του Γιάννη Αγγέλη

Ο σεισμός που προκάλεσε το γερμανικό Συνταγματικό Δικαστήριο στα θεμέλια της “Ενωμένης” Ευρώπης την περασμένη εβδομάδα, ακόμα τραντάζει τους “πύργους” της κεντρικής εξουσίας, οικονομικής και πολιτικής, στις Βρυξέλλες, την Φρανκφούρτη, το Λουξεμβούργο, αλλά και στις πρωτεύουσες των ισχυρών της Ευρωζώνης.

Η απόφαση των Γερμανών δικαστών στη διατύπωσή της ήταν πολύ απλή: η ΕΚΤ πρέπει να προσκομίσει “αποδείξεις” ότι δεν έχει υπερβεί τα όρια της δικαιοδοσίας της με το QE του 2015 – 2019. Και τις αποδείξεις αυτές πρέπει να τις προσκομίσει στην γερμανική Κεντρική Τράπεζα (Bundsebank) και την γερμανική Βουλή (Bundestag). Στην τελευταία προεδρεύει ο κ. Σόιμπλε…

Το χτύπημα των Γερμανών δικαστών είναι στην “καρδιά” του ευρωπαϊκού οικοδομήματος και του ευρώ καθώς:

  • Θέτει υπό αμφισβήτηση την “ανεξαρτησία” της ΕΚΤ και του τρόπου με τον οποίο αποφασίζει.
  • Αμφισβητεί το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο το οποίο σύμφωνα με τις Συνθήκες συγκρότησης της Ε.Ε. είναι πάνω από το εθνικό δίκαιο κάθε χώρας-μέλους, καθώς στα τέλη του 2018 το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο είχε αποφανθεί (θετικά) για την νομιμότητα των κινήσεων της ΕΚΤ.
  • Αμφισβητεί το Ευρωκοινοβούλιο καθώς αυτό και μόνο αυτό σύμφωνα με το καταστατικό της Ε.Ε. είναι το όργανο στο οποίο είναι υποχρεωμένη να λογοδοτεί κάθε τρεις μήνες η ΕΚΤ για την στρατηγική και την τακτική της στη νομισματική πολιτική.

Οι Γερμανοί δικαστές όμως… έσπρωξαν τη ρήξη ακόμα πιο πέρα καθώς με την απόφασή τους:

  • υποχρεώνουν το εθνικό τους κοινοβούλιο να έλθει σε “ρήξη” με την ΕΚΤ απαιτώντας “αποδείξεις” για την νομιμότητα των πράξεών της,
  • υποχρεώνουν την Κεντρική Τράπεζα της Γερμανίας να απαιτήσει από την προϊσταμένη αρχή της, δηλαδή την ΕΚΤ να υποταχθεί σε αποφάσεις υφιστάμενης εθνικής αρχής.

Και ακόμα περισσότερο νομιμοποιεί ανάλογες κινήσεις από εθνικές αρχές της “Ενωμένης” Ευρώπης απέναντι στην ΕΚΤ, αλλά και σε κάθε άλλη υπερεθνική ευρωπαϊκή αρχή, όπως για παράδειγμα το Ευρωκοινοβούλιο ή πολύ περισσότερο το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο το οποίο προωθεί την ευρωπαϊκή νομοθεσία στις εθνικές δικαστικές αρχές.

Με άλλα λόγια μια βόμβα μεγατόνων μπαίνει στα θεμέλια της “Ενωμένης Ευρώπης”…

Η απάντηση της κας Λαγκάρντ ότι η ΕΚΤ είναι “ανεξάρτητη αρχή” και δίνει λογαριασμό μόνο “στο Ευρωκοινοβούλιο και όχι σε εθνικές αρχές”, 24 ώρες μετά την ανακοίνωση της γερμανικής δικαστικής αρχής προκάλεσε ταυτόχρονα κάποια προσωρινή “ανακούφιση” αλλά και ανησυχία.

Ανακούφιση γιατί -όπως διευκρίνισε η ίδια- η ΕΚΤ θα συνεχίσει να εφαρμόζει αυτό που ήδη κάνει, ήτοι την παράλληλη εφαρμογή του QE (700 δις ευρώ) που αποφασίστηκε τον περασμένο Σεπτέμβρη και το “έκτακτο QE” (PEPP – 750 δις ευρώ) που ανακοινώθηκε με το ξέσπασμα της πανδημίας τον Μάρτιο, με αγορές ομολόγων σύμφωνα με το πρόγραμμα. Και μη ξεχνάμε, από τα τέλη του 2019, ακριβέστερα από τις 12 Σεπτέμβρη του 2019 (με το QE που αποφάσισε ο Μάριο Ντράγκι πριν αποχωρήσει) και τον περασμένο Μάρτη (με το έκτακτο QE της Λαγκαρντ) η ΕΚΤ και οι τεράστιοι όγκοι χρηματοδότησης στο κρατικό και ιδιωτικό χρέος, είναι ο βασικός λόγος που το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα αλλά και μεγάλο μέρος των χωρών μελών της Ε.Ε. δεν έχει κηρύξει χρεοκοπία.

Ανησυχία, γιατί σε επίπεδο θεσμικό η απάντηση της ΕΚΤ, μέσω της Λαγκάρντ, δείχνει προς το παρόν τουλάχιστον, ότι θα αγνοήσει την απόφαση του Δικαστηρίου της Καρλσρούης και δεν θα στείλει περισσότερες εξηγήσεις όπως απαιτεί το δικαστήριο, ούτε στην Bundesbank, ούτε στην Bundestag για το αν έχει εφαρμόσει σωστά την “αρχή της αναλογικότητας”.

Αυτή η περιβόητη αρχή, με την οποία απειλούν οι Γερμανοί δικαστές, προβλέπει ότι η ΕΚΤ μπορεί μόνο να ασκήσει τις εξουσίες που της έχουν δοθεί “στον βαθμό που είναι απαραίτητες για να επιτύχει τους στόχους της εντολής της”. Αντίθετα η ΕΚΤ μέσω Λαγκάρντ απάντησε δημοσίως ότι θα συνεχίσει να δίνει κάθε τρεις μήνες -δηλαδή νωρίτερα από το περιθώριο που της έχει δοθεί από τους Γερμανούς δικαστές- report για τις αποφάσεις και την πολιτική της στο Ευρωκοινοβούλιο και μόνο σ’ αυτό.

Ένας πρώτος “μετασεισμός” έγινε αισθητός και την Κυριακή (10/5) όταν η επικεφαλής της Κομισιόν Φον Ντερ Λάϊνεν δήλωσε ότι οι υπηρεσίες της Κομισιόν μελετούν το ενδεχόμενο να κινηθούν δικαστικά εναντίον της Γερμανίας! Στο μεταξύ, ο γνωστός για τις “ανθρωπιστικές” του απόψεις Βόλφγκανγκ Σόιμπλε (είχε δηλώσει ότι δεν πρέπει να αντιμετωπίζουμε ως “απόλυτη” την προτεραιότητα της ζωής στην παρούσα κρίση) με δηλώσεις του πήρε αποστάσεις μεν αλλά όχι εναντίον της απόφασης του γερμανικού δικαστηρίου, σύμφωνα με την οποία ο ίδιος ως πρόεδρος της Bundestag πρέπει να ζητήσει “εξηγήσεις” από την ΕΚΤ…

Θα μπορούσε να πει κανείς ότι όλο αυτό είναι ενα παιχνίδι εξουσίας μεταξύ των μεγάλων παικτών του ευρωπαϊκού καπιταλισμού και να το προσπεράσει, σαν τέτοιο, “αφού μέχρι στιγμής η Ε.Ε. διαλέγει πάντα την διαδρομή του συμβιβασμού που στη συνέχεια πληρώνουν οι εργαζόμενοι των χωρών μελών…”. Δεν θα ήταν αυτή μία σκέψη χωρίς βάση, καθώς ήδη οργιάζουν οι προσπάθειες για μια τέτοια διέξοδο συμβιβασμού, σε νομικό και πολιτικό επίπεδο και μάλιστα από πολύ γνωστά πρόσωπα που μέχρι πρόσφατα κατείχαν ισχυρές θέσεις σ’ αυτό το παιχνίδι.

Όμως αυτή τη φορά τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά και η αντίφαση στα θεμέλια της Ε.Ε. που εκφράσθηκε στο “γεγονός” αυτό ξεπερνά τις δυνάμεις που θα είχαν κάθε λόγο να επιδιώξουν και πάλι ένα συμβιβασμό.

Το γιατί συμβαίνει αυτό έχει την απάντησή του σε δύο άλλα γεγονότα που έχουν περάσει στα “ψιλά” του διεθνούς οικονομικού τύπου.

Το ένα αφορά τον ισολογισμό του συστήματος Target 2. Πρόκειται για το σύστημα καθημερινής κυκλοφορίας κεφαλαίων μεταξύ των Κεντρικών Τραπεζών της Ευρωζώνης μέσω του οποίου τα πλεονάσματα του ενός δανείζονται στον άλλον για να “κλείσουν” οι ημερήσιοι λογαριασμοί των ιδιωτικών τραπεζών. Στο σύστημα αυτό η Bundesbank εμφανίζει ένα πλεόνασμα μεγαλύτερο από 920 δις ευρώ, τα οποία… κατά σύμπτωση είναι περίπου όσο και το έλλειμμα των κεντρικών τραπεζών της Ιταλίας και της Ισπανίας, των χωρών που κατά βάση μέσα στην πρωτοφανή αυτή κρίση προωθούν και πιέζουν για αμοιβαιοποίηση του χρέους (ευρωομόλογο, κ.λπ.).

Το δεύτερο αφορά στο γεγονός ότι όπως αποκάλυψε το πρακτορείο Reuters -και πέρασε στα ψιλά των οικονομικών ειδήσεων- η διοίκηση της ΕΚΤ έχει δώσει εντολή στις υπηρεσίες της να μελετήσουν τις συνέπειες αλλά και τις τεχνικές εφαρμογής, ενός ενδεχόμενου να προχωρήσει σε γενικευμένη αγορά Junk Bonds (σκουπιδο-ομόλογα), ήτοι ομολόγων που δεν διαθέτουν διαβάθμιση που τα καθιστά “αξιόχρεα”…

Η αιτία μιας τέτοιας μελέτης βρίσκεται στο γεγονός ότι σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, τους τελευταίους τρεις μήνες (δηλαδή και πριν την επέκταση της πανδημίας) οι Οίκοι Αξιολόγησης προχωρούν μαζικά σε υποβαθμίσεις εταιρικών ομολόγων τα οποία χρησιμοποιούν οι τράπεζες για να απορροφούν ρευστότητα από την ΕΚΤ. Να σημειωθεί ότι ήδη η ΕΚΤ για να αποφύγει μια άμεση νέα έκρηξη έχει αποδεχθεί και τα ελληνικά ομόλογα (κατ’ εξαίρεση) ως αποδεκτή εγγύηση για την παροχή ρευστότητας στις ελληνικές τράπεζες αλλά αυτό δεν απασχόλησε κανέναν λόγω του εξαιρετικά μικρού όγκου τους στις αγορές.

Μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον, για την ακρίβεια μέσα σ’ αυτήν την… μπαρουταποθήκη, πάνω στην οποία έχει θεμελιωθεί το Ευρώ και η Ενιαία Εσωτερική Αγορά της Ε.Ε., οι Γερμανοί δικαστές άναψαν τα… πούρα τους και έδωσαν τρεις μήνες περιθώριο στην ΕΚΤ να απαντήσει στην γερμανική εντολή. Στο μεταξύ η Ευρωζώνη έχει ήδη εισέλθει στη χειρότερη ύφεση της ιστορίας του καπιταλισμού στην Ευρωπαϊκή Ήπειρο.