Βιβλιοπαρουσίαση: Γράφει η Κατερίνα Μάτσα
Μαρία Φαφαλιού, Κορίτσια σε περίκλειστους χώρους. Μαρτυρίες 1942-1952, εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2020
Με την ευαισθησία που τη διακρίνει, η Μαρία Φαφαλιού μας δίνει ένα καταπληκτικό έργο ζωής. Είναι ένα έργο που αφορά την ιστορική περίοδο 1942-1952, από την κατοχή και την πείνα, στον εμφύλιο και μετά στα σκληρά μετεμφυλιοπολεμικά χρόνια, μέσα από τις μαρτυρίες γυναικών που ήταν τότε παιδιά. Σε όλη αυτή την ιστορική διαδρομή οι γυναίκες έχουν παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο. Αντίσταση στο Γερμανό κατακτητή, φυγή στη Μέση Ανατολή, στρατόπεδα συγκέντρωσης, χριστιανές και εβραιοπούλες, ένας κόσμος αντίστασης, ακόμα και μέσα στα στρατόπεδα…
Φυλακές, εξορίες, στρατοδικεία, βασανιστήρια, τίποτε δεν μπορούσε να κάμψει το ηθικό όλων εκείνων, που μέσα από τις γραμμές της ΕΠΟΝ πάλευαν ενάντια στους ναζί, για ένα καλύτερο κόσμο. Στο βιβλίο αναδεικνύεται η δράση, κυρίως, των κοριτσιών.
Και ύστερα, ήρθε ο εμφύλιος σπαραγμός. Φυλακές, εκτελέσεις, στρατόπεδα συγκέντρωσης. Φρικτοί τόποι κράτησης, με εκατοντάδες στοιβαγμένους αγωνιστές και αγωνίστριες, κάθε ηλικίας, με τη μικρότερη κρατούμενη να είναι μόλις 12,5 χρόνων και με δεκαεφτάχρονες να καταδικάζονται εις θάνατον! Συγκλονιστικές είναι και εδώ οι μαρτυρίες, οι απολογίες στο στρατοδικείο, τα τελευταία λόγια εκτελεσμένων, κορίτσια που τρελάθηκαν στη φυλακή.
Όπως αναφέρεται, στην περίοδο 1945-1950 έζησαν στη φυλακή 119 παιδιά μαζί με τις 106 μητέρες τους. Οδυνηρές οι αφηγήσεις…
Ακολουθούν οι εξορίες, Ικαρία, Αη Στράτης, Χίος, Τρίκερι, Μακρόνησος. Ηρωικές γυναίκες, που δεν λύγισαν.
Το βιβλίο κλείνει με το κεφάλαιο για τα παιδιά που έζησαν σε ιδρύματα, «τα παιδιά στους τέσσερις ανέμους». Τα παιδιά στις παιδουπόλεις της Φρειδερίκης, που βρίσκονταν σε διάφορα μέρη της Ελλάδας και τα παιδιά σε παιδικούς σταθμούς, που βρίσκονταν σε χώρες του σοβιετικού μπλοκ, «τις στρατιές της πολιτικής προσφυγιάς», το παιδομάζωμα για το επίσημο κράτος ή παιδοφύλαγμα για τους ανθρώπους του βουνού.
Η Μαρία Φαφαλιού έχει συλλέξει και παρουσιάζει ένα ανέκδοτο πρωτογενές υλικό καθώς και πολλά προσωπικά βιώματα. Τα παρουσιάζει στην αμεσότητά τους, χωρίς σχόλια, χωρίς δικές της κρίσεις. Κανείς δεν μπορεί να μείνει ασυγκίνητος από τον πόνο αυτών των βίαια ξεριζωμένων από τον τόπο και τις οικογένειές τους παιδιών, έστω κι αν εκεί που πήγαν τους προσφέρθηκε φροντίδα και μόρφωση. Έχουν τόση αξία τα «παραμελημένα λόγια» τους.
Άουσβιτς, πίσω από τα ηλεκτροφόρα συρματοπλέγματα
Το εξαιρετικό αυτό βιβλίο αφορά κατά βάση κορίτσια, που έδωσαν τα πάντα, ακόμα και τη ζωή τους, στον αγώνα ενάντια στους ναζί και τους συνεργάτες τους, που στρατεύτηκαν στην Αντίσταση, που βασανίστηκαν, εξορίστηκαν, εκτελέστηκαν. Όλες αυτές οι γυναίκες που δε λύγισαν, έγραψαν Ιστορία. Τα ονόματα των περισσότερων μας είναι άγνωστα. Μαθαίνουμε γι’ αυτές από μαρτυρίες συναγωνιστών τους. Άλλες αναφέρονται σε βιβλία που έχουν εκδοθεί, και αυτά, στην πλειοψηφία τους, με τη μορφή μαρτυριών.
Αφορά κορίτσια που βρέθηκαν και έζησαν σε ιδρυματικό περιβάλλον, σε «περίκλειστους τόπους», αφουγκράζεται την οδύνη τους, το σπαραγμό, το παράπονο… Όπως τονίζει ο Δημήτρης Πλουμπίδης στον πρόλογο του βιβλίου «το εύρος των εμπειριών που περιγράφονται μας επιτρέπει την εκ των υστέρων κατανόηση πολλών κοινών χαρακτηριστικών των παιδιών που έχτισαν τη ζωή τους πάνω στο ιδιαίτερο θεμέλιο της ενηλικίωσης σε ιδρυματικό περιβάλλον, με μακρινή την αναφορά στις οικογένειές τους».
Πάντα στο πλευρό των ανήμπορων και των κατατρεγμένων, η Μαρία Φαφαλιού ξέρει, όσο κανένας άλλος, να συλλέγει με επιμονή ιστορικά τεκμήρια που αφορούν μια άλλη πλευρά της Ιστορίας, αυτή που γράφεται από τους «αφανείς ήρωες», τους απλούς, άγνωστους ανθρώπους. Προπάντων τις γυναίκες, που ύψωσαν το ανάστημά τους σε μια πατριαρχική κοινωνία που τις ήθελε υποδεέστερες.
Μέχρι τώρα έχει συλλέξει με σεβασμό και φροντίδα και έχει εκδώσει ποιήματα ψυχασθενών, μαρτυρίες για την Ιστορία του Δρομοκαΐτειου και τόσα άλλα. Το έργο και η στάση ζωής της αποτελούν ουσιαστική συμβολή στη μάχη για τα δικαιώματα των ψυχασθενών, για το σεβασμό στον πάσχοντα, για την Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση.
