ΤΖΙΓΚΑ ΒΕΡΤΩΦ ΚΑΙ ΣΕΡΓΚΕΪ ΑΪΖΕΝΣΤΑΪΝ
Στις εκδηλώσεις για τα 100χρονα της Oκτωβριανής επανάστασης από την Πρωτοβουλία Kαλλιτεχνών και Διανοουμένων «Tο 2017 για το 1917»
Την Παρασκευή 3 και την Τρίτη 7 του Νοέμβρη στο πρώην κολαστήριο των ΕΑΤ-ΕΣΑ και νυν χώρο τέχνης και πολιτισμού, όπου φιλοξενούνται οι εκδηλώσεις για τα 100χρονα από την Οκτωβριανή Επανάσταση, προβλήθηκαν δύο ταινίες-σταθμός της Ρωσικής Πρωτοπορίας: «Ο άνθρωπος με την κινηματογραφική μηχανή» του Τζίγκα Βερτόφ (1929) και «Ο Οκτώβρης» του Σεργκέιν Αϊνζενστάιν.
Στις παρουσιάσεις που προηγήθηκαν της προβολής τονίστηκαν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των δυο ταινιών, οι οποίες, εξάλλου κατατάσσονται ανάμεσα στις 20 σημαντικότερες ταινίες στην ιστορία του κινηματογράφου του 20ου αιώνα.
Στην περίπτωση του Τζίγκα Βερτόφ, τονίστηκε η σχέση του σκηνοθέτη με το κίνημα της Προλετκούλτ, η συμμετοχή του στα τρένα της Αγκιτ-Προπ και η δημιουργία του κινήματος «Κινηματογράφος – Μάτι», μέσα απ’ το οποίο έχουμε τη γέννηση του Ντοκυμαντέρ, ένα απ’ τα πρώτα δείγματα είναι και η εν λόγω ταινία του Βερτόφ. Σκοπός του Βερτόφ ήταν να απαλλάξει την τέχνη του κινηματογράφου από κάθε ίχνος θεατρικότητας, για να μελετήσει τις άπειρες δυνατότητες καταγραφής της ζωής, που του προσφέρει η τέχνη του σινεμά. Στην ταινία «Ο άνθρωπος με την κινηματογραφική μηχανή», βλέπουμε τη ζωή των πολιτών σοβιετικών πόλεων όπως η Μόσχα, το Χάρκοβο, η Οδυσσός και το Κίεβο, από το πρωΐ ως το σούρουπο, μέσα από τις καινοτομίες του Βερτόφ στις εξωτερικές λήψεις, στην ταχύτητα αλληλουχίας των πλάνων, στο πέρασμα από τις κοντινές στις μακρινές λείψεις κ.ά.
Στην περίπτωση του Αϊζενστάιν, έγινε εκτενής αναφορά στο ιστορικό πλαίσιο υπό το οποίο δημιουργήθηκε η ταινία: πρόκειται για παραγγελία του Κομμουνιστικού Κόμματος για τον εορτασμό των 10 χρόνων από την Οκτωβριανή επανάσταση. Ο σκηνοθέτης στα γυρίσματα, όπως ήταν φυσικό, αναφέρεται εκτενώς στη συμμετοχή του Τρότσκι στα γεγονότα και στην οργάνωση της εξέγερσης. Ωστόσο, ο εορτασμός των 10χρονων συμπίπτει με μεγάλη διαδήλωση της Αριστερής Αντιπολίτευσης στο κέντρο της Μόσχας, σύντομα ακολουθεί η διαγραφεί της Α.Α. από το Κόμμα και βέβαια, η διαγραφή του ίδιου του Τρότσκι, η εξορία και η περιπλάνησή του σ’ έναν πλανήτη «χωρίς διαβατήριο». Ο Στάλιν επιβλέπει ο ίδιος το μοντάζ της ταινίας, επιβάλλει στον Αϊζενστάιν να αφαιρέσει τη συμμετοχή του Τρότσκι όπου υπάρχει. Ο σκηνοθέτης το δέχεται, η ταινία καθυστερεί να προβληθεί, εφόσον την ξαναδουλεύει. Τελικά, στην ταινία ο Τρότσκι φαίνεται να διαφωνεί με τον Λένιν στην κεντρική επιτροπή ως προς την ημερομηνία υλοποίησης της ένοπλης κατάληψης της εξουσίας από τους εργάτες των σοβιέτ, γεγονός που βρωμάει σταλινική σαπίλα και είναι σαφώς ανιστόρητο (για περισσότερες πληροφορίες βλ. Νέα Προοπτική, 21/10/17, σελ. 12 «Η επανάσταση και ο ρόλος του Τρότσκι» του Θόδωρου Κουτσουμπού). Η ταινία αποτελεί μια από τις πρώτες, αν όχι την πρώτη παρέμβαση της γραφειοκρατίας στην καλλιτεχνική δημιουργία, ωστόσο, η σημασία της παραμένει αμείωτη.
Στην παρουσίαση έγινε εκτενής αναφορά στις καινοτομίες που εισάγει ο Αϊζενστάιν στην τέχνη του σινεμά, ιδιαίτερα ως προς το «διαλεκτικό μοντάζ» με σκοπό τη συναισθηματική και συνειδησιακή κινητοποίηση του θεατή, τη λειτουργία της «από-οικειοποίησης» στην τέχνη του ηθοποιού, που αργότερα θα επηρεάσει το έργο του Μπέρτολτ Μπρεχτ, την κατάργηση της αντίληψης περί ενός πρωταγωνιστή και την ανάθεση αυτού του ρόλου στους επαναστατημένους εργάτες και στρατιώτες του σοβιέτ της Πετρούπολης, τη χρήση ερασιτεχνών ηθοποιών στους ρόλους της ταινίας (π.χ. ο Λένιν παίζεται από έναν οικοδόμο που του έμοιαζε πολύ), τη συμμετοχή στην ταινία ανθρώπων που συμμετείχαν στον Κόκκινο Οκτώβρη οι ίδιοι, και βέβαια, τις επιδράσεις που του ασκεί η δουλειά του επαναστάτη σκηνοθέτη του θεάτρου Βζέβολοντ Μέγιερχολντ, κοντά στον οποίο μαθήτευσε ο Αϊζενστάιν.
Κλείνοντας, να σημειώσουμε ότι ο Μέγιερχολντ δολοφονήθηκε στα κολαστήρια της Λιουμπλιάνκα απ’ τη σταλινική NKVD με την κατηγορία του «τροτσκιστή» και του «φορμαλιστή»…
Και σε πείσμα των καιρών και των γραφειοκρατών ας κρατήσουμε το στίχο του Βελιμίρ Χλέμπνικοφ που είναι και κεντρικό σύνθημα των εκδηλώσεων:
«Όλη η εξουσία στον έναστρο ουρανό»!
