγορά πετρελαίου, η απόσυρση της Petrobras θα είναι λειτουργική για μια αναπροσαρμογή των τιμών υπέρ των μεγάλων μονοπωλίων του πετρελαίου και του βορειοαμερικανικού “σχιστολιθικού φυσικού αερίου/πετρελαίου”. Είναι απαραίτητη μια υλιστική ανάλυση της κρίσης για να τη φωτίσουμε και να την απογυμνώσουμε από τις νομικές παραποιήσεις. Εξ άλλου, το Ανώτατο Ομοσπονδιακό Δικαστήριο της Βραζιλίας δε γεννήθηκε χθες.
Πολιτική κατάσταση και ανακυκλώσιμες κυβερνήσεις
Μια τρίτη θεμελιώδης πλευρά της τρέχουσας κρίσης είναι ο έκδηλος πραξικοπηματισμός των πλέον σημαινόντων εργοδοτικών επιχειρήσεων, πρωτίστως της Ομοσπονδίας Βιομηχανιών του Σάο Πάολο την FIESP – αν και άλλες, όπως η Εθνική Συνομοσπονδία Βιομηχανιών, συνεχίζουν απαθώς στην επίσημη κατεύθυνση. Η κρίση στον βιομηχανικό κλάδο είναι τεράστια: το ΑΕΠ μειώθηκε και ο πανίσχυρος τομέας της χαλυβουργίας, κατέγραψε αύξηση των ζημιών. Το χαλυβουργικό κεφάλαιο απαιτεί το τέλος του ανταγωνισμού με την Κίνα, από την οποία εξαρτώνται, ωστόσο, οι εξαγωγείς γεωργικών και εξορυκτικών προϊόντων. Η Βραζιλιάνικη βιομηχανία χρειάζεται μια διάσωση μεγάλης κλίμακας – τόσο η κρατική όσο και του διεθνούς χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου. Χρειάζεται, λοιπόν, να περάσει από ένα πολιτικό καθεστώς περιορισμού και υποταγής των εργαζομένων, μέσα από την εισδοχή μελών στην διεύθυνση των λαϊκών οργανώσεων, σε ένα πολιτικό καθεστώς ξεδιάντροπης επίθεσης. Γι’ αυτό χρειάζεται μια βίαιη προσαρμογή του δημοσιονομικού ελλείμματος, κυρίως μέσω απότομων περικοπών στο συνταξιοδοτικό σύστημα. Ο πραξικοπηματισμός της μεγάλης βραζιλιάνικης βιομηχανίας φέρνει στο φως τον πολιτικό αναχρονισμό του καθεστώτος που της χρησίμευσε θαυμάσια για σχεδόν μια δεκαετία. Η ισχυρή ευθυγράμμιση της ντόπιας αστικής τάξης προκειμένου να καταφέρουν αυτό το χτύπημα, καθιστά την πτώση Ρούσεφ μη αναστρέψιμη, καθώς η ήττα του πραξικοπήματος, υπό αυτές τις συνθήκες, θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνο μέσα από μια ολοκληρωτική επίθεση στην ιδιωτική περιουσία του μεγάλου κεφαλαίου που δρα στην Βραζιλία.
Σε όλη την Λατινική Αμερική επιχειρείται μια μετάβαση από κυβερνήσεις που στόχο είχαν να συγκρατήσουν τις μάζες, σε κυβερνήσεις των οποίων ο σκοπός είναι να χτυπήσουν ανοιχτά τις μάζες. Οι πολιτικοί και οικονομικοί πόροι για την επιτυχία αυτής της μετάβασης, ωστόσο, δεν υπάρχουν· ούτε η παγκόσμια κρίση βοηθάει, ούτε υπάρχει λαϊκή απογοήτευση που να σπρώχνει προς την επίτευξη αυτής. Ως εκ τούτου, όπως φαίνεται στη Βραζιλία και στην Αργεντινή, αυτή η μετάβαση θα μπορούσε να προκαλέσει προ-επαναστατικές καταστάσεις.
Η αδιάκριτη καταγγελία της διαφθοράς αποτελεί μια αναμφισβήτητη έκφραση του τέλους του τρέχοντος πολιτικού καθεστώτος, της συμμαχίας μεταξύ του PT (Κόμμα των Εργαζομένων), των εργοδοτών και των δεξιών κομμάτων, η οποία δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει χωρίς ένα γενικευμένο σύστημα πατρωνίας. Την περίοδο της κυβέρνησης Λούλα, φυλακίστηκε ο επικεφαλής του επιτελείου του, ο Ζοσέ Ντιρσέου, το πρόσωπο του PT, επειδή μοίρασε πρόσθετες αποδοχές (mensalão) στους νομοθέτες, για να σιγουρέψει την ψήφιση νομοσχεδίων. Το “lava jato” έχει αποκαλυφθεί ως ένα απίθανο σύστημα μίζας εξαπλωμένο από την κυβέρνηση PT-PMDB (Kόμμα Eργατών και Βραζιλιάνικο Κόμμα Δημοκρατικής Κίνησης). Αυτός ήταν ο χαρακτήρας “της λαϊκής κυβέρνησης”, η οποία όλη της τη ζωή ενισχύθηκε από τον σταλινισμό και τον δημοκρατική αριστερά. Δεν θα είναι η πρώτη φορά που θα γευτεί το ίδιο της το φάρμακο: της το ποτίζουν οι ίδιοι οι σύμμαχοί της (το κοινοβούλιο του Λαϊκού Μετώπου στη Γαλλία το 1939 απέβαλε το ΚΚ από το πεδίο του και έβαλε στην κυβέρνηση τον φασίστα Πεταίν). Μεταξύ των εργαζομένων και των εξαθλιωμένων μαζών της χώρας, η δυσφήμιση του ΡΤ είναι μη αναστρέψιμη: τη στιγμή που χρειάστηκαν να καλέσουν σε μια διαδήλωση υποστήριξης στην κυβέρνηση, το PT και οι ενώσεις του το μόνο που κατάφεραν ήταν να συγκεντρώσουν ένα τρίτο του κόσμου που είχαν συγκεντρώσει οι πραξικοπηματίες.
Μηδενικό άθροισμα
Ο διορισμός του Λούλα ως Αρχηγού του Επιτελείου είναι, πάνω απ’ όλα, μια επίσημη πράξη παραίτησης της Προέδρου Ντίλμα Ρούσεφ: αν ο Λούλα αποτύχει δεν θα χρειαστεί καν μια πολιτική δικαστική απόφαση. Αλλά ο Λούλα δεν έχει καμία πιθανότητα να διαφύγει πετυχαίνοντας τον κατευνασμό των πραξικοπηματιών, όπως υπαινίσσεται ο διορισμός του πρώην προέδρου της Τράπεζας της Βοστώνης, Ενρίκε Μεϊρέγιες, στη διεύθυνση της Κεντρικής Τράπεζας, όπως είχε γίνει και το 2003 με απαίτηση της Citibank. Η κρίση προχωράει με πολύ γρήγορους ρυθμούς. Ο διορισμός [του Λούλα] θα είχε νόημα αν έκανε έκκληση στο λαό για παρέμβαση, συμπεριλαμβανομένης της γενικής απεργίας. Δεν υπάρχει καμία υπόδειξη ενός παρόμοιου προσανατολισμού. Για ένα μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης, ο Λούλα επιδιώκει εντός της κυβέρνησης να βρει καταφύγιο από τη δικαστική επίθεση. Αντί να απορρίψει μονομερώς την παρέμβαση του δικαστικού σώματος για την πρόληψη της ανάληψης των καθηκόντων του, την έχει νομιμοποιήσει μέσα από διαδοχικές εφέσεις. Έτσι, ο ίδιος έκανε το ντεμπούτο του αποθέτοντας την εξουσία στα χέρια του Ανωτάτου Δικαστηρίου.
Πού πάει η Βραζιλία; Η αντικατάσταση της Προέδρου με τον αναπληρωτή της, τον Μισέλ Τέμερ του PMDB*, θα πρέπει να οδηγήσει σε νέες εκλογές, οι οποίες θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν τον Οκτώβριο, μαζί με τις δημοτικές. Ο Τέμερ δεν μπορεί να κάνει περισσότερα από το να επιβλέψει τους [φετινούς] Ολυμπιακούς Αγώνες, και ίσως ούτε καν αυτό. Μια απόλυση των δύο, με ισχυρισμούς διαφθοράς κατά την προεκλογική εκστρατεία του 2014, θα προκαλούσε μια άμεση εκλογή κλήση. Υπάρχει μια ισχνή πιθανότητα το Ανώτατο Δικαστήριο να καθυστερήσει την απόφασή του σχετικά με τον διορισμό του Λούλα. Το σενάριο αυτό ανησυχεί τον διεθνή Τύπο, ο οποίος χαρακτηρίζει ως “απρόβλεπτες” τις εκβάσεις αυτής της κρίσης.
Μια αριστερή πολιτική
Το ξεσκέπασμα των πραξικοπηματικών σχεδίων των δικαστικών καταγγελιών είναι το πρώτο καθήκον που επιβάλλει η κατάσταση στην Βραζιλία. Χωρίς τη σθεναρή καταγγελία των πραξικοπηματικών τάσεων, δεν μπορεί να ξεκινήσει μια ταξική πολιτική μέσα στην τρέχουσα κατάσταση στην Βραζιλία. Το δεύτερο καθήκον είναι να επισημανθεί ότι η διαφθορά και η αποσύνθεση της κυβέρνησης Ρούσεφ και του PT είναι το αποτέλεσμα μιας πολιτικής στην υπηρεσία του μεγάλου κεφαλαίου, των αντεπαναστατικών συμμαχιών με τα εξαθλιωμένα κόμματα της ντόπιας αστικής τάξης και τον αναπόφευκτο καριερισμό που αγγίζει όλες τις αριστερές πολιτικές που αναπτύσσονται στη σκιά του αστικού πολιτικού συστήματος και του καπιταλισμού. Χωρίς αυτήν τη διαφοροποίηση είναι αδύνατο να αναπτυχθεί μια πολιτική για τις εργαζόμενες μάζες. Με αυτά τα αιτήματα και ένα πρόγραμμα άμεσων διεκδικήσεων, είναι απαραίτητο να προωθήσουμε ένα Συνέδριο των Εργαζομένων και της Αριστεράς, με την προοπτική μιας κυβέρνησης των εργαζομένων.
21 Μαρτίου 2016
Μετάφραση ΝΑΛ
* Στο μεταξύ, το κεντρώο κόμμα PMDB, αποφάσισε να αποχωρήσει από τον κυβερνητικό συνασπισμό. Η απόφαση του PMDB να αποσύρει τους εναπομείναντες έξι υπουργούς του από την κυβέρνηση καταφέρνει ένα ακόμα σοβαρό πλήγμα στην κυβέρνηση, ενώ την Tετάρτη 30/3 παραιτήθηκε και ο υπουργός Aθλητισμού πέντε μόλις μήνες πριν τους Oλυμπιακούς του Pίο ντε Tζανέιρο.
