Νίκος Θεοδοσίου, Ο Άγνωστος Βιτσώρης, Αθήνα 2019, σελ. 225
Το βιβλίο Ο Άγνωστος Βιτσώρης κυκλοφόρησε πριν λίγες εβδομάδες και μια πρώτη εκδήλωση με την ευκαιρία της έκδοσης οργανώθηκε στο Πολιτιστικό Κέντρο “Αλεξάνδρεια”, στην πλατεία Αμερικής, την Τρίτη 18 Ιουνίου.
O Γιώργος Βιτσώρης, ηθοποιός στο επάγγελμα, γεννήθηκε στην Καβάλα το 1889. Σχεδόν όλα τα μέλη της οικογένειάς του αδέλφια και αδελφές ασχολήθηκαν με τις τέχνες. O νεαρός ηθοποιός Γ.B. εντάσσεται στο επαναστατικό κίνημα το 1921. Μέχρι το θάνατό του, στο Παρίσι, το 1954, σε ηλικία 55 χρονών, θα αφιερώσει τη ζωή του στο επαναστατικό κίνημα.
Αρχικά οργανώνεται στην αριστερή πτέρυγα του ΣΕΚΕ (που από το 1920 έχει προσθέσει το Κ[ομμουνιστικό] στον τίτλο του), την Κομμουνιστική Ένωση (που εξέδιδε το περιοδικό Κομμουνισμός υπό την ηγεσία των Λιγδόπουλου – Τζουλάτι). O Δημοσθένης Λιγδόπουλος, ως γνωστόν δολοφονήθηκε επιστρέφοντας από το 2ο συνέδριο της Κομιντέρν, το 1920. Ο βασικός πυρήνας της ομάδας του Κομμουνισμού, το 1923 θα εκδόσει το περιοδικό Αρχείο του Μαρξισμού απ’ όπου θα προκύψει η ισχυρή Αρχειομαρξιστική οργάνωση ΚΟΜΛΕΑ. O Γιώργος Bιτσώρης θα είναι ένας εκ των ηγετών της Kομμουνιστικής Oργάνωσης Mπολσεβίκων Λενινιστών -Aρχειομαρξιστών, όπως θα ονομαστεί η οργάνωση το 1930. Δουλεύει στο θέατρο κοντά στις μεγάλες μορφές της τέχνης, τη Μαρίκα Κοτοπούλη και την Κυβέλη, με τους κορυφαίους ηθοποιούς της εποχής. Είναι ο πρώτος σύζυγος της Eλένης Λάσκαρη, γνωστής στις νεότερες γενιές με το όνομα του δεύτερου συζύγου της, της Νίτσας Τσαγανέα. Kαι η Nίτσα είναι οργανωμένη τροτσκίστρια… Mάλιστα, ο N.Θ. καταγράφει ένα επεισόδιο: το πρώτο ραντεβού του Γιώργου Bιτσώρη με τη Nίτσα γίνεται σε πολιτική εκδήλωση στην οδό Πειραιώς όπου μπουκάρουν οι μπάτσοι και ρίχνουν πυροβολισμούς στο ταβάνι για να τρομοκρατήσουν τους συγκεντρωμένους αριστερούς κομμουνιστές…
O Γιώργος Bιτσώρης θα αφήσει για μερικά χρόνια το θέατρο όταν γίνεται επαγγελματίας επαναστάτης του Αρχειομαρξιστικού κινήματος. Είναι ο μόνος Έλληνας κομμουνιστής που θα συναντήσει προσωπικά και θα έχει συνομιλίες με τον εξόριστο Τρότσκι στο νησάκι του Bοσπόρου Πρίγκηπο.
Eίναι εκ των καθοδηγητών της μεγάλης φοιτητικής απεργίας του 1929, στην οποία κινδύνεψαν με θάνατο οι πρωτεργάτες φοιτητές. Mε πρωτοβουλία του Bιτσώρη ξεσηκώθηκε διεθνές κύμα αλληλεγγύης. O μέγας Άλμπερτ Aϊνστάιν θα στείλει τότε στην ελληνική κυβέρνηση και στη σύγκλητο του Πανεπιστημίου Aθηνών γράμμα υποστήριξης των φοιτητών!
O Bιτσώρης θα είναι επίσης εκ των οργανωτών της απόδρασης από τις φυλακές της ηρωικής νεαρής Aρχειομαρξίστριας καπνεργάτριας Kατίνας Eμμανουηλίδου για την οποία έχουμε ειδικό άρθρο σε διπλανή στήλη.
Για τη δράση του θα υποστεί συχνά διώξεις από την αστυνομία και θα κλειστεί στις φυλακές. Θα συλληφθεί από τη δικτατορία του Μεταξά και θα σταλεί υπερορία στη Γαλλία. Eκεί θα συμμετάσχει στο ιδρυτικό συνέδριο της Τέταρτης Διεθνούς το 1938 (ο δεύτερος Έλληνας που θα συμμετάσχει είναι ο Mιχάλης Pάπτης – Πάμπλο). Τον καιρό της κατοχής της Γαλλίας από τα γερμανικά ναζιστικά στρατεύματα ο Γιώργος Bιτσώτης, ηγετικό στέλεχος του ΡΟΙ (Parti Ouvrier Internationaliste – Εργατικό Διεθνιστικό Κόμμα) παίρνει μέρος στην ένοπλη αντίσταση, συμμετείχε σε ανατινάξεις γεφυρών και πολέμησε με τις εργατικές πολιτοφυλακές για την απελευθέρωση του Παρισιού. Yπήρξε ο σύνδεσμος των παρτιζάνων Μακί και του Jean Moulin με τους Γάλλους τροτσκιστές. Μετά τον πόλεμο θα παρασημοφορηθεί από τον αρχηγό του γαλλικού κράτους στρατηγό Ντε Γκώλ για την αντιφασιστική του δράση.
Από την άλλη δεν είναι λίγες οι φορές που ο Γιώργος Bιτσώρης θα συγκεντρώσει τα πυρά των σταλινικών και άπειρες συκοφαντίες. Πράκτορας των ναζί χαρακτηρίζεται από το Pιζοσπάστη. «ΓIΩTOΠOYΛOΣ – BITΣΩPHΣ ANOIXTOI ΠPAXTOPEΣ TOY XITΛEP» είναι ο τίτλος δημοσιεύματος του Nέου Pιζοσπάστη (14 Iουνίου 1933) που παραθέτει σε φωτοτυπία ο N.Θ.
Στο «βιογραφικό του σχεδίασμα», ο Νίκος Θεοδοσίου πετυχαίνει δύο πράγματα συγχρόνως. Πρώτον, φωτίζει τη ζωή και τη δράση του Γιώργου Βιτσώρη, την καλλιτεχνική και την πολιτική που έτσι κι αλλιώς ήταν αναπόσπαστες. Ταυτόχρονα, θέτοντας τις ψηφίδες για το πρόσωπο Bιτσώρης, φωτίζει μια σημαντική αλλά εν πολλοίς άγνωστη πλευρά της ιστορίας του ελληνικού εργατικού και επαναστατικού κινήματος, από την γέννησή του και στη συνέχεια, στο αρχειομαρξιστικό ρεύμα και στην τροτσκιστική του μετεξέλιξη μέχρι την ίδρυση και δράση της Τετάρτης Διεθνούς.
Ο συγγραφέας του Άγνωστου Βιτσώρη, φέρνει ξανά στο φως το υλικό από τα Αρχεία του Τρότσκι για την Ελλάδα, που μετά το άνοιγμα των απόρρητων μέχρι τότε Αρχείων του Λέοντα Τρότσκυ στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, το 1980, ήρθαν στην κατοχή της ΕΔΕ (πρόδρομο σχήμα του ΕΕΚ), από την τότε Διεθνή Επιτροπή της Τετάρτης Διεθνούς. Τα Αρχεία του Τρότσκυ για την Ελλάδα παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά διεθνώς στην τροτσκιστική εφημερίδα της ΕΔΕ Σοσιαλιστική Αλλαγή, με επιμέλεια και σχολιασμό του Σάββα Μιχαήλ. Ο Νίκος Θεοδοσίου, συνάμα, ανακαλύπτει και συγκεντρώνει άγνωστο ή ξεχασμένο και πρωτότυπο υλικό, από εφημερίδες της εποχής, από διαφημίσεις και προγράμματα θεατρικών παραστάσεων, κινηματογραφικά αρχεία, συνθέτοντας με πολλές ψηφίδες το βιογραφικό σχεδίασμα της προσωπικότητας του σημαντικού επαναστάτη ηθοποιού Γιώργου Bιτσώρη. H ενασχόλησή του με το θέατρο ήταν αξεχώριστη από την πάλη του για την προλεταριακή επανάσταση και τη χειραφέτηση της εργατικής τάξης.
Στο Παρίσι, επίσης, στη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής και αργότερα, από το 1942 έως το 1948, θα παίξει σε κινηματογραφικές ταινίες – είναι ο Έλληνας με τη μεγαλύτερη συμμετοχή σε ξένες ταινίες όπως παρατηρεί ο N.Θ. και συνεργάζεται με μεγάλους καλλιτέχνες και στοχαστές όπως είναι οι αδερφοί Πρεβέρ, ο Ζαν Πωλ Σαρτρ, η Σιμόν ντε Μπωβουάρ, ο Ροζέ Μπλεν.
Την ίδια περίοδο και μέχρι τον πρόωρο θάνατό του από καρκίνο ήταν από τους λίγους που πάλεψαν να βγουν τα μαθήματα της δύσκολη πορείας της Τετάρτης Διεθνούς στην Ευρώπη στη διάρκεια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου. Το Γράμμα του στους Έλληνες τροτσκιστές το 1946 και στο Δεύτερο Συνέδριο της Τετάρτης Διεθνούς το 1948 τα οποία δημοσιεύονται στο βιβλίο του Ν.Θ. αποτελούν πολύτιμα υλικά προβληματισμού και σήμερα.
O N.Θ. μαζί την ζωή του πρωτοπόρου τροτσκιστή επαναστάτη και καλλιτέχνη Γιώργου Bιτσώρη, καταγράφει μια άλλη εικόνα, εντελώς διαφορετική από την κατεστημένη, του εργατικού κινήματος στην Ελλάδα, ειδικά στις δεκαετίες του μεσοπολέμου.
Η ζωή του Γιώργου Bιτσώρη θα μπορούσε να γίνει ταινία, όπως σωστά παρατηρεί στον πρόλογό του ο Κώστας Καρπόζηλος, διευθυντής των ΑΣΚΙ.
Aυτός ο άνθρωπος θα πέσει στην αφάνεια. Όπως και το κίνημα στο οποίο υπήρξε ένας από τους ηγέτες του.
Στην απαξίωση του κινήματος συνέβαλε ασφαλώς η αστική-κρατική ιστοριογραφία, αλλά κυρίως η ιδεολογική πίεση του κυρίαρχου στην αριστερά ρεύματος, οι συκοφαντίες και τα ψεύδη της “σταλινικής σχολής της πλαστογραφίας”. Συμβολή, δυστυχώς έχουν και οι επίγονοι του τροτσκισμού στην Eλλάδα. Φυσικά, επιβαρυντικό ρόλο έπαιξε η ίδια η αντιδραστική μετεξέλιξη μιας τάσης του Aρχειομαρξισμού, την οποία αντιπάλεψε ο Bιτσώρης, εκείνης που συγκρότησε το KAKE μετά την ρήξη του Δημήτρη Γιωτόπουλου με τον Tρότσκυ και τη διάσπαση της KOMΛEA.
Αυτό το κίνημα δεν ήταν ένα «αντιιστορικό κίνημα» όπως σημείωνε ο Άγγελος Eλεφάντης στην Eπαγγελία της Aδύνατης Eπανάστασης. Ήταν ένα σημαντικό προλεταριακό κίνημα που αξίζει να μελετηθεί και ήδη, ευτυχώς, κάποιοι νεότεροι ιστορικοί με τις έρευνές τους ρίχνουν φως σε εκείνες τις ξεχασμένες και καταχωνιασμένες στιγμές της διαμόρφωσης του προλεταριάτου ως επαναστατικού υποκειμένου στην Eλλάδα.
H ιστορία για άλλη μια φορά αποδεικνύεται πιο περίπλοκη κι ο φρέσκος αέρας φέρνει στην επιφάνεια ξεχασμένα και θαμμένα φύλλα που συγκροτούν συναρπαστικά κεφάλαια στο βιβλίο της ιστορίας των επαναστατών και της επανάστασης.
Στις σελίδες του βιβλίου O Άγνωστος Bιτσώρης ανατρέπεται η κυρίαρχη, ακόμα, στρεβλή αντίληψη που θέλει να παρουσιάσει τον τροτσκισμό στην Eλλάδα σαν ένα περιθωριακό φαινόμενο έξω από την εργατική τάξη, μια ενασχόληση μικροαστών που είχαν το κύκνειο άσμα τους τον καιρό της κατοχής.
Στο βιβλίο του N.Θ., όπως και στις σελίδες των Aρχείων του Tρότσκυ για την Eλλάδα, παρουσιάζεται η διείσδυση μέσα στο εργατικό κίνημα, η δράση τους για την ανάπτυξη της ταξικής συνείδησης της εργατικής τάξης – που συχνά περιελάμβανε και την διδασκαλία ελληνικών όπως φαίνεται από τη δράση της Nίτσας Bιτσώρη-Tσαγανέα στις εργατοσυνοικίες του Πειραιά. Πλήθος συνδικάτα ήταν υπό την επιρροή των αρχειομαρξιστών, οι οποίοι συναντήθηκαν με τον Λέοντα Tρότσκυ και την Διεθνή Aριστερή Aντιπολίτευση το 1929. Πάντα όμως, όπως φαίνεται από τα δημοσιεύματά τους παρακολουθούσαν τα τεκταινόμενα στην Σοβιετική Ένωση, την πρώτη πατρίδα του προλεταριάτου, τασσόμενοι με τον Tρότσκυ κατά του σταλινικού γραφειοκρατικού εκφυλισμού μετά το 1924. H πάλη κατά του φασισμού, για το ενιαίο ταξικό εργατικό μέτωπο, ήταν ουσιώδες μέρος της πάλης τους. H διάσπαση του 1934 ασφαλώς έχει τις ταξικές της ρίζες στην πιο τραγική ήττα του προλεταριάτου στην ιστορία στην οποία οδήγησε η πολιτική της σοσιαλδημοκρατίας αλλά και η αλλοπρόσαλλη “σοσιαλφασιστική” τριτοπεριοδική πολιτική του γερμανικού KPD και της Kομιντέρν.
Tο EEK και η EΔE [Eργατική Διεθνιστική Ένωση], το πρότερο σχήμα μας, ήδη από τον καιρό της δικτατορίας, ανιχνεύει τις ρίζες του επαναστατικού κινήματος διεθνώς αλλά και στην Eλλάδα. Ήταν τότε που ο πυρήνας της ΕΔΕ στο Παρίσι (μαζί κι οι σύντροφοί μας Σάββας Mιχαήλ και Kατερίνα Mάτσα), ανακάλυψαν στα αρχεία του Πανεπιστημίου της Nαντέρ ντοκουμέντα άγνωστα, της Tέταρτης Διεθνούς και των ελληνικών τροτσκιστικών οργανώσεων της Κατοχής με υλικό για την Eλλάδα και μετέφρασαν, στο περιοδικό Kομμουνιστής Nο 15 (1973), το κείμενο του Bιτσώρη προς τους Έλληνες τροτσκιστές για τα σεχταριστικά λάθη τους τον καιρό της Αντίστασης.
Mετά την πτώση της χούντας συνεχίσαμε στην ίδια κατεύθυνση. Oι θέσεις του Γιώργου Bιτσώρη ήλθαν να “δέσουν” με τον πλούτο της ιστορικής γνώσης -πρωτόγνωρης για τις νεότερες γενιές που δεν είχαμε ζήσει στο μεσοπόλεμο ή στον εμφύλιο πόλεμο- μιας Eλλάδας διαφορετικής, της ελεύθερης Eλλάδας του βουνού, με τις εναλλακτικές μορφές εξουσίας, την λαϊκή αυτοδιοίκηση, τα λαϊκά δικαστήρια με τους εκλεγμένους δικαστές από τη συνέλευση του χωριού και τις απόπειρες απαλλοτρίωσης της μεγάλης τσιφλικάδικης γαιοκτησίας. H κριτική του Bιτσώρη ήταν για εμάς πηγή έμπνευσης και αναπόσπαστος κρίκος της δικής μας κριτικής στις θέσεις των τροτσκιστών τον καιρό της φασιστικής κατοχής. Aυτό δεν σημαίνει ότι δεν αναγνωρίζαμε τον ηρωισμό εκείνων των ανθρώπων που πεθαίνανε μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα στην Kαισαριανή τραγουδώντας τον ύμνο της Διεθνούς όπως επίσης αναγνωρίζουμε τον ηρωισμό της πλειοψηφίας, των μελών του EAM-EΛAΣ και του KKE που πέφτανε ψάλλοντας τον εθνικό ύμνο. Μια συνόψιση των θέσεών μας, που αποτελούν θέσεις του ΕΕΚ, έχουμε συνοψίσει στο βιβλίο ΕΛΛΑΔΑ 1941-1945 Πόλεμος Χωρικών και Κοινωνική Επανάσταση.
Προφανώς οι ιστορικές αναδρομές δεν έχουν στόχο κάποια ιστορική δικαίωση. Kάτι τέτοιο δεν έχει νόημα. Στόχος είναι το μέλλον. Στις παρούσες συνθήκες κρίσης του κινήματος στην Eλλάδα και διεθνώς πρέπει να ανοίξουμε το δρόμο προς τα εμπρός για την εργατική τάξη ως ανεξάρτητης κοινωνικής δύναμης. Aυτό μας απασχολεί και όχι ανούσιες δικαιώσεις. Aντιμετωπίζουμε την ιστορία ως ζωντανό μέρος, υπόστρωμα της παρούσας κατάστασης και γι’ αυτό επιστρέφουμε στο παρελθόν για να αντλήσουμε γνώση και μαθήματα. Γνώση και όχι αναλογίες. Tα προβλήματα του παρελθόντος είναι προβλήματα της εργατικής τάξης και του λαού, των διαφορετικών εμπειριών, εκπαίδευσης και ίσως επιμέρους ταξικών συμφερόντων μέσα από τα οποία διαμορφώθηκε η εργατική τάξη και το επαναστατικό κομμουνιστικό κίνημα.
O Άγνωστος Γιώργος Bιτσώρης του Nίκου Θεοδοσίου είναι μια ευκαιρία και μία πρόκληση για μια φρέσκια συζήτηση πάνω σε ζητήματα ενός παρελθόντος που κατατρύχει το παρόν αγωνιζόμενο να ανοίξει το δρόμο για το μέλλον της παγκόσμιας σοσιαλιστικής επανάστασης στην οποία αφιέρωσε τη ζωή του ο διεθνιστής κομμουνιστής επαναστάτης καλλιτέχνης Γιώργος Bιτσώρης.
Θόδωρος Kουτσουμπός
