του Άλεξ Στάινερ
Η Λίλλιαν Πόλλακ, η οποία πέθανε στις 10 Αυγούστου, ήταν πιθανόν ο τελευταίος άνθρωπος πάνω στη γη -εξαιρουμένου του εγγονού του Τρότσκυ Έστεμπαν Βoλκόφ- με ζωντανές αναμνήσεις από τον Λέοντα Τρότσκυ. Μέχρι πριν το εγκεφαλικό από το οποίο κατέπεσε νωρίτερα φέτος το καλοκαίρι, η Λίλλιαν που ήταν 101 ετών, ήταν ένα εκπληκτικά δραστήριο άτομο, με μυαλό κοφτερό όσο μιας 18χρονης. Είχα το προνόμιο να πάρω συνέντευξη από την Λίλλιαν στο διαμέρισμά της, στο βορειότερο τμήμα της Δυτικής Πλευράς του Μανχάταν μόλις μερικές εβδομάδες πριν το «ταξίδι» της. Θα παρουσιάσω κάποια αποσπάσματα από αυτήν τη συνέντευξη σε επόμενο κείμενο, αλλά προς το παρόν θέλω μόνο να καταγράψω λίγες σκέψεις για αυτήν την αξιόλογη γυναίκα.
Η Λίλλιαν ανέπτυξε μια βαθιά αποστροφή για το κατεστημένο από την περίοδο που ήταν 10 ετών και άκουσε για την καταδίκη σε θάνατο των Σάκο και Βαντσέτι. [Οι Σάκο και Βαντσέτι εκτελέστηκαν τελικά το 1927 παρά τις μαζικές διαδηλώσεις σε όλο τον κόσμο.] Όπως πολλά άλλα παιδιά των φτωχών Εβραίων μεταναστών της γενιάς της που μεγάλωναν στη Νέα Υόρκη, έγινε μέλος του νεολαιΐστικου κινήματος του Κομμουνιστικού Κόμματος, της Κομμουνιστικής Ένωσης Νέων, όταν ήταν ακόμα στο Γυμνάσιο. Λίγα χρόνια αργότερα η Λίλλιαν απογοητεύτηκε από το ΚΚ όταν άκουσε την κριτική του Τρότσκυ ενάντια στις πολιτικές του Στάλιν, από έναν οπαδό του Τζαίημς Π. Κάννον. Ο Τροτσκισμός την κέρδισε. Η Λίλλιαν έγινε μέλος του Τροτσκιστικού κινήματος νωρίς τη δεκαετία του 1930, λίγο μετά τη δημιουργία του, όταν ο Κάννον έφυγε από το Κομμουνιστικό Κόμμα το 1928. Αυτή ήταν η περίοδος προτού η ομάδα των Αμερικάνων Τροτσκιστών αναπτύξει το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα (SWP), πριν την συνένωσή τους με τους οπαδούς του A. J. Muste και πριν τα μέλη τους για πολύ λίγο μπουν (πραγματοποιώντας την αποκαλούμενη «Γαλλική Στροφή»), στο -τότε κινούμενο προς τα αριστερά- Σοσιαλιστικό Κόμμα. Ήταν πιθανότατα το τελευταίο εν ζωή πρόσωπο του οποίου οι ρίζες πηγαίνουν πίσω, σε αυτά τα πρώτα χρόνια του αμερικάνικου Τροτσκιστικού κινήματος. Τα επόμενα χρόνια η Λίλλιαν είχε μια επαγγελματική σταδιοδρομία ως μια αγαπημένη δασκάλα σε δημόσιο σχολείο και ως σύμβουλος κατασκηνώσεων και έλαβε το μεταπτυχιακό της δίπλωμα στην συμβουλευτική οικογένειας όταν ήταν 73 ετών.
Έχει ήδη υπάρξει ένας αριθμός αφιερωμάτων στην αξιοσημείωτη ζωή της Λίλλιαν. Πολλά από τα αφιερώματα υμνούν τον αδιάκοπο ριζοσπαστισμό της στην ηλικία των 101 ετών. Και είναι αλήθεια ότι σε αντίθεση με πολλούς ανθρώπους με κάποιο παρελθόν στο επαναστατικό κίνημα, η Λίλλιαν δεν ήταν ικανοποιημένη με το να κάθεται στις δάφνες της και να αφηγείται τις «παλιές καλές μέρες» σε μια νεότερη γενιά. Ποτέ της δεν συμβιβάστηκε με το κατεστημένο, το καπιταλιστικό σύστημα και τον καταπιεστικό κρατικό μηχανισμό που μπορούσε να στείλει δύο αθώους μετανάστες σε ένα φρικαλέο και παράλογο θάνατο στην ηλεκτρική καρέκλα. Η αδιαλλαξία της και η άρνησή της να συνθηκολογήσει στις ανέσεις της σύνταξης, της στοίχισε τη φιλία πολλών πρώην συντρόφων και φίλων που ήταν ανίκανοι να αντέξουν αυτές τις πιέσεις.
Παρέμεινε δραστήρια μέχρι το τέλος, συμμετέχοντας σε πορείες και διαδηλώσεις ενάντια στον πόλεμο, τον ρατσισμό και την κοινωνική αδικία. Εν τούτοις, κάποια από τα αφιερώματα στην Λίλλιαν παραλείπουν το ουσιαστικό στην ύπαρξή της – ότι ήταν μια Τροτσκίστρια μέχρι τέλους. Δεν το λέω αυτό επειδή ανήκε σε οποιοδήποτε ομάδα ή υποτάχθηκε σε μια «σωστή» ιδεολογική θέση. [Τον καιρό του θανάτου της η Λίλλιαν ήταν δραστήρια σε διάφορες οργανώσεις παλεύοντας ενάντια στον ιμπεριαλισμό και την κοινωνική αδικία, περιλαμβανομένων των «Οργισμένων Γιαγιάδων», την «Ταξιαρχία Γιαγιάδων για την Ειρήνη» και τις «Γυναίκες στα Μαύρα»]. Η Λίλλιαν διατήρησε την πεποίθησή της μέχρι το τέλος, ότι το μόνο αυθεντικό επαναστατικό ρεύμα του τελευταίου αιώνα ήταν αυτό για το οποίο πάλεψε ο Λέον Τρότσκυ και οι οπαδοί του. Πάντα προσπάθησε να δράσει στη βάση των αρχών αυτής της παράδοσης όπως η ίδια τις καταλάβαινε. Και η Λίλλιαν είχε επίσης συνείδηση του γεγονότος ότι ήταν μία από τις τελευταίες εκπροσώπους της πρώιμης ιστορίας αυτής της παράδοσης.
Από αυτήν την άποψη, θεωρώ ότι ακόμα πιο εντυπωσιακό από τον ακτιβισμό της στα τελευταία χρόνια της ζωής της ήταν το βιβλίο που εξέδωσε όταν ήταν 93 ετών, «Το πιο Γλυκό Όνειρο: Έρωτας, Ψέματα και Δολοφονία». Το βιβλίο είναι μία ημι-αυτοβιογραφική ιστορική νουβέλα που αφηγείται τη ζωή της ηρωΐδας του, ονόματι «Μύριαμ», καθώς μεγαλώνει στα φτωχόσπιτα του βορειότερου τμήματος του Μανχάταν τη δεκαετία του 1920, τα χρόνια της Μεγάλης Ύφεσης και της έναρξης του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου. Η νουβέλα ιχνηλατεί την απέχθεια της Μύριαμ σε μια πολύ νεαρή ηλικία, για τις αδικίες που βλέπει γύρω της. Ιχνηλατεί τον αναπτυσσόμενο ριζοσπαστισμό της και την έλξη της στο νεολαιΐστικο κίνημα του Κομμουνιστικού Κόμματος. Ακολούθησε η απογοήτευσή της από τον Σταλινισμό χάρη στην εκπαίδευση που έλαβε από ένα από τα αυθεντικά μέλη της Τροτσκιστικής ομάδας στη Νέα Υόρκη. Τότε προσχώρησε στο Τροτσκιστικό κίνημα σε πολύ νεαρή ηλικία. Ακολουθούν οι εμπειρίες της κατά τη διάρκεια της Ύφεσης στη Νέα Υόρκη σαν μιας οργανώτριας που επίσης προσπαθούσε να γίνει χορεύτρια την ίδια στιγμή που δούλευε ως υπηρέτρια για να τα βγάλει πέρα. Το βιβλίο επίσης αφηγείται τις ρομαντικές περιπέτειες και συγκρούσεις που η Μύριαμ γνώρισε ως νεαρή κοπέλα.
Παράλληλα με την ιστορία της Μύριαμ, το βιβλίο αφηγείται το χρονικό της πάλης του Τρότσκυ ενάντια στην Σταλινική γραφειοκρατία και τις προσπάθειές του να χτίσει την Τέταρτη Διεθνή. Οι παράλληλες ιστορίες τελικά ενώνονται όταν η Μύριαμ φτάνει στο Κογιοακάν του Μεξικό και συναντά τον Τρότσκυ. [Η αληθινή Λίλλιαν είχε κάνει στην πραγματικότητα δύο ταξίδια στο Κογιοακάν τη δεκαετία του 30.] Το βιβλίο τελειώνει με την δολοφονία του Τρότσκυ και τα άμεσα επακόλουθά της στο Μεξικό και τις ΗΠΑ.
[Αν και η Λίλλιαν δεν ήταν στο Κογιοακάν την περίοδο της δολοφονίας, γνώριζε στενά τα βασικά πρόσωπα που εμπλέκονταν σε αυτήν. Η Λίλλιαν ήταν καλή φίλη της Σύλβια Αγγέλοφ, της γυναίκας που εν αγνοία της έβαλε τον εραστή της, τον δολοφόνο, τότε γνωστό ως Τζακ Μορνάρ, στο σπίτι των Τρότσκυ. Η Λίλλιαν είχε συναντήσει τη Σύλβια με τον εραστή της «Μορνάρ» σε διάφορες περιστάσεις. Μου είπε κατά τη διάρκεια της συνέντευξής μας ότι είχε μια ενστικτώδη απέχθεια για αυτό το άτομο την πρώτη φορά που το συνάντησε και σκέφτηκε ότι ήταν πολύ παράξενο που η φίλη της Σύλβια μπορούσε να έλκεται από αυτόν. Επιπλέον ξέσπασε στο τραγούδι «Παράξενο Ειδύλλιο» ως ένα βαθμό για να εκφράσει τα αισθήματά της.]
Μεταξύ άλλων, το βιβλίο της Λίλλιαν είναι αξιοσημείωτο για την δημιουργία του πορτραίτου της ανιδιοτελούς δραστηριότητας για την οποία ήταν ικανά τα απλά μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος στα πρώτα του χρόνια. Εξιστορεί την δουλειά του ΚΚ στην οργάνωση των ανέργων, στην πάλη ενάντια στο ρατσισμό στο Χάρλεμ, στην οργάνωση επιτροπών γειτονιάς ενάντια στις εξώσεις, κτλ. Ούτε ξεχνά ότι ακόμα και χρόνια αργότερα, όταν το Κομμουνιστικό Κόμμα έγινε ένα εργαλείο της αντεπαναστατικής εξωτερικής πολιτικής του Στάλιν, τα περισσότερα μέλη της βάσης του, ήταν αφιερωμένα στον σκοπό της Ρωσικής Επανάστασης παρά το γεγονός ότι παραπλανούνταν και προδίδονταν σοβαρά από την ηγεσία τους. Το βιβλίο της Λίλλιαν επίσης, συλλαμβάνει τους αγώνες και τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν οι Τροτσκιστές που ήταν πολύ περισσότερο απομονωμένοι από το ΚΚ και κυνηγιούνταν και συλλαμβάνονταν όχι μόνο από την Κυβέρνηση αλλά και από τους Σταλινικούς. Μέρος του βιβλίου της αφορά στον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο όπου οι Σταλινικοί δολοφόνησαν πολλούς συμπαθούντες του Τρότσκυ.
Σαν όλα αυτά τα ιστορικά πορτραίτα να μην ήταν αρκετά, το βιβλίο της Λίλλιαν είναι και εξαιρετικά γραμμένο. Δεν έχει την αίσθηση που δίνει ένα από τα πολλά ερασιτεχνικά απομνημονεύματα. Καταφέρνει να διατηρήσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη για τους πρωταγωνιστές και τις ιστορίες τους, έχοντας κάθε στιγμή υπόψη ότι πολλές από αυτές τις ιστορίες είναι δραματοποιήσεις αληθινών προσώπων και γεγονότων της ζωής, μαζί και της ίδιας της Λίλλιαν. Η Λίλλιαν συνέλαβε το πνεύμα του Τρότσκυ σε ένα αξιοσημείωτο απόσπασμα προς το τέλος του βιβλίου της. Εδώ απεικονίζει την αφήγηση της Μύριαμ για την κηδεία του Τρότσκυ, καθώς η σωρός του μεταφέρονταν διαμέσου των δρόμων της Πόλης του Μεξικό. Περισσότεροι από 50.000 άνθρωποι βγήκαν στους δρόμους, η μεγάλη πλειοψηφία των οποίων ήταν φτωχοί Μεξικανοί εργάτες και χωρικοί. Και να αυτό που η Μύριαμ -η αφηγήτρια- σκέφτεται:
Αυτοί οι άνθρωποι ξέρουν τον Τρότσκυ αν και δεν τον έχουν συναντήσει. Γνωρίζουν την ιστορία του, γιατί το παρελθόν του Μεξικού είναι γεμάτο επαναστάτες μάρτυρες. Ο Τρότσκι είναι ο γενναίος επαναστάτης που πάλεψε για τους αποστερημένους, τους καταπιεσμένους. Τον γνωρίζουν ως έναν άνθρωπο με απλά γούστα που μάζευε κάκτους στην ύπαιθρο και φρόντιζε τα κουνέλια στον κήπο του. Είχαν ακούσει ότι ήταν ένας παγκόσμιας φήμης ηγέτης, σπουδαίος ομιλητής, έξοχος συγγραφέας, που πάλεψε για την αλήθεια και την ανθρωπότητα με την πένα του και γνωρίζουν ότι παρόλα τα λάθη που έκανε στη διάρκεια της ζωής του, ποτέ δεν παρεξέκλινε από την πάλη του για την αλήθεια, την ανθρωπότητα, το σοσιαλισμό, και γι’ αυτό δολοφονήθηκε.
Νιώθω μεγάλη τιμή που γνώρισα την Λίλλιαν.
17 Σεπτέμβρη 2016
(δημοσιεύεται στο www.permanent-revolution.org)
μετάφραση: Ε.Α
