του Γιάννη Αγγέλη
Ήταν Οκτώβρης του 2019 όταν ο Stanley Fischer, κεντρικός τραπεζίτης της Fed αλλά και του Ισραήλ και μέντορας του Μπεν Μπερνάνκι, παρουσίασε με την ομάδα του μελέτη στο πλαίσιο του SUERF (Ευρωπαϊκό Οικονομικό Ινστιτούτο που συγκροτείται από Κεντρικούς Τραπεζίτες και Οικονομολόγους) με τίτλο: Dealing with the next downturn: From unconvencional monetary policy to unprecentented policy coordination.
Ένα περίπου μήνα πριν από την παρουσίαση της μελέτης στο SUERF δύο “σημαδιακά” γεγονότα είχαν προηγηθεί.
Ο Μάριο Ντράγκι απρόσμενα και λίγο πριν αποσυρθεί από την θέση του επικεφαλής της ΕΚΤ “επέβαλε” παρά τις αντιρρήσεις που συνάντησε στο ΔΣ της ΕΚΤ, την ενεργοποίηση ενός προγράμματος QE ύψους 750 δις ευρώ για την αντιμετώπιση ενδεχόμενης νέας ισχυρής κρίσης.
Ο Τζ. Πάουελ της Fed την ίδια περίοδο, δρομολογούσε και αυτός νέο πρόγραμμα παρεμβάσεων της Fed, για αγορές ομολόγων και άλλων assets χρέους προκειμένου να δημιουργήσει αναχώματα σε ένα νέο ξέσπασμα της κρίσης.
Και οι δύο κινήσεις αποδείχθηκαν… “προφητικές”, όπως και ο τίτλος της μελέτης του Stanley Fischer .
Η ύφεση πήρε απειλητικές διαστάσεις, για να ξεσπάσει στη συνέχεια το εφιαλτικό lockdown με την παγκόσμια καραντίνα λόγω του Covid 19 τον Μάρτη και να μπει η παγκόσμια καπιταλιστική οικονομία σε κατάσταση… pause.
Και οι δύο κεντρικές τράπεζες πολλαπλασίασαν τότε τις παρεμβάσεις τους, όπως και οι αντίστοιχες κυβερνήσεις με “μέτρα” που στις γενικές τους γραμμές είχαν προαγγελθεί στη μελέτη του Fischer: Dealing with the next downturn: From unconvencional monetary policy to unprecentented policy coordination…
Η εξάντληση ορίων στα “νομισματικά όπλα” με QE και μηδενικά επιτόκια, υποχρέωσε τις κυβερνήσεις να ανοίξουν τις κάνουλες της άμεσης δημοσιονομικής επιδότησης σε επιχειρήσεις και πολίτες σε ΗΠΑ και Ευρωζώνη.
Τι εφαρμόζεται ήδη
Σύμφωνα με τον Fischer και την ομάδα του (Elga Bartsch, Jean Boivin και Phillipp Hildebrand), η κρίση που περίμεναν (“επερχόμενη κρίση”) το 2019, θα είχε τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:
- Θα οδηγούσε σε εξάντληση των ορίων της νομισματικής πολιτικής
- Η δημοσιονομική παρέμβαση στη συνέχεια δεν θα ήταν αρκετή για να ανατρέψει την κατάσταση.
Το ζητούμενο (Οκτώβρης 2019) της μελέτης ήταν το τι πρέπει να κάνουν οι Κεντρικές Τράπεζες και οι Κυβερνήσεις για να προλάβουν “ανεξέλεγκτες καταστάσεις” που θα ακολουθούσαν σε διεθνή κλίμακα.
Οι προτάσεις στις οποίες καταλήγει η μελέτη όσον αφορά τις ΗΠΑ και την Ευρωζώνη είναι οι ακόλουθες:
* Για τις ΗΠΑ υπάρχουν οι ακόλουθες νομικές προϋποθέσεις:
Παρά το μεγάλο περιθώριο της FED να αγοράζει ομόλογα του δημοσίου, το ανώτατο όριο του χρέους και ο δύσκολος συντονισμός ΥΠΟΙΚ με Κογκρέσο περιόρισαν τις δυνατότητες της Fed για χρήση “προϋποθέσεων” έκτακτης ανάγκης μετά την κρίση. Η “συνεργασία” πάντως έχει νομιμοποιημένο προηγούμενο κατά την διάρκεια και μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτό ολοκληρώθηκε με το Σύμφωνο Οικονομικών του 1951, όταν το ΥΠΟΙΚ και η Fed αποδέσμευσαν την διαχείριση χρέους και την νομισματική πολιτική και συμφώνησαν να ελαχιστοποιήσουν την “νομισματοποίηση” (monetisation).
Με βάση λοιπόν αυτό το νομικό καθεστώς διατυπώνεται ως πρακτική δυνατότητα άμεσης εφαρμογής το ακόλουθο:
To Κογκρέσο θα μπορούσε να δημιουργήσει έναν ειδικό λογαριασμό του δημοσίου στην Fed και να εξουσιοδοτήσει την Fomc (της Fed) να συμπληρώνει τον λογαριασμό μέχρι ένα προκαθορισμένο όριο (βλέπε Ben Bernanke 2016), για την άμεση επιδότηση επιχειρήσεων και πολιτών.
* Στην Ευρωζώνη το νομικό καθεστώς είναι διαφορετικό: Η Συνθήκη για την ΕΕ απαγορεύει την άμεση χρηματοδότηση του ελλείμματος (άρθρ. 123). Οι αγορές κρατικών ομολόγων υπόκεινται σε περιορισμούς. Η “πρόσβαση” του ESM στην ΕΚΤ είναι πολύ κοντά σ’ αυτό που θα αποτελούσε νομισματική χρηματοδότηση. Τα όρια χρέους που προβλέπει το Σύμφωνο Σταθερότητας (σ.σ. 60% του ΑΕΠ) δεν επηρεάζονται από τα διαθέσιμα (ισολογισμό) της ΕΚΤ.
Έτσι διατυπώνεται ως πρακτική δυνατότητα άμεσης εφαρμογής το ακόλουθο:
Πράξεις μακροπρόθεσμης αέναης (perpetuale/zero-coupon) αναχρηματοδότησης για δάνεια στις τράπεζες (LTROs – TLTROs) και από τις τράπεζες σε κάθε ενήλικο πολίτη (απόφαση με πλειοψηφία Συμβουλίου 2/3). Δημόσιος δανεισμός μέσω της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (EBRD) και άλλων τραπεζικών φορέων είναι ήδη δυνατός στην Ευρωζώνη.
Είναι εμφανές ότι ήδη από το περασμένο φθινόπωρο, αλλά ειδικά μετά το ξέσπασμα της πανδημίας ένα σημαντικό μέρος των “προτάσεων” της Ομάδας Fischer έχει ήδη αρχίσει να εφαρμόζεται και έχει ανοίξει ο δρόμος για την πλήρη εφαρμογή της στρατηγικής “Go Direct”.
Η στρατηγική Fischer
Σύμφωνα με την μελέτη αυτή “Όταν εξαντληθεί η νομισματική πολιτική και δεν επαρκεί μόνη της η δημοσιονομική πολιτική, απαιτείται μία άνευ προηγουμένου απάντηση. Η απάντηση αυτή θα περιλαμβάνει το “go direct”.
H άμεση συμμετοχή σημαίνει ότι η Κεντρική Τράπεζα βρίσκει τρόπους για να αποκτήσουν χρήματα οι δημόσιοι και ιδιωτικοί επενδυτές κατ’ ευθείαν από την Κεντρική Τράπεζα…”.
Το “go direct” μπορεί να οργανωθεί με διάφορους τρόπους:
* παρακάμπτει το κανάλι των επιτοκίων όταν αυτό το παραδοσιακό εργαλείο εξαντλείται
* ενισχύεται ο συντονισμός των πολιτικών (Κεντρικές Τράπεζες και Κυβερνήσεις) έτσι ώστε η δημοσιονομική επέκταση να μην οδηγήσει σε (αντισταθμιστική) αύξηση των επιτοκίων (λόγω αύξησης του πληθωρισμού στην τελική φάση).
Όπως σημειώνεται στη μελέτη «Μία ακραία μορφή “go direct” θα ήταν μία ρητή και μόνιμη νομισματική χρηματοδότηση μιας δημοσιονομικής επέκτασης ή τα λεγόμενα “χρήματα από το ελικόπτερο”. Όμως η καθαρή νομισματική χρηματοδότηση σε επαρκές μέγεθος θα αυξήσει τον πληθωρισμό. Χωρίς σαφή όρια ωστόσο θα υπονόμευε την θεσμική αξιοπιστία και θα μπορούσε να οδηγήσει σε ανεξέλεγκτες δημοσιονομικές δαπάνες…».
Η Ομάδα Fischer προτείνει έτσι “διορθωτικές” μεθόδους:
Ένας πρακτικός τρόπος “go direct” θα πρέπει να προσφέρει τα ακόλουθα:
- εκ των προτέρων καθορισμός των ασυνήθιστων περιστάσεων που θα απαιτούσαν ένα τόσο ασυνήθιστο συντονισμό
- υπό τις συνθήκες αυτές ρητό στόχο για πληθωρισμό, σύμφωνα με τον οποίο οι δημοσιονομικές και νομισματικές αρχές θα θεωρούνται από κοινού υπεύθυνες για την επίτευξη του στόχου αυτού
- ένα μηχανισμό που επιτρέπει την ευέλικτη εφαρμογή της παραγωγικής δημοσιονομικής πολιτικής (σ.σ. άμεση χρηματοδότηση παραγωγικής διαδικασίας τόσο σε επιχειρήσεις όσο και σε εργαζόμενους)
- σαφή “στρατηγική εξόδου”. Ένας τέτοιος μηχανισμός θα μπορούσε να λάβει την μορφή μόνιμης χρηματοπιστωτικής διευκόλυνσης έκτακτης ανάγκης. Θα ήταν μόνιμος αλλά θα ενεργοποιούνταν μόνο όταν θα είχε εξαντλήσει τα όριά της η νομισματική πολιτική και ο πληθωρισμός θα ξεπερνούσε συστηματικά τον στόχο του πολιτικού του ορίζοντα.
Το μέγεθος αυτής της διευκόλυνσης θα καθορίζεται από την Κεντρική Τράπεζα και θα προσαρμόζεται έτσι ώστε να επιτυγχάνει τον στόχο του πληθωρισμού, ο οποίος θα πρέπει να ενσωματώνει την διόρθωση προηγούμενων αστοχιών.
Μόλις θα επανέρχεται ο μεσοπρόθεσμος πληθωρισμός στον στόχο του και επανέλθει η διαθεσιμότητα “χώρου” της νομισματικής πολιτικής, ο -έκτακτος αυτός- μηχανισμός θα “κλείνει”. Το σημαντικό εδώ είναι ότι αυτή η διευθέτηση βοηθά στη διατήρηση της αξιοπιστίας και της ανεξαρτησίας των Κεντρικών Τραπεζών…”.
Είναι εύκολο μετά από όλα όσα αναφέρονται στη μελέτη και παρατέθηκαν εδώ, να διαπιστώσει κανείς ότι σύμφωνα με τις κατευθύνσεις των “προτάσεων” της Ομάδας Fischer, έχει συγκροτηθεί στην Ευρωζώνη τόσο το πακέτο των μέτρων του περασμένου Μαΐου μέσω του ESM, όσο και το Ταμείο Ανάκαμψης.
To ίδιο όμως έχει γίνει και στις ΗΠΑ όπου τόσο με τα QE της Fed και την “νέα” γραμμή Πάουελ για στόχο πληθωρισμού “με μέσο όρο το 2%”, όσο και με τις “go direct” επιταγές της κυβέρνησης στους άνεργους και τις επιχειρήσεις επιχειρήθηκε ανεπιτυχώς η ανάσχεση των συνεπειών της κρίσης με το lockdown.
Σύμφωνα με την μελέτη της Ομάδας Fischer, το επόμενο βήμα δεν μπορεί να είναι τίποτα άλλο από μία παρατεταμένη “και για όσο χρειασθεί…” άμεση παρέμβαση (go direct) στήριξης της ικανότητας κατανάλωσης… μέχρι να αποκατασταθεί η παραγωγική λειτουργία της οικονομίας.
Στο φάντασμα του ανεξέλεγκτου πληθωρισμού -και της απειλής μιας νέας… Βαϊμάρης- που παραμονεύει πίσω από την “φόρμουλα” αυτή απαντά με την “σύσταση” μιας “άνευ προηγουμένου” συνεργασίας για κεντρικό σχεδιασμό μεταξύ κυβερνήσεων και Κεντρικών Τραπεζών, όπως συνέβη στο τέλος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου με το Μπρέττον Γουντς…
Όλα αυτά για την κρίση που ερχόταν πριν ξεσπάσει η πανδημία, πριν οι οικονομίες μπλοκάρουν, πριν ξεσπάσουν οι συγκρούσεις στους δρόμους, πριν ο Covid 19 πυρπολήσει όλες τις οικονομικές και κοινωνικές αντιφάσεις στην αναπαραγωγή του κεφαλαίου και της κοινωνικής ζωής στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα…
