Σάββας Μιχαήλ
Στην τράπεζα του σφαγέα
[Ομιλία στην παρουσίαση του βιβλίου Επιχείρηση Σφαγή του Rodolfo Walsh (έκδοση Ακυβέρνητες Πολιτείες, στην Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Θεσσαλονίκης, Πέμπτη 9 Μαΐου 2019]
Μέσα στο σύστημα δεν υπάρχει δικαιοσύνη
Rodolfo Walsh
1. Ο Hegel είχε παρομοιάσει την Ιστορία με την τράπεζα του σφαγέα.1 Το επιβεβαιώνει, με τον τρόπο του, και το κλασικό πια βιβλίο Επιχείρηση Σφαγή του Rodolfo Walsh, του Αργεντίνου συγγραφέα και αγωνιστή που ζήτησε την αλήθεια και την δικαιοσύνη για να συναντήσει την ανείπωτη φρίκη της κρατικής βίας, τον αγριανθρωπισμό της ακροδεξιάς δικτατορίας και τον μαρτυρικό θάνατο, της κόρης του και τον δικό του, στα βάρβαρα χέρια της αντεπανάστασης.
Το βιβλίο αφορά, όπως λέει ο ίδιος ο συγγραφέας “ένα ολόκληρο κεφάλαιο στην ιστορία της βαρβαρότητάς μας”2.
Πρόκειται για την εν ψυχρώ σφαγή αθώων, πάμφτωχων εργατών που έκαναν το λάθος να συναντηθούν σε λάθος ώρα σε λάθος τόπο: τον Ιούνιο του 1955, στο σπίτι ενός άλλου αθώου φτωχοδιάβολου, για να ακούσουν μαζί από το ραδιόφωνό του ένα ματς και σύρθηκαν, τελικά, από την αστυνομία, για να εκτελεστούν σε έναν σκουπιδότοπο, στο Χοσέ Λεόν Σουάρες.
Η όλη επιχείρηση έγινε κακήν κακώς, με τα μάουζερ των αστυνομικών να σκοτώνουν πέντε, να τραυματίζουν βαριά έναν άλλο και να αφήνουν έξι επιζώντες να τρέχουν στα χωράφια και προς κάθε κατεύθυνση για να σωθούν. Η διαταγή ήρθε από την κορυφή του κράτους και τον τότε Πρόεδρο Αραμπούρου, στο όνομα της δημοκρατίας και στα πλαίσια της βίαιης καταστολής μιας απόπειρας των περονικών να επανέλθουν πραξικοπηματικά στην εξουσία, από την οποία τους είχε ανατρέψει πρωτύτερα ένα άλλο πραξικόπημα. Το αντιπερονικό, υποκινούμενο από τις HΠΑ και την ντόπια αστική ολιγαρχία πραξικόπημα πομπωδώς αυτο-ονομάστηκε “Revolución Libertadora”, Απελευθερωτική Επανάσταση. Ο λαός το αποκάλεσε σωστά Revolución Fusiladora, Επανάσταση των τουφεκισμών.
Θα μπορούσε να πει κανείς ότι αυτό το κεφάλαιο εμπεριέχει όλα εκείνα τα βασικά στοιχεία που καθιστούν όχι μόνο την Ιστορία της Αργεντινής και της Λατινικής Αμερικής αλλά συνολικά την μέχρι τώρα Ιστορία της ταξικής κοινωνίας Ιστορία της βαρβαρότητας. Ιστορία, όμως, και της ταξικής πάλης ενάντια στην βαρβαρότητα, για να μπει τέλος στην “λέπρα μέσα στον πολιτισμό”3, για την οποία μιλούσε ο Καρλ Μαρξ.
2. Πρόκειται για ένα αντισυμβατικό βιβλίο. Το είπανε μη μυθοπλαστικό μυθιστόρημα, a non fiction novel. Μια προσεκτικότερη ανάγνωση, μπορεί, όμως, να ανακαλύψει ότι είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα καλό αστυνομικό ρεπορτάζ από κάποιον πεισματάρη κι άφοβο δημοσιογράφο, που δίνει, πριν τον Truman Capote, στο πετυχημένο ρεπορτάζ του την μορφή ενός roman-vérité, ενός “μυθιστορήματος-αλήθεια”, κάτι μεταξύ καλής δημοσιογραφικής έρευνας και λογοτεχνικής εξιστόρησης πραγματικών γεγονότων.
Η ιδιοτυπία του εμβληματικού βιβλίου του Ουόλς δεν ακυρώνει την λογοτεχνική του φύση. Τον συγγραφέα τον συνοδεύει συχνά ο τίτλος του “αντι-Μπόρχες”. Δεν συμφωνούμε. Πρώτα και κύρια, η υπαρκτή και έκδηλη πολιτική αντίθεση μεταξύ του εχθρού της αντιπερονικής δικτατορίας Ουόλς και του συντηρητικού αντιπερονισμού του Μπόρχες δεν μπορεί να προεκτείνεται γραμμικά, μηχανικά, στο επίπεδο της τέχνης, όπως σωστά τόνιζε ο Λέων Τρότσκυ στα κείμενά του για την Λογοτεχνία και Επανάσταση. Άλλα κριτήρια είναι εκείνα με τα οποία κρίνεται η πολιτική στάση ενός καλλιτέχνη κι άλλα η καλλιτεχνική ποιότητα του έργου του που πάντα περιέχει ένα “ουτοπικό πλεόνασμα” που ξεπερνάει τις πολιτικές -ιδεολογικές του πεποιθήσεις.
Εκεί που, ίσως, συναντιούνται οι πολιτικά αντίθετοι Αργεντίνοι συγγραφείς, είναι ο ίδιος ο Λαβύρινθος, για τον οποίο ο Μπόρχες μας δώρησε ένα ανυπέρβλητο ποιητικό όραμα κι ο Ουόλς την πυρετώδη γραφή ενός “hard boil novel” à la Dashiell Hammet μέσα στο οποίο θα χαθεί κι ο ίδιος.
Το βιβλίο του Ουόλς είναι το οδοιπορικό αναζήτησης της αλήθειας της Ιστορίας. Της εισόδου, μέσα από την στενή πόρτα μιας τραγικής της στιγμής βαθειά στον λαβύρινθο. Μιας πορείας στις στοές του λαβυρίνθου, ενάντια σε όλους τους Μινώταυρους, ενάντια στις ανθρωποθυσίες των Κυριάρχων. Μια αναζήτηση μέχρις εσχάτων, έως την αλήθεια για την Ιστορία και την υπεράσπιση της ιστορικής δικαιοσύνης, έστω κι αν αυτό απαιτεί το μέγιστο τίμημα: τον θάνατο. Έναν θάνατο, όμως, που επέρχεται για χάρη της αλήθειας και της δικαιοσύνης, δηλαδή για χάρη της ζωής.
Ο συγγραφέας, ο ίδιος, σώματι και ψυχή, εμπλέκεται σε ό,τι αναζητά, σε ό,τι γράφει. Μεταμορφώνεται, από αντι-ήρωας της καθημερινότητας, από απολίτικος δημοσιογράφος και συγγραφέας λαϊκών αστυνομικών μυθιστορημάτων σε ήρωα της ίδιας του της γραφής αλλά και σε έναν ήρωα της ταξικής πάλης που, χωρίς φανφάρες, χαρίζει χωρίς αντάλλαγμα την ζωή του υπέρ της ζωής των ταπεινών και καταφρονεμένων, για μια ζωή άλλη σε ένα κόσμο αλλαγμένο, χωρίς τάξεις και καταπίεση.
Η πορεία μέσα στους κακοτράχαλους δρόμους της Ιστορίας και το χρονικό της γίνονται δρόμος πολιτικής συνειδητοποίησης κι αυτοσυνειδησίας. Ανακάλυψη του Εαυτού πέρα από το εξατομικευμένο Εγώ, ενός Εαυτού στη βάση της πινδαρικής αρχής γένοι’οίος εσσί μαθών4.
Στην αρχή, τα ιστορικά γεγονότα του Ιουνίου 1955 αιφνιδιάζουν έναν απολίτικο Ροδόλφο Ουόλς που παίζει σκάκι σε ένα καφέ της Λα Πλάτα και που δεν θέλει να ξέρει τίποτα για όσα αναστατώνουν την ζωή των άλλων αλλά, τώρα, και την δική του: “Ο Βάγε δεν μ’ ενδιαφέρει. Ο Περόν δεν μ’ ενδιαφέρει, η επανάσταση δεν μ’ ενδιαφέρει. Μόνο να επιστρέψω στο σκάκι. ”5. Ο ίδιος άνθρωπος, στην συγκλονιστική Ανοιχτή Επιστολή στην Χούντα του Βιντέλα, στις 24 Μαρτίου 1977 θα την αψηφήσει προαναγγέλλοντας την συνέχιση της λαϊκής αντίστασης, την διάρκεια της επανάστασης: “οι αιτίες που εδώ και είκοσι χρόνια και πλέον κινούν την αντίσταση του αργεντίνικου λαού δεν έχουν εξαφανιστεί, αντίθετα έχουν βαθύνει με την ανάμνηση των καταστροφών που προκλήθηκαν και την αποκάλυψη των κτηνωδιών που διαπράχθηκαν”. Και το τέλος της Επιστολής και της ζωής του, το σφραγίζει με τα λόγια: “μένοντας πιστός στην δέσμευση που ανέλαβα πριν από πολύ καιρό να καταθέτω την μαρτυρία μου σε δύσκολους καιρούς. Ροδόλφο Ουόλς’”6.
3. Οι διαδοχικοί τίτλοι των τριών μερών του βιβλίου Τα Πρόσωπα – Τα Γεγονότα – Οι Αποδείξεις σημαδεύουν και τις τρεις διαδοχικές φάσεις της πορείας προς την αλήθεια των ιστορικών συμβάντων και την αυτογνωσία. Συνάμα είναι και η ακριβώς αντίστροφη πορεία από εκείνη που ακολουθούν οι εκπρόσωποι του κράτους.
Ο Ροδόλφο Ουόλς ξεκινάει από τα Πρόσωπα των θυμάτων της εξουσίας, σχεδιάζοντας τα πορτραίτα τους και την πορεία τους στην μοιραία συνάντηση με τον παράλογο κρατικό παραλογισμό. Αντίθετα, “η κυβέρνηση δεν είχε την παραμικρή ιδέα πια ήταν τα θύματά της”7.
Ο Ουόλς ερευνά εξονυχιστικά τα Γεγονότα και διασταυρώνει μαρτυρίες. Το κράτος αδιαφορεί πανηγυρικά εγκληματώντας και δρα με όλη “την ανευθυνότητα, την τύφλωση, την ατιμία της Επιχείρησης Σφαγή”.
Ο Ουόλς ζητά και βρίσκει τις Αποδείξεις που επαληθεύουν το τί πραγματικά συνέβηκε στους απόκληρους της ζωής όταν τους συνέλαβε η αστυνομία εκείνη την τρομερή νύχτα του Ιουνίου 1956. Αντίθετα, “Η αστυνομία του Μπουένος Άιρες είχε προσπαθήσει να συλλάβει και τους υπόλοιπους φυγάδες και να εξαφανίσει τις αποδείξεις”8.
Το βαθύτερο, συνολικό συμπέρασμα που βγάζει ο Ροδόλφο Ουόλς από “το ακραίο περιστατικό μια εντελώς αδικαιολόγητης βαρβαρότητας” είναι καταπέλτης:
“Η κοινωνική τάξη την οποία εκπροσωπούν αυτές οι κυβερνήσεις στέκεται αλληλέγγυα σε εκείνους τους δολοφόνους, αποδέχεται τη δολοφονία ως δικό της έργο και δεν την τιμωρεί απλώς επειδή δεν προτίθεται να τιμωρήσει τον ίδιο τον εαυτό της”9.
Έτσι ο Πρόεδρος της Αργεντινής Αραμπούρου που είχε υπογράψει την διαταγή εκτέλεσης των 12 αθώων, η κυβέρνηση, η αστυνομία, ο στρατός, οι δικαστές, τα ΜΜΕ βγάλανε λάδι τους ενόχους της σφαγής -τον εαυτό τους. Το ερώτημα που τίθεται αναγκαία, σύμφωνα με τον Ουόλς είναι: “ποια η διαφορά ανάμεσα σ’ αυτήν την αντίληψη περί δικαιοσύνης και σ’ εκείνη που δημιούργησε τους θαλάμους αερίων του ναζισμού;”10.
Τις συνέπειες αυτής της ταξικής δικαιοσύνης και του αστικού καθεστώτος που στηρίζει που οδηγούν στα ναζιστικά εγκλήματα θα καταγγείλει ο Ροδόλφο Ουόλς και στην Ανοιχτή Επιστολή στην Χούντα όπου περιγράφει και καταγγέλλει τα φρικτά της εγκλήματα που καταλήγουν: “στην παρόρμηση για συντριβή της ανθρώπινης ουσίας, ώσπου να την καταστρέψει κι έτσι να χάσει ο άνθρωπος κάθε αξιοπρέπεια, όπως έχασε και ο δήμιος, όπως την έχετε χάσει κι εσείς”11. Είναι στο σημείο αυτό που ο Ροδόλφο Ουόλς συναντάει τον ορισμό του φασιστικού εγχειρήματος που έδωσε το 1934 ο Εβραίος φιλόσοφος Emmanuel |Levinas: η καταστροφή του ανθρώπινου μέσα στον άνθρωπο.
4. Στις 29 Μαΐου 1970, οι αριστεροί περονικοί αντάρτες Μοντονέρος απαγάγουν τον αντιπερονικό αντιστράτηγο Αραμπούρου, που όταν ήταν Πρόεδρος της Αργεντινής κι επικεφαλής της Revolución Fusiladora, υπέγραψε την διαταγή της εκτέλεσης των αθώων εργατών στις 9 Ιουνίου 1956 και στη συνέχεια αθώωσε τους δολοφόνους, μαζί και τον εαυτό του. Το πρωί της 1ης Ιουνίου 1970 θα τον εκτελέσουν.
Ο Ροδόλφο Ουόλς θα μιλήσει για “ιστορική δικαιοσύνη”12, σε αντιπαράθεση με την “τυφλή δικαιοσύνη” που μετάτρεψε τους ενόχους σε αθώους και τα αθώα θύματα σε ενόχους. Δεν μένει στην διαπίστωση αυτή. Ανιχνεύει τις ταξικές της ρίζες. Ο εκτελεσμένος Αραμπούρου “υπήρξε εκτελεστής μιας ταξικής πολιτικής της οποίας η βάση -η εκμετάλλευση- είναι από μόνη της απάνθρωπη και οι βαρβαρότητές της γεννιούνται από αυτή όπως τα κλαδιά από τον κορμό[…]. Ο Αραμπούρου ήταν αναγκασμένος να τουφεκίζει και να προγράφει ανθρώπους κατά τον ίδιο τρόπο που οι επίγονοί του ως σήμερα είναι αναγκασμένοι να βασανίζουν και να δολοφονούν απλώς εξαιτίας του γεγονότος ότι αντιπροσωπεύουν μια καταχρηστική μειοψηφία, που μονάχα μέσω τη εξαπάτησης και της βίας καταφέρνει να διατηρείται στην εξουσία ”13.
Ο Ουόλς κάνει τον απολογισμό αυτής της ταξικής πολιτικής: “μια χώρα εξαρτημένη και βαλτωμένη, μια εργατική τάξη υποταγμένη, μια εξέγερση που ξεσπάει παντού. Αυτή η εξέγερση φτάνει τελικά ως τον Αραμπούρου, τον φέρνει αντιμέτωπο με τις πράξεις του, παραλύει το χέρι που υπέγραφε κρατικά δάνεια, προγραφές και εκτελέσεις ανθρώπων”14.
Ο Χέγκελ, από την σκοπιά του, θα έλεγε: Weltgeschichte ist Weltegericht – η Ιστορία του Κόσμου είναι το Δικαστήριο του Κόσμου.
5. Ο Ροδόλφο Ουόλς, στη διάρκεια αυτής της δραματικής του συνάντησης με την Ιστορία, έγινε αριστερός περονικός κι αντάρτης Μοντονέρο. Στο βιβλίο του Επιχείρηση Σφαγή διακρίνονται οι ελπίδες σε μιαν “επιστροφή στον κριτικό περονισμό και τον Περόν” αλλά κι εντοπίζεται “η αξιοσημείωτη αμφισημία” π.χ. στο πρόγραμμα του Βάγε που δίνει “απόλυτες εγγυήσεις στα ξένα κεφάλαια”15 κ.λπ.
Οι μεταγενέστερες εξελίξεις θα ποδοπατήσουν τις ελπίδες. Η θριαμβευτική επιστροφή του Περόν από την εξορία του στην Ισπανία στην Αργεντινή, συνοδεύτηκε, ήδη στην τεράστια συγκέντρωση υποδοχής του, με την εντολή του ίδιου του Caudillo για άμεσο αφοπλισμό των Μοντονέρος, αποκατάσταση του νόμου και της τάξης, διασφάλιση της “συνέχειας του κράτους”.
Η κυβέρνηση της Ιζαμπελίτα Περόν, στην οποία συμμετείχαν και οι μετέπειτα πραξικοπηματίες, δεν ήταν παρά το προανάκρουσμα της δικτατορίας Βιντέλα.
Μετά την κατάρρευση της δικτατορίας το 1984 και την διακυβέρνηση των ριζοσπαστών, ακολούθησε η νεοφιλελεύθερη επέλαση των μέτρων της κυβέρνησης των περονικών του Μένεμ που κατέληξε κακήν κακώς στην χρεοκοπία της χώρας και, στην συνέχεια, στην εξέγερση του “Αργεντινάσο”.
Οι επόμενες περονικές κυβερνήσεις των Κίρχνερ λειτούργησαν σαν φραγμός στην επαναστατική διαδικασία του Αργεντινάσο, συνέχισαν την αντιλαϊκή πολιτική κι άνοιξαν τον δρόμο στον αντιπερονικό δεξιό, φιλο-ιμπεριαλιστή και νεοφιλελεύθερο Μάκρι – που κι αυτός ξεπούλησε ξανά την χώρα και τον λαό της στο ΔΝΤ φέρνοντας πάλι την Αργεντινή στην παρούσα χρεοκοπία.
Η περονική γραφειοκρατία, οι εργατοπατέρες της, οι κυβερνήτες της στις Πολιτείες έδωσαν στήριξη στο ΔΝΤ και στον Μάκρι. Μια πτέρυγά της ελπίζει τώρα σε μιαν επιστροφή της Κριστίνα Κίρχνερ με τις εκλογές του Οκτωβρίου 2019. Ο λαός, όμως, κι η εργατική τάξη δεν έχουν να περιμένουν κάτι καλύτερο από εκείνο που βρήκαν με την επιστροφή του Περόν ή με την νίκη του Μένεμ ή του ίδιου του Νέστορ Κίρχνερ και της γυναίκας του Κριστίνα. Προπαντός, τώρα, καθώς η παγκόσμια καπιταλιστική κρίση συγκεντρώνει μαύρα σύννεφα και στην Λατινική Αμερική, με το λεγόμενο “ροζ κύμα”, το Pink Tide των κεντροαριστερών κυβερνήσεων να έχει ξεφουσκώσει άδοξα, τον φασίστα Μπολσονάρο να εκλέγεται Πρόεδρος της Βραζιλίας κι η Αμερική του Τραμπ να κλιμακώνει την επέμβασή της κατά του λαού της Βενεζουέλας αλλά και της Κούβας με πραξικοπήματα και επαπειλούμενο πόλεμο…
Υπάρχει όμως κι ο αντίθετος πόλος: οι λαϊκές μάζες που με τις δικές τους κινητοποιήσεις απέκρουσαν τα αλλεπάλληλα πραξικοπήματα του Γουαϊδό, του ανδρείκελου του Τραμπ, του Μπόλτον και της ολιγαρχίας της Βενεζουέλας· το πρωτοφανές γυναικείο κίνημα των εκατομμυρίων σε Βραζιλία και Αργεντινή· οι αυτόχθονες του Αμαζονίου που αμφισβητούν τον Μπολσονάρο μέσα στην ίδια την Μπραζίλια· η Γενική Απεργία στην Αϊτή και την Κοσταρίκα· η άνοδος της αργεντίνικης επαναστατικής Αριστεράς.
Αυτές οι μάζες των εργατών, των φτωχών χωρικών, των απόκληρων στις παραγκουπόλεις, των αυτοχθόνων που ξεριζώνονται από τους προγονικούς τους τόπους, αυτοί οι απελπισμένοι του κόσμου τούτου είναι η ελπίδα για την επαναστατική αλλαγή του κόσμου, για την ιστορική δικαιοσύνη που ζητούσε ο Ροδόλφο Ουόλς, καταθέτοντας την μαρτυρία του και το μαρτύριό του σε δύσκολους καιρούς.
Μάιος 2019
