του Άρη Μαραβά
Τον Απρίλιο του 2023, όταν ξέσπασαν οι συγκρούσεις ανάμεσα στους δύο στρατιωτικούς σχηματισμούς του Σουδάν -τις Ένοπλες Δυνάμεις του Σουδάν (SAF) και τις Δυνάμεις Ταχείας Υποστήριξης (RSF)- ελάχιστοι έξω από το Χαρτούμ αντιλήφθηκαν το μέγεθος όσων άρχιζαν.
Δεκαοκτώ μήνες αργότερα, καθώς οι RSF εδραιώνουν τον έλεγχό τους στην Ελ Φάσερ, πρωτεύουσα του Βόρειου Νταρφούρ, και τα Ηνωμένα Έθνη προειδοποιούν για «πραγματικό κίνδυνο γενοκτονίας», η κλίμακα είναι αδιαμφισβήτητη: δεν πρόκειται απλώς για εμφύλιο πόλεμο, αλλά για την κατάρρευση ενός νεοαποικιακού κράτους κάτω από το βάρος των ταξικών αντιφάσεων και των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών.
Οι μεγάλες εφημερίδες το αποκαλούν «ανθρωπιστική καταστροφή». Ο ΟΗΕ το περιγράφει ως «διπλωματική αποτυχία». Αυτό που αποκαλύπτεται όμως είναι κάτι βαθύτερο και αρχαιότερο: η βίαιη συστροφή μιας περιφερειακής κοινωνίας, παγιδευμένης ανάμεσα στη δική της παρασιτική αστική τάξη και στην αρπακτική βουλιμία τού παγκόσμιου ιμπεριαλισμού.
Η άρχουσα τάξη του Σουδάν ήταν πάντοτε καθρέφτης των αντιθέσεών του: γραφειοκρατική, στρατοκρατική, κομπραδόρικη.
Οι Ένοπλες Δυνάμεις αποτέλεσαν τη ραχοκοκαλιά ενός κράτους που αναδύθηκε μέσα από την αποικιοκρατία, εξαρτημένο από τις εξαγωγές αγροτικών προϊόντων και την ξένη πίστωση.
Οι Δυνάμεις Ταχείας Υποστήριξης (RSF) —απόγονοι των διαβόητων πολιτοφυλακών Τζαντζαουίντ του Νταρφούρ— θεσμοθετήθηκαν το 2013 για να καταπνίξουν εξεγέρσεις και να «προστατεύσουν» τα ορυχεία χρυσού.
Όταν η συμμαχία ανάμεσα στους ηγέτες τους, Αμπντέλ Φατάχ αλ-Μπουρχάν (SAF) και Μοχάμεντ Χαμντάν Νταγκαλό, γνωστό ως Χεμέντι (RSF), κατέρρευσε τον Απρίλιο του 2023, ο πόλεμος που ξέσπασε δεν είχε να κάνει με «φυλές» ή «εθνικές διαφορές». Ήταν μια σύγκρουση για τον έλεγχο του κράτους, των συμβολαίων, του χρυσού, των συμμαχιών — με άλλα λόγια, για το ποιος θα καθορίσει το μέλλον του σουδανικού καπιταλισμού.
Και οι δύο στρατηγοί ενσαρκώνουν αντίπαλες πτέρυγες της ίδιας αστικής τάξης.
Ο Μπουρχάν και οι Ένοπλες Δυνάμεις κρατούν δεσμούς με το παλιό κρατικό κεφάλαιο, διαπλεκόμενο με την Αίγυπτο, τη Σαουδική Αραβία και τα απομεινάρια της δυτικής βοήθειας.
Ο Χεμέντι και οι RSF, αντίθετα, εκπροσωπούν τη νέα, άγρια φάση: τον παραστρατιωτικό καπιταλισμό, γεννημένο μέσα από τη λεηλασία, τον χρυσό και τα συμβόλαια πολέμου, χρηματοδοτημένο από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, των οποίων τα διυλιστήρια στο Ντουμπάι αποτελούν την αθέατη τράπεζα του πολέμου.
Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία, η παραγωγή και διακίνηση χρυσού υπό έλεγχο των RSF απέφερε πάνω από 800 εκατομμύρια δολάρια τον περασμένο χρόνο.
Στο Σουδάν, ο πόλεμος δεν είναι διακοπή της συσσώρευσης – είναι η ίδια η μορφή της.
Η βίαιη γέννηση του κεφαλαίου μέσω της εκδίωξης και της λεηλασίας αποκτά στο Σουδάν τρομακτική καθαρότητα. Ολόκληρες κοινότητες εκτοπίζονται για να «απελευθερωθεί» η γη και να εξασφαλιστούν τα ορυχεία χρυσού ή οι γραμμές εφοδιασμού. Τα νοσοκομεία και οι αγορές βομβαρδίζονται όχι ως «παράπλευρες απώλειες», αλλά ως πράξεις οικονομικού πολέμου: η καταστροφή ως προϋπόθεση για την επανεπένδυση υπό ιδιωτικό και ξένο έλεγχο.
Η κυριαρχία των RSF στα ορυχεία του Νταρφούρ και στα δίκτυα λαθρεμπορίου μέσω Τσαντ, Λιβύης και Κόλπου έχει γεννήσει μια νέα μορφή κεφαλαίου -το παραστρατιωτικό κεφάλαιο- που συγχωνεύει την εξόρυξη, την καταστολή και τη χρηματοδότηση. Είναι ο καπιταλισμός του όπλου, χωρίς το περίβλημα του κράτους.
Οι Ένοπλες Δυνάμεις (SAF), από την άλλη, παραμένουν αγκιστρωμένες στα παλιά δίκτυα καπιταλισμού: βαμβάκι, ζάχαρη, πετρέλαιο. Όμως και η δική τους οικονομία στηρίζεται στον ιμπεριαλιστικό δανεισμό και στην εξωτερική βοήθεια.
Και οι δύο ζουν παρασιτικά πάνω στο ίδιο προλεταριάτο — κατακερματισμένο, εξαθλιωμένο, δίχως οργάνωση.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΗΕ (Απρίλιος 2025), 13 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν εκτοπιστεί και η πείνα απειλεί άλλους 25 εκατομμύρια.
Δεν πρόκειται απλώς για ανθρωπιστική κρίση· είναι η προλεταριοποίηση ενός έθνους, η μετατροπή των αγροτών και των τεχνιτών σε ένα απέραντο πλεονάζον εργατικό σώμα — το «περιθώριο» που «τρέφει» τον πόλεμο και την αγορά.
Κανένας σύγχρονος αφρικανικός πόλεμος δεν είναι εσωτερική υπόθεση.
Το Σουδάν είναι ένα πεδίο όπου διασταυρώνονται οι βλέψεις των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, της Αιγύπτου, της Σαουδικής Αραβίας, του Ιράν, της Ρωσίας και των Ηνωμένων Πολιτειών.
Η Ερυθρά Θάλασσα —απ’ όπου διέρχεται το 10% του παγκόσμιου εμπορίου— είναι το νέο Σουέζ· όποιος ελέγχει τα λιμάνια του Σουδάν, ελέγχει τη ροή του παγκόσμιου κεφαλαίου. Τα Εμιράτα, χρηματοδοτούν απευθείας τις RSF· η Ρωσία αναζητά μόνιμη ναυτική βάση στο Πορτ Σουδάν· οι ΗΠΑ, μιλώντας για «ανθρωπισμό», υπερασπίζονται τη δική τους γεωπολιτική κυριαρχία.
Το Σουδάν γίνεται έτσι σκακιέρα της νέας παγκόσμιας αναμέτρησης.
Η έννοια της συνδυασμένης και ανισόμερης ανάπτυξης φωτίζει αυτή την αντίφαση: το αρχαϊκό και το υπερσύγχρονο συνυπάρχουν. Χωριά χωρίς ρεύμα δίπλα σε ντρόουν, καμήλες και δορυφόροι, εργάτες με φτυάρια και τραπεζίτες του Ντουμπάι· ο ιμπεριαλισμός δεν εξισώνει — βαθαίνει την ανισότητα, συνδέοντας την πιο πρωτόγονη εργασία με την πιο εξελιγμένη τεχνολογία.
Κάθε εμφύλιος γεννά τη δική του τάξη.
Στο Σουδάν, αυτή είναι η στρατιωτικο–παραστρατιωτική αστική τάξη: στρατηγοί, οπλαρχηγοί, μεσάζοντες, λαθρέμποροι, επιχειρηματίες του πολέμου. Η δύναμή τους δεν πηγάζει από την παραγωγή, αλλά από τον έλεγχο των δρόμων, των ορυχείων, των συνόρων και των ροών του χρήματος. Κρατούν μερίδια σε εταιρείες εξόρυξης και σε εταιρείες security,· διαπραγματεύονται στο Ντουμπάι, σκοτώνουν στο Νταρφούρ.
Ο πόλεμος στο Σουδάν απειλεί να παρασύρει ολόκληρη την περιοχή του Κέρατος της Αφρικής: την Αιθιοπία, τη Σομαλία, την Ερυθραία.
Οι συγκρούσεις έχουν ήδη περάσει στα σύνορα με το Τσαντ και το Νότιο Σουδάν.
Η Αίγυπτος φοβάται προσφυγικά κύματα και γεωπολιτική απομόνωση· η Ρωσία, η Κίνα και οι δυτικοί συναγωνίζονται για βάσεις και συμβόλαια. Κάθε δύναμη μιλά για «σταθερότητα» και εννοεί στρατιωτικοποίηση· για «ανάπτυξη» και εννοεί ιδιωτικοποίηση· για «ειρήνη» και εννοεί επιτήρηση. Αυτή είναι η λογική του ιμπεριαλισμού στον 21ο αιώνα: όπου δεν μπορεί να ενσωματώσει, καταστρέφει. Από τη Λιβύη ως την Υεμένη και τώρα στο Σουδάν, το μοτίβο είναι το ίδιο: διάλυση κρατών, άνοδος μισθοφορικού κεφαλαίου, ανθρωπιστική υποκρισία.
Μπορεί το Σουδάν να ξεφύγει απ’ αυτόν τον φαύλο κύκλο;
Η ιστορία διδάσκει πως μόνο οι ίδιοι οι καταπιεσμένοι μπορούν να το κάνουν.
Η εξέγερση του 2019, που ανέτρεψε τον Ομάρ αλ-Μπασίρ, έδειξε τη δύναμη της νεολαίας και των εργατών. Τα συνθήματά τους —Ελευθερία, Ειρήνη, Δικαιοσύνη— δεν ήταν ρητορική, αλλά ταξική κραυγή. Η αντεπανάσταση όμως ήρθε: πρώτα με τους στρατηγούς, έπειτα με τους «διαμεσολαβητές» των Ηνωμένων Εθνών. Η επαναστατική προοπτική δείχνει έναν μόνο δρόμο: Οργάνωση ανεξάρτητων συνδικάτων, λαϊκών επιτροπών, επαναστατικών οργανώσεων. Σύνδεση του αγώνα για ψωμί και γη με τον αγώνα ενάντια στον ιμπεριαλισμό. Μετατροπή της πείνας σε συνείδηση, της επιβίωσης σε εξέγερση.
Στις αποικίες και ημιαποικίες, η αστική τάξη είναι ανίκανη να εκπληρώσει ακόμη και τα «δημοκρατικά» καθήκοντα της επανάστασης· αυτά βαραίνουν την εργατική τάξη, που πρέπει να τα ενώσει με το σοσιαλιστικό καθήκον.
Το Σουδάν είναι το ζωντανό παράδειγμα: μια αστική τάξη διασπασμένη, εξαρτημένη, χωρίς εθνική ανεξαρτησία· ένα κράτος σε αποσύνθεση κάτω από τον ιμπεριαλιστικό ανταγωνισμό. Μόνο ένα διεθνιστικό, εργατικό, σοσιαλιστικό κίνημα μπορεί να σπάσει αυτόν τον κύκλο.
Σήμερα, το Σουδάν είναι η Σφίγγα της Αφρικής — αινιγματική μόνο για όσους αρνούνται να δουν τους νόμους της ιστορίας κάτω απ’ την άμμο.
Πίσω από κάθε σφαγή κρύβεται ένα ορυχείο· πίσω από κάθε «φυλετική σύγκρουση» κρύβεται ένας ισολογισμός. Ο πόλεμος δεν είναι χάος· είναι η ίδια η χαώδης λογική του κεφαλαίου στη γυμνή του μορφή. Το ερώτημα που απομένει, καθώς η πείνα εξαπλώνεται και οι δυνάμεις του κεφαλαίου οργώνουν τη χώρα, είναι το ίδιο που στοίχειωσε τον Λένιν το 1917:
Θα προλάβουν οι εργαζόμενοι να βρουν τη δική τους φωνή πριν ο κόσμος τους κατασπαράξει ξανά;
Η τραγωδία του Σουδάν είναι απέραντη, μα όχι αναπόφευκτη.
Μέσα από τα στρατόπεδα και τα ερείπια μπορεί ακόμη να αναδυθεί μια νέα γενιά που θα αρνηθεί τόσο τους στρατηγούς όσο και τους εμίρηδες· μια γενιά που θα μετατρέψει την πείνα σε αντίσταση και την αντίσταση σε επανάσταση.
Μόνο τότε θα λυθεί το αίνιγμα της σουδανικής Σφίγγας — όχι από διπλωμάτες ή ντρόουν, αλλά από τον ίδιο τον λαό.
