του Σάββα Μιχαήλ
Στις 9 Ιανουαρίου 1937, το νορβηγικό πετρελαιοφόρο τάνκερ Ρουθ κατέπλευσε στο λιμάνι Ταμπίκο του Μεξικού. Το είχε επιτάξει η σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση της Νορβηγίας για να ξεφορτωθεί επειγόντως ένα πολύ επικίνδυνο φορτίο. Μοναδικοί επιβάτες του τάνκερ ήταν ο εξόριστος Λέων Τρότσκυ και η γυναίκα του Ναταλία Σέντοβα. Διωγμένοι και καταδιωγμένοι από τους πάντες, δημοκράτες ιμπεριαλιστές, φασίστες, σοσιαλδημοκράτες, τη γραφειοκρατία του Στάλιν, από την Τουρκία, τη Γαλλία το Βέλγιο, την Νορβηγία, σε έναν “πλανήτη χωρίς βίζα”, όπως ο ίδιος ο μεγάλος μπολσεβίκος επαναστάτης έγραφε, τους δόθηκε, τελικά, άσυλο στο Μεξικό από τον Πρόεδρο Λάζαρο Κάρντενας, μετά από προσωπική παρέμβαση του μεγάλου ζωγράφου Ντιέγκο Ριβέρα.
Στο Ημερολόγιο της Εξορίας, ο Τρότσκυ , όταν τον ρώτησε η Ναταλία πότε τα βάσανά τους θα τελειώσουν, της απάντησε με την ιστορία του επαναστάτη ιερέα Αββακούμ: “Ο αντάρτης παπάς και η πιστή συμβία του βαδίζανε στη Σιβηρία. Τα πόδια τους βουλιάζανε στο χιόνι και η φτωχιά γυναίκα εξαντλημένη έπεφτε ολοένα στους χιονόλακκους. Ο Αββακούμ αφηγείται: “Κι εγώ τη σίμωσα, και κείνη η φτωχιά ψυχή άρχισε να με κατηγορεί , λέγοντας: “Πόσον καιρό, δέσποτα, θα βαστάξει αυτό το μαρτύριο;” Κι εγώ είπα: “Μάρκοβνα, ως το θάνατό μας”. Και κείνη απάντησε με μια ματιά: Ας είναι κι έτσι. Πέτροβιτς, ας συνεχίσουμε το δρόμο μας”. ” ( Εκδόσεις Άγρα 2015 σελ. 208). Ο παπα-Αββακούμ κάηκε ζωντανός το 1681.
Το τάνκερ Ρουθ είχε αποπλεύσει στις 19 Δεκεμβρίου 1936. Την Πρωτοχρονιά του 1937, καταμεσής του έρημου ωκεανού , οι σειρήνες του πλοίου σφύριζαν χαιρετίζοντας την αυγή της νέας χρονιάς. Το προηγούμενο βράδυ , ο Τρότσκυ σημείωνε στο ημερολόγιό του: “ Ήταν η χρονιά του Κάιν” . Το 1936 άρχισε η πρώτη από τις φρικαλέες τρεις Δίκες της Μόσχας, όπου με χαλκευμένες “κατηγορίες” εξοντώθηκαν όλοι σχεδόν οι μπολσεβίκοι πρωταγωνιστές της Οκτωβριανής Επανάστασης Το βιβλικό όνομα Κάιν ή και Κάιν Τζουγκασβίλι ζωγράφιζε τον Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς Τζουγκασβίλι-Στάλιν.
Τον Ιανουάριο του 1937, θα άρχιζε η δεύτερη Δίκη της Μόσχας, καθώς ο Τρότσκυ φτάνει στο Μεξικό, το Τελευταίο Σταθμό της ζωής του. Τα τρία επόμενα χρόνια, μέχρι την δολοφονία του στις 20 Αυγούστου 1940, από τον πράκτορα του Στάλιν Ραμόν Μερκαντέρ, θα είναι κι αυτά “χρόνια του Κάιν”.…
Το 1935, ο Τρότσκυ υπολόγιζε ότι χρειαζόταν πέντε χρόνια για να βάλει τα θεμέλια αυτού που θεωρούσε το πιο σημαντικό έργο τη ζωής του, σημαντικότερο κι από την ίδρυση του Κόκκινου Στρατού, την ίδρυση της Τέταρτης Διεθνούς ,μετά την χρεωκοπία της σοσιαλδημοκρατικής Δεύτερης και της σταλινικής Τρίτης Διεθνούς. Έγραφε: “ …η δουλειά στην οποία είμαι τώρα δοσμένος, παρά την εξαιρετικά λειψή και κομματιαστή φύση της, είναι η σημαντικότερη δουλειά της ζωής μου- πολύ πιο σημαντική από την περίοδο του εμφυλίου πολέμου ή όποια άλλης[…] Δεν υπάρχει τώρα κανείς εκτός από μένα, να εκπληρώσει την αποστολή του εξοπλισμού μιας νέας γενιάς με την επαναστατική μέθοδο, πάνω από τα κεφάλια των ηγετών της Δεύτερης και Τρίτης Διεθνούς.” ( Ημερολόγιο… σελ. 105-106)
Τα τελευταία τρία χρόνια στο Μεξικό ήταν τα πιο έντονα και πυκνά σε θεωρητική σκέψη, πολιτική ετοιμασία και ιδεολογικές μάχες, σε κατάσταση πολιορκίας από συνωμότες και δολοφόνους, κυριολεκτικά εν σκιά θανάτου .
Θα επικεντρώσουμε την προσοχή σε ορισμένες κεντρικής σημασίας μάχες που πλαισιώνουν το ιδρυτικό συμβάν της νέας Διεθνούς.
Το 1937 είναι η χρονιά της δεύτερης Δίκης της Μόσχας που συνοδεύτηκε και από τις φοβερές μαζικές εκκαθαρίσεις που μείναν στην ιστορία με το όνομα Γιεζόφτσινα (από το όνομα του τότε επικεφαλής της Γκεπεού, Γιέζωφ). Ενάντια στην τερατώδη μηχανή συκοφάντησης κι εξόντωσης, με άξονα τις Δίκες της Μόσχας, αντιπαλεύοντας τα εμπόδια όχι μόνο της σταλινικής γραφειοκρατίας αλλά κι ενός πλήθους αστών φιλελεύθερων και των κυβερνήσεων της ιμπεριαλιστικής Δύσης, ο Τρότσκυ παλεύει και κατορθώνει να συγκροτηθεί μια ανεξάρτητη διεθνής Επιτροπή Έρευνας με γνωστές προσωπικότητες (συχνά καθόλου φιλικές στον ίδιο τον Τρότσκυ), με πρόεδρο το Αμερικανό φιλόσοφο και παιδαγωγό Τζων Ντιούι. Στις εργασίες της Επιτροπής προσκλήθηκαν και η σοβιετική πρεσβεία στις ΗΠΑ, οι ηγεσίες των ΚΚ ΗΠΑ και Μεξικού, με πλήρες δικαίωμα να καταθέσουν όσα στοιχεία έχουν και να κάνουν όποιες ερωτήσεις θέλανε στον ίδιο το Τρότσκυ. Το αρνήθηκαν. Στην Επιτροπή ο Τρότσκυ κατάθεσε χιλιάδες ντοκουμέντα κι απάντησε σε όλες τι ερωτήσεις, και στις πιο επιθετικές. Τελικά, τον Δεκέμβριο 1937, η Επιτροπή Ντιούι έβγαλε την ετυμηγορία της που ήταν αθωωτική για τους βασικούς κατηγορουμένους των Δικών, τον Τρότσκυ και τον γιο του Λέων Σεντώφ.
Η ¨Έκθεση της Επιτροπής Ντιούι έδωσε ένα καταλυτικό πλήγμα στο όλο συκοφαντικό οικοδόμημα των σταλινικών σκευωριών. Παραμένει ένα μοναδικής αξίας ιστορικό ντοκουμέντο τεκμηρίωσης , καθώς ορισμένα ζόμπι του σταλινισμού, ακόμα και μετά την άδοξη χρεωκοπία του, το 1989-1991, και την αντεπαναστατική στροφή στην καπιταλιστική παλινόρθωση, προσπαθούν να ξεθάψουν τις τερατώδεις σκευωρίες των Δικών, για να συσκοτίσουν τα πραγματικά αίτια της κατάρρευσης.
Η πάλη, όμως, για τον παγκόσμιο Σοσιαλισμό, στις νέες συνθήκες, είναι αδύνατη με ιστορική αμνησία, χωρίς την αντικειμενική, επιστημονική, κριτική διερεύνηση αυτών των αιτιών, χωρίς ρήξη με την σκουριασμένη γραφειοκρατική μηχανή του ψεύδους, τελικά, χωρίς ουσιαστική ρήξη με τον σταλινισμό – και μάλιστα από την σκοπιά της υπεράσπισης της Οκτωβριανής Επανάστασης του 1917 και της επικαιρότητας της , καθώς ο παγκόσμιος καπιταλισμός συγκλονίζεται από την χειρότερη κρίση της αιματηρής Ιστορίας του.
Η ταύτιση κομμουνισμού-σταλινισμού δεν είναι μόνο ψεύδος της σταλινικής γραφειοκρατίας αλλά κυρίως αντιδραστική απάτη και δολερή παγίδα του ίδιου του καπιταλισμού. Στο σημείο αυτό αναδεικνύεται η καίρια σημασία της άλλης μεγάλης μάχης που έδωσε ο εξόριστος στο Μεξικό Τρότσκυ μετά την υπογραφή του Συμφώνου Ρίμπεντροπ / Μολότωφ το 1938.
Ακόμα και πρόσφατα με την ευκαιρία της 75ης επετείου από την νίκη κατά του ναζισμού, η Αμερική του Τραμπ αλλά και η Ευρωπαϊκή Ένωση, με την αγαστή συμφωνία της ευρωπαϊκής Δεξιάς και της σοσιαλδημοκρατίας, ανέσυραν την συμφωνία του 1938 για να ισχυριστούν αναίσχυντα ότι ο φασισμός και ο κομμουνισμός ταυτίζονται σαν “ολοκληρωτισμοί” κι ότι η Σοβιετική Ένωση είναι τάχα …συνένοχη με την χιτλερική Γερμανία για τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο!! Από την άλλη μεριά, μαζί με τους μόνιμους απολογητές της επίσημης σοβιετικής πολιτικής, κι ο επίγονος επικεφαλής της παλινόρθωσης Πούτιν υπερασπίστηκε με σαθρά επιχειρήματα το Σύμφωνο.
Γεγονός είναι ότι το Σύμφωνο Ρίμπεντροπ/Μολότωφ προκάλεσε πολιτικό σεισμό, τροφοδοτώντας την αντικομμουνιστική- αντισοβιετική προπαγάνδα αλλά και την χειρότερη σύγχυση στις γραμμές του διεθνούς εργατικού κινήματος και της Αριστεράς, συμπεριλαμβανομένης και της νεότευκτης Τετάρτης Διεθνούς.
Ο Τρότσκυ θα αφιερώσει την τελευταία μεγάλη θεωρητική-πολιτική μάχη της ζωής του στην διάλυση, ακριβώς, αυτής της σύγχυσης, στα κείμενά του του 1938-39 που συγκεντρώθηκαν στον τόμο με τίτλο Στην Υπεράσπιση του Μαρξισμού κι αντιπαλεύουν μια αντιπολιτευτική ομάδα στις γραμμές του μεγαλύτερου τμήματος της Τετάρτης Διεθνούς , του αμερικανικού Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος. Επεσήμανε την αντίφαση ανάμεσα στις ιστορικές κατακτήσεις της Οκτωβριανής Επανάστασης στα θεμέλια της ΕΣΣΔ και τις γραφειοκρατικές στρεβλώσεις που έκφραζε η αντιδραστική πολιτική της σταλινικής γραφειοκρατίας. Ρήξη με τον σταλινισμό δεν σημαίνει ρήξη με την επανάσταση και τον κομμουνισμό-όπως ισχυρίζεται ο καπιταλισμός. Ο Τρότσκυ τόνισε το επαναστατικό καθήκον της υπεράσπισης της Σοβιετικής Ένωσης απέναντι στον ιμπεριαλισμό, προπαντός ενόψει του επαπειλούμενου παγκόσμιου πολέμου.
Δεν έμεινε, όμως, μόνο στην πολιτική- προγραμματική αντιπαράθεση με όσους υποχωρούσαν στις ιμπεριαλιστικές πιέσεις. Έδειξε και τις φιλοσοφικές ρίζες της υποχώρησης και την πρωταρχική ανάγκη να εκπαιδευτούν τα επαναστατικά στελέχη της νέας Διεθνούς στην διαλεκτική υλιστική μέθοδο, τη λογική των αντιφάσεων.
Μ’ αυτήν τη μέθοδο θα επεξεργαστεί, μαζί με τους συντρόφους του, το Μεταβατικό Πρόγραμμα της Τετάρτης Διεθνούς , το πρόγραμμα της συστηματικής κινητοποίησης των μαζών για την σοσιαλιστική επανάσταση στην μεταβατική μας εποχή των πολέμων και των επαναστάσεων.
Από την εισαγωγή ήδη του Μεταβατικού Προγράμματος, ο Τρότσκυ βλέπει στην κρίση ηγεσίας του διεθνούς εργατικού κινήματος, με την πολιτική χρεωκοπία του ρεφορμισμού και του σταλινισμού μπροστά στον φασισμό και τον πόλεμο, να συμπυκνώνεται όχι απλώς η παγκόσμια οικονομική και πολιτική κρίση αλλά η καθολική κρίση του ανθρώπινου πολιτισμού.
Μ’ αυτό το πνεύμα, συντάχτηκε το 1938 στο Μεξικό και το Μανιφέστο για μια Επαναστατική Τέχνη που φέρνει τις υπογραφές του Τρότσκυ, του ποιητή Αντρέ Μπρετόν και του ζωγράφου Ντιέγκο Ριβέρα. Ο στρατηγικός στόχος δεν ήταν στενά η προσέλκυση καλλιτεχνών στην νέα Διεθνή, ούτε μόνον η υπεράσπιση της ανεξαρτησίας της τέχνης σε συνθήκες ναζιστικής βαρβαρότητας και σταλινικού σκοταδισμού. Ήταν η επαναστατική πάλη για να λυθεί η συνολική κρίση του ανθρώπινου πολιτισμού, να μείνει ανοικτός και ορατός ο ορίζοντας της καθολικής ανθρώπινης χειραφέτησης, ο πανανθρώπινος ελευθεριακός κομμουνισμός.
Την πάλη αυτή την συνέχισε ο Λεβ Νταβίντοβιτς Τρότσκυ μέχρις εσχάτων, μέχρι την συνάντηση με τον δολοφόνο της Γκεπεού. Ο ίδιος είχε συνοψίσει το μυστικό της αντοχής του ως εξής:
Η ζωή δε είναι εύκολη υπόθεση. Δεν μπορείς να ζήσεις ως το τέλος χωρίς να γονατίσεις και χωρίς να πέσεις στον κυνισμό, εκτός εάν έχεις μπροστά σου μια μεγάλη ιδέα που να σε υψώνει πάνω από την προσωπική αθλιότητα, πάνω από τις αδυναμίες, πάνω από κάθε λογής δολιότητα και χαμέρπεια.
Αύγουστος 2020
