Λέων Τρότσκυ, 80 Χρόνια Μετά: Η μνήμη του μέλλοντος

του Σάββα Μιχαήλ

Το κείμενο αυτό γράφτηκε για το αφιέρωμα στα 80 χρόνια από την δολοφονία του Λέοντα Τρότσκυ του περιοδικού της ομάδας Comunistas στην Κούβα και πρόκειται να κυκλοφορήσει σύντομα και στη Βραζιλία.

Ο Λέων Τρότσκυ ακόμα ενοχλεί. Παρόλο που έχουν περάσει οκτώ δεκαετίες από την δολοφονία του από έναν πράκτορα του Στάλιν στο Μεξικό, το φάντασμά του συνεχίζει να πλανάται πάνω από έναν καπιταλιστικό κόσμο σε κρίση να συγκλονίζεται από ολοένα αυξανόμενες βίαιες εκρήξεις.

Όχι τυχαία, το 2017, το Έτος της 100ετηρίδας της Οκτωβριανής Επανάστασης, ένα ασταμάτητο κύμα τηλεοπτικών σειρών, άρθρων, πρώτα απ’ όλα στην μετά-σοβιετική Ρωσία της παλινόρθωσης, αλλά και σε όλο τον πλανήτη στοχοποίησε τον Τρότσκυ, περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο Μπολσεβίκο ηγέτη, αναμειγνύοντας βίαιο αντικομμουνισμό, σάπιες παλιές σταλινικές συκοφαντίες και χυδαία αντισημιτικά στερεότυπα, για να τον παρουσιάσουν σαν τον κύριο «εχθρό του έθνους, της οικογένειας και της θρησκείας», τον αχρείο «Δαίμονα της Επανάστασης» (σύμφωνα με τον τίτλο σειράς της Ρωσικής τηλεόρασης που προβλήθηκε σε ώρα αιχμής).

Το χαμηλότερο, ίσως, επίπεδο δυσφήμισης πιάστηκε από την άθλια σειρά του Netflix, Trotsky, οι οποίες σωστά καταγγέλθηκαν από τον εγγονό του Τρότσκυ Εστεμπάν Βολκώφ, με την υποστήριξη εκατοντάδων διάσημων διανοούμενων διεθνώς. Ο Γουάρεν Μόνταγκ, που αποδόμησε τα αντισημιτικά κλισέ των σειρών του Netflix, σωστά εντόπισε αυτό που ήταν κρυμμένο πίσω από αυτήν την γκροτέσκα, βδελυρή καρικατούρα του «απαίσιου Εβραίου Μπρονστάιν, με το όνομα Τρότσκυ»: ο φόβος για τις μάζες, σε καιρούς ιστορικής κρίσης και αναταραχής.

H μυστηριώδης, φανταστική, επίμονη παρουσία του δολοφονημένου Μπολσεβίκου ηγέτη και ιδρυτή του Κόκκινου Στρατού μοιάζει να ακολουθεί, στις μέρες μας της κρίσης και δυσφορίας, τα βήματα των Φαντασμάτων του Μαρξ που ο Ζακ Ντεριντά¹Ζακ Ντεριντά, Φαντάσματα του Μαρξ –L’ Etat de la dette, le travail du deuil et la nouvelle Internationale, Galilée, 1993, με προφητική διορατικότητα, είδε, στα 1993 και τα οποία ακόμα στοιχειώνουν τον παγκόσμιο καπιταλισμό, παρά τις θριαμβικές εορτές για την «τελική και πλήρη νίκη» του και το «Τέλος της Ιστορίας», την επαύριον της άδοξης κατάρρευσης της Σοβιετικής Ένωσης.

Καθώς η Εκατονταετηρίδα της Οκτωβριανής Επανάστασης συνέπεσε με την άλυτη, μετά την Lehman Brothers, παγκόσμια κρίση του καπιταλισμού, την συνοδευόμενη από πολιτική αποσταθεροποίηση, κοινωνικές εκρήξεις και μαζικές αναταραχές, η «επιστροφή του απωθημένου», όπως οι ψυχαναλυτές θα μπορούσαν να πουν, πήρε τη μορφή ενός κακοήθους συμπτώματος στα κυρίαρχα μαζικά μέσα και την αστική βιομηχανία του θεάματος.

Το τρομερό φάντασμα του Τρότσκυ επανέρχεται στην σκηνή του Παρόντος, όπως το Φάντασμα του Πατέρα του Άμλετ στο Κάστρο της Ελσινόρης, απαιτώντας μια εκδικητική πράξη εξόφλησης για όλα τα εγκλήματα του ιστορικού Παρελθόντος.

Η Μνήμη ως Υπόσχεση

Οι εχθροί, παλιοί και νέοι, δαιμονοποιώντας τον Τρότσκυ προσπαθούν να τον εξορκίσουν εξορίζοντάς τον για πάντα στην αφάνεια, σβήνοντας τα ίχνη του από την Ιστορία. Από την άλλη πλευρά, ποικίλες σέχτες υποτιθέμενων οπαδών προσπαθούν να τον μετατρέψουν σε ένα παραμορφωμένο, παγιωμένο, «ακίνδυνο εικόνισμα», όπως οι σταλινικοί έκαναν προηγουμένως με τον Λένιν. Αλλά η μνήμη δεν είναι απλώς μια συλλογή και ενθύμηση των παθητικών ιχνών του παρελθόντος, αδρανών ερειπίων ή θρησκευτικών λειψάνων.

Ο Ζιλ Ντελέζ μας παρέχει μιαν άλλη σκοπιά θεώρησης. Η μνήμη δεν είναι μόνο το αντίθετο της λήθης: «Είναι μια λειτουργία υπόσχεσης, εμπλοκής για το μέλλον, μία μνήμη του ίδιου του μέλλοντος. Το να θυμάσαι μια υπόσχεση που έγινε δεν είναι το να θυμάσαι εκ νέου ότι την έκανες σε μια ορισμένη στιγμή του παρελθόντος αλλά ότι πρέπει να την εκπληρώσεις σε μια ορισμένη στιγμή στο μέλλον»²Ζιλ Ντελέζ, Ο Νίτσε και η φιλοσοφία, PUF (1962), 1991, σ.154.

Η μνήμη μιας υπόσχεσης έχει ένα ορισμένο μεσσιανικό φορτίο: είναι υπόσχεση προς εκπλήρωση σε έναν Κόσμο που Έρχεται, όπως μπορεί να το βρούμε για πρώτη φορά να εμφανίζεται στην Βίβλο – η υπόσχεση στον Αβραάμ για μια Νέα Γη ανείδωτη ακόμα, όπου, μαζί με τους απογόνους του Αβραάμ, «όλα τα γένη των ανθρώπων θα είναι ευλογημένα»³Γένεσις 12:3· ή το “Μνήσθητι” της επίκλησης του ληστή στον Σταυρό προς εκπλήρωση στο μελλοντικό μεσσιανικό «Βασίλειο»⁴Κατά Λουκάν 23:42.

Στον 20^ό αιώνα, εν μέσω όλων των καταστροφών, στα πρόθυρα του 2^ου Παγκόσμιου Πολέμου, ο Βάλτερ Μπένγιαμιν έδωσε ένα ιστορικό υλιστικό νόημα στο Μεσσιανικό, επανατοποθετώντας το στη γη σαν το επαναστατικό Συμβάν που «διαρρηγνύει το συνεχές της ιστορίας»⁵Βάλτερ Μπένγιαμιν, Για την έννοια της Ιστορίας, Θέση XVI. Βλ. Gesammelte Schriften, Suhrkamp (1974-1991), I-2, σ.702.

Με αυτήν την τελευταία έννοια, η σοσιαλιστική Επανάσταση του Οκτώβρη του 1917 είναι το κεντρικό μεσσιανικό-επαναστατικό Συμβάν της εποχής μας. Δεν ήταν απλώς μια επαναστατική ανατροπή περιορισμένη στην Ρωσία, αλλά εκείνο το παγκόσμιο ιστορικό γεγονός που «σπάζοντας την διεθνή ιμπεριαλιστική αλυσίδα στον αδύνατό της κρίκο», σύμφωνα με την περίφημη διαπίστωση του Λένιν, σπάζοντας το συνεχές του ιστορικά παρηκμασμένου παγκόσμιου καπιταλισμού, εγκαινίασε, όπως ο Λένιν και ο Τρότσκυ επέμεναν, μια νέα μεταβατική εποχή προς την παγκόσμια αταξική κοινωνία, τον Κομμουνισμό.

Αναμφίβολα, η Οκτωβριανή Επανάσταση με την διεθνή της δυναμική γέννησε στην εργατική τάξη και σε όλες τις καταπιεσμένες λαϊκές μάζες του κόσμου ελπίδες χωρίς προηγούμενο πως ο καιρός ήρθε επιτέλους για την απελευθέρωσή τους από όλες τις μορφές της εκμετάλλευσης, της καταπίεσης και της ταπείνωσης ανθρώπου από άνθρωπο. Ακόμα και μετά από μια μακρά σειρά ηττών που ακολούθησαν για το διεθνές προλεταριάτο και τους καταπιεσμένους λαούς, για μια παρατεταμένη περίοδο στρέφονταν στους αγώνες τους και τις προσδοκίες τους για απελευθέρωση προς την Χώρα του Κόκκινου Οκτώβρη σαν το κεντρικό σημείο έμπνευσης, την συγκλονιστική μνήμη ενός ανεξίτηλου Συμβάντος που υποσχόταν ένα μέλλον ελευθερίας και δικαιοσύνης για όλους. Ήταν απλώς «ευχολόγιο», ψευδής ελπίδα, μια αυταπάτη καταδικασμένη να καταπέσει στη σκόνη, όπως ισχυρίζονται οι κυνικοί και οι πεσιμιστές;

Επανάσταση σε Διάρκεια

Ο ζωντανός Μαρξισμός, ο μη αποστεωμένος και δογματικός αλλά ο στηριγμένος στην δημιουργική διαλεκτική-ιστορική διαλεκτική, όπως αυτή εγγράφεται ιδιαίτερα στα έργα του Λένιν για τον ιμπεριαλισμό⁶Βλ. μεταξύ άλλων κειμένων, Β.Ι. Λένιν, Ιμπεριαλισμός, το Ανώτατο Στάδιο του Καπιταλισμού, Σημειώσεις για τον Ιμπεριαλισμό· Λ. Τρότσκυ, Αποτελέσματα και Προοπτικές, 1905, Η διαρκής Επανάσταση, Η Τρίτη Διεθνής μετά τον Λένιν και του Τρότσκυ για την Διαρκή Επανάσταση, έχει αποκαλύψει τις κινητήριες δυνάμεις της εποχής μας ως την ιστορική υλική βάση αυτής της ελπίδας για καθολική ανθρώπινη χειραφέτηση. Είναι οι δυνάμεις αυτές που εκδηλώθηκαν στο ρηξιγενές σημείο του Οκτώβρη του 1917 ανοίγοντας και ξετυλίγοντας μια νέα παγκόσμια ιστορική σπείρα μετάβασης.

Ο Λένιν, στην ανάλυσή του για τον ιμπεριαλισμό ως ιδιαίτερου σταδίου καπιταλιστικής ανάπτυξης, έχει παράσχει τα πρώτα ουσιαστικά στοιχεία μιας ιστορικής υλιστικής θεωρίας της καπιταλιστικής παρακμής σαν εποχής πολέμων και επαναστάσεων που οδηγούν την ανθρώπινη κοινωνία πέραν του καπιταλισμού και της ταξικής κοινωνίας. Ο Τρότσκυ βάσισε την επεξεργασία της θεωρίας και πρακτικής της Διαρκούς Επανάστασης, που πρώτα αναπτύχθηκε από τον Μαρξ κατά τη διάρκεια και μετά την Ευρωπαϊκή Επανάσταση του 1848, στην ανάλυση της φύσης της νέας μεταβατικής εποχής, όπου ο παγκόσμιος χαρακτήρας των παραγωγικών δυνάμεων, της παγκόσμιας οικονομίας και πολιτικής κυριαρχεί στην συνδυασμένη και ανισομερή καπιταλιστική ανάπτυξη.

Η μαρξιστική έννοια της Διαρκούς Επανάστασης δεν έχει τίποτα να κάνει με την γραμμική αντίληψη της ιστορικής προόδου. Δεν είναι μια αφηρημένη φόρμουλα που σβήνει την ιδιαιτερότητα˙ αντίθετα, την διερευνά, ανακαλύπτει και προβάλλει τον πρωτότυπο, μοναδικό συνδυασμό των βασικών χαρακτηριστικών της παγκόσμιας ιστορικής διαδικασίας σε κάθε συγκεκριμένο κοινωνικό σχηματισμό και πολιτική κατάσταση. Ως μια θεωρία και στρατηγική της παγκόσμιας σοσιαλιστικής επανάστασης στην εποχή μας, εξερευνά και αποκαλύπτει τις εσωτερικές σχέσεις, αλληλοσυνδέσεις και αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στις διεθνείς και εθνικές επαναστάσεις˙ ανάμεσα στη δημοκρατική και σοσιαλιστική επανάσταση στον Παγκόσμιο Νότο˙ την διάρκεια της επανάστασης την περίοδο της σοσιαλιστικής οικοδόμησης ενάντια στην γραφειοκρατικοποίηση, τον εθνικισμό και τις καπιταλιστικές παλινορθωτικές τάσεις, για το σβήσιμο του Κράτους και όλων των καταπιεστικών σχέσεων εξουσίας, συμπεριλαμβανομένου του ρατσισμού, της πατριαρχίας και της γυναικείας καταπίεσης και όλων των μορφών διακρίσεων φύλου και σεξουαλικού προσανατολισμού˙ για την απελευθέρωση και την εκπλήρωση των άπειρων απαιτήσεων της διαδικασίας της ζωής, «την συνεπή φυσικοποίηση των ανθρώπων και τον συνεπή εξανθρωπισμό της Φύσης»⁷Κ. Μαρξ, Οικονομικά και Φιλοσοφικά Χειρόγραφα του 1844, Progress-Μόσχα, 1977, σ.98, όπως ο Μαρξ έχει ορθά επισημάνει.

Αυτή είναι η άφθαρτη «μνήμη της υπόσχεσης» της Οκτωβριανής Επανάστασης που παραμένει ανεκπλήρωτη και επιτακτική.

Ο διαρκής χαρακτήρας της επανάστασης δεν πηγάζει από την γραμμική της συνέχεια αλλά, αντίθετα, από τον ανολοκλήρωτο χαρακτήρα της, την ασυνέχεια της, από την σύγκρουση ανάμεσα στις βαθύτερες, ανένδοτες απαιτήσεις της ιστορικής ανάπτυξης και τα ιστορικά καθορισμένα, μεταβατικά, ιδιαίτερα κοινωνικά εμπόδια.

Κοιτάζοντας πάντα στον πλατύ ορίζοντα που άνοιξε το 1917 στην σκλαβωμένη ανθρωπότητα, ο Λέων Τρότσκυ αντιπάλεψε όλα τα εμπόδια στον δρόμο για την ολοκλήρωση της Οκτωβριανής Επανάστασης σε παγκόσμια κλίμακα, για την εκπλήρωση της Μεγάλης Υπόσχεσης της πρώτης νικηφόρας «εφόδου στον ουρανό». Σε αυτήν την βάση έπαιξε έναν κρίσιμο ρόλο, στο πλευρό του Λένιν και την ηγεσία του Μπολσεβίκικου κόμματος και του Κόκκινου Στρατού στην Οκτωβριανή Επανάσταση και την υπεράσπισή της, όπως και στην πρώτη περίοδο της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Αυτή ήταν επίσης η ίδια η βάση αρχών για την επική και τραγική πάλη της Μπολσεβίκικης Αριστερής Αντιπολίτευσης και αργότερα των πρωτοπόρων της Τέταρτης Διεθνούς, κάτω από τις πιο δύσκολες συνθήκες, όταν, όπως ο Βίκτωρ Σερζ είπε, ήταν «μεσάνυχτα στον αιώνα».

Η θεωρία, η πρακτική και το κίνημα του Τρότσκυ, ο επαναστατικός διεθνιστικός Τροτσκισμός, δεν ήταν ποτέ ρηχός αντισταλινισμός – που δεν έχει λόγο ύπαρξης μετά την κατάρρευση του πολιτικού αντιπάλου του το 1989-1991. Η ασυμφιλίωτη σύγκρουση με την γραφειοκρατία και την συντηρητική εθνικιστική θεωρία του «Σοσιαλισμού σε μια μόνη χώρα», που τελικά οδήγησε στην καπιταλιστική παλινόρθωση, όπως ο Τρότσκυ προέβλεψε στην Προδομένη Επανάσταση, έκφραζε τις αντικειμενικές ανάγκες της ίδιας της Οκτωβριανής Επανάστασης˙ όχι για να γίνει “εξαγωγή” της μηχανικά, αλλά για να αναπτύξει το διεθνές επαναστατικό δυναμικό που εκδηλώθηκε και διευρύνθηκε, μέχρι τη νίκη της παγκόσμιας σοσιαλιστικής επανάστασης.

Ο Τρότσκυ και ο Τροτσκισμός δεν είναι και δεν πρέπει να ειδωθούν μόνον ως ο ζωτικός κρίκος με το μπολσεβίκικο επαναστατικό παρελθόν και για την επέκτασή του μηχανικά στο παρόν. Ήταν, είναι και πρέπει να είναι η ζωντανή συνειδητή προετοιμασία του παγκόσμιου προλεταριάτου και της πρωτοπορίας του, για το κομμουνιστικό μέλλον της απελευθερωμένης ανθρωπότητας.

Οι τελευταίες μάχες – και μια νέα αρχή

Καταδιωγμένος από όλες τις πλευρές, από την Σοβιετική γραφειοκρατία, τους δημοκρατικούς ιμπεριαλιστές, τους φασίστες, πληρώνοντας ένα τεράστιο προσωπικό κόστος, εξόριστος σε έναν «πλανήτη χωρίς βίζα», υποστηριζόμενος μόνο από μία μικρή, διασκορπισμένη, ηρωική πρωτοπορία μαχητών, ο Τρότσκυ αφιέρωσε ανεπιφύλακτα όλες τις ζωτικές του δυνάμεις στην συνειδητή προετοιμασία του κομμουνιστικού μέλλοντος – μια προετοιμασία που θεωρήθηκε από τον ανένδοτο επαναστάτη ως «η υψηλότερη ευτυχία».

Όλες οι προσπάθειες συγκεντρώθηκαν στην ίδρυση της νέας, Τέταρτης Διεθνούς και την εκπαίδευση μιας νέας γενιάς επαναστατών στην ηγεσία της. Στο Ημερολόγιο της Εξορίας του 1935, ο Τρότσκυ έγραψε ότι θεωρεί τον προσωπικό του ρόλο σε αυτό το καθήκον αναντικατάστατο και πιο σημαντικό από την συνεισφορά του στην Οκτωβριανή Επανάσταση και τον Κόκκινο Στρατό⁸Λέων Τρότσκυ, Το Ημερολόγιο της Εξορίας, Εκδόσεις Άγρα, 2015, σσ. 105-107.

Επεξεργάστηκε, σε διάλογο με τους διεθνείς του συντρόφους, το Μεταβατικό Πρόγραμμα της Τέταρτης Διεθνούς. Συμπύκνωσε τα κύρια μαθήματα από τις στρατηγικές εμπειρίες της περιόδου – ιδιαίτερα την πάλη για τα εργατικά αιτήματα κάτω από συνθήκες καπιταλιστικής κρίσης, την πάλη ενάντια στον φασισμό και τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο, ενάντια στις καταστροφικές πολιτικές ταξικής συνεργασίας του λεγόμενου «Λαϊκού Μετώπου», που οδήγησε σε ήττες στη Γαλλία και την Ισπανική Επανάσταση, ενάντια στις ρεφορμιστικές και σταλινικές γραφειοκρατίες, για μια επαναστατική μαρξιστική εναλλακτική στην κρίση της ηγεσίας της διεθνούς εργατικής τάξης. Ανέπτυξε ένα πρόγραμμα μεταβατικών αιτημάτων, συνδέοντας τις άμεσες απαιτήσεις της εργατικής τάξης με την συστηματική κινητοποίηση των μαζών στο δρόμο για την σοσιαλιστική επανάσταση, την εργατική εξουσία και τις εργατικές κυβερνήσεις (οι οποίες στις χώρες με φτωχές αγροτικές μάζες θα μπορούσαν να πάρουν τη μορφή των «κυβερνήσεων εργατών και αγροτών») και τον διεθνή Σοσιαλισμό.

Είναι απαραίτητο να επισημάνουμε, πολύ σύντομα, κάποιες από τις πιο σημαντικές μάχες του Τρότσκυ στα τελευταία τρία χρόνια της ζωής του στο Μεξικό μέχρι τη στιγμή της δολοφονίας του, στις 20 Αυγούστου, το 1940. Όλες αυτές είναι ζωτικές για την ίδρυση της νέας Διεθνούς, αναπόσπαστο μέρος των θεμελίων της.

Η άφιξη του Τρότσκυ στο Μεξικό, το 1937, συνέπεσε με την δεύτερη από τις κακόφημες Δίκες της Μόσχας, όπου οι περισσότεροι από τους συντρόφους του Λένιν και Μπολσεβίκοι πρωταγωνιστές της Οκτωβριανής Επανάστασης διώχθηκαν με τερατώδεις κατηγορίες και εκτελέστηκαν. Το 1937 έγινε επίσης το πιο απαίσιο από «τα χρόνια του Κάιν», όπως ο Τρότσκυ τα αποκάλεσε, το έτος των χειρότερων μαζικών εκκαθαρίσεων που ονομάστηκε Γιεζόφτσινα, από το όνομα του Γιέζοφ, του επικεφαλής της NKVD/GPU και οργανωτή των διώξεων (ο οποίος αργότερα επίσης εκτελέστηκε).

Ενάντια στα γιγάντια εμπόδια και εν μέσω μιας διεθνούς καμπάνιας μίσους, ο Τρότσκυ κατάφερε να οργανώσει μια Διεθνή Επιτροπή Έρευνας με επικεφαλής τον γνωστό Αμερικανό φιλόσοφο και παιδαγωγό Τζον Ντιούι. Η επιτροπή Ντιούι στην οποία ο Τρότσκυ προσκόμισε όλα του τα αρχεία με χιλιάδες ντοκουμέντα, εξετάστηκε και απάντησε σε όλες τις ερωτήσεις της Επιτροπής (που συμπεριλάμβανε και μέλη εχθρικά στον Τρότσκυ και τις πολιτικές του) εξέδωσε την αθωωτική ετυμηγορία της τον Δεκέμβρη του 1937, δίνοντας ένα καταλυτικό χτύπημα στην δολοφονική μηχανή του Μεγάλου Ψεύδους των σταλινικών.

Η Αναφορά και η Ετυμηγορία της Επιτροπής Ντιούι είναι ακόμα επίκαιρα ντοκουμέντα και σήμερα καθώς ορισμένα ζόμπι του Σταλινισμού και απολογητές των μαζικών εκκαθαρίσεων προσπαθούν να νεκραναστήσουν το Μεγάλο Ψέμα παρέχοντας περισσότερη τροφή στην αντικομμουνιστική προπαγάνδα που εξισώνει τα εγκλήματα του Σταλινισμού με τον κομμουνισμό και τον κομμουνισμό με τον φασισμό.

Η εργατική τάξη και η πρωτοπορία της δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις του σήμερα με ιστορική αμνησία, ως εάν η ιστορία του θριάμβου και των τραγωδιών του 20^ού αιώνα να πέρασε επί ματαίω. Ένας Σοβιετικός βετεράνος κομμουνιστής, ο σύντροφος Ιωσήφ Γκ. Άμπραμσον, ένας από τους ηγέτες σήμερα του Ρωσικού Κόμματος Κομμουνιστών, σωστά επισήμανε, στο Διεθνές Μαρξιστικό Καλοκαιρινό Κάμπινγκ του ΕΕΚ στην Ελλάδα, το 2018, ότι η «διάλυση της ΕΣΣΔ το 1991 ήταν το τίμημα που πληρώθηκε για το 1937»… Καμία μάχη ενάντια στην γραφειοκρατία και την καπιταλιστική παλινόρθωση, στην υπεράσπιση της Οκτωβριανής Επανάστασης, για την αναγέννησή της και για το κομμουνιστικό μέλλον δεν είναι δυνατή χωρίς την εγκαθίδρυση της ιστορικής αλήθειας.

Χρησιμοποιώντας την έκφραση του Μπένγιαμιν, «η απολύτρωση του επαναστατικού παρελθόντος», της απελευθερωτικής του παράδοσης και του ανεκπλήρωτου δυναμικού του από το ναυάγιο του Σταλινισμού, απαιτεί μια εξαντλητική ιστορική-διαλεκτική υλιστική ανάλυση, όχι απλώς μερικούς τυπικούς ισχυρισμούς.

Ο Τρότσκυ αφιέρωσε την τελευταία μεγάλη ιδεολογική του μάχη, στις γραμμές της νεο-ιδρυθείσας Διεθνούς και του μεγαλύτερου τμήματός της, του Αμερικάνικου Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος (SWP), ακριβώς σε αυτό το θέμα. Τα άρθρα και οι πολεμικές του το 1939-40 που ενσωματώθηκαν στο βιβλίο του Στην Υπεράσπιση του Μαρξισμού⁹Λέων Τρότσκυ, Στην Υπεράσπιση του Μαρξισμού, New Park Publications, 1975, αποτελούν μαρτυρία για την ανάγκη μιας τέτοιας ανάλυσης και μεθόδου, παρέχοντας ζωτικά μαθήματα που συχνά υποτιμούνται από τους ίδιους τους Τροτσκιστές.

Ο Τρότσκυ, ενάντια στην σύγχυση που προκλήθηκε από την Συμφωνία Ρίμπεντροπ-Μολότοφ το 1938, η οποία κριτικαρίστηκε με οξύτητα επίσης από τον ίδιο, αντιτάχτηκε σε όλους εκείνους στις γραμμές του SWP που απέρριψαν το επαναστατικό καθήκον της υπεράσπισης της Σοβιετικής Ένωσης ενάντια στον ιμπεριαλισμό. Μια τέτοια απόρριψη ήταν η συνθηκολόγηση στις πολιτικές πιέσεις του ιμπεριαλισμού και του αστικού φιλελευθερισμού. Αλλά ο Τρότσκυ δεν περιόρισε την κριτική του στο πολιτικό επίπεδο, αναδιατυπώνοντας την προγραμματική θέση της Τέταρτης Διεθνούς για την υπεράσπιση του πρώτου εργατικού κράτους παρά τον γραφειοκρατικό του εκφυλισμό.

Ανέπτυξε την αντεπίθεσή του σε ένα άλλο βαθύτερο, θεμελιακό επίπεδο: αποκαλύπτοντας τις μεθοδολογικές-φιλοσοφικές ρίζες της λανθασμένης θέσης της αντιπολίτευσης στο SWP, τον εμπειρισμό της, τον πραγματισμό της, την πλήρη της εχθρότητα ή αδιαφορία προς τον διαλεκτικό υλισμό, την «άλγεβρα της Επανάστασης».

Δεν ήταν απλώς μια εσωτερική πολιτική διαμάχη στο SWP και την Τέταρτη Διεθνή. Για τον Τρότσκυ, ήταν επίσης εκδήλωση σημαντικής αδυναμίας της ανώριμης ηγεσίας του SWP και της νέας Διεθνούς, μπροστά στις γιγάντιες προκλήσεις του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου που είχε μόλις αρχίσει. Η οργάνωση νέων κομμάτων και μιας νέας επαναστατικής Διεθνούς από μια πρωτοπορία διασκορπισμένη σε μικρές ομάδες, κάτω από χωρίς προηγούμενο πιέσεις και διωγμούς, χρειαζόταν την συστηματική εκπαίδευση των νέων και άπειρων στελεχών στη χρήση της πυξίδας της υλιστικής διαλεκτικής, την λογική των αντιφάσεων, για να πλοηγηθεί η Διεθνής στις θύελλες της εποχής μας.

Η ελικοειδής, σπασμωδική, γεμάτη διασπάσεις διαδικασία του σχηματισμού της Τέταρτης Διεθνούς τα τελευταία 80 χρόνια επιβεβαιώνει τις προειδοποιήσεις της τελευταίας θεωρητικής πολιτικής μάχης που δόθηκε από τον Τρότσκυ, στις πιο απελπιστικές συνθήκες, κάτω από την σκιά του δολοφόνου που πλησίαζε.

Το άλμα της τίγρης στο παρελθόν – και επιστροφή στο μέλλον

Ποια είναι η συνάφεια αυτού του «άλματος στο επαναστατικό παρελθόν» για τις σημερινές μάχες κατά τη διάρκεια της χειρότερης παγκόσμιας κρίσης στην ιστορία του Καπιταλισμού;

Ο Μπένγιαμιν μίλησε για «το άλμα μιας τίγρης στο παρελθόν(…) σε μια αρένα κυριαρχούμενη από την κυρίαρχη τάξη. Το ίδιο άλμα κάτω από τον ελεύθερο ουρανό της ιστορίας είναι το διαλεκτικό άλμα, με τον τρόπο που ο Μαρξ κατανοούσε την επανάσταση»¹⁰Θέση XIV, όπ.αν..

Τρεις δεκαετίες μετά την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και την κατάρρευση του λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού», με την άλυτη μετά το 2008 παγκόσμια καπιταλιστική κρίση να οξύνεται αφάνταστα με την πανδημία του Covid-19, την ακατάπαυτη ιμπεριαλιστική στρατιωτική επιθετικότητα, τους εμπορικούς πολέμους, τους λεγόμενους νέους «Ψυχρούς Πολέμους» ενάντια στην Κίνα και την Ρωσία, τις συνεχιζόμενες λαϊκές αναταραχές από την Μέση Ανατολή ως την Λατινική Αμερική, και από την Ευρώπη ως τις ΗΠΑ του Τραμπ, το κέντρο του παγκόσμιου καπιταλισμού και της κρίσης του, κανείς δεν μπορεί άλλο πια, στα σοβαρά, να μιλήσει για «τέλος της ιστορίας» ή για «τελική και πλήρη νίκη του φιλελεύθερου καπιταλισμού» όπως το 1989-91.

Μόνο μια αναφορά παραμένει ταμπού, ακόμα και από κάποιους που θεωρούν τον εαυτό τους να ανήκει στην επαναστατική Αριστερά: η ίδια η Επανάσταση. Ο καπιταλισμός μπορεί να καταρρεύσει, απειλώντας να θάψει την ανθρωπότητα κάτω από τα ερείπιά του, αλλά η επανάσταση, όχι μόνο για την «κοινή γνώμη» αλλά για την πλειονότητα της διεθνούς Αριστεράς, παραμένει μια απόμακρη μνήμη του αμετάκλητου παρελθόντος του 20^ού αιώνα, ακόμα μια «ρομαντική αυταπάτη του Μαρξ στα μέσα του 19^ου αιώνα», όπως ο Ντέιβιντ Χάρβεϊ πρόσφατα ισχυρίστηκε… Οι επαναστατικές εκρηκτικές διαδικασίες του 2019, όπως αυτές στη Χιλή ή στο Λίβανο, που επανεμφανίζονται τώρα, το 2020, μετά από μια παύση λόγω των λοκ-ντάουν κατά τη διάρκεια της πανδημίας, περιγράφονται απλώς σαν «εξεγέρσεις», λίγο-πολύ χωρίς μέλλον.

Αλλά τι άλλο εκδηλώνει το ιστορικό αδιέξοδο του παγκόσμιου καπιταλισμού, σε βαθιά παρακμή και άλυτη κρίση παρά το γεγονός ότι παρ’ όλες τις υποχωρήσεις, τις διακοπές, τα ζιγκ-ζαγκ, την πορεία μέσα σε έναν λαβύρινθο, ο παγκόσμιος ιστορικός κύκλος -ή, καλύτερα, η σπείρα- που άνοιξε με την Οκτωβριανή Επανάσταση το 1917 δεν έχει ακόμα κλείσει;

Η ανολοκλήρωτη παγκόσμια αποστολή του, η παρεμποδισμένη διεθνής του δυναμική, η μη πραγμάτωση του ζωντανού δυναμικού του και, τελευταίο αλλά όχι έσχατο, η επείγουσα ανάγκη του σήμερα,είναι οι κινητήριες δυνάμεις για την πραγματοποίηση του σχεδίου του Τρότσκυ για την προώθηση της παγκόσμιας Διαρκούς Επανάστασης και τη νέα Διεθνή που αυτή χρειάζεται για τη νίκη της.

Ο μεγάλος συνθέτης Γκούσταβ Μάλερ είχε πει ότι η μεταβίβαση μιας αληθινής παράδοσης δεν είναι η μεταφορά της στάχτης της αλλά της φλόγας της.

Αυτή η φλόγα της επανάστασης δεν έσβησε από έναν δολοφόνο στις 20 Αυγούστου, το 1940. Η διάρκειά της είναι η μνήμη του μέλλοντος και η ακατάσβεστη Ελπίδα όλων των απελπισμένων, των εκμεταλλευμένων, των καταπιεσμένων και ταπεινωμένων σε όλο τον κόσμο.

Αθήνα, Αύγουστος 2020