Από τις 21 μέχρι τις 24 Ιανουαρίου πραγματοποιείται στο Νταβός της Ελβετίας το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ (WEF). Από το 1971, αυτή η ετήσια εκδήλωση αποτελεί μια συγκέντρωση παγκόσμιων ηγετών, μεγιστάνων, παγκόσμιων προσωπικοτήτων, καλλιτεχνών, ακτιβιστών και ακαδημαϊκών. Το φετινό σύνθημα, «Συνεργασία για την εποχή της ευφυΐας», σηματοδοτεί την έμφαση στην αντιμετώπιση των προκλήσεων που θέτει η εμφάνιση της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) στην παγκόσμια οικονομία και αγορά εργασίας.

A sign denoting the World Economic Forum (WEF) is seen at the Congress Center during the WEF annual meeting in the Alpine resort of Davos on January 20, 2025. (Photo by Fabrice COFFRINI / AFP)

Το δυστοπικό μέλλον της Τεχνητής Νοημοσύνης

Το κεντρικό θέμα του φόρουμ θέτει ένα επείγον ερώτημα: Σε ποιο δυστοπικό μέλλον θα μπορούσε να μας οδηγήσει η τεχνητή νοημοσύνη υπό τον έλεγχο των εταιρειών Big Tech, όπως η Meta, η Google και η Microsoft; Ως θεματοφύλακες τεράστιων ποσοτήτων δεδομένων και φορείς πρωτοφανούς εξουσίας, οι εταιρείες αυτές κατευθύνουν την ανάπτυξη και την ανάπτυξη τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης με τρόπους που θέτουν το κέρδος σε προτεραιότητα έναντι της δημόσιας ευημερίας.

Αυτή η συνάθροιση των «παπών» του κεφαλαίου, που καθορίζουν μια ατζέντα για το 1%, αποκαλύπτει επίσης ανησυχίες για το πώς η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να προκαλέσει «ρήγματα» σε μια παγκόσμια οικονομία που εξακολουθεί να υποφέρει από την ουσιαστικά μη αναστρέψιμη κρίση που ξεκίνησε από το χρηματοπιστωτικό κραχ του 2008. Η ατζέντα του φόρουμ αναδεικνύει πέντε τομείς: «Επαναπροσδιορίζοντας την ανάπτυξη», “Βιομηχανίες στην εποχή της ευφυΐας”, “Επενδύοντας στους ανθρώπους”, “Διασφαλίζοντας τον πλανήτη” και “Επαναδημιουργώντας την εμπιστοσύνη”. Όσο αντιφατικοί και αν είναι αυτοί οι στόχοι, αντανακλούν την ανάγκη να αντιμετωπιστούν από τον καπιταλισμό πολλαπλές διαστάσεις του σημερινού παγκόσμιου οικονομικού και κοινωνικού τοπίου.

Η κατηγορία του Χαβιέρ Μιλέι πέρυσι ότι το WEF ήταν «μολυσμένο από τον σοσιαλισμό» υπογραμμίζει περαιτέρω τις ιδεολογικές αποκλίσεις γύρω από τους στόχους του φόρουμ. Ενώ οι διακηρυγμένοι στόχοι του WEF αποσκοπούν σε ευρείες μεταρρυθμίσεις, παραμένουν μπλεγμένοι με τη λογική της επίλυσης της οικονομικής κατάρρευσης εν μέσω αυξανόμενων γεωπολιτικών εντάσεων. Η κλιμακούμενη σύγκρουση στη Μέση Ανατολή, που σημαδεύεται από τη γενοκτονία των Παλαιστινίων που διαπράττει το Ισραήλ, και οι αντιπαραθέσεις μεταξύ της Κίνας και των Ηνωμένων Πολιτειών στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας, μαζί με τις συνεχιζόμενες διαμάχες μεταξύ Ρωσίας και της Ουκρανίας και των Ηνωμένων Πολιτειών -με την υποστήριξη της Δυτικής Ευρώπης- αναδεικνύουν την πολυπλοκότητα της επίτευξης αυτών των στόχων.

Αύξηση της ανισότητας εν μέσω παγκόσμιας κρίσης

Η ανισότητα συνεχίζει να αυξάνεται δυσανάλογα, ιδίως μετά τους κλυδωνισμούς της πανδημίας Covid-19 το 2020. Μια από τις τελευταίες εκθέσεις της Oxfam που δημοσιεύτηκε στις 15 Ιανουαρίου 2024, προσφέρει μια σκληρή καταδίκη της τραγελαφικής φάρσας που προτείνουν οι καπιταλιστές για παγκόσμια διακυβέρνηση πάνω στα θεμέλια της εκτεταμένης δυστυχίας. Ο αριθμός των εκατομμυριούχων προβλέπεται να αυξηθεί κατά 44% από τώρα έως το 2027. Η έκθεση της Oxfam, «Inequality Inc.», παρουσιάζει μια φρικτή εικόνα:

«Από το 2020, ο συνδυασμένος πλούτος των 5 πλουσιότερων ανδρών του κόσμου έχει διπλασιαστεί. Την ίδια περίοδο, ο συσσωρευμένος πλούτος σχεδόν 5 δισεκατομμυρίων ανθρώπων παγκοσμίως έχει συρρικνωθεί. Η δυστυχία και η πείνα αποτελούν καθημερινή πραγματικότητα για πολλούς ανθρώπους σε όλο τον κόσμο. Με αυτούς τους ρυθμούς, θα χρειαστούν 230 χρόνια για να εξαλειφθεί η φτώχεια – ωστόσο, σε μόλις 10 χρόνια θα μπορούσαμε να έχουμε τον πρώτο τρισεκατομμυριούχο».

Η δήλωση αυτή διασαφηνίζει την τεράστια ανισότητα στην κατανομή του πλούτου, ένα χάσμα που έχει μόνο βαθύνει τις τελευταίες δεκαετίες. Οι δυσμενείς επιπτώσεις αυτών των ανισοτήτων είναι εμφανείς στους αυξανόμενους αγώνες που αντιμετωπίζουν οι απλοί άνθρωποι, οι οποίοι παλεύουν με τη φτώχεια και τη στέρηση, ενώ μια μικρή ομάδα συσσωρεύει πρωτοφανή πλούτο.

Μονοπωλιακή συγκέντρωση

Ένα άλλο αδυσώπητο φαινόμενο είναι η αυξανόμενη μονοπωλιακή συγκεντροποίηση σε διάφορους κλάδους. Αυτή η τάση, που είχε προβλεφθεί από τον Λένιν στο “Ιμπεριαλισμός, το ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού” (1916), εκδηλώνεται με αυξανόμενη ένταση. Σύμφωνα με προηγούμενη έκθεση της Oxfam, η αύξηση της συγκεντροποίησης της αγοράς παρατηρείται σε όλους τους τομείς. Οι παγκόσμιες συγχωνεύσεις και εξαγορές από το 1995 έως το 2015 είδαν 60 φαρμακευτικές εταιρείες να συγχωνεύονται σε δέκα παγκόσμιους γίγαντες γνωστούς ως Big Pharma, ενώ δύο μόνο πολυεθνικές να ελέγχουν περισσότερο από το 40% της παγκόσμιας αγοράς σπόρων. Παρομοίως, οι εταιρείες Μεγάλης Τεχνολογίας κυριαρχούν στο ψηφιακό τοπίο, με τα τρία τέταρτα των παγκόσμιων διαδικτυακών διαφημιστικών δαπανών να διοχετεύονται στις Meta, Alphabet και Amazon και πάνω από το 90% των αναζητήσεων στο Διαδίκτυο να τροφοδοτούνται από την Google.

Αυτοί οι όμιλοι κατέχουν απαράμιλλη δύναμη, διαμορφώνοντας τις δημόσιες πολιτικές προς όφελός τους, συχνά, αν όχι πάντα, σε βάρος της συλλογικής ευημερίας. Οι συνέπειες είναι τρομερές, με συρρίκνωση των ευκαιριών για τις μικρότερες επιχειρήσεις, λιγότερη διαπραγματευτική δύναμη για τους εργαζόμενους και μείωση της μεσαίας τάξης.

Στασιμότητα της παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης

Με αυτά τα επίπεδα ανισότητας και συγκέντρωσης, σε συνδυασμό με οικονομικές κρίσεις, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) προειδοποιεί ήδη για ρυθμούς ανάπτυξης κάτω από τον παγκόσμιο μέσο όρο. Σύμφωνα με το ΔΝΤ:

«Η παγκόσμια ανάπτυξη αναμένεται να είναι 3,3% τόσο το 2025 όσο και το 2026, κάτω από τον ιστορικό μέσο όρο (2000-2019) του 3,7%».

Οι πάπες του κεφαλαίου που συνεδριάζουν στο Νταβός έχουν αναλάβει να επινοήσουν στρατηγικές για να διατηρήσουν την κυριαρχία τους εν μέσω αυτών των αβεβαιοτήτων. Ωστόσο, τα συμφέροντά τους είναι εγγενώς ευθυγραμμισμένα με τη διατήρηση ενός συστήματος που ωφελεί τους λίγους εις βάρος των πολλών.

Το Φόρουμ του Νταβός 2025 αποτελεί την επιτομή των αντιφάσεων της εποχής μας – μια συγκέντρωση της καπιταλιστικής ελίτ που «αναζητά λύσεις» για τα προβλήματα που σε μεγάλο βαθμό διαιωνίζουν. Καθώς η ανισότητα εκτοξεύεται στα ύψη και οι κρίσεις βαθαίνουν, η ρητορική τής συνεργασίας και της έξυπνης ανάπτυξης ακούγεται κούφια. Η πραγματική αλλαγή απαιτεί τη διάλυση των παγιωμένων δομών εξουσίας και το όραμα ενός κόσμου όπου η ισότητα, η δικαιοσύνη και η βιωσιμότητα έχουν πρωταρχική σημασία. Αυτό σημαίνει ανατροπή του καπιταλισμού με τη σοσιαλιστική επανάσταση.

Αρ. Μα.