του Γιάννη Αγγέλη

Με τα lockdown να διαδέχονται το ένα το άλλο και τους νεκρούς να πληθαίνουν, καθώς οι άρρωστοι του covid 19 δεν βρίσκουν πια θέσεις για νοσηλεία στα νοσοκομεία, όλα τα ΜΜΕ στην Ελλάδα και διεθνώς «πυροβολούν» κατά ριπάς με την ειδησεογραφία για τα εμβόλια της σωτηρίας από την πανδημία.

Εμβόλια σωτηρίας; Από τον covid ίσως, αλλά από αυτό που ακολουθεί την πανδημία σίγουρα όχι.

Ιδού δύο πρόσφατες μελέτες «δικές τους» για το τι ακολουθεί το «τέλος» της πανδημίας, όταν αυτό με το καλό φτάσει και στα μέρη μας…

* Πρόσφατη μελέτη, από τις ελάχιστες που έχουν γίνει σχετικά, ομάδας οικονομολόγων της BIS (Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών) προειδοποιεί για επερχόμενο τσουνάμι χρεοστασίων επιχειρήσεων και της συνακόλουθης ανεργίας, που ακολουθούν την ανάσχεση της πανδημίας με την μαζική χρήση των εμβολίων(“the financial vulnerabilities driving firms to the exit”).

Έχουν προηγηθεί άλλες δύο μελέτες με το ίδιο αντικείμενο, οι οποίες όμως δεν στοχεύουν στις αιτίες που θα προκαλέσουν το «φαινόμενο» αυτό, ούτε είχαν λάβει υπόψη τους στοιχεία τα οποία βασίζονται στα δεδομένα τόσο των βορειο-ευρωπαϊκών όσο και των νοτιο-ευρωπαϊκών οικονομιών. Και ειδικά του μεγάλου βάρους που έχει σ’ αυτές ο όγκος των μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Βασικό εύρημα της μελέτης είναι ότι το «τσουνάμι» αυτό δεν εκδηλώνεται στη διάρκεια της πανδημίας, ούτε καν με την λήξη της. Αλλά με μία υστέρηση χρόνου την οποία η μελέτη των δυο οικονομολόγων της BIS Ryan Niladri Banerjee και Enisse Karroubi υπολογίζει σε δύο περίπου χρόνια, ήτοι στην διάρκεια του 2022. 

Όσον αφορά τις αιτίες που προκαλούν αυτό το κύμα επιχειρηματικού χρεοστασίου, η μελέτη φωτογραφίζει κυρίως την ποιότητα του χρέους και το οικονομικό περιβάλλον μέσα στο οποίο θα κληθούν να το εξυπηρετήσουν μετά την λήξη της πανδημίας και την σταδιακή απόσυρση των μέτρων δημοσιονομικής και νομισματικής.

Όπως υπογραμμίζεται στη μελέτη, το υψηλό βραχυπρόθεσμο χρέος και οι χαμηλές ταμειακές ροές σε σχέση με τις πληρωμές τόκων αποτελούν βασικούς παράγοντες που θα καθορίσουν το εύρος του κύματος των χρεοκοπιών.

Αξιοπρόσεκτο στοιχείο είναι ότι σύμφωνα με τα ευρήματα της μελέτης η διασφάλιση ρευστότητας και γενικότερα η διακράτηση ρευστών στοιχείων ενεργητικού «δεν φαίνεται να παρέχουν μεγάλη προστασία». Διευκρινίζεται ότι η διαθεσιμότητα ρευστότητας μπορεί να μετριάσει τους κινδύνους ρευστότητας που θα παρουσιασθούν, αλλά μπορεί να είναι τελικά «μικρή βοήθεια στην αντιμετώπιση των προβλημάτων φερεγγυότητας».

Ένα άλλο σημείο που επισημαίνεται είναι ότι η «σχέση» μεταξύ των προβλημάτων εξυπηρέτησης του χρέους και των χρεοκοπιών, είναι περισσότερο ανελαστική σε μια περίοδο σχετικής ηρεμίας από ό,τι κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Χρηματοπιστωτικής Κρίσης (GFC) και της ευρωπαϊκής κρίσης δημόσιου χρέους. Αυτό είναι το στοιχείο που οδηγεί στο συμπέρασμα στη μελέτη για την εμφάνιση χρονικής υστέρησης στα προβλήματα που θα τροφοδοτήσουν το φαινόμενο των χρεοκοπιών.

Πράγματι, όπως αναφέρει η μελέτη, «διαπιστώνουμε ότι χρειάζονται περίπου δύο χρόνια μέχρι να γίνουν αισθητές οι πλήρεις επιπτώσεις των υψηλότερων οικονομικών τρωτών σημείων στο κλείσιμο επιχειρήσεων… Παρά το πρωτοφανές σοκ του Covid-19, η ανάλυσή μας δείχνει ότι το κλείσιμο επιχειρήσεων ενδέχεται να παραμείνει περιορισμένο βραχυπρόθεσμα, καθώς η πίεση στις επιχειρήσεις μπορεί να χρειαστεί χρόνο για να δημιουργηθεί. Αυτό είναι πιθανό να ισχύει ιδιαίτερα υπό το πρίσμα της άνευ προηγουμένου στήριξης της πολιτικής για την αντιμετώπιση της πανδημίας, συμπεριλαμβανομένης της εξαιρετικά διευκολυντικής νομισματικής πολιτικής, των δημόσιων εγγυήσεων για δάνεια, των δημοσιονομικών μέτρων για την ενίσχυση των ταμειακών ροών των επιχειρήσεων και των μορατόριουμ για ορισμένες πιστωτικές υποχρεώσεις. Επιπλέον, για τις οικονομίες της ζώνης του ευρώ στη μελέτη μας, τα χρηματοοικονομικά τρωτά σημεία ήταν χαμηλότερα κατά την έναρξη της ύφεσης του Covid-19 σε σύγκριση με εκείνα που προηγήθηκαν της GFC. Ωστόσο, στο βαθμό που οι επιχειρήσεις έχουν δανειστεί για να γεφυρώσουν τη σοβαρή ύφεση, μπορεί να έχουν γίνει πιο ευάλωτες σε μελλοντικές κρίσεις, ειδικά εάν έχουν δημιουργήσει υψηλό βραχυπρόθεσμο χρέος και αντιμετωπίζουν χαμηλές ταμειακές ροές σε σχέση με τα έξοδα τόκων…».

Με άλλα λόγια η μελέτη των δύο οικονομολόγων, πέραν των άλλων λέει το προφανές, ότι με το τέλος της πανδημίας και την απόσυρση των «διευκολυντικών» πακέτων τόσο στην δημοσιονομική όσο και στην νομισματική πολιτική, οι επιχειρήσεις που στο μεταξύ έχουν υπερχρεωθεί…θα καταρρεύσουν. Η μελέτη διαπιστώνει ότι «το υψηλό βραχυπρόθεσμο χρέος σε σχέση με το σύνολο των περιουσιακών στοιχείων και τα χαμηλά κέρδη σε σχέση με τις δαπάνες τόκων προβλέπουν σημαντικά μεγαλύτερο αριθμό μεταγενέστερων χρεοστασίων».

* Μία δεύτερη μελέτη από τον εποπτικό βραχίονα της ΕΚΤ το ESRB («A system/wide scenario analysis of large scale corporate bond downgrades ESRB technical note” Jule 2020), που χρησιμοποίησε βάσεις δεδομένων του ΔΝΤ, αποκαλύπτει ότι στην Ευρωζώνη υπάρχουν ομόλογα διαβάθμισης investment grade, ονομαστικής αξίας 1,749 τρις στα όρια της υποβάθμισης (κατηγορίες Α και ΒΒΒ).

Όπως επίσης και άλλα 387 δις ευρω-ομόλογα τα οποία έχουν ήδη αξιολογηθεί ως non investment grade (κάτω από το ΒΒΒ) και τα οποία κινδυνεύουν με περαιτέρω υποβάθμιση. Η υποβάθμισή τους ισοδυναμεί με βίαιο ξεπούλημα και δρομολόγηση χρεοστασίου.

Το εντυπωσιακό στοιχείο εδώ είναι ότι τα στοιχεία αυτά αφορούν τα τέλη του 2019 και όχι την περίοδο της πανδημίας μέσα στο 2020. Και σύμφωνα με την εκτίμηση της ESRB, η εικόνα σήμερα, όταν ολοκληρωθεί η συγκέντρωση των στοιχείων για το 2020, θα αποδειχθεί εξαιρετικά χειρότερη, καθώς ένα μεγάλο τμήμα αυτών έχει ήδη υποβαθμισθεί. Και ένας νέος όγκος investment grade τίτλων στριμώχνεται ήδη στο όριο της υποβάθμισης.

Οι “έκπτωτοι άγγελοι”

Οι τίτλοι που χάνουν την investment grade διαβάθμιση, ήδη έχουν αποκτήσει το συμβολικό όνομα Fallen Angels” και με το «όνομα» αυτό αναφέρονται στα σχετικά σενάρια και αναλύσεις.

Τα ομόλογα αυτά βρίσκονται σε χαρτοφυλάκια επενδυτικών φορέων όπως επενδυτικά Funds, Ασφαλιστικές εταιρείες, Τράπεζες, Συνταξιοδοτικά Ταμεία.

Η υποβάθμιση των τίτλων αυτών υποχρεώνει καταστατικά κάποια από τα χαρτοφυλάκια αυτά να προβούν άμεσα σε ρευστοποιήσεις εφ’ όσον οι τίτλοι χάσουν την investment grade διαβάθμιση.

Σύμφωνα με τα σενάρια που έχει διαμορφώσει το ESRB οι επικείμενες υποβαθμίσεις με βάση τα στοιχεία του τέλους του 2019 –τα οποία όπως σημειώνεται στην Έκθεση  είναι ήδη πίσω από την πραγματική κατάσταση λόγω της πανδημίας που έχει μεσολαβήσει– δείχνουν ότι οι “Fallen Angels” κινούνται μεταξύ 232 και 443 δις ευρώ.

Με βάση το εύρος αυτό υπολογίζεται σύμφωνα με το μοντέλο που έχει υιοθετήσει η ανάλυση του ESRB ότι οι ρευστοποιήσεις των Fallen Angels από τους επενδυτικούς φορείς θα κινηθούν μεταξύ των 198 και 373 δις ευρώ καθώς κάποιοι επενδυτικοί φορείς δεν δεσμεύονται καταστατικά και μπορούν να τα διακρατήσουν ελπίζοντας στις παρεμβάσεις της ΕΚΤ.

Ήδη, όπως είναι γνωστό από τον περασμένο Μάρτιο, η Fed με ειδική ανακοίνωσή της, στην προσπάθειά της να ανακόψει τις ρευστοποιήσεις που είχαν αρχίσει να κλιμακώνονται οδηγώντας σε αλυσίδα χρεοκοπιών, προανάγγειλε την πρόθεσή της να επεκτείνει τις αγορές τίτλων και στους Fallen Angles, ήτοι εταιρικά ομόλογα τα οποία όταν είχαν εκδοθεί ήταν investment grade, αλλά στην συνέχεια έχασαν την επενδυτική διαβάθμιση.

H EKT στα βήματα της Fed

Σε ανάλογη κατεύθυνση «ακούγεται» ότι σκέπτεται να κινηθεί και η ΕΚΤ είτε με σχετική απόφαση στο Συμβούλιο του Δεκεμβρίου είτε στις αρχές του 2021, καθώς οι σχετικές εκτιμήσεις προβλέπονται εξαιρετικά άσχημες. Άλλωστε και η έρευνα του ESRB με τα σχετικά ευρήματα είχε δρομολογηθεί αρκετά ενωρίτερα και πριν από την πανδημία, καθώς τα προειδοποιητικά στοιχεία είχαν εντοπισθεί από το καλοκαίρι του 2019. 

Χαρακτηριστικό των πιέσεων που έχουν ασκηθεί στις Κεντρικές Τράπεζες μαζί και στην ΕΚΤ είναι το γεγονός ότι ακόμα και το ΔΝΤ πιέζει για ακόμα μεγαλύτερη παρέμβαση.

Η επικεφαλής του Ταμείου Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα στις αρχές του Νοέμβρη είχε προειδοποιήσει ότι «η κατάρρευση της οικονομικής δραστηριότητας εξ αιτίας της πανδημίας έχει θέσει υπό μεγάλη πίεση τις κεντρικές τράπεζες, υποχρεώνοντάς τες να ακολουθούν πολιτικές νομισματικής χαλάρωσης και να προχωρούν σε ολοένα και μεγαλύτερες μειώσεις επιτοκίων. Όμως η συνέχιση στην ίδια κατεύθυνση σήμερα όχι μόνο δεν είναι δυνατή αλλά δεν είναι ούτε… επαρκής».

Αυτή είναι η «επόμενη ημέρα», μετά τους μαζικούς εμβολιασμούς και την έξοδο από την πανδημία, μαζικές χρεοκοπίες και ανεργία.

Το σύστημα έχει συνέπεια, όταν δεν θα μας σκοτώνει πια με τον covid, θα μας εξασφαλίζει την εξαθλίωση και την πείνα από την μαζική ανεργία. Φτάνει πια.