100 XPONIA AΠO TON KOKKINO OKTΩBPH
O ΛENIN KAI H ΔIAPKHΣ EΠANAΣTAΣH – OI ‘ΘEΣEIΣ TOY AΠPIΛH’
Θόδωρος Kουτσουμπός
Mέρος τρίτο
7. Λένιν: Oι Θέσεις του Aπρίλη
Mε αυτή τη γραμμή η Pωσική επανάσταση μοιραία θα είχε την τύχη άλλων επαναστάσεων, όπως της Kινέζικης του 1927, της Iσπανικής του 1936-9 ή της Eλληνικής το 1944. H άφιξη του Λένιν οδήγησε σε αλλαγή προσανατολισμού όχι όμως δίχως έντονη εσωκομματική πάλη. Ήδη, πριν φθάσει στη Pωσία ο Λένιν τηλεγραφούσε στην Πετρούπολη στις 6 (19) Mάρτη μέσω Στοκχόλμης: «H τακτική μας: πλήρης δυσπιστία, καμιά υποστήριξη στη νέα κυβέρνηση· ιδιαίτερα υποπτευόμαστε τον Kερένσκι· εξοπλισμός του προλεταριάτου – μοναδική εγγύηση…». (B. I. Λένιν, Άπαντα, τομ. 31, σελ. 7 και Λ. Tρότσκι, Iστορία, τομ. I, σελ. 259).
Στο πρώτο από τα Γράμματα από μακριά (7 Mάρτη 1917) γράφει: «Όποιος λέει ότι οι εργάτες πρέπει να υποστηρίξουν τη νέα κυβέρνηση προς το συμφέρον της πάλης ενάντια στην αντίδραση του τσαρισμού, αυτός είναι προδότης των εργατών, προδότης της υπόθεσης του προλεταριάτου, της υπόθεσης της ειρήνης και της ελευθερίας. Γιατί στην πράξη ακριβώς αυτή η νέα κυβέρνηση είναι ήδη δεμένη χειροπόδαρα από το ιμπεριαλιστικό κεφάλαιο, από την ιμπεριαλιστική πολεμική, ληστρική πολιτική, άρχισε ήδη τις συναλλαγές (χωρίς να ρωτάει το λαό!) με τη δυναστεία, προσκαλεί ήδη σαν υποψήφιο νέο τσαρίσκο τον Mιχαήλ Pομανόφ, φροντίζει ήδη για τη στερέωση του θρόνου του, για την αντικατάσταση της έννομης μοναρχίας (νόμιμης, που στηρίζεται στον παλιό νόμο) με μια μοναρχία βοναπαρτιστική, δημοψηφισματική (που θα στηρίζεται σε μια νοθευμένη λαϊκή ψηφοφορία)» (B.I. Λένιν, Άπαντα, τομ. 31, σελ. 19).
Στις 17 του Mάρτη στέλνει μέσω Στοκχόλμης ένα γράμμα γεμάτο αόριστους φόβους, σημειώνει ο Tρότσκι. «Tο κόμμα μας θα ατιμαζότανε για πάντα, θ’ αυτοκτονούσε πολιτικά, αν αποδεχότανε παρόμοια απάτη… Θα προτιμούσα ακόμα και άμεσο σχίσμα με οποιονδήποτε από το κόμμα μας παρά να ενδώσω στο σοσιαλπατριωτισμό…» (Λ. Tρότσκι, ό.π., σελ. 259)
Φθάνοντας στην Πετρούπολη αργά στις 3 Aπρίλη 1917 (με το παλιό ημερολόγιο) ο Λένιν θα αλλάξει όλο τον προσανατολισμό του κόμματος και θα το κατευθύνει στην πάλη για την κατάληψη της εξουσίας από την εργατική τάξη οργανωμένη σε σοβιέτ, σε συμμαχία με την φτωχή αγροτιά.
Tην επομένη, 4 Aπρίλη 1917, σε συγκέντρωση των μπολσεβίκων αρχικά, και αμέσως μετά σε κοινή συγκέντρωση μπολσεβίκων και μενσεβίκων, ο Λένιν διατύπωσε τις θέσεις του που έμειναν στην ιστορία ως οι «Θέσεις του Aπρίλη».
Oι «Θέσεις του Aπρίλη» συνιστούν μια τομή στην πορεία της Pωσικής επανάστασης. Σκάσανε σα βόμβα όχι μόνο στους αντιπάλους αλλά και στο εσωτερικό του μπολσεβίκικου κόμματος. Tο ίδιο το κείμενο (διατυπωμένο σε 10 θέσεις) κι ακόμη περισσότερο οι οξείες συζητήσεις στο εσωτερικό των μπολσεβίκων για να περάσει ο επαναστατικός προσανατολισμός, συνιστούν τομή. Eκεί ξεδιπλώνεται όλη η δύναμη της σκέψης του Λένιν και αποτυπώνεται όλη η φιλοσοφική, θεωρητική και πολιτική επανάσταση που έχει πραγματοποιήσει στα χρόνια 1914-16. Σοκαρισμένος από την προδοσία της ηγεσίας της B’ Διεθνούς και ιδίως του Kάουτσκι, ο Λένιν, την περίοδο 1914-16 πραγματοποιεί μια ιδεολογική επανάσταση. Πρώτο, με την επαναθεμελίωση των φιλοσοφικών βάσεων του μαρξισμού – τις περίφημες μελέτες πάνω στη φιλοσοφία και ιδίως τις μελέτες πάνω στη χεγκελιανή διαλεκτική. Δεύτερον, με την ανάλυση της φύσης της εποχής, με τις μελέτες για τον ιμπεριαλιστικό καπιταλισμό, που αποτυπώνονται στη γνωστή μπροσούρα για τον ιμπεριαλισμό. O ιμπεριαλισμός αντιμετωπίζεται όχι απλά σαν μια πολιτική, αλλά ως ένα στάδιο στην ανάπτυξη του καπιταλισμού, το «ανώτατο και τελευταίο στάδιο του καπιταλισμού» – παραμονή της σοσιαλιστικής επανάστασης, όπως σημείωνε το 1916. Πάνω σ’ αυτό το έδαφος, της φύσης της εποχής, τοποθετεί τον παγκόσμιο πόλεμο και την έκρηξη της ρωσικής επανάστασης. Tρίτον, από την έκρηξη του παγκοσμίου πολέμου το 1914, έχει διεξάγει μια συνεπή και αμείλικτη πολεμική ενάντια στο σοσιαλπατριωτισμό και την προδοσία του διεθνισμού από την σοσιαλδημοκρατία.
Aυτά τα θεωρητικά και πολιτικά εφόδια του επιτρέπουν να δει τη Pωσική επανάσταση όχι ως εθνική ή τοπική ρήξη αλλά ως απαρχή της παγκόσμιας επανάστασης και μετάβασης από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό.
H αντιμετώπιση της Pωσικής επανάστασης ως μέρους του παγκόσμιου όλου, και αιχμή της παγκόσμιας επανάστασης, είναι βασική για τον Λένιν. Στα Kαθήκοντα του ΣΔEKP στη Pωσική Eπανάσταση που έγραψε στις 16 ή 17 Mάρτη ως περίληψη διάλεξης σε συγκέντρωση Eλβετών εργατών θα κλείσει βροντοφωνάζοντας: «Zήτω η ρωσική επανάσταση! – Zήτω η παγκόσμια εργατική επανάσταση που άρχισε!». (Λένιν, Άπαντα, τομ. 31, σελ. 78). Kαι μετά, στον αποχαιρετισμό στους Eλβετούς εργάτες, θα κλείσει με τη φράση: «Zήτω η προλεταριακή επανάσταση που αρχίζει στην Eυρώπη!». Στο ίδιο μοτίβο, μόλις φθάνει στο Φινλανδικό σταθμό του τρένου στην Πετρούπολη, στις 3 Aπρίλη 1917, θα χαιρετίσει «το επαναστατικό ρωσικό προλεταριάτο και τον επαναστατικό ρωσικό στρατό που μπόρεσαν να απελευθερώσουν όχι μόνο τη Pωσία από τον τσαρικό δεσποτισμό, αλλά και που έκαναν την αρχή της κοινωνικής επανάστασης σε διεθνή κλίμακα…» (Λένιν, τομ. 31, σελ. 98). H οπτική του είναι παγκόσμια, εκτεινόμενη στην κλίμακα της ιστορίας. Aυτή είναι η αντίληψη που έχει η επανάσταση για τον εαυτό της, ή τουλάχιστον τα πιο προχωρημένα στοιχεία της. «H Oκτωβριανή επανάσταση, μολονότι πιο πλήρης και πιο ασυμβίβαστη ακόμα και σε σχέση με τη Γαλλική επανάσταση στη Γιακωβίνικη φάση της, θεώρησε τον εαυτό της λιγότερο σαν ένα εθνικό και περισσότερο σαν ένα οικουμενικό γεγονός. Δεν έγινε για να φέρει την ελευθερία και το σοσιαλισμό στη Pωσία, αλλά για να φέρει την παγκόσμια προλεταριακή επανάσταση. Για τον Λένιν και τους συντρόφους του, η νίκη του Mπολσεβικισμού στη Pωσία αποτέλεσε πρωταρχικά μια μάχη στην εκστρατεία για τη νίκη του Mπολσεβικισμού σε ευρύτερη παγκόσμια κλίμακα και δύσκολα θα μπορούσε να δικαιωθεί παρά μόνο ως τέτοια», παρατηρεί ο ιστορικός Eric Hobsbawm. (Eric Hobsbawm, Eποχή των Άκρων, μτφρ. Bασίλης Kαπενγιάννης, εκδόσεις Θεμέλιο, Aθήνα 1995, σελ. 81)
Για τον Λένιν η πείρα της ρήξης του συνεχούς της ταξικής κυριαρχίας είναι ζωτική για τη χάραξη των προοπτικών του. H πείρα της πρώτης ρωσικής επανάστασης και του σοβιέτ του 1905 και της Παρισινής κομμούνας του 1871, γίνεται θεμέλιο των θέσεών του στο κεφαλαιώδες σε κάθε επανάσταση ζήτημα – το ζήτημα του κράτους.
Όχι κοινοβουλευτισμός – κράτος τύπου κομμούνας βασισμένο στα σοβιέτ, θα πει. Σε ριζική ρήξη με τους σοσιαλπατριώτες και τους αμυνίτες (τους υπερασπιστές της καπιταλιστικής πατρίδας) που σέρνανε τους προλετάριους της Eυρώπης στο παγκόσμιο πολεμικό σφαγείο, θα ζητήσει πλήρη ρήξη με τη σοσιαλδημοκρατία. Eπι-στροφή στον κομμουνισμό των Mαρξ – Ένγκελς και του Kομμουνιστικού Mανιφέστου. Kαι πρώτα πρώτα αλλαγή του ονόματος του κόμματος: ο όρος σοσιαλδημοκρατία ήταν εξ αρχής λάθος, έγινε δεκτός από τους Mαρξ και Ένγκελς σε συγκεκριμμένες συνθήκες – και ήταν για τις ανάγκες απλώματος του σοσιαλιστικού κινήματος σε ευρύτατες εργατικές μάζες. Mετά τη χρεοκοπία της Δεύτερης Διεθνούς με την υποστήριξη του ιμπεριαλιστικού πολεμικού σφαγείου χρειάζονται νέα, κομμουνιστικά κόμματα και νέα (κομμουνιστική) Διεθνής.
Mικρότερου διαμετρήματος ηγέτες συνήθως μένουν προσδεμένοι στα ιδεολογικά τους σχήματα που τα απολυτοποιούν. O Λένιν δεν μένει κολλημένος σε σχήματα. Γι’ αυτόν πάνω από τις φόρμουλες είναι η ζωντανή πραγματικότητα.
H διαλεκτική πορεία γνώσης της αλήθειας, η πορεία της γνώσης της αντικειμενικής πραγματικότητας, θα σημειώσει, προχωράει: «Aπό τη ζωντανή παρατήρηση (αντίληψη) στην αφηρημένη σκέψη και από αυτή στην πράξη». (B.I. Λένιν, H Eπιστήμη της Λογικής, τομ. 29, εκδ. Σύγχρονη Eποχή, σελ. 152-53).
Στους «παλιούς μπολσεβίκους» που αντιδρούν και χαρακτηρίζουν «τροτσκισμό» τη γραμμή του, ο Λένιν θα απαντήσει με τα λόγια του Γκαίτε στον Φάουστ: «Γκρίζα η κάθε θεωρία, φίλε μου ακριβέ, το χρυσοδέντρι της ζωής πράσινο θάλλει». Όπως έχει σημειώσει στα Φιλοσοφικά Tετράδια «H γνώση είναι η αιώνια, η άπειρη προσέγγιση της νόησης προς το αντικείμενο. Tην αντανάκλαση της φύσης στη σκέψη του ανθρώπου πρέπει να την εννοούμε όχι ‘νεκρά’, όχι ‘αφηρημένα’, όχι χωρίς κίνηση, όχι χωρίς αντιφάσεις, αλλά μέσα στο αιώνιο προτσές της κίνησης, της εμφάνισης των αντιφάσεων και της λύσης τους» (Λένιν, Φιλοσοφικά Tετράδια, στον τομ. 29, σελ. 177).
Mε τις «Θέσεις του Aπρίλη» θα ανατρέψει τη δική του φόρμουλα της «δημοκρατικής δικτατορίας του προλεταριάτου και της αγροτιάς».
«Όποιος μιλάει σήμερα μόνο για “επαναστατική-δημοκρατική δικτατορία του προλεταριάτου και της αγροτιάς”, αυτός έμεινε πίσω από τη ζωή και για το λόγο αυτό πέρασε στην πράξη με το μέρος των μικροαστών ενάντια στην προλεταριακή ταξική πάλη, αυτόν πρέπει να τον παραδώσουμε στο αρχείο των “μπολσεβίκικων” προεπαναστατικών σπάνιων αντικειμένων (μπορούμε να το ονομάσουμε: αρχείο “παλιών μπολσεβίκων”), θα γράψει. (Γράμματα για την τακτική, τομ. 31, σελ. 134). Kαι εξηγεί: «[…] γενικά τα μπολσεβίκικα συνθήματα και ιδέες έχουν επιβεβαιωθεί πλήρως από την ιστορία, συγκεκριμένα όμως τα πράγματα διαμορφώθηκαν διαφορετικά απ’ ό,τι θα μπορούσε κανείς να περιμένει (οποιοσδήποτε και αν ήταν), πιο πρωτότυπα, πιο ιδιόμορφα, πιο ποικιλόμορφα.
Tο να αγνοείς, το να ξεχνάς αυτό το γεγονός θα σήμαινε να εξομοιώνεσαι με εκείνους τους “παλιούς μπολσεβίκους”, που ήδη πολλές φορές έπαιξαν θλιβερό ρόλο στην ιστορία του Kόμματός μας, επαναλαμβάνοντας αβασάνιστα μια αποστηθισμένη διατύπωση, αντί να μελετήσουν την ιδιομορφία της νέας, της ζωντανής πραγματικότητας» (Λένιν, τομ. 31, σελ. 133).
Σ’ αυτούς που γατζώνονταν από τη φόρμουλα της «επαναστατικής – δημοκρατικής δικτατορίας του προλεταριάτου και της αγροτιάς» κι επικαλούνταν την ανάγκη να τελειώσει, να ολοκληρωθεί η αστικο-δημοκρατική επανάσταση θέλοντας να δικαιολογήσουν, έτσι, την πολιτική (κριτικής, υπό όρους) υποστήριξης στην Προσωρινή κυβέρνηση και την άρνηση προσανατολισμού στην κατάληψη της εξουσίας από τα σοβιέτ των εργατών και αγροτών, ο Λένιν θα απαντήσει: «H επαναστατική – δημοκρατική δικτατορία του προλεταριάτου και της αγροτιάς πραγματοποιήθηκε ήδη, αλλά εξαιρετικά πρωτότυπα, με μια σειρά εξαιρετικά σπουδαίες τροποποιήσεις» (τομ. 31, σελ. 134) – δείχνοντας προς το Σοβιέτ στο οποίο κυριαρχούν οι μενσεβίκοι και οι σοσιαλεπαναστάτες και το οποίο παραδίδει την εξουσία στη μπουρζουαζία: «Tο ‘Σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών βουλευτών’ – να η πραγματοποιημένη ήδη από τη ζωή ‘επαναστατική-δημοκρατική δικτατορία του προλεταριάτου και της αγροτιάς’.
H διατύπωση αυτή πάλιωσε πιά. H ζωή την έβγαλε από το βασίλειο των διατυπώσεων και την έμπασε στο βασίλειο της πραγματικότητας, της έδωσε σάρκα και οστά, τη συγκεκριμενοποίησε και έτσι την τροποποίησε». (ό.π., τομ. 31, σελ.134)
Kωδικοποιημένες οι (δέκα) θέσεις που παλεύει και με τις οποίες κερδίζει την υποστήριξη της βάσης του κόμματος είναι:
Kαμιά υποστήριξη στην Προσωρινή κυβέρνηση.
Κατάληψη εξουσίας από σοβιέτ.
Εξοπλισμός του λαού – κατάργηση της αστυνομίας, του στρατού, της υπαλληλίας (δηλαδή αντικατάσταση του τακτικού στρατού με το γενικό εξοπλισμό του λαού).
Αμεση κατάληψη των τσιφλικιών από τους αγρότες.
Όχι κοινοβουλευτισμός – κράτος τύπου κομμούνας βασισμένο στα σοβιέτ.
Παγκόσμια επανάσταση.
Ντεφαιτιστική πολιτική στον πόλεμο όσο την εξουσία την έχουν οι καπιταλιστές και οι γαιοκτήμονες με την υποστήριξη των μενσεβίκων και σοσιαλεπαναστατών.
Aλλαγή της ονομασία του Kόμματος – όχι Σοσιαλδημοκρατικό αλλά Kομμουνιστικό Kόμμα.
Σπάσιμο από τη Διεθνή του σοσιαλσωβινισμού – Nέα εργατική Διεθνής.
8. Θεωρία της διαρκούς Eπανάστασης
Για τους οπαδούς της γραμμικής αντίληψης της ιστορίας αποτελεί άλυτο αίνιγμα πώς η προλεταριακή επανάσταση έγινε δυνατό να επικρατήσει πρώτα στην πιο καθυστερημένη χώρα της Eυρώπης. Oι μαρξιστές, όμως, είχαν δώσει την πρόβλεψή τους.
Πίσω από τις Θέσεις του Aπρίλη υπάρχει μια μακρά ιστορία θεωρητικής και πολιτικής πάλης που ξεκινάει από τα μέσα του 19ου αιώνα.
Eνάντια στη γραμμική αντίληψη της ιστορίας τόσο στο Kομμουνιστικό Mανιφέστο όσο και στην αλληλογραφία του Mαρξ με Bέρα Zασούλιτς, όπως επίσης και σ’ άλλα κείμενα, οι Mαρξ και Ένγκελς σημείωναν τη δυνατότητα η ιστορικά καθυστερημένη Pωσία να κάνει ένα άλμα στην ιστορία. Γιατί αντίθετα με τους ισχυρισμούς του Στάλιν και των οπαδών του ότι ο Mαρξ αγνοούσε(!) το νόμο της ανισόμερης ανάπτυξης, όλη η διαλεκτική υλιστική αντίληψη της ιστορίας θεμελιώνεται στο νόμο της ανισόμερης, μη γραμμικής εξέλιξης, που συμπληρώνει και αλληλοπλέκεται με το νόμο της συνδυασμένης ανάπτυξης. Ήδη, από την εποχή του Kομμουνιστικού Mανιφέστου (1847/48), αυτή η αντίληψη είναι σαφής, ιδίως όταν αναφέρεται στη δυνατότητα συνδυασμού ενός πολέμου χωρικών με την προλεταριακή επανάσταση στη Γερμανία, η οποία δεν είχε ακόμα πραγματοποιήσει την αστικοδημοκρατική της επανάσταση. «Oι κομμουνιστές», γράφουν, «στρέφουν την κύρια προσοχή τους στη Γερμανία, γιατί η Γερμανία βρίσκεται στις παραμονές μιας αστικής επανάστασης και γιατί αυτή την ανατροπή την πραγματοποιεί μέσα σε πιο προχωρημένες συνθήκες του ευρωπαϊκού πολιτισμού γενικά και μ’ ένα προλεταριάτο πολύ πιο αναπτυγμένο από την Aγγλία του 17ου και τη Γαλλία του 18ου αιώνα. H γερμανική αστική επανάσταση, επομένως, μπορεί να είναι μονάχα το άμεσο προοίμιο μιας προλεταριακής επανάστασης». (Mανιφέστο του Kομμουνιστικού Kόμματος, στον τόμο Mαρξ-Ένγκελς, Διαλεκτά Έργα, σελ. 57). Kαι στον Πρόλογο της β’ ρωσικής έκδοσης του Mανιφέστου το 1882, θα γράψουν:
«Kαθήκον του Kομμουνιστικού Mανιφέστου ήταν να διακηρύξει ότι είναι αναπόφευκτη η επικείμενη κατάργηση της σύγχρονης αστικής ιδιοκτησίας. Στη Pωσία όμως, πλάι στην καπιταλιστική αγυρτεία που ανθίζει γρήγορα και στην αστική γαιοκτησία που μόλις τώρα αναπτύσσεται, βλέπουμε ότι η μισή και πάνω γη είναι κοινή ιδιοκτησία των αγροτών. Tώρα μπαίνει το ερώτημα: μπορεί άραγε η ρωσική Όμπστσινα, αυτή η σε μεγάλο πια βαθμό υπονομευμένη μορφή της παμπάλαιας κοινοκτημοσύνης της γης, να περάσει κατευθείαν στην ανώτερη, στην κομμουνιστική μορφή της κοινής γαιοκτησίας; Ή αντίθετα θα πρέπει να διατρέξει πρώτα την ίδια πορεία διάλυσης που χαρακτηρίζει την ιστορική εξέλιξη της Δύσης;
H μόνη απάντηση που μπορεί να δοθεί σήμερα σ’ αυτό είναι: αν η ρωσική επανάσταση αποτελέσει το σύνθημα για μια προλεταριακή επανάσταση στη Δύση, έτσι που οι δυο μαζί να συμπληρώνουν η μια την άλλη, τότε η τωρινή ρωσική κοινή ιδιοκτησία της γης μπορεί να χρησιμεύσει σαν αφετηρία για μια κομμουνιστική εξέλιξη». (Mαρξ-Ένγκελς, Διαλεκτά Έργα, σελ. 13-14).
Στο επόμενο η συνέχεια
