της Stacey McKenna*
Τελικά, έχουμε την παράδοση εμβολίων COVID- 19. Οι λοιμωξιολόγοι ελπίζουν ότι η ανοσία της αγέλης -η προστασία από μια λοιμώδη νόσο που εμφανίζεται μόλις ένα επαρκές ποσοστό του πληθυσμού εμβολιαστεί ή μολυνθεί- βρίσκεται στον ορίζοντα. Αν και τα πρώτα εμβόλια που έλαβαν άδεια για επείγουσα χρήση από την Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων των Η.Π.Α. είναι εξαιρετικά αποτελεσματικά στην πρόληψη της COVID-19, τα δεδομένα δεν μπορούν ακόμα να μας πουν αν εμποδίζουν τη μετάδοση της SARS-CoV-2, του ιού που προκαλεί την ασθένεια.
Το ερώτημα του κατά πόσον η ανοσοποίηση αποτρέπει τους λήπτες από το να αρρωστήσουν και από το να μολύνουν τους άλλους δεν είναι μοναδικό στην τρέχουσα πανδημία. Σύμφωνα με την Dawn Bowdish, καθηγήτρια παθολογίας και μοριακής ιατρικής στο Πανεπιστήμιο McMaster, αυτή η λεγόμενη αποστειρωτική ανοσία ήταν βασικός παράγοντας για την εξάλειψη της ευλογιάς.
Ο ιός της ευλογιάς, ή variola, έπληττε τους ανθρώπινους πληθυσμούς για χιλιάδες χρόνια, όπως αποδεικνύεται από ίχνη φλυκταινών που βρέθηκαν στην 3.000 χρόνων μούμια του Αιγύπτιου Φαραώ Ραμσή Β’. Οι αναφορές δείχνουν ότι ο ιός εξαπλώθηκε παγκοσμίως τον πρώτο αιώνα μ.Χ. και τελικά έγινε πανδημία αιώνων. Οι ιστορικοί πιστεύουν ότι η ασθένεια σκότωσε περισσότερα από 300 εκατομμύρια άτομα μεταξύ του 1900 και της επίσημης εξάλειψής της το 1980. «Η ευλογιά άλλαξε την ιστορία του κόσμου – αλλάζοντας τη διαδοχή σε βασιλικούς θρόνους και τα αποτελέσματα των πολέμων που επηρέασαν τα πεπρωμένα ολόκληρων χωρών», λέει η Natasha Crowcroft, ανώτερη τεχνική σύμβουλος για την ιλαρά και την ερυθρά στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.
Η μάχη κατά της ευλογιάς ενέπνευσε τις προσπάθειες πρώιμου εμβολιασμού και οδήγησε στο εμβόλιο του Άγγλου γιατρού Edward Jenner κατά της ευλογιάς το 1796. “Ο εμβολιασμός για την ευλογιά προκάλεσε ανοσία στην αποστείρωση, πράγμα που σημαίνει ότι δεν κουβαλάς κανέναν από τους ιούς. Τα αντισώματα που παράγετε, οι απαντήσεις που παράγετε, καθαρίζουν εντελώς τον ιό από το σύστημά σας”, λέει η Bowdish.
Παρόλο που πολλά εμβόλια που χρησιμοποιούνται ευρέως σήμερα (κατά της ιλαράς, για παράδειγμα) παράγουν πολύ αποτελεσματική αποστειρωτική ανοσία, άλλα, όπως το εμβόλιο ηπατίτιδας Β, δεν παράγουν. Με αυτά τα εμβόλια, το ανοσοποιητικό σύστημα ενός ατόμου εκπαιδεύεται για την πρόληψη ασθενειών, αλλά το παθογόνο μπορεί να παραμείνει στο σώμα αυτού του ατόμου, επιτρέποντας ενδεχομένως να μολύνει άλλους. Η έλλειψη αποστειρωτικής ανοσίας σημαίνει ότι το παθογόνο μπορεί να συνεχίσει να κυκλοφορεί σε έναν πληθυσμό, όπου μπορεί να προκαλέσει ασθένεια σε μη εμβολιασμένους και ευάλωτους ανθρώπους ή να εξελιχθεί για να αποφύγει τις ανοσολογικές αντιδράσεις μας, εξηγεί η Bowdish.
Η αποστείρωση της ανοσίας μπορεί να ήταν ένας υψηλός στόχος για τους κατασκευαστές εμβολίων COVID-19, αν και δεν είναι απαραίτητη για τον περιορισμό της νόσου. Σύμφωνα με την Crowcroft, η ίδια η έννοια αυτής της ανοσίας έχει αποχρώσεις. «Στην πραγματικότητα, το φάσμα της προστασίας θα μπορούσε καλύτερα να θεωρηθεί ως ο βαθμός στον οποίο ο εμβολιασμός εμποδίζει τη μετάδοση του ιού επιθετικού τύπου ή βακτηρίων», αναφέρει.
Η περίπτωση του ροταϊού -ο οποίος προκαλεί σοβαρό εμετό και υδαρή διάρροια και είναι ιδιαίτερα επικίνδυνος για βρέφη και μικρά παιδιά- είναι αρκετά απλή. Ο εμβολιασμός περιορίζει, αλλά δεν σταματά, την αναπαραγωγή του παθογόνου. Ως εκ τούτου, δεν προστατεύει από ήπια νόσο. Ωστόσο, μειώνοντας το ιικό φορτίο ενός μολυσμένου ατόμου, μειώνει τη μετάδοση, παρέχοντας ουσιαστική έμμεση προστασία. Σύμφωνα με τα Κέντρα Ελέγχου Νόσων, 4 έως 10 χρόνια μετά την εισαγωγή ενός εμβολίου ροταϊού το 2006 στις ΗΠΑ, ο αριθμός των θετικών εξετάσεων για την ασθένεια μειώθηκε κατά 74 – 90%.
Η πορεία προς τον έλεγχο της μολυσματικής νόσου μέσω του εμβολίου δεν είναι πάντα τόσο άμεση. Τελικά, εάν και σε ποιο βαθμό ο εμβολιασμός αποτρέπει τη μετάδοση εξαρτάται από τον ίδιο τον παθογόνο παράγοντα, τον ξενιστή ή τους ξενιστές που μολύνει και την αλληλεπίδραση μεταξύ των δύο, λέει η Bowdish.
Για παράδειγμα, τα εμβόλια κατά του Bordetella pertussis, του κύριου βακτήριου που προκαλεί κοκκύτη, κάνουν εξαιρετική δουλειά για την πρόληψη της ασθένειας, αλλά δεν καθαρίζουν πλήρως το παθογόνο. Αντίθετα, καθώς το Β. pertussis αναπαράγεται στην ανώτερη αναπνευστική οδό, τα αντισώματα που προκαλούνται από το εμβόλιο ασκούν πίεση μέσω της φυσικής επιλογής για να απομακρύνουν τα βακτήρια των οποίων τα γονίδια που προκαλούν την ασθένεια είναι ενεργοποιημένα. Επειδή αυτά τα ίδια γονίδια είναι υπεύθυνα για τα μέρη των μικροοργανισμών που στοχεύονται από αντισώματα, τα βακτήρια που τα κρατούν απενεργοποιημένα αποφεύγουν την ανοσολογική απάντηση και μένουν μη ανιχνεύσιμα στο ανώτερο αναπνευστικό σύστημα, εξηγεί η Bowdish. Αυτό γίνεται πρόβλημα όταν κάποιος με ατελές ανοσοποιητικό σύστημα, όπως ένα βρέφος, συστέλλει το παθογόνο. Ελλείψει αντισωμάτων, τα γονίδια που προκαλούν ασθένειες του B. pertussis ενεργοποιούνται ξανά, προκαλώντας ασθένεια. Ωστόσο, η εισαγωγή των εμβολίων κοκκύτη στη δεκαετία του 1940 μείωσαν τα ετήσια κρούσματα στις ΗΠΑ από 100.000 και πάνω σε λιγότερα από 10.000, έως το 1965. Στη δεκαετία του 1980 οι περιπτώσεις άρχισαν αργά να ανεβαίνουν ξανά καθώς οι γονείς αρνούνταν όλο και περισσότερο να εμβολιάσουν τα παιδιά τους. Σήμερα δίνεται εκ νέου έμφαση στη μείωση της πιθανότητας έκθεσης και στη λήψη αντισωμάτων σε βρέφη ανοσοποιώντας έγκυες γυναίκες και νέες μητέρες
Οι προσπάθειες για τη διακοπή της εξάπλωσης της πολιομυελίτιδας παρέχουν επιπλέον πληροφορίες σχετικά με την πολυπλοκότητα της διακοπής μιας επιδημίας. Οι δύο κύριες κατηγορίες εμβολιασμών κατά των ιών πολιομυελίτιδας παρέχουν διαφορετικούς τύπους ανοσίας. Το απενεργοποιημένο εμβόλιο πολιομυελίτιδας (IPV) προστατεύει από συστηματική λοίμωξη και επακόλουθη παράλυση, αλλά δεν σταματά την αναπαραγωγή του ιού στο έντερο, επομένως δεν προσφέρει έμμεση προστασία σε μη εμβολιασμένα άτομα. Το στοματικό εμβόλιο πολιομυελίτιδας (OPV) δημιουργεί εντοπισμένη εντερική ανοσία, αποτρέποντας τη μόλυνση και προστατεύοντας από ασθένειες και μετάδοση. Επειδή το OPV χρησιμοποιεί έναν εξασθενημένο ζωντανό ιό πολιομυελίτιδας, εντούτοις, σε σπάνιες περιπτώσεις μεταξύ των λιγότερο ανοσοποιημένων πληθυσμών, ο εξασθενημένος ιός μεταλλάσσεται, κυκλοφορεί και για άλλη μια φορά προκαλεί ασθένεια. Η Παγκόσμια Πρωτοβουλία Εξάλειψης της Πολιομυελίτιδας και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας προτείνουν ξεχωριστές στρατηγικές εμβολιασμού ανάλογα με το τοπικό πλαίσιο. Σε μέρη όπου εξακολουθεί να υπάρχει άγρια πολιομυελίτιδα, το OPV είναι το κλειδί για την επιβράδυνση της μετάδοσης. Σε περιοχές όπου έχει εξαλειφθεί ο άγριος ιός, το IPV διατηρεί τους πληθυσμούς προστατευμένους. Χάρη στα εκτεταμένα προγράμματα ανοσοποίησης, οι ΗΠΑ είναι απαλλαγμένες από πολιομυελίτιδα από το 1979 και η ασθένεια βρίσκεται στα πρόθυρα της παγκόσμιας εξάλειψης.
Σε ένα κείμενο στο τεύχος Οκτωβρίου 2020 του American Journal of Preventive Medicine, οι ερευνητές δημιούργησαν ένα μοντέλο για το τι θα μπορούσε να σημαίνει ένα εμβόλιο COVID-19 με διάφορους τύπους προστασίας. Διαπίστωσαν ότι εάν ένα εμβόλιο προστατεύει το 80% αυτών που έχουν εμβολιαστεί και το 75% του πληθυσμού εμβολιάζεται, θα μπορούσε σε μεγάλο βαθμό να τερματίσει μια επιδημία χωρίς άλλα μέτρα όπως η κοινωνική αποστασιοποίηση. «Διαφορετικά, δεν θα μπορείτε να βασιστείτε στο εμβόλιο για να μας επιστρέψετε στο “φυσιολογικό”», λέει ο Bruce Y. Lee, συντάκτης της εφημερίδας και καθηγητής στο CUNY Graduate School of Public Health and Health Policy. Δηλαδή, εάν το εμβόλιο προλαμβάνει μόνο την ασθένεια ή μειώνει την ιογενή μετάδοση και όχι την εξάλειψή της, ενδέχεται να απαιτούνται επιπλέον μέτρα δημόσιας υγείας. Παρόλα αυτά, ο Lee τόνισε ότι ένα διαδεδομένο μη αποστειρωτικό εμβόλιο θα μπορούσε ακόμη να μειώσει το βάρος για το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης και να σώσει ζωές.
Μετάφραση από το Scientific American, 18 Iανουαρίου 2021
Θόδωρος Κουτσουμπός
- Η Stacey McKenna είναι γιατρός ανθρωπολόγος και ανεξάρτητη δημοσιογράφος. Το άρθρο δημοσιεύτηκε στοScientific American, 18 Ιανουαρίου 2021. Σε μετάφραση στα ελληνικάδημοσιεύεται στη neaprooptiki.gr με την άδειά της, ύστερα από την παρέλευση 90 ημερών από την κυκλοφορία του τεύχους, όπως απαιτεί ο εκδότης. To άρθρο στα αγγλικά βρίσκεται στο :
Πρωτότυπο άρθρο στα Αγγλικά: https://www.scientificamerican.com/article/vaccines-need-not-completely-stop-covid-transmission-to-curb-the-pandemic1/
