Ύστερα από 93 χρόνια στο φως έγγραφα των μυστικών υπηρεσιών της Τουρκίας για τον Τρότσκι
του Θόδωρου Κουτσουμπού
Πριν λίγες ημέρες, στα τουρκικά και στη συνέχεια στα διεθνή μέσα δημοσιεύτηκαν αποχαρακτηρισμένα έγγραφα των τουρκικών μυστικών υπηρεσιών για τον Λέοντα Τρότσκι. Μετά τη εξορία του από το σταλινικό γραφειοκρατικό καθεστώς, ο ήρωας της Οκτωβριανής Επανάστασης, ηγέτης του μπολσεβίκικου κόμματος και της ΕΣΣΔ, ιδρυτής μαζί με τον Λένιν της Κομμουνιστικής Διεθνούς και ιδρυτής του Κόκκινου Στρατού, βρήκε άσυλο στην Τουρκία όπου έμεινε από το 1929 έως το 1933, οπότε του χορηγήθηκε βίζα για τη Γαλλία.
Το 2024, η Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών της Τουρκίας, η γνωστή ΜΙΤ, δημιούργησε έναν δημόσιο ηλεκτρονικό ιστότοπο για τη δομή και τις δραστηριότητες των τουρκικών μυστικών υπηρεσιών. Στην ενότητα «Ιδιωτικές Συλλογές», είναι προσβάσιμα 17 απόρρητα έγγραφα που διατρέχουν την πορεία των 100 χρόνων ιστορίας της υπηρεσίας. Ένα από τα έγγραφα αυτά είναι μια, αποχαρακτηρισμένη τώρα, απόρρητη έκθεση για τον πολιτικό εξόριστο Λέον Τρότσκι.
Αρχικά, τις 11 Γενάρη 1928, ο Tρότσκι θα εξοριστεί στη μακρινή Άλμα Άτα του σοβιετικού Καζακστάν, όμως, στις 18 Ιανουαρίου 1929, η διεύθυνση της GPU εξέδωσε απόφαση για εκτόπιση του Τρότσκι έξω από τα σύνορα της ΕΣΣΔ. Υπό συνθήκες άγριας θύελλας, ύστερα από ένα πολυήμερο ταξίδι, ο Τρότσκι μεταφέρθηκε με τρένο στην Οδησσό στις 10 Φεβρουαρίου και από εκεί με το πλοίο “Ίλιιτς”, ξανά σε συνθήκες θύελλας οδηγήθηκε -παρά τη θέλησή του- στο Βόσπορο στις 12 Φεβρουαρίου 1929. Ύστερα από λίγες εβδομάδες παραμονής στην Κωνσταντινούπολη, μεταφέρθηκε στο νησάκι Πρίγκηπος στο Βόσπορο όπου έμεινε στο ερειπωμένο σήμερα, αρχοντικό Γιάνναρου, γνωστό ακόμη ως «σπίτι του Τρότσκι» (Troçki evi).
Σύμφωνα με άρθρο της Αριάνας Φερεντίνου στη Deutsche Welle, ανταποκρίτριας της ελληνικής σύνταξης της DW στην Κωνσταντινούπολη, η απέλαση του Τρότσκι και η μετάβασή του στην Τουρκία πραγματοποιήθηκε με απόλυτη μυστικότητα από τον Στάλιν και τη ρωσική μυστική αστυνομία, την GPU, κατόπιν συνεννόησης με τον Κεμάλ Ατατούρκ.
«Φτάνοντας στην Κωνσταντινούπολη, ο Τρότσκι στέλνει επιστολή προς τον Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ ότι βρίσκεται στην Τουρκία και ζητά πολιτικό άσυλο. Οι τουρκικές αρχές θέτουν αυστηρούς όρους. Ζητούν από τη Μόσχα να διαβεβαιώσει ότι δεν θα γινόταν απόπειρα δολοφονίας του Τρότσκι σε τουρκικό έδαφος. Από τον ίδιο ζητούν να απέχει από κάθε ανάμειξη στην εσωτερική πολιτική και να μην δημοσιεύσει τίποτα στην Τουρκία.
Αρχικά, η οικογένεια Τρότσκι διαμένει στο ρωσικό προξενείο στην Κωνσταντινούπολη και μετά σε ένα ξενοδοχείο της Πόλης. Καθ’ όλη τη διάρκεια της παραμονής του σε τουρκικό έδαφος, η τουρκική κυβέρνηση τον είχε υπό τη φύλαξή της. Είναι ενδιαφέρον ότι κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων με τη Σοβιετική Ένωση, ο Ατατούρκ επέμεινε στη δέσμευση για την ασφάλεια της ζωής του Τρότσκι και του είχε εξασφαλίσει την ελευθερία του, δηλώνοντας ότι θα αντιμετωπιζόταν ως ελεύθερο άτομο στο πλαίσιο των τουρκικών νόμων, εφόσον δεν θα είχε καμία εμπλοκή στην πολιτική ζωή της Τουρκίας.
Μετά από δύο μήνες στην Κωνσταντινούπολη, ο Τρότσκι στέλνει δελτίο Τύπου στις τουρκικές εφημερίδες στις 16 Απριλίου 1929, ανακοινώνοντας ότι σχεδιάζει να μείνει στην Κωνσταντινούπολη στο εγγύς μέλλον για να εργαστεί. Διαβεβαιώνει ότι δεν θέλει να δραστηριοποιηθεί πολιτικά στην Τουρκία.
Τον Απρίλιο του 1929 μετακομίζει με την οικογένειά του στην Πρίγκηπο, το μεγαλύτερο νησί του συμπλέγματος των Πριγκηποννήσων στην Προποντίδα. Η Πρίγκηπος, με το βυζαντινό παρελθόν της, ήταν το μέρος όπου οι πλούσιοι Έλληνες της Πόλης, Εβραίοι, Αρμένιοι και Ευρωπαίοι διατηρούσαν τα πολυτελή εξοχικά τους. Πρέσβεις και πρόξενοι μεγάλων χωρών περνούσαν εκεί τα καλοκαίρια με τις οικογένειές τους. Είναι ένας τόπος με ιδιαίτερο φυσικό κάλλος και κοσμοπολίτικη ατμόσφαιρα, μόλις μία ώρα από την Κωνσταντινούπολη. Ο Τρότσκι όμως είναι νευρικός και φοβισμένος, οπλοφορεί, φοβάται ότι θα τον δολοφονήσει ο Στάλιν. αλλά φοβάται και τους εμιγκρέδες του ρωσικού εμφυλίου. 200.000 πρόσφυγες του Λευκού Στρατού εγκαταστάθηκαν στην Κωνσταντινούπολη μεταξύ του 1919-21 και πολλοί στο νησί της Πριγκήπου.
Ο Τρότσκι έμεινε στην Τουρκία περίπου τέσσερα χρόνια, το μεγαλύτερο μέρος στην Πρίγκηπο. Σε όλη τη διάρκεια της παραμονής του βρισκόταν υπό την στενή παρακολούθηση των τουρκικών αρχών. Είχε 24ωρη ασφάλεια στην Πρίγκηπο, όπου ένιωθε πιο προστατευμένος, καθώς ο μόνος τρόπος για να φτάσει κανείς εκεί ήταν με πλοίο. Πέρα από τα μέλη της οικογένειάς του υπήρχαν και εθελοντές σωματοφύλακες ή συνεργάτες του που έμεναν στο σπίτι του και φυσικά πάντα ήταν παρούσα η τουρκική ασφάλεια. Από τον Απρίλιο του 1929 έως τον Ιούλιο του 1933, η οικογένεια Τρότσκι έζησε στο, ερειπωμένο σήμερα, μεγαλοπρεπές αρχοντικό Γιάνναρου, γνωστό ακόμη ως «σπίτι του Τρότσκι» (Troçki evi )».
Η έκθεση για τον εξόριστο Τρότσκι
Η έκθεση είναι υπογεγραμμένη από τον τότε περιφερειακό αρχηγό της Εθνικής Υπηρεσίας Ασφαλείας (MAH) της Κωνσταντινούπολης Αζίζ Χιουντάι Μπέι με ημερομηνία 16 Ιανουαρίου 1932. Περιγράφει με λεπτομέρεια τις κατασκοπευτικές δραστηριότητες των Σοβιετικών Μυστικών Υπηρεσιών να παρακολουθούν τους επισκέπτες και την αλληλογραφία του Τρότσκι στην Πρίγκηπο.
Στο συγκεκριμένο μυστικό έγγραφο αναφέρεται ότι σε σοβιετικό πράκτορα που εργαζόταν ως Αρμένιος μεταφραστής ανατέθηκε η αποστολή να έλθει σε επαφή με έναν σοβιετικό πράκτορα, ονόματι Νταβράνοφ, προσφέροντάς του χρήματα για να πάρει πληροφορίες σχετικά με τις καθημερινές δραστηριότητες και τις επαφές του Τρότσκι. Η υπηρεσία ΜΑΗ παρακολουθούσε στενά τις δραστηριότητες των Σοβιετικών, που με τη σειρά τους παρακολουθούσαν ποιους έβλεπε ο Τρότσκι στην Πρίγκηπο. Η τουρκική αντικατασκοπεία χρησιμοποιούσε συνήθως διπλούς πράκτορες για να ανακαλύπτει σοβιετικά δίκτυα.
Η έκθεση αναφέρει: «Ο Νταβράνοφ ζήτησε τα ονόματα εκείνων που ήταν υπεύθυνοι για την προστασία και την επιτήρηση του Τρότσκι. Στην αρχή, ο πράκτοράς μας δεν απάντησε σε αυτή την ερώτηση, ισχυριζόμενος ότι ήταν εκτός υπηρεσίας, αλλά δέχτηκε την ερώτηση σύμφωνα με τις οδηγίες μας».
Η έκθεση αναφέρει επίσης τα ονόματα ξένων που επισκέφτηκαν στο σπίτι του Tρότσκι. Ήταν ο Οσιάς Ρόζεντζβαϊγκ (Osiss Rosenzweig), Γερμανός υπήκοος βρετανικής καταγωγής, που ισχυρίστηκε ότι ήταν δάσκαλος μουσικής. Και ο Ρεϊμόν Μουλινιέ (Raymond Mouliniere), Γάλλος πολίτης, που μιλούσε άπταιστα τουρκικά και ελληνικά, όπως αναφέρει το έγγραφο.
Η αποχαρακτηρισμένη έκθεση αναφέρει ότι ο Νταβράνοφ συμβούλεψε τον πράκτορά του να επικοινωνήσει με έναν πρώην αστυνομικό, τον Σαλίχ Εφέντι, ο οποίος είχε εργαστεί στο παρελθόν ως ένας από τους φρουρούς του Τρότσκι. Το έγγραφο υπονοεί ότι ο Σαλίχ Εφέντι είχε παράσχει πληροφορίες για τον Τρότσκι σε ορισμένα άτομα στο παρελθόν. Επιπλέον, η σοβιετική υπηρεσία πληροφοριών ανέφερε ότι ένα άτομο από το Ηνωμένο Βασίλειο σχεδίαζε να επισκεφθεί τον Τρότσκι στην Κωνσταντινούπολη. Η έκθεση περιλαμβάνει οδηγίες για να καθοριστεί: «Ποιος είναι αυτός ο άνθρωπος από την Αγγλία και γιατί έρχεται;»
Στα περίπου τέσσερα χρόνια που έζησε ο Λέον Τρότσκι στην Πρίγκηπο, έγραψε κάποια από τα διάσημα έργα του, όπως «Η Ζωή μου» και «η Ιστορία της Ρωσικής Επανάστασης». Ζούσε κυρίως στο σπίτι του στην Πρίγκηπο κρατώντας αποστάσεις από τους κατοίκους του νησιού.
Εκτός από τη σύζυγό του Ναταλία και τον μικρό γιο του, οι κύριοι έμπιστοί του στο νησί ήταν η Γαλλίδα γραμματέας του και ένας Έλληνας μάγειρας και ψαράς, ο Χαράλαμπος. Του άρεσε η θάλασσα. Σύμφωνα με τον βιογράφο του: «Ο Τρότσκι πήγαινε με τον φίλο του ψαρά για ψάρεμα στις 4.30 π.μ. για να δει την ανατολή του ηλίου» και «έκανε σαν παιδί από την χαρά του όταν κάποτε έπιασαν περίπου 40 καβούρια!»
Ο Τρότσκι έλαβε πολιτικό άσυλο από τη Γαλλία το 1933. «Όταν έφυγε από την Πρίγκηπο ένιωθε πολύ συγκινημένος».
