Σαν Φρανσίσκο: Προς πώληση διάσημη τοιχογραφία του Ντιέγκο Ρίβερα;

του Θόδωρου Κουτσουμπού

Μεγάλες αντιδράσεις προκαλεί η πρόθεση του Ινστιτούτου Τέχνης του Σαν Φρανσίσκο (SFAI) να βγάλει στο σφυρί μια τεράστια, διάσημη τοιχογραφία [fresco] του Ντιέγκο Ριβέρα για να αντιμετωπίσει την οικονομική του στενότητα.

Η διεύθυνση του Ινστιτούτου Τέχνης εξέφρασε την επιθυμία της να πουλήσει την γιγαντο-τοιχογραφία The making of a Fresco, Showing the building of a city (1931) [Η κατασκευή μιας τοιχογραφίας, που δείχνει το κτίσιμο μιας πόλης (1931)]. Επικαλούμενη μεγάλες οικονομικές δυσκολίες που συνδέονται με την τρέχουσα κρίση υγείας, δήλωσε ότι «το ίδρυμα θα προτιμούσε να αποχωριστεί το έργο παρά να κλείσει τις πόρτες του για πάντα». Από την πώληση της τοιχογραφίας εκτιμά ότι θα κερδίσει περισσότερα από 48,7 εκατομμύρια δολάρια [41,3 εκατομμύρια ευρώ], θεωρώντας ότι αυτό είναι το «πιο ρευστοποιήσιμο περιουσιακό στοιχείο τους». Η ένωση των εκπαιδευτικών του ιδρύματος κατήγγειλε την εμπορευματοποίηση που αντιτίθεται σε όλα τα πιστεύω του μεγάλου καλλιτέχνη Ντιέγκο Ριβέρα.

Ο μεξικανός επαναστάτης καλλιτέχνης δημιούργησε το έργο στο Σαν Φρανσίσκο το 1931. Μόλις την προηγούμενη χρονιά είχαν παντρευτεί με την Φρίντα Κάλο και ταξίδεψαν στις ΗΠΑ. Γνωστός ήδη για τα περίφημα murale στο Μεξικό ανέλαβε το έργο στο Σαν Φρανσίσκο που του ανέθεσε ο πρόεδρος του SFAI. Το έργο θεωρείται από τα πιο διάσημα έργα του καλλιτέχνη. Παρουσιάζει τους εργάτες που χτίζουν κτήρια, που κτίζουν τον κόσμο – πηγή έμπνευσης για τον κομμουνιστή καλλιτέχνη. Όλα τα έργα του εμπνέονται από την εργατική τάξη και το όραμα του κομμουνισμού για τον οποίο πάλευε. Στέλεχος του Κομμουνιστικού Κόμματος Μεξικού ο Ντιέγκο Ριβέρα συμμετέχει στους γιορτασμούς των 10 χρόνων της Οκτωβριανής επανάστασης στη Μόσχα τον Νοέμβρη του 1927. Είναι η χρονιά που ο Τρότσκι δεν έχει ακόμη εκδιωχθεί από την ηγεσία, όμως η γραφειοκρατικοποίηση της επανάστασης έχει ήδη προχωρήσει. Αν και είχε γίνει συμφωνία για την κατασκευή τοιχογραφίας στη Μόσχα, αυτή δεν ευοδώθηκε καθώς ο Ριβέρα, όπως άλλωστε τα περισσότερα διεθνή στελέχη των ΚΚ, θα υποστηρίξει τον Τρότσκι – τον οποίο το 1937 θα φιλοξενήσουν στο σπίτι τους με τη Φρίντα Κάλο, στο Κογιοακάν.

Έργα του Ριβέρα υπάρχουν σε τρεις τουλάχιστον περιοχές του Σαν Φρανσίσκο και κόσμος πολύς προσέρχεται για να τα δει. Οι τοιχογραφίες του στο Σαν Φρανσίσκο εδραίωσαν τη φήμη του ζωγράφου στις ΗΠΑ. Ο καλλιτέχνης που εμπνέεται τόσο από τον κυβισμό όσο και από τις ιταλικές αναγεννησιακές τοιχογραφίες, στο κέντρο των έργων του έχει την εργατική τάξη, τον κτίστη του κόσμου και της κομμουνιστικής κοινωνίας. Ο ρόλος του καλλιτέχνη είναι ακριβώς η συμβολή του, με το έργο τέχνης, στην ανάπτυξη του κομμουνισμού.

Ένα από τα πασίγνωστα έργα του στις ΗΠΑ είναι η τοιχογραφία στο Ντιτρόιτ, Η βιομηχανία του Ντιτρόιτ (1933), όπου οι εργάτες διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο. Χωρίς αυτούς η πόλη δεν θα υπήρχε.

Αλλά το έργο που προκάλεσε τις μεγαλύτερες αντιπαραθέσεις στις ΗΠΑ ήταν η διακόσμηση του κέντρου Ροκφέλερ στη Νέα Υόρκη με την τοιχογραφία The Man at the Crossroads [Ο Άνθρωπος στο Σταυροδρόμι, 1933]. Το έργο θεωρήθηκε ως αντι-καπιταλιστική κομμουνιστική προπαγάνδα. Στην εικόνα εμφανίζονταν εργάτες και επαναστατημένοι λαοί, κοντά στο κέντρο ο Λένιν, και πιο δίπλα ο Τρόσκι, ο Μαρξ, ο Ένγκελς και άλλοι επαναστάτες. Το αφεντικό της βιομηχανίας απαίτησε να αφαιρεθεί ο Λένιν, αλλά ο Ριβέρα το αρνήθηκε και τότε η τοιχογραφία σκεπάστηκε για να καταστραφεί εντελώς το 1934. Χάρη σε κάποιες ασπρόμαυρες φωτογραφίες του έργου σε ημιτελή κατάσταση, η αρχική σύνθεση, σε μικρότερες διαστάσεις ξαναζωγραφίστηκε στο Μεξικό με τον τίτλο Man, Controller of the Universe  [Ο Άνθρωπος, ελέγχοντας το Σύμπαν]

Η πρόθεση πώλησης τώρα της τοιχογραφίας από το Ινστιτούτο Τέχνης του Σαν Φρανσίσκο προκαλεί ισχυρές αντιπαραθέσεις. Όλοι θεωρούν το έργο ένα σημαντικό έργο για το Σαν Φρανσίσκο. Η ένωση δασκάλων επεσήμανε ότι οι κομμουνιστικές πεποιθήσεις του Ριβέρα είναι αρκετός λόγος για να αφήσουν το έργο στη θέση του. «Το κύριο μήνυμα του Diego Rivera ήταν ότι η τέχνη δεν είναι εμπόρευμα», εξηγεί ο James Oles, καθηγητής και ειδικός στη σύγχρονη μεξικάνικη τέχνη. «Η ίδια η πρακτική του φρέσκο είναι ένα πολιτικό μήνυμα του ζωγράφου, και είναι τόσο δύσκολο να μετακινηθεί, και επομένως να πουληθεί, ένα τέτοιο έργο. Το να γίνει αυτή η τοιχογραφία εμπορικό αγαθό θα ισοδυναμούσε με το να αδειάσει το πρωταρχικό του νόημα.»

Ο συγκεκριμένος πίνακας (The making of a Fresco, Showing the building of a city) έχει επίσης μια ξεχωριστή σημασία για την Λατινοαμερικάνικη κοινότητα του Σαν Φρανσίσκο, η οποία αντιπροσωπεύει περίπου το 15% του πληθυσμού της πόλης. Το έργο τούς εκπροσωπεί άμεσα, καθώς ένας καλλιτέχνης από το Μεξικό φέρνει στην πλούσια ηγεμονική, «λευκή», Αμερική τον πλούτο της τέχνης των καταπιεσμένων λαών της Αμερικής, όπως τα εκατομμύρια μετανάστες με την εργασία τους, σε συνθήκες δικής τους φτώχειας και στερήσεων, είναι αποφασιστικός μοχλός για τη δημιουργία του πλούτου της Αμερικής.

Παρόλο που μέχρι στιγμής δεν έχει γίνει πώληση, οι φήμες εξαπλώνονται όλο και περισσότερο. Το SFAI [San Francisco Art Institute], ένα από τα παλαιότερα αμερικανικά ιδρύματα τέχνης, δημιουργήθηκε το 1871, αλλά τώρα βρίσκεται στα πρόθυρα της χρεοκοπίας, αφού ακύρωσε τις εγγραφές και απολύει μεγάλο μέρος του προσωπικού της σχολής λόγω της κρίσης στην υγεία. Τον περασμένο Ιούλιο, το ίδρυμα δημοσίευσε χρέος περίπου 16 εκατομμυρίων ευρώ, θέτοντας σε κίνδυνο το πολύτιμο αριστούργημα. Το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας εξαγόρασε αυτό το χρέος τον Οκτώβριο για να σώσει το σχολείο από την χρεοκοπία. Ωστόσο, η απειλή του κλεισίματος εξακολουθεί να επικρέμεται. Και όπως φαίνεται, η τράπεζα Boston Private Bank (BPB), ο κύριος δανειστής της SFAI, έχει ξεκινήσει την αναζήτηση αγοραστών του έργου.

Βεβαίως, η πώληση θα μπορούσε να αποφευχθεί με ένα διάταγμα του Συμβουλίου Εποπτών του Σαν Φρανσίσκο (το αντίστοιχο του δημοτικού συμβουλίου). Η νομοθεσία ορίζει την τοιχογραφία ως “εμβληματική” για την πόλη του Σαν Φρανσίσκο και επομένως την προστατεύσει. Ωστόσο, η SFAI έχει δηλώσει ότι δεν θα λάβει υπόψη αυτήν την απόφαση επειδή εξακολουθεί να έχει έλλειμμα σχεδόν 6 εκατομμυρίων ευρώ για να καλύψει την άσκηση των δραστηριοτήτων της. «Χωρίς τα απαραίτητα κεφάλαια, […] δεν θα είμαστε πλέον σε θέση να σώσουμε την τοιχογραφία όπως κάναμε τα τελευταία 90 χρόνια», δήλωσε ο πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου της SFAI, σημειώνοντας ότι το συμβούλιο έκανε ό,τι είναι δυνατόν για να το πουλήσει χωρίς να χρειαστεί να το μετακινήσει.

Δυστυχώς στις ΗΠΑ η «ευελιξία» του νεοφιλελευθερισμού επιτρέπει στα μουσεία να πουλάνε ανεκτίμητα πολιτιστικά αγαθά για να πληρώνουν τα λειτουργικά έξοδα συντήρησής τους. Το Μουσείο του Μπρούκλιν στη Νέα Υόρκη, το Μουσείο Τέχνης της Βαλτιμόρης και το Μουσείο Τέχνης του Κλίβελαντ έχουν ήδη δημιουργήσει προηγούμενο.

Αλλά ακόμη και σε αυτό το πεδίο γίνεται σαφές ότι μόνο ο ελευθεριακός κομμουνισμός για τον οποίο πάλευε ο Ντιέγκο Ριβέρα, γράφοντας μαζί με τον Τρότσκι και τον Μπρεττόν το Μανιφέστο για μια ανεξάρτητη επαναστατική τέχνη, μπορεί να διασώσει τα πνευματικά, πολιτιστικά και καλλιτεχνικά αγαθά που ο καπιταλισμός στην κρίση και παρακμή του δεν διστάζει να καταστρέψει…