100 χρόνια από την Μικρασιατική Καταστροφή – Οι Μπολσεβίκοι και οι Κεμαλικοί
Καρλ Ράντεκ – δύο άρθρα του 1922 για την κρίση των Στενών του Τσανάκκαλε
1. Η μάχη για τα Στενά
2. Η αλλαγή στην Αγγλική τακτική σε σχέση με την Εγγύς Ανατολή
3. Μανιφέστο της Εκτελεστικής Επιτροπής της Τρίτης Διεθνούς για την Τουρκία – 25 Σεπτεμβρίου 1922
Πρόλογος – μετάφραση Γιώργου Χλωρού
Μετά την οριστική στρατιωτική ήττα του Ελληνικού στρατού στην Μικρά Ασία και ενώ η Ελλάδα βίωνε την τραγωδία της Καταστροφής και σπαράσσονταν από τις επιπτώσεις του προσφυγικού ζητήματος -ας σημειωθεί ότι η Ελληνική κυβέρνηση αρνήθηκε ρητά την Σοβιετική μεσολάβηση που επιχειρήθηκε μέσω του ΣΕΚΕ, που θα μπορούσε ίσως να αποτρέψει την εθνοκάθαρση λίγο πριν την μεγάλη Τουρκική αντεπίθεση του Αυγούστου του 1922- παρέμενε σε εκκρεμότητα το καθεστώς της Κωνσταντινούπολης και των Στενών των Δαρδανελίων που βρίσκονταν υπό Βρετανική κατοχή. Οι Κεμαλικές δυνάμεις έχουν ήδη προ καιρού εκδιώξει τα Γαλλικά και Ιταλικά στρατεύματα κατοχής από τα εδάφη της Τουρκίας μέσα από διπλωματικές και οικονομικές συμφωνίες που ακολουθούν έναν παρατεταμένο ανταρτοπόλεμο φθοράς.
Γραμμένα σε διάστημα λίγων ημερών, τα δύο αυτά σημειώματα του Καρλ Ράντεκ, καθώς και η απόφαση της Κομμουνιστικής Διεθνούς για το ίδιο θέμα, παρακολουθούν την αναπτυσσόμενη κρίση του Τσανάκκαλε κατά τις εβδομάδες που ακολουθούν την συντριβή του Ελληνικού στρατού. Ο βρετανικός στρατός, υπό τις διαταγές του στρατηγού Τσαρλς Χάριγκτον, που κατέχει την περιοχή των Στενών και του Βοσπόρου, αντιμετωπίζει ξαφνικά ένα στρατιωτικό δίλημμα. Διαθέτοντας μικρές στρατιωτικές δυνάμεις στην περιοχή και αιφνιδιαζόμενος από την ταχύτατη κατάρρευση των Ελλήνων, καλείται ή να συνθηκολογήσει με τον Κεμάλ, ή να προετοιμαστεί για να αντιμετωπίσει στρατιωτικά τις δυνάμεις του. Η Βρετανική κυβέρνηση θα απευθυνθεί στους Συμμάχους για να βολιδοσκοπήσει τις διαθέσεις και τις δυνατότητες τους να στείλουν εκστρατευτικό στρατιωτικό σώμα στην περιοχή. Είναι τότε που οι περισσότεροι σύμμαχοι τής διαμηνύουν είτε την πολιτική τους άρνηση είτε την αδυναμία τους να συνδράμουν στρατιωτικά.
Οι αποικίες της Βρετανίας, Καναδάς, Αυστραλία, και Νότια Αφρική, δηλώνουν ανοιχτά την άρνησή τους σε αυτό που ονομάστηκε «Ανταρσία των αποικιών», μη έχοντας ξεχάσει το μάθημα από την αποτυχημένη εκστρατεία της Καλλίπολης το 1916. Η Γαλλία το ίδιο, καθώς παίζει το δικό της παιχνίδι, προσδοκά κάποια οφέλη από μεριάς Βρετανών και παζαρεύει το θέμα σε σχέση με τις βλέψεις της στο Ρουρ. Το ίδιο κάνει και η Ιταλία, παρόλο που Γαλλία και Ιταλία διαθέτουν στρατιωτική παρουσία στην Κωνσταντινούπολη. Η Ρουμανία και η Γιουγκοσλαβία, αν και κοντά στη περιοχή, δηλώνουν εξουθενωμένες στρατιωτικά και οικονομικά. Οι ΗΠΑ τέλος, κρύβονται πίσω από την διπλωματική απομόνωση του δόγματος Μονρόε, αλλά κατά βάθος εύχονται την αποδυνάμωση όλων των ανταγωνιστών τους, μαζί και της Βρετανίας.
Τέλος, η Ελλάδα, άμεσα εμπλεκόμενη και ενδιαφερόμενη, και διαθέτοντας ακόμη κάποιο σημαντικό αριθμό στρατευμάτων στην Ανατολική Θράκη, βρίσκεται σε μια επαναστατική κατάσταση που προκαλεί η στρατιωτική κατάρρευση και στα πρόθυρα εμφυλίου πολέμου. Υπάρχει σε εξέλιξη το κίνημα των Βενιζελικών αξιωματικών ενάντια στους υπαίτιους της κατάρρευσης, μαζικές λιποταξίες και τεράστια λαϊκή οργή που προκαλεί το προσφυγικό κύμα.
Μόνο η κυβέρνηση της Νέας Ζηλανδίας(!) θα δηλώσει στήριξη στην Βρετανική κυβέρνηση, προτείνοντας να στείλει μια μεραρχία. Αλλά αυτή η πρόταση γίνεται περισσότερο για διπλωματικούς λόγους, παρά έχοντας την πραγματική δυνατότητα να συνδράμει εμπράκτως στρατιωτικά και ταχύτατα, πριν οι Βρετανοί βρεθούν κυκλωμένοι στα Στενά από τους Τούρκους.
Ο κίνδυνος μιας βρετανικής συντριβής είναι άμεσος. Ειδικά στο Τσανάκκαλε, που οι βρετανικές δυνάμεις είναι μικρότερες, και σε δεύτερη φάση και στην ίδια την Κωνσταντινούπολη, με τον τοπικό Τουρκικό πληθυσμό εξαγριωμένο έναντι των Συμμάχων και ενθαρρυμένο μετά την νίκη στην Μικρά Ασία, και κυρίως με τον κίνδυνο άμεσης αιχμαλωσίας του Βρετανικού στόλου που σταθμεύει στη Θάλασσα του Μαρμαρά. Αυτή η δεινή θέση του Βρετανικού στρατού προκαλεί μια τεράστια πολιτική κρίση στην Βρετανία. Η κυβέρνηση συνεργασίας Φιλελευθέρων και Τόρηδων, που ηγήθηκε της χώρας κατά την διάρκεια του πολέμου, βρίσκεται υπό κατάρρευση, με τον πρωθυπουργό Λόυντ Τζορτζ και μια μερίδα του κόμματος των Φιλελευθέρων να στρέφεται κατά της άλλης και του κόμματος των Τόρηδων.
Οι δυνάμεις του Κεμάλ αποφασίζουν τότε να πάρουν μια μικρή ανάσα μετά την ανακατάληψη της Σμύρνης και να αφήσουν ένα μικρό περιθώριο λίγων εβδομάδων, για διπλωματικούς ελιγμούς, λίγο πριν κινηθούν προς τα Στενά. Είναι σε εκείνο το σημείο που η Βρετανική διπλωματία, υπό τον Τόρι λόρδο Κώρζον, θα λάβει το μήνυμα και θα επιδιώξει με μια διπλωματική μανούβρα να βγει από την δύσκολη θέση στην οποία έχει περιέλθει. Έτσι, καλεί την Τουρκία στην Κοινωνία των Εθνών με σκοπό να θέσει τα Στενά υπό διεθνή διαπραγμάτευση και διεθνή εποπτεία, γνωρίζοντας ότι είναι οι στόλοι της Αγγλίας και της Γαλλίας αυτοί που θα ασκούν αυτήν την εποπτεία. Επιδιώκει με αυτόν τον τρόπο να επανεγγράψει στα τρόπαια της ιμπεριαλιστικής λείας ένα τμήμα από αυτά που έχασε στο πεδίο των μαχών. Περισσότερο και από την ίδια την Τουρκία και την συρρικνωμένη τότε επικράτειά της, ενδιαφέρεται για την άσκηση πίεσης προς την νεαρή Σοβιετική Ένωση και την πρόσβασή της στη Μεσόγειο θάλασσα. Αυτή την απότομη μεταστροφή της Βρετανικής διπλωματίας εντοπίζει και σημειώνει ο Ράντεκ στο δεύτερο κείμενο του.
Ως αποτέλεσμα της κρίσης, η κυβέρνηση Λόυντ Τζορτζ θα ανατραπεί και στις πρόωρες εκλογές του Νοεμβρίου του 1922 θα επικρατήσουν οι Τόρηδες, που επιδιώκουν την προσέγγιση με την Τουρκία και για αυτό δρομολογούν την Συνδιάσκεψη στην Λωζάνη για την τελική διευθέτηση του πολέμου. Σαν αποτέλεσμα της συνθήκης που θα προκύψει εκεί, το κοινό εκστρατευτικό σώμα Αγγλίας, Γαλλίας, Ιταλίας και Ελλάδας θα αποχωρήσει από την Κωνσταντινούπολη αναίμακτα το καλοκαίρι του 1923, ενώ το καθεστώς των Στενών θα τεθεί υπό την εποπτεία μιας διεθνούς επιτροπής αλλά χωρίς ουσιαστικό μηχανισμό επιβολής. Όλες οι διεθνείς δυνάμεις κλήθηκαν να πάρουν μέρος σε αυτήν την διεθνή συνδιάσκεψη στην Ελβετική πόλη, που θα ξεπερνούσε κατά πολύ απλά και μόνο την διευθέτηση των Ελληνο-Τουρκικών διαφορών, όπως πολλοί πιστεύουν στις μέρες μας.
Η Σοβιετική Ρωσία δεν είχε κληθεί αρχικά, παρόλο που το καθεστώς των Στενών και της διέλευσης από και προς την Μαύρη Θάλασσα την αφορούσε άμεσα. Όπως επίσης την αφορούσε και η οριστική διευθέτηση των συνόρων της Νέας Τουρκίας στα ανατολικά, και στον Καύκασο ιδιαίτερα. Η συμμετοχή της τελικά θα επιτευχθεί μετά από αρκετές πιέσεις προς τις δυτικές δυνάμεις τόσο από την ίδια την Σοβιετική Ρωσία, όσο και από την Τουρκία του Κεμάλ, που ήθελε να παίξει πλέον και τον ρόλο του διαμεσολαβητή. Οι διαπραγματεύσεις επρόκειτο να διεξαχθούν με το δάχτυλο στην σκανδάλη και το όπλο παρά πόδα όλων των ενδιαφερόμενων μερών.
Παραδίδοντας σήμερα αυτά τα άγνωστα κείμενα στο αναγνωστικό κοινό της Ελλάδας, είμαστε σίγουροι ότι βοηθάμε στην κατανόηση της οπτικής των Μπολσεβίκων για το ζήτημα αυτό και για την θέση τους έναντι της Κεμαλικής Τουρκίας. Ο Καρλ Ράντεκ δεν σχολιάζει τα γεγονότα αυτά απλά ως δημοσιογράφος στα έντυπα της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Πίσω από την λεπτή διπλωματική και ενίοτε ειρωνική γραφή του, εκφράζονται οι απόψεις της Διεθνούς και των Μπολσεβίκων έναντι των δυτικών ιμπεριαλιστών, των οποίων επιθυμούν την στρατιωτική και πολιτική ήττα. Αλλά ταυτόχρονα υπάρχουν και έμμεσες παραινέσεις προς τους Κεμαλικούς, τους οποίους προειδοποιούν για τις ιμπεριαλιστικές διπλωματικές μανούβρες, καθώς δεν τρέφουν καμιά εμπιστοσύνη προς τον Κεμάλ. Ειδικά αυτήν την ώρα που φαίνεται πως επιχειρεί να ανοίξει διαύλους επικοινωνίας με την Δύση.
Παράλληλα, στα κείμενα αυτά διαφαίνεται και η προσωπική εκτίμηση του Ράντεκ, που γενικά, μέσα στα πλαίσια της ηγεσίας του Μπολσεβίκικου κόμματος, ήταν αυτός που περισσότερο από τους άλλους πάντα τόνιζε την σχετική διάκριση έως και αντιπαλότητα μεταξύ των δύο μεγάλων Συμμάχων, της Αγγλίας και της Γαλλίας δηλαδή. Μια αντιπαλότητα που, αν και υπαρκτή και υποβόσκουσα σε πολλά διεθνή θέματα, εντούτοις δεν θα κυριαρχήσει ποτέ έναντι της ακόμη μεγαλύτερης αντιπαλότητας, της Γαλλίας δηλαδή απέναντι στην Γερμανία.
Πέραν των άρθρων του Ράντεκ, ή της διπλωματικής νότας του Λαϊκού Επιτρόπου Τσιτσέριν προς τους Συμμάχους, συνολικά η Εκτελεστική Επιτροπή της Κομμουνιστικής Διεθνούς στα τέλη Σεπτεμβρίου θα απευθύνει ένα ανοιχτό κάλεσμα προς τους λαούς της περιοχής, για να κινητοποιηθούν ενάντια στις ιμπεριαλιστικές μηχανορραφίες και την απειλή ενός νέου πολέμου. Παράλληλα η Γ’ Διεθνής, ενώ χαιρετίζει τον Τουρκικό λαό για την αντίσταση που δείχνει ενάντια στον ιμπεριαλισμό, και ενώ τον καλεί να συνεχίσει να το κάνει, προειδοποιεί και για τα όρια της Κεμαλικής κυβέρνησης ως προς αυτή την μάχη. Για αυτόν τον λόγο παραθέτουμε και το συγκεκριμένο ντοκουμέντο, γραμμένο από την Εκτελεστική Επιτροπή της Κομμουνιστικής Διεθνούς.
1. Η μάχη για τα Στενά
του Καρλ Ράντεκ
Η διπλωματική κατάσταση
Η διπλωματική κατάσταση όπως διαμορφώθηκε γύρω από την διαμάχη για τα Στενά, είναι ένα τέλειο παράδειγμα παράλληλης κατάστασης σε σχέση με το ζήτημα των πολεμικών επανορθώσεων. Μόνο οι ρόλοι της Αγγλίας και της Γαλλίας έχουν αντιστραφεί.
Έτσι, ενώ στην περίπτωση της Γερμανίας είναι η Αγγλία αυτή που παίζει τον ρόλο της φιλειρηνικής και εγκρατούς δύναμης, στην περίπτωση αντίθετα της Τουρκίας είναι η Γαλλία αυτή που ανέλαβε αυτόν τον ρόλο. Ο Γαλλικός τύπος αυτό το διάστημα είναι γεμάτος με δημοσιεύματα για την τρέλα μιας στρατιωτικής περιπέτειας, για την ματαιότητα της επιβολής με τα όπλα και για την αναγκαιότητα να διευθετηθούν τα σημεία αντιπαράθεσης με διπλωματικά μέσα και κοινές συμφωνίες.
Και στη μία περίπτωση όμως, όπως και στην άλλη, οι φιλειρηνικές διακηρύξεις δεν είναι τίποτα άλλο πέρα από ένα υποκριτικό πέπλο που κρύβει τα ιμπεριαλιστικά συμφέροντα.
Η Αγγλία, που έχει ανάγκη την Γερμανική αγορά και που επιδιώκει να χρησιμοποιεί την Γερμανία ως αντίβαρο έναντι της Γαλλίας, εμφανίζεται στα θέματα της Δύσης ως ο άγγελος της ειρήνης. Την ίδια στιγμή, η ίδια χώρα, στα θέματα της Ανατολής έχει τον ρόλο ενός είδους «Σάυλοκ των Βερσαλλιών».
Από την άλλη μεριά η Γαλλία, έχοντας ως απώτερο στόχο της να θέσει τους Μουσουλμανικούς λαούς σε αντιπαράθεση με την Αγγλία και να ενδυναμώσει την θέση της Τουρκίας ως αντίβαρο της Αγγλικής παρουσίας στην Αίγυπτο και την Ινδία, εμφανίζεται εκείνη στην Ανατολή με την ρομφαία του αγγέλου της ειρήνης. Με αυτόν τον τρόπο η Γαλλία, δηλαδή πιέζοντας την Αγγλία στα Ανατολικά, επιδιώκει να αντικρούσει τις Αγγλικές πιέσεις στα Δυτικά.
Ο κ. Πουανκαρέ1Ο Ραϊμόν Πουανκαρέ (1860 – 1934) ήταν ένας από τους κορυφαίους πολιτικούς εκπροσώπους του Γαλλικού ιμπεριαλισμού που μεσουρανεί στη Γαλλική πολιτική από το 1897 και μετά, έχοντας διατελέσει σε πολλές διαφορετικές κυβερνήσεις της Τρίτης Γαλλικής Δημοκρατίας υπουργός εξωτερικών, πρωθυπουργός και πρόεδρος της Γαλλίας κατά διαστήματα. Ήταν οπαδός της προσέγγισης της Γαλλίας με την Τσαρική Ρωσία πριν και κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου πολέμου, καθώς επίσης και της προσάρτησης του Ρουρ και της Ρηνανίας, σε μια προσπάθεια να ηττηθεί ο ανταγωνιστικός Γερμανικός ιμπεριαλισμός. παίζει τον Αγγλικό ρόλο με εκπληκτική ικανότητα. Όταν η Γαλλία απείλησε με την κατάληψη της λεκάνης του Ρουρ2Η κατάληψη της βιομηχανικής λεκάνης του Ρουρ στα Γαλλο-Γερμανικά σύνορα τελικά θα πραγματοποιηθεί λίγους μήνες αργότερα. Ένα μεγάλο μικτό στρατιωτικό σώμα της Γαλλίας και του Βελγίου θα εισβάλλει στην περιοχή του Ρουρ στις 11 Ιανουαρίου 1923 και θα παραμείνει στην περιοχή μέχρι τον Αύγουστο του 1925. Τα Γαλλικά και τα Βελγικά στρατεύματα, θα καταλάβουν πολλές και σημαντικές μεγάλες γερμανικές πόλεις όπως το Ντόρτμουντ, το Ντίσελντορφ, το Ντουΐσμπουργκ, το Σααρμπρύκεν, κ.λπ. Σκοπός της κατοχής ήταν η έμπρακτη αρπαγή των τεράστιων κοιτασμάτων λιγνίτη και άλλων μετάλλων της περιοχής και η κατάληψη της τεράστιας Γερμανικής βιομηχανικής ζώνης. Ήταν το άμεσο αποτέλεσμα της, με την βία, επιβολής των πολεμικών επανορθώσεων προς την αφοπλισμένη και ανήμπορη να αντιδράσει Γερμανία, που προέβλεπε η Συνθήκη των Βερσαλλιών. Κατά την διάρκεια της κατοχής ο Γερμανικός πληθυσμός θα αντισταθεί άοπλα, με μικρής κλίμακας βιομηχανικά σαμποτάζ και με την πραγματοποίηση μεγάλων απεργιακών κινητοποιήσεων, στις οποίες συμμετέχουν τόσο οι Κομμουνιστές και οι Σοσιαλδημοκράτες, αλλά και τα αστικά δεξιά και εθνικιστικά κόμματα της Γερμανίας. Από τις απεργιακές συγκρούσεις με τα στρατεύματα κατοχής που επιχειρούν να τις καταστείλουν θα δολοφονηθούν 130 εργάτες. Η κατάληψη του Ρουρ θα παίξει σημαντικό ρόλο στην αναβίωση του Γερμανικού εθνικισμού, και εξαιτίας της αδυναμίας του ΚΚ Γερμανίας να εκμεταλλευτεί την λαϊκή οργή μακροπρόθεσμα θα ενισχύσει τελικά την απήχηση του Εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος του Χίτλερ. ως απάντηση στην άρνηση της Γερμανίας να εκπληρώσει τις αποφάσεις της Επιτροπής Επανορθώσεων, ήταν η Αγγλία εκείνη που δήλωσε πως δεν θα λάβει μέρος σε καμιά στρατιωτική ενέργεια εναντίον της Γερμανίας, παρόλο που συμφωνούσε επί της αρχής πως η Γερμανία όφειλε να εκπληρώσει όλους τους όρους της Συνθήκης των Βερσαλλιών.
Τώρα είναι η σειρά της Γαλλίας να κάνει παρόμοιες διακηρύξεις. Έτσι, ενώ η Γαλλία συμφωνεί με τις αποφάσεις που πήρε η Συμμαχική Συνδιάσκεψη στο Παρίσι τον Μάρτιο, την ίδια στιγμή απέσυρε τα στρατεύματά της από τις Ασιατικές ακτές των Δαρδανελλίων. Αυτό σημαίνει πως αφήνει στην Αγγλία αποκλειστικά την ευθύνη μιας πιθανής ένοπλης σύρραξης με την Τουρκία. Κατ’ αυτόν τον τρόπο η Γαλλία όχι μόνο μεγενθύνει την απομόνωση της Αγγλίας έναντι των άλλων Συμμάχων της και αντικειμενικά ενδυναμώνει τις Τουρκικές πιέσεις, αλλά ενισχύει και εκείνες τις φωνές μέσα στο Συντηρητικό κόμμα που στρέφονται κατά του Λόυντ Τζορτζ3Ο Ντέιβιντ Λόυντ Τζορτζ (1863 – 1945) ήταν Ουαλός πολιτικός και ηγέτης του κόμματος των Φιλελευθέρων, ο τελευταίος στην ιστορία του κόμματος που έγινε πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου, από το 1916 έως το 1922. Ανέλαβε κατά την διάρκεια του Α’ παγκοσμίου πολέμου και ήταν υπεύθυνος για την βρετανική συμμετοχή στην ιμπεριαλιστική εισβολή στην Ρωσία κατά την διάρκεια της επανάστασης, που κατέληξε σε φιάσκο. Χειρίστηκε επίσης, ανεπιτυχώς, την καταστολή της Ιρλανδικής επανάστασης και την κατοχή των Στενών και της Κωνσταντινούπολης., στον οποίο χρεώνουν παρασκηνιακούς χειρισμούς που θέτουν σε κίνδυνο την απρόσκοπτη συνέχεια της Αγγλικής εξωτερικής πολιτικής έναντι της Αντάντ.
Φυσικά αυτό δεν σημαίνει πως ήδη έχει συμβεί μια ρήξη εντός του στρατοπέδου της Αντάντ. Η Γαλλία απλά επιθυμεί να αυξήσει το τίμημα που της αναλογεί από την εμπλοκή της στις Τουρκικές υποθέσεις. Και αυτό το τίμημα όντως αυξήθηκε. Η Γερμανική εφημερίδα Berliner Lokalanzeiger4Η εφημερίδα αυτή κυκλοφορούσε από το 1883 έως και το 1945. Απηχούσε τις απόψεις του Γερμανικού βιομηχανικού κεφαλαίου και του Γερμανικού μιλιταρισμού και εισήγαγε πολλές καινοτομίες στα πλαίσια της ταμπλόιντ μορφής της και των διαφημιστικών καμπανιών της. Στην τελευταία φάση κυκλοφορίας της είχε εξαγοραστεί από το ναζιστικό κόμμα και ακολούθησε την μοίρα του με την ήττα των ναζί στο Β’ Παγκόσμιο πόλεμο. έχει απόλυτο δίκιο όταν αναφέρει πως κατά πάσα πιθανότητα είναι η Γερμανία αυτή που θα πληρώσει το τίμημα των Αγγλο-Γαλλικών διαφωνιών.
Η Στρατιωτική κατάσταση
Το πρωταρχικό ερώτημα είναι εάν ο Τουρκικός στρατός μπορεί να εκδράμει για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης και των Στενών με προοπτικές επιτυχίας.
Και μόνο το γεγονός ότι η Αγγλική κυβέρνηση αναζητά να αποστείλει σημαντικές στρατιωτικές και ναυτικές ενισχύσεις μας δίνει την απάντηση στο ερώτημα αυτό. Μέχρι τώρα η Αγγλία δεν είχε παραπάνω από 12.000 στρατιώτες στη διάθεσή της στην περιοχή των Δαρδανελλίων. Ένας τόσο μικρός στρατός ασφαλώς δεν θα μπορούσε να σταματήσει την προέλαση των δυνάμεων του Κεμάλ προς εκεί5Κατά την διάρκεια της κρίσης των Στενών τον Σεπτέμβριο-Οκτώβριο του 1922, που ακολουθεί την συντριβή του Ελληνικού στρατού στην Μικρά Ασία, οι Βρετανοί διαθέτουν ένα στρατιωτικό σώμα 27.500 αντρών (12.000 στα Δαρδανέλλια και 15.500 στην Κωνσταντινούπολη). Την ίδια στιγμή οι Γάλλοι διαθέτουν 19.200 στρατιώτες και οι Ιταλοί 4.000 στρατιώτες, όλοι στην Κωνσταντινούπολη. Υπάρχει τέλος, υπό Γαλλική διοίκηση και ένα μικρό στρατιωτικό άγημα του Ελληνικού στρατού δύναμης 800 αντρών επίσης στην Κωνσταντινούπολη. Συνολικά η δύναμη κατοχής ήταν περίπου 52.000 στρατιώτες.. Το ερώτημα συνεπώς θα ήταν εάν τα στρατεύματα του Κεμάλ θα μπορούσαν να διασχίσουν και το Στενό των Δαρδανελλίων; Ναι θα μπορούσαν να το κάνουν!
Αν και τα φρούρια που υπάρχουν και στις δυο μεριές των Δαρδανελλίων έχουν σε μεγάλο βαθμό κατεδαφιστεί, το βαρύ πυροβολικό, εγκατεστημένο στις βραχώδεις Ασιατικές ακτές, θα μπορούσε να βομβαρδίσει με επιτυχία τα Αγγλικά πολεμικά πλοία. Τα Δαρδανέλλια ως γνωστό, είναι πολύ στενά. Σε πολλά σημεία οι ακτές δεν απέχουν πάνω από χίλια μέτρα. Έτσι οι επιχειρήσεις των πολεμικών πλοίων σε ένα τόσο στενό πέρασμα κάτω από τα πυρά του Κεμαλικού πυροβολικού θα ήταν ένα εξαιρετικά δύσκολο εγχείρημα.
Με την αποβίβαση συνεπώς στρατευμάτων στην Καλλίπολη και την κατοχή της γραμμής Ανδριανούπολης – Διδυμότειχου, οι Κεμαλικοί θα μπορούσαν να αποκόψουν τον Ελληνικό στρατό, που αριθμεί 40.000 άντρες υπό την ηγεσία του στρατηγού Βλαχόπουλου6Ο βασιλόφρονας στις πολιτικές πεποιθήσεις του στρατηγός Αριστοτέλης Βλαχόπουλος (1866 – 1960) ήταν ο διοικητής της Ελληνικής Στρατιάς της Θράκης, που κατέλαβε την περιοχή ανατολικά του Έβρου από τον Ιούνιο του 1920 και εκδίωξε τα υπολείμματα του Οθωμανικού στρατού. Η στρατιά της Θράκης εκείνη τη στιγμή είχε πολύ χαμηλό ηθικό και συνέβηκαν ανοιχτές ανταρσίες των Ελλήνων στρατιωτών στην Ραιδεστό και αλλού – ως συνέπειά των ηττών αλλά και της μαζικής αντιπολεμικής προπαγάνδας των φαντάρων του ΣΕΚΕ υπό τον Παντελή Πουλιόπουλο και άλλους. Θα αποσυρθεί τελικά πίσω από τον Έβρο λίγες εβδομάδες αργότερα, τον Οκτώβριο του 1922, χωρίς να πολεμήσει καν, υπό τον φόβο της Τουρκικής επίθεσης και με την σύμφωνη γνώμη των Συμμάχων που βλέπουν πως η κατοχή των Στενών δεν είχε το απαραίτητο «στρατιωτικό βάθος» στην Ευρωπαϊκή ακτή. Και αυτό διότι δεν θα μπορούσαν να στηριχθούν σε έναν στρατό χωρίς διάθεση να πολεμήσει και με σχεδόν ανοιχτά φιλομπολσεβίκικα αισθήματα..
Αυτός ο στρατός, που έχει χάσει τελείως το ηθικό του από την συνολικότερη κατάρρευση του Ελληνικού μετώπου στην Μικρά Ασία, δεν θα είχε να αντιμετωπίσει μόνο τα τακτικά στρατεύματα του Κεμάλ, αλλά επίσης και Τούρκους και Βούλγαρους ατάκτους. Από την Θράκη που βρίσκεται υπό Ελληνική κατοχή περίπου 200.000 Τούρκοι έχουν μεταναστεύσει προς την Κωνσταντινούπολη και τα περίχωρά της. Όλη αυτή η μάζα περιμένει με ανυπομονησία να της δοθεί η δυνατότητα να επιστρέψει πίσω στις πατρογονικές της εστίες.
Όσον αφορά τους Βουλγάρους, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι παρά τις προσπάθειες της Βουλγαρικής κυβέρνησης να παραμείνει ουδέτερη, ένας αξιοσημείωτος αριθμός Βουλγάρων συμμετέχουν στις εθνικιστικές επαναστατικές οργανώσεις, όχι μόνο στην Μακεδονία αλλά και στην Θράκη. Οι Βούλγαροι επιθυμούν να αποκτήσουν διέξοδο στο Αιγαίο Πέλαγος και το λιμάνι του Δεδεαγάτς7Έτσι ονομάζονταν τότε η Αλεξανδρούπολη. θα ήταν ένας Βουλγάρικος στόχος.
Το εάν ο Κεμαλικός στρατός επιδιώκει όντως να κατακτήσει τα Στενά δεν είναι ακόμη επιβεβαιωμένο. Αυτό θα ισοδυναμούσε με συνέχεια του πολέμου ενάντια στους Άγγλους. Δεν γνωρίζουμε αν ο Κεμάλ έχει καταλήξει σε αυτή την απόφαση. Η απόφαση αυτή δεν θα εξαρτηθεί μόνο από τις στρατιωτικές δυνατότητές του και την οικονομική κατάσταση της χώρας του, αλλά επίσης και από την απάντηση στο ερώτημα εάν και σε ποιο βαθμό θα μπορούσε να βασιστεί σε μια πιθανή βοήθεια από την Γαλλία. Είναι πιθανόν οι Κεμαλικοί να εγκαταλείψουν το σχέδιο επίθεσης στα Στενά και να επιχειρήσουν ένα χτύπημα σε ένα ακόμη πιο αδύναμο σημείο της Αγγλικής κυριαρχίας: την Μεσοποταμία, εκεί όπου οι Αγγλικές δυνάμεις είναι εξαιρετικά αδύναμες και που δεν υπάρχει η δυνατότητα συγκέντρωσης ενισχύσεων.
Τι θα μπορούσε να κάνει η Αγγλία;
Για να εκτιμήσουμε το ζήτημα των Στενών και τις πιθανές κατευθύνσεις που θα μπορούσε να λάβει στο αμέσως προσεχές μέλλον, και για το εάν θα μπορούσε να διευθετηθεί με στρατιωτικά ή διπλωματικά μέσα, είναι σημαντικό να ρίξουμε μια ματιά στους απώτερους στόχους της Αγγλίας.
Ο Βρετανικός τύπος δηλώνει πως οι Βουλγαρικοί και Ελληνικοί πληθυσμοί της Θράκης δεν πρέπει να πέσουν στα χέρια των Τούρκων. Είναι πολύ ενδιαφέρον να διαβάσουμε το άρθρο του Άρνολντ Τόνμπι8Ο Άρνολντ Τζ. Τόνμπι (1889 – 1975) ήταν ένας πολυγραφότατος και πολυδιαβασμένος Άγγλος ακαδημαϊκός, ιστορικός, διεθνολόγος και δημοσιογράφος. Θεωρείται ένας από τους κορυφαίους Αγγλοσάξωνες διεθνολόγους και γεωπολιτικούς, και επί χρόνια ήταν συμβουλάτορας της Βρετανικής διπλωματίας μέσα από το think tank Chatam House. Θεωρούνταν εξπέρ των ζητημάτων της Μέσης και Άπω Ανατολής. Την εποχή εκείνη καλύπτει με αναλύσεις, για λογαριασμό της εφημερίδας Manchester Guardian, την Μικρασιατική εκστρατεία. στην εφημερίδα Manchester Guardian9Η Manchester Guardian (1821 – 1959) ήταν η πρόδρομη εφημερίδα της σύγχρονης The Guardian. Απηχούσε φιλελεύθερες και δημοκρατικές αντιλήψεις, εκφράζοντας ένα τμήμα της βρετανικής αστικής τάξης που αντιμάχονταν τους Τόρηδες και την απόλυτη εξουσία του Παλατιού.. Αυτό το άρθρο παραθέτει τα ακόλουθα γεγονότα:
Η Αγγλία έχει υπό την κατοχή της την Κύπρο από το 187810Στο Αγγλικό κείμενο υπάρχει είτε ένα ιστορικό λάθος του Ράντεκ, είτε του μεταφραστή του, που επιλέξαμε να διορθώσουμε, καθώς αναφέρεται σε Βρετανική κατοχή της Κύπρου «εδώ και 78 χρόνια».. Όταν οι Άγγλοι απέκτησαν την Κύπρο από την Τουρκία με μυστική συμφωνία11Η μυστική Συμφωνία μεταξύ Βρετανίας και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, γνωστή ως Συνθήκη της Κωνσταντινούπολης του 1878 ή ως The Cyprus Convention, προέβλεπε όπως η Αγγλία αναλάμβανε την υποχρέωση να βοηθήσει την Τουρκία με στρατιωτική δύναμη για την υπεράσπιση των Βορειο-ανατολικών περιοχών της στα σύνορα με την Τσαρική Ρωσία, στη περίπτωση που η Ρωσία ήθελε να κατακρατήσει τις περιοχές αυτές, ή θα επιχειρούσε να καταλάβει άλλα οθωμανικά εδάφη επί της Ασίας. Σε αντάλλαγμα αυτού ο Σουλτάνος υποσχόταν στην Αγγλία να προβεί στις αναγκαίες εσωτερικές μεταρρυθμίσεις στη Διοίκηση καθώς και την παροχή προστασίας των Χριστιανών και λοιπών αλλοθρήσκων υπηκόων του. Επιπρόσθετα ο Σουλτάνος συμφώνησε την εκχώρηση της Κύπρου στην Αγγλία με πλήρη δικαίωμα της κατάληψης και της υπ’ αυτής διοίκησή της. υποσχέθηκαν να την επιστρέψουν ευθύς αμέσως μόλις το Καρς και το Ανταρχάν, που είχαν καταλάβει οι Ρώσοι, θα επανέρχονταν ξανά στην Τουρκία. Το Καρς και το Ανταρχάν είναι τώρα τμήμα της Τουρκίας. Η Κύπρος, ωστόσο, παραμένει Αγγλική αποικία παρά τον Ελληνικό της πληθυσμό. Και όταν οι Άγγλοι, στις διαπραγματεύσεις τους με τους Τούρκους, κάνουν επίκληση της αρχής των εθνοτήτων, θα έπρεπε να πάρουν την απάντηση με μια Αγγλική παροιμία που λέει: “Charity begins at home”12Σε ελεύθερη απόδοση η βρετανική αυτή παροιμία είναι μια προτροπή σε κάποιον, να δίνει το καλό παράδειγμα πρώτα στις δικές του υποθέσεις πριν καταπιαστεί με τις αλλότριες..
Επιπρόσθετα της «Ελευθερίας των Εθνοτήτων» ο Αγγλικός τύπος κάνει αναφορά και σε άλλη μια αρχή, την «Ελευθερία της Ναυσιπλοΐας». Αλλά σε ποιον βαθμό είναι διαφορετικά τα Δαρδανέλλια συγκρινόμενα με το Γιβραλτάρ, το Σουέζ, το Άντεν ή την Σιγκαπούρη; Πώς προστατεύεται η ελευθερία της ναυσιπλοΐας όταν η Αγγλία, κατέχοντας τα παραπάνω, είναι σε θέση να κόψει την πρόσβαση σε κάθε πλοίο εκτός από τα δικά της στις εισόδους της Μεσογείου, της Ερυθράς Θάλασσας ή τον δίαυλο που ενώνει την Ινδία με τον Ειρηνικό Ωκεανό;
Το τελευταίο Αγγλικό επιχείρημα είναι ακόμη πιο ενδιαφέρον, διότι μας βγάζει από την περιοχή των προπαγανδιστικών μύθων του Αγγλικού ιμπεριαλισμού και μας εντάσσει στην σφαίρα των αληθινών επιδιώξεων της Αγγλίας. «Η Αγγλία δεν θα μπορεί να υπομείνει να βρίσκεται η είσοδος της Μαύρης Θάλασσας τόσο κοντά της», δήλωνε η The Daily Chronicle, όργανο του Λόυντ Τζoρτζ13Η Daily Chronicle, που ιδρύθηκε το 1872, ήταν μια εφημερίδα που κινήθηκε στον πολιτικό χώρο μεταξύ της ριζοσπαστικής πτέρυγας των Φιλελευθέρων και αργότερα του Εργατικού κόμματος. Ωστόσο, μετά το 1916 και την ανάληψη της πρωθυπουργίας από τον Λόυντ Τζoρτζ, θα ταυτιστεί μαζί του καθώς εκείνος θα την χρηματοδοτήσει. Αργότερα, στην δεκαετία του ’30, θα συγχωνευτεί με την Daily Mail..
Ποιο είναι το νόημα αυτής της διακήρυξης; Όταν η Αγγλία το 1914 διεκδικούσε από τους Τούρκους το πέρασμα για τα Αγγλικά πλοία μέσω των Δαρδανελλίων, βρισκόταν σε συμμαχία με την Ρωσία, που μάχονταν ενάντια στην Γερμανία. Η Αγγλία δεν είναι πλέον σύμμαχος της Ρωσίας και η Ρωσία δεν βρίσκεται σε πόλεμο με κανέναν.
Το μεγαλύτερο εμπόδιο στην απρόσκοπτη πλεύση των εμπορικών πλοίων τα τελευταία χρόνια ήταν η ίδια η Αγγλία, που επιτρέπει ή απαγορεύει την διέλευση των πλοίων από και προς την Ρωσία κατά την δική της βούληση. Όταν η Αγγλία σταματήσει να το κάνει αυτό, όλα τα εμπορικά πλοία που θα έρχονται από το Αιγαίο Πέλαγος προς την Μαύρη Θάλασσα θα έχουν ένα καθεστώς ελεύθερης ναυσιπλοΐας σε συνθήκες ειρήνης.
Και όσον αφορά τις συνθήκες του πολέμου, πρέπει να αναρωτηθούμε εάν η Αγγλία θεωρεί πως στο μέλλον εμείς σε συμμαχία μαζί της θα εμπλεκόμασταν σε μάχη ενάντια σε άλλες δυνάμεις, ή εάν η Τουρκία θα μπορούσε ενδεχομένως να εμποδίσει την Αγγλία να προστρέξει προς βοήθεια της Σοβιετικής Ρωσίας;…
Διατηρούμε σαφώς πιο καλές σχέσεις με την Τουρκία παρά με την Αγγλία, και για αυτό δεν έχουμε τις παραμικρές λογικές ενδείξεις ότι η Αγγλία θα μπορούσε να είναι σύμμαχός μας στο εγγύς μέλλον. Σε κάθε περίπτωση είναι η Αγγλία αυτή που δεν είναι σε θέση να μας δώσει την παραμικρή τέτοια ένδειξη. Ανάμεσα στην πολιτική και στον έρωτα υπάρχει η ακόλουθη διάκριση: στην πολιτική τα πράγματα δεν είναι αυτονόητα, αλλά απαιτείται ακριβής δήλωση…
Φοβούμαστε πως την Αγγλία δεν την απασχολεί τόσο η πιθανότητα να παρεμποδιστεί η Σοβιετική Ρωσία από το να δεχτεί βοήθεια απέναντι σε κάποιον πιθανό εχθρό, αλλά μάλλον, πως η ίδια θα καταφέρει να διατηρήσει τα Στενά ως ένα μέσο διαρκούς πίεσης ενάντια στους Τούρκους και ενάντια στην Σοβιετική Ρωσία.
Όσο καιρό η Κωνσταντινούπολη θα είναι η πρωτεύουσα της Τουρκίας, η παρουσία ενός Αγγλικού οχυρού στην Καλλίπολη και η ελεύθερη διέλευση των Αγγλικών πολεμικών πλοίων από τα Δαρδανέλλια θα συνιστά μια άμεση απειλή κατά της Τουρκίας. Και, εξαιτίας και της αδυναμίας του Ρωσικού στόλου, θα αποτελεί κίνδυνο επίσης και για την Ρωσία. Όλη η μάχη της Αγγλίας για τα Στενά δεν αποτελεί τίποτα άλλο από μεριάς της από την δυνατότητα μιας ένοπλης πίεσης του Αγγλικού ιμπεριαλισμού ενάντια στην Τουρκία και την Σοβιετική Ρωσία.
Η Σοβιετική Ρωσία και τα Δαρδανέλλια
Η Ρωσική κυβέρνηση, με μια επίσημη διακοίνωση από το Λαϊκό Επιτροπάτο Εξωτερικών Υποθέσεων, για άλλη μια φορά επισήμανε στην Αγγλική κυβέρνηση τον κίνδυνο ενός πολέμου στην Εγγύς Ανατολή που θα μπορούσε να αποτραπεί από μια διεθνή συνδιάσκεψη, στην οποία η συμμετοχή όλων των χωρών που βρέχονται από την Μαύρη Θάλασσα είναι άκρως απαραίτητη14Στις 24 Σεπτεμβρίου 1922, ο Σοβιετικός Λαϊκός Επίτροπος Εξωτερικών Υποθέσεων Τσιτσέριν επέδωσε μια διακοίνωση σε μια σειρά χώρες που εμπλέκονταν στις διαπραγματεύσεις, μεταξύ των οποίων και στις κυρίαρχες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις Αγγλία και Γαλλία, τις οποίες καταγγέλλει ως τις δυνάμεις εκείνες που απειλούν την εδαφική ακεραιότητα και εθνική κυριαρχία της Τουρκίας και της Σοβιετικής Ρωσίας με την εμμονή τους να ελέγξουν τα Στενά, αγνοώντας τα ζωτικά συμφέροντα των χωρών που βρέχονται από την Μαύρη Θάλασσα.. Ο Αγγλικός τύπος απάντησε σε αυτή την διακοίνωση με έναν πολύ πομπώδη τρόπο. Ο Λόρδος Μπάλφουρ15Ο Άρθουρ Τζέιμς Μπάλφουρ, 1ος δούκας του Μπάλφουρ (1848 – 1930), ήταν ένας από τους ηγέτες των Τόρηδων και διετέλεσε πρωθυπουργός της Αγγλίας μεταξύ 1902 – 1905. Κατά την διάρκεια της διακυβέρνησης του Λόυντ Τζορτζ ήταν υπουργός εξωτερικών (1916 – 1919) και υπουργός προεδρίας της κυβερνήσεως (1919 – 1922). Έμεινε στην ιστορία για την διάσημη «Διακήρυξη Μπάλφουρ» του 1917, που σηματοδότησε την έναρξη της σύγχρονης Παλαιστινιακής διένεξης με την πρόθεση της Βρετανικής αποικιακής διοίκησης να υποσχεθεί την ίδρυση ενός ξεχωριστού κράτους για τους Εβραίους στα αποικιακά εδάφη της Βρετανικής Παλαιστίνης. δεν εγγυήθηκε πως θα δώσει καμιά απάντηση στη διακοίνωση του Καραχάν16Ο Λεβ Μιχαήλοβιτς Καραχάν (1889 – 1937) ήταν Αρμένιος κομμουνιστής, γεννημένος στην Τιφλίδα και μέλος του Ρωσικού Σοσιαλδημοκρατικού κόμματος από το 1904. Αρχικά μενσεβίκος, αργότερα ακολούθησε τους Τρότσκι, Γιόφε, Λουνατσάρσκι και άλλους στους Διαχτιδικούς Σοσιαλιστές, τους λεγόμενους «Μεζραγιόντσι», με τους οποίους μπήκε στο Μπολσεβίκικο κόμμα το καλοκαίρι του 1917. Συμμετείχε στην Ρωσική επανάσταση και ήταν στέλεχος της σοβιετικής διπλωματικής αντιπροσωπείας που πήρε μέρος στις διαπραγματεύσεις του Μπρεστ Λιτόβσκ. Κατόπιν διετέλεσε πρέσβης των Σοβιέτ στην Πολωνία (1921 – 1923), στην Κίνα (1923 – 1926) και στην Τουρκία (1934 – 1937). Μεταξύ 1918–1920 και 1927–1934 ήταν αναπληρωτής Λαϊκός Επίτροπος Εξωτερικών Υποθέσεων υπό την ηγεσία κατά σειρά των Τρότσκι, Τσιτσέριν και Λιτβίνοφ. Έγινε ευρύτερα γνωστός το 1919 με το λεγόμενο «Μανιφέστο του Καραχάν», που ήταν μια διακήρυξη αρχών της νέας Σοβιετικής εξουσίας, με την οποία παραιτούνταν οικειοθελώς και άνευ ανταλλαγμάτων από τα ιμπεριαλιστικά προνόμια της Τσαρικής Ρωσίας έναντι της Κίνας, που είχαν επιτευχθεί με την προγενέστερη καταστολή της «Εξέγερσης των Μπόξερς» (1900–1901). Ιδιαίτερα στις ιμπεριαλιστικές Ρωσικές διομολογήσεις του Νοτιο-Ανατολικού κλάδου του Υπερσιβηρικού σιδηροδρόμου και στην παρουσία Ρωσικού στρατού και αστυνομίας στην χώρα μετά την καταστολή της εξέγερσης. Η διακήρυξη αυτή χρησιμοποιήθηκε από το παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα και τα εθνικό-απελευθερωτικά κινήματα σε όλο τον κόσμο, και ειδικά στην Ανατολή, ως αντιπαράδειγμα έμπρακτης αντι-ιμπεριαλιστικής αλληλεγγύης, ενάντια στο παράδειγμα της ληστρικής ιμπεριαλιστικής συνθήκης των Βερσαλλιών. Έτσι, έπαιξε τεράστιο ρόλο στην μαζική δημοφιλία που γνώρισε το ΚΚ Κίνας κατά την στιγμή της ίδρυσής του. Το 1937 ο Καραχάν, υπηρετώντας στη Σοβιετική πρεσβεία στην Άγκυρα, ανακλήθηκε αιφνιδιαστικά στη Μόσχα και έπεσε θύμα των σταλινικών διώξεων, κατηγορούμενος για «τροτσκισμό». Φυλακίστηκε, δικάστηκε και εκτελέστηκε στην δεύτερη δίκη της Μόσχας. Αποκαταστάθηκε κομματικά το 1956.. Αλλά αυτή η στάση δεν αλλάζει στο ελάχιστο τα γεγονότα, τα οποία είναι πολύ πεισματάρικα…
Η στρατιωτική κατάσταση καθιστά απολύτως δυνατή την αποτροπή διέλευσης των Αγγλικών πλοίων από την θάλασσα του Μαρμαρά, ακόμη και αν καταφέρουν να εισέλθουν τελικά σε αυτήν μέσα από τα στενά των Δαρδανελλίων. Οποιαδήποτε λύση επιχειρηθεί να δοθεί στο ζήτημα χωρίς την Σοβιετική Ρωσία θα ήταν μη εφαρμόσιμη, για τον απλούστατο λόγο ότι δεν λαμβάνεται υπόψη ο πραγματικός συσχετισμός δυνάμεων στην παρούσα φάση. Οι εποχές που οι Σύμμαχοι συνεδρίαζαν για να επιλύσουν τα προβλήματα της Εγγύς Ανατολής στις Σέβρες, χωρίς την Ρωσία και την Τουρκία, δεν είναι βέβαια πολύ μακριά, καθώς έχουν περάσει μόλις δύο χρόνια από την Συνθήκη των Σεβρών.
Αλλά από τότε η Σοβιετική Ρωσία έχει επιτέλους εξαλείψει την Ρωσία των Λευκών. Έτσι δεν μιλάει μόνο στο όνομα των εργατικών μαζών και της αγροτιάς της σημερινής Ρωσίας, αλλά μιλάει επίσης στο όνομα των επόμενων γενεών. Και στο μεταξύ και η ηττημένη και σακατεμένη Τουρκία, απέδειξε ότι είναι ζωντανή και ικανή για δράση.
Ως εκ τούτου, ακόμη και εάν ο Κεμάλ Πασά εξαναγκαζόταν, για να πάρει μια ανάσα, να επιλύσει το θέμα των Στενών σε κόντρα με τα συμφέροντα του Τουρκικού λαού∙ ή εάν η Αγγλία θα απέρριπτε ή όχι μια κοινή επίλυση με την Τουρκία ή την Ρωσία∙ σε αυτά τα ζητήματα που αγγίζουν τα ζωτικά συμφέροντα και των δύο χωρών, η όποια ισχύς μιας τέτοιας λύσης δεν θα κρατούσε παραπάνω από αυτή που προέβλεπε η Συμφωνία των Σεβρών. Και αυτό διότι θα ήταν σε αντίθεση με τα συμφέροντα του Ρωσικού και του Τουρκικού λαού, που θα συνέχιζαν να αναπτύσσονταν για τα επόμενα χρόνια. Και συνεπώς κάθε τέτοια λύση θα ήταν το εφαλτήριο ενός νέου πολέμου.
Η Αγγλική κυβέρνηση, εξάλλου, έχει ήδη κάνει πάρα πολλές πονηρές δηλώσεις προς την Γαλλική, καθώς φαίνεται πως σε μια συγκεκριμένη στιγμή είναι πολύ εύκολο να υπαγορεύσει μια άδικη ειρήνη. Αλλά είναι πολύ δύσκολο να την επιβάλει. Αντί η Αγγλική κυβέρνηση να κραδαίνει τα σπαθιά και να ορκίζεται στα φαντάσματα των θυμάτων του Αγγλικού ιμπεριαλισμού που έπεσαν στη μάχη της Καλλίπολης, θα ήταν πολύ πιο επιθυμητό να εξετάσει με νηφαλιότητα αν αξίζει τον κόπο να θέσει την ειρήνη στην Εγγύς Ανατολή σε πιο σταθερά θεμέλια. Περισσότερο σταθερά από αυτά που έχει μέχρι σήμερα.
Γραμμένο στα μέσα Σεπτεμβρίου του 1922, δημοσιεύθηκε στα Αγγλικά στο International Press Correspondence, Vol. 2 No. 83, στις 29 Σεπτεμβρίου 1922, σ. 622–623, σαν δημοσιογραφικό σχόλιο της Κομμουνιστικής Διεθνούς, μεταφρασμένο από το πρωτότυπο Ρωσικό χειρόγραφο του συγγραφέα. Παρατίθεται στο διαδίκτυο στο Marxist Internet Archive. Μετάφραση – απόδοση – επιμέλεια από τον Γ. Χλωρό για την Νέα Προοπτική.
2. Η αλλαγή στην Αγγλική τακτική σε σχέση με την Εγγύς Ανατολή
του Καρλ Ράντεκ
Η συμμαχική διακοίνωση προς την Τουρκία στις 23 Σεπτεμβρίου διαφέρει ριζικά από κάθε προηγούμενη απόφαση ή ανακοίνωση έχουν κάνει οι Σύμμαχοι τα τελευταία χρόνια σχετικά με το ζήτημα της Τουρκίας:
«…Οι τρεις Συμμαχικές Κυβερνήσεις17Αγγλία, Γαλλία και Ιταλία. επιθυμούν όπως η Μεγάλη Εθνική Εθνοσυνέλευση τις ενημερώσει σχετικά με τη διαθεσιμότητά της να αποστείλει άμεσα διαπιστευμένη αντιπροσωπεία στην συνδιάσκεψή της…
Οι τρεις Συμμαχικές Κυβερνήσεις δράττονται της ευκαιρίας να διακηρύξουν ότι στηρίζουν τις προσπάθειες της Τουρκίας όπως αποκτήσει εκ νέου την Θράκη μέχρι την Μαρίτσα18Ο ποταμός Έβρος. και την Ανδριανούπολη…
Οι τρεις Συμμαχικές Κυβερνήσεις επιθυμούν να εγγυηθούν την δίκαιη οριοθέτηση των συνόρων της Τουρκίας…
[επιθυμούν] να εγγυηθούν την ειρηνική και ομαλή αποκατάσταση της εξουσίας της Τουρκίας…
Οι τρεις Συμμαχικές Κυβερνήσεις θα υποστηρίξουν την είσοδο της Τουρκίας στην Κοινωνία των Εθνών…
[και τέλος] οι Συμμαχικές Κυβερνήσεις είναι πεπεισμένες πως η έκκλησή τους θα εισακουστεί και θα είναι εις θέση να συνεργαστούν με την Τουρκία εις την αποκατάσταση εκείνης της ειρήνης που όλη η πολιτισμένη ανθρωπότητα προσδοκά…».
Κι όμως δεν έχουν περάσει πάνω από έξι εβδομάδες από την ομιλία του Λόυντ Τζορτζ, ο οποίος είχε απευθυνθεί προς την Τουρκία με τους πλέον ασυμβίβαστους τόνους. Είχε διακηρύξει πως όλες οι υποσχέσεις που είχαν δοθεί προς την Τουρκία κατά τη διάρκεια του πολέμου σχετικά με το απαραβίαστο της επικράτειάς της, είχαν χάσει την ισχύ τους, εξαιτίας του γεγονότος ότι ο πόλεμος συνεχιζόταν και έπρεπε να συνεχιστεί μέχρι την τελική της ήττα. Η Τουρκία πρέπει να εκμηδενιστεί, είχε πει, και σχεδόν κάλεσε όλη τη Χριστιανοσύνη να αναλάβει μια καμπάνια ενάντια στην Τουρκική βαρβαρότητα. Σήμερα όμως οι Τούρκοι είναι μέλη της πολιτισμένης ανθρωπότητας και θα έχουν ακόμη και την τιμή να γίνουν δεκτοί στην Κοινωνία των Εθνών.
Οι Τούρκοι είναι ένα πολύ ευγενικό έθνος και μπορούν να εκτιμήσουν επίσης την ευγένεια των άλλων εθνών. Η εγκάρδια Συμμαχική διακοίνωση κατά πάσα πιθανότητα θα έγινε δεκτή με μεγάλη ικανοποίηση στην Τουρκία. Αλλά σίγουρα δεν θα διέλαθε της προσοχής των Τούρκων το πολύ παράδοξο γεγονός, ότι τα πολιτισμένα έθνη απευθύνονται με πολιτισμένη γλώσσα στους λαούς της Ανατολής ακριβώς την στιγμή που οι βάρβαροι της Ανατολής σημαδεύουν τα τουφέκια τους προς τους πολιτισμένους της Δύσης. Όλη η Ανατολή, από την Μέση Ανατολή έως την Άπω Ανατολή, παρακολουθεί τις Συμμαχικές διακοινώσεις με τη μεγαλύτερη προσοχή, και δεν ξεχνούν πως το μεγάλο μάθημα είναι ότι η Τουρκία εξανάγκασε τους Άγγλους να γίνουν ευγενικοί.
Την ίδια στιγμή οι λαοί της Ανατολής αξιολογούν επίσης τους πολιτικούς. Γνωρίζουν, μέσα από τη δική τους εμπειρία, ότι πρέπει να γίνεται διάκριση μεταξύ της εγκάρδιας μορφής και του ουσιαστικού περιεχομένου μιας δήλωσης. Ακόμη και αν δεν το γνώριζαν αυτό, τους βοήθησε να το κατανοήσουν καλά ο ίδιος ο Λόυντ Τζορτζ. Ευθύς αμέσως αφού ο Λόρδος Κώρζον19Ο Λόρδος Τζορτζ Ναθάνιελ Κώρζον, 1ος Μαρκήσιος του Κέντελστον (1859 – 1925), ήταν Βρετανός πολιτικός του συντηρητικού κόμματος, που διετέλεσε Αντιβασιλέας των Βρετανικών Ινδιών μεταξύ 1899 – 1905, πρόεδρος της κοινοβουλευτικής ομάδας των Τόρηδων και πρόεδρος της Βουλής των Λόρδων μεταξύ 1916 – 1919, και υπουργός εξωτερικών του Ηνωμένου Βασιλείου μεταξύ 1919 – 1924 στην κυβέρνηση του Λόυντ Τζορτζ. Με αυτήν του την τελευταία ιδιότητα συμμετέχει πρωταγωνιστικά στους μεγαλύτερους Βρετανικούς διπλωματικούς χειρισμούς της εποχής της ιμπεριαλιστικής επέμβασης στη Ρωσία και στην εποχή της συνθήκης ειρήνης που ακολουθεί την νίκη του Κόκκινου Στρατού. Έμεινε στην ιστορία για την «Γραμμή Κώρζον» που διευθέτησε τα Ρωσο-Πολωνικά σύνορα, διαπραγματεύτηκε την μετατροπή της Περσίας σε βρετανικό προτεκτοράτο χωρίς επιτυχία, την μερική ανεξαρτησία της Αιγύπτου το 1922, το προτεκτοράτο της Παλαιστίνης το ίδιο έτος, ενώ ήταν ο επικεφαλής της βρετανικής διπλωματίας στην Συνθήκη της Λωζάνης. Μετά την επανεκλογή των Τόρηδων, το 1924, θα τοποθετηθεί από την κυβέρνηση Μπάλντουϊν πάλι πρόεδρος της βουλής μέχρι τον θάνατο του, τον Μάρτιο του 1925. υπέγραψε την πλέον εγκάρδια από τις Ανατολίτικες διακοινώσεις του, που αναφέραμε μόλις, την επαύριον κιόλας ο Λόυντ Τζορτζ δήλωσε σε μια συνέντευξη του:
«To Τσανάκ20Η πόλη του Τσανάκκαλε, που πήρε το όνομα του από το κάστρο (Καλεσί) της παλιάς πόλης του Τσανάκ, βρίσκεται στο πιο στενό σημείο των Δαρδανελλίων, εκεί που οι δύο ακτές απέχουν έως χίλια διακόσια μέτρα. ωστόσο, θα το κρατήσουμε με νύχια και με δόντια στα χέρια μας, και για αυτόν τον λόγο θα στείλουμε καράβια από το Γιβραλτάρ και την Μάλτα στα Δαρδανέλλια».
Αλλά καθώς ακόμη και η Daily Chronicle, το επίσημο όργανο του Λόυντ Τζορτζ, δεν έμεινε ικανοποιημένη μόνο με αυτές τις δηλώσεις, δημοσίευσε δύο άρθρα (από μεριάς του προσωπικού βιογράφου του Λόυντ Τζορτζ)21Παρόλο που δεν κατονομάζεται ρητά, μάλλον αναφέρεται στον Ernest Perris, τον δημοσιογράφο και εκδότη της εφημερίδας που είχε τοποθετήσει ο ίδιος ο Λόυντ Τζορτζ επικεφαλής της, όταν την είχε εξαγοράσει μερικά χρόνια νωρίτερα. που έκανε ακόμη πιο ξεκάθαρη ενώπιον της Βρετανικής κοινής γνώμης, το Α-Β της Αγγλικής πολιτικής για τα Δαρδανέλλια.
Στο πρώτο από αυτά τα δύο άρθρα, αναγράφεται πως η Αγγλική κατοχή επί των Δαρδανελλίων εδράζεται στη βάση των προβλέψεων της Ανακωχής που είχε υπογραφτεί στις 30 Οκτωβρίου 191822Αναφέρεται στην Ανακωχή του Μούδρου, που συνάφθηκε στον ομώνυμο όρμο της Λήμνου, στις 17/30 Οκτωβρίου 1918, μεταξύ των Δυτικών Συμμαχικών Δυνάμεων της Αντάντ αφενός, και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αφετέρου, σηματοδοτώντας ουσιαστικά και τη λήξη του πολέμου. Η πρώτη παράγραφος της Ανακωχής δίνει το δικαίωμα στους Συμμάχους να καταλάβουν τον Βόσπορο, ενώ η έβδομη παράγραφος τούς παραχωρεί το δικαίωμα να καταλάβουν και όλα τα στρατηγικά σημεία των Δαρδανελλίων. Και ενώ διακηρύσσει πως οι Σύμμαχοι πρέπει να κρατήσουν τα Δαρδανέλλια, συνεχίζει γράφοντας πως:
«…η ελευθερία των Δαρδανελλίων εξασφαλίζεται από την Συνθήκη των Σεβρών, που προβλέπει πως τα Δαρδανέλλια θα πρέπει να είναι πάντα ανοιχτά και δεν μπορούν να καταληφθούν από κανέναν άλλο, αλλιώς θα υπάρξουν αντίμετρα από την Κοινωνία των Εθνών».
Η τελευταία αυτή φράση, αποκαλύπτει τον απώτερο σκοπό της πρόσκλησης της Τουρκίας στην Κοινωνία των Εθνών.
Μετά την επικράτηση των Τουρκικών στρατευμάτων, είναι πλέον αδύνατον είτε για την Αγγλία, είτε για την Γαλλία να διατηρήσουν μια εντολή στα Δαρδανέλλια. Έπρεπε συνεπώς να υπάρξει μια πιο φιλική προσέγγιση κατά κάποιον τρόπο. Έτσι λοιπόν η Τουρκία θα γίνει δεκτή στην Κοινωνία των Εθνών, αλλά κατόπιν η ΚτΕ θα εξουσιοδοτήσει τον Αγγλικό ή τον Γαλλικό στόλο να επιτηρεί τα Δαρδανέλλια. Και καθώς καμιά άλλη δύναμη δεν θα έχει το δικαίωμα να διατηρεί στόλο σε εκείνο το σημείο, τα Δαρδανέλλια θα παραμείνουν στα χέρια της Αγγλίας και της Γαλλίας. Η πρόσκληση της Τουρκίας στην Κοινωνία των Εθνών, μοιάζει με την πρόσκληση του μόσχου του σιτευτού στο χασάπικο. Δεν είναι πιθανό να κληθεί να πάει ο μόσχος στο χασάπικο μόνο και μόνο για να πιεί το τσάι του. Το πιθανότερο είναι να πάει εκεί για να χάσει το κεφάλι του…
Ο συγγραφέας αυτού του άρθρου ωστόσο, δεν αποκαλύπτει μόνο τον σκοπό της πρόσκλησης της Τουρκίας στην Κοινωνία των Εθνών. Αποκαλύπτει και το συνολικότερο λόγο για τον οποίο το νέο ύφος της επικοινωνίας των Συμμάχων προς την Τουρκία είναι ευγενικό. Στο άρθρο του με τίτλο: «Γιατί πρέπει να κρατήσουμε το Τσανάκ», μπαίνει σε μια αντιπαράθεση με τον Γαλλικό τύπο. Οι Γαλλικές εφημερίδες αναφέρουν πως σύμφωνα με τον Γάλλο στρατηγό Φος23Ο στρατηγός Φερντινάντ Φος (1851 – 1929) ήταν ο αρχιστράτηγος των Γαλλικών ενόπλων δυνάμεων και θεωρητικός του σύγχρονου πολέμου. Ηγήθηκε των Συμμαχικών στρατιών στο δυτικό μέτωπο και εκπροσώπησε την Γαλλία στις διαπραγματεύσεις των ανακωχών. Έμεινε στην ιστορία για την ρήση του, την επαύριον της Συνθήκης των Βερσαλλιών, στην οποία ανέφερε πως «δεν είναι συνθήκη ειρήνης, αλλά μια ανακωχή διάρκειας 20 ετών». οι Σύμμαχοι θα χρειάζονταν για την υπεράσπιση των Δαρδανελλίων 100.000 στρατιώτες, την στιγμή που διαθέτουν στην περιοχή περίπου 27.000, εκ των οποίων 12.000 είναι Άγγλοι και 15.000 είναι Γάλλοι24Στην πραγματικότητα οι Γαλλικές δυνάμεις της Κωνσταντινούπολης εκείνη την στιγμή, ήταν λίγο πιο μεγάλες και αριθμούσαν 19.200 άντρες. Σε αυτούς πρέπει να προστεθούν και περίπου 4.000 Ιταλοί και 800 Έλληνες. Αλλά συνολικά, αυτός ο αριθμός δεν αλλάζει την εκτίμηση του Ράντεκ.. Γαλλικοί στρατιωτικοί κύκλοι εκτιμούν ότι οι Τούρκοι είναι σε θέση να μετακινήσουν 70.000 στρατιώτες ενάντια στα Δαρδανέλλια, ενώ ο Βρετανικός στόλος, εξαιτίας του γεωγραφικού ανάγλυφου της χώρας, θα μπορούσε να αποκλειστεί είτε στα Στενά, είτε στην Μαύρη Θάλασσα με ορατό τον κίνδυνο να αποκοπεί εντελώς. Επιπρόσθετα οι Τούρκοι θα μπορούσαν με το πυροβολικό τους να προκαλέσουν πολύ μεγάλη ζημιά στους Άγγλους. Ο Άγγλος δημοσιογράφος γράφει σχετικά με αυτό:
«Οι Γάλλοι μάς το λένε ξεκάθαρα: μην προσπαθήσετε να παραμείνετε στο Τσανάκ, καθώς αυτό δεν θα απέτρεπε τους Τούρκους να φτάσουν στα Δαρδανέλλια. Και αν φτάσουν εκεί, ο στόλος σας δεν θα είναι σε θέση να τους αντιμετωπίσει. Για αυτό εγκαταλείψτε το Τσανάκ και αφήστε τους Τούρκους να πάρουν τα Δαρδανέλλια…
Αν όμως οι Τούρκοι βάλουν τα κανόνια τους στα βουνά του Τσανάκ, μπορούν να αμφισβητήσουν την ελευθερία κινήσεων του στόλου μας και θα έθεταν το ακόλουθο δίλημμα: είτε να τον αποσύρουμε τελείως από τα Στενά, είτε να τον εκθέσουμε στον κίνδυνο να αποκοπεί τελείως. Αν οι Τούρκοι έθεταν το Τσανάκ στην κατοχή τους, τότε ήταν που θα απέκλειαν εντελώς την πρωτοβουλία κινήσεων του στόλου μας. Χωρίς όμως αυτόν, τότε όλο το βάρος θα έπεφτε στις χερσαίες δυνάμεις. Η Τουρκία στην παρούσα συγκυρία, υποστηρίζεται από έναν ισχυρό στρατό και έτσι θα είχε μεγαλύτερες δυνατότητες επιτυχίας».
Αυτό είναι που υπογραμμίζει την αναγκαιότητα μιας συνδιάσκεψης και τον φιλικό τόνο των Συμμάχων.
Αν η Αγγλία, που στην παρούσα φάση διαθέτει μόνο 12.000 στρατιώτες στα Δαρδανέλλια, χάσει την Ασιατική ακτή τους, ο Αγγλικός στόλος δεν θα ήταν σε θέση να υπαγορεύσει τους όρους της διεθνούς συνδιάσκεψης. Και έτσι αυτή η συνδιάσκεψη θα κατέληγε σε μια επιτυχία για την Τουρκία. Για αυτόν τον λόγο πρέπει να κερδηθεί λίγος χρόνος.
Κατά τη διάρκεια του 17ου αιώνα οι Ολλανδοί έμποροι γονάτιζαν πέφτοντας στα τέσσερα ενώπιον των Ιαπώνων Σογκούν25Σογκούν (επισήμως Sei-i Taishōgun – Αρχιστράτηγος της Εκστρατευτικής Δύναμης κατά των Βαρβάρων) ήταν ο τίτλος του ανώτατου στρατιωτικού δικτάτορα της Ιαπωνίας, ο οποίος σχεδόν πάντα ήταν η πραγματική εξουσία πίσω από τον αυτοκρατορικό θρόνο. Καθιερώθηκε το 1192 από τον Minamoto no Yoritomo, πρώτο Σογκούν της Ιαπωνίας, μετά την νίκη του στον Πόλεμο Genpei (1180–1185). Ο θεσμός διατηρήθηκε ακατάπαυστα μέχρι το 1867, όταν ο Tokugawa Yoshinobu παραιτήθηκε του αξιώματος υπέρ του αυτοκράτορα Meiji. Όταν το 1600 (στην έναρξη της περιόδου Edo) έφτασαν στην περιοχή οι Ολλανδοί έμποροι και πειρατές, προσπάθησαν -και κατάφεραν- να αποσπάσουν από τον Σογκούν Tokugawa Ieyasu και την αυλή του εμπορικές διευκολύνσεις εις βάρος των Ισπανών και Πορτογάλων που είχαν προηγηθεί. Για τα επόμενα 250 χρόνια περίπου η Ιαπωνία θα κλείσει τα λιμάνια της για όλα τα ευρωπαϊκά και αμερικανικά κράτη, διατηρώντας εμπορικές σχέσεις μόνο με την Ολλανδία, μέσω της αποστολής της ολλανδικής Εταιρείας Ανατολικών Ινδιών (VOC), στο Ναγκασάκι.. Έλεγαν τότε, πως εάν από αυτή την συμπεριφορά πρόκειται να βγει κάτι καλό για την πρόοδο του εμπορίου τους, τότε φυσικά και θα έπεφταν όλοι στα τέσσερα για να το πετύχουν. Η Αγγλική εξωτερική πολιτική δεν είναι λιγότερο ρεαλιστική. Αν το ζήτημα είναι να κερδηθεί χρόνος, με σκοπό να σταλθούν στρατεύματα στα Δαρδανέλλια και στην Θράκη, τότε ο Λόρδος Κώρζον μπορεί να γίνει πάρα πολύ φιλικός.
Η διακοίνωση των Συμμάχων προς την Τουρκία μοιάζει, όπως δύο σταγόνες νερού μεταξύ τους, με την διακοίνωση του ίδιου του Λόρδου Κώρζον προς την Σοβιετική Ρωσία τον Απρίλιο του 1920, σχετικά με την τύχη του στρατηγού Βράνγκελ.
«Η Αγγλική Κυβέρνηση [έγραφε ο Λόρδος Κώρζον εκείνη την εποχή] θα ήταν πολύ χαρούμενη να μπορεί να ανακοινώσει στον Αγγλικό λαό, ότι η Ρωσική Κυβέρνηση θα απονείμει αμνηστία στους στρατιώτες του Βράνγκελ για ανθρωπιστικούς λόγους».
Η Αγγλική Κυβέρνηση προσφέρθηκε επίσης να διαμεσολαβήσει και όντως έπαιξε έναν ρόλο διαμεσολαβητή. Μέχρι η Γαλλία να καταφέρει να στείλει τεχνική βοήθεια και ενισχύσεις στον Βράνγκελ, που του επέτρεψαν τελικά να συνεχίσει την επίθεσή του.
Και ποιος δεν μπορεί να θυμηθεί τις φιλικές και ανθρωπιστικές ανακοινώσεις των Συμμάχων από την Μπουλόν, όταν ο Κόκκινος Στρατός έφτανε έξω από την Βαρσοβία; Και όταν ο Κόκκινος Στρατός επρόκειτο να αποσυρθεί από την Βαρσοβία, ο σύντροφος Κάμενεφ υποχρεωνόταν να εγκαταλείψει το Λονδίνο26Ύστερα από μια απρόκλητη Πολωνική επίθεση σε συνεργασία με τους Ουκρανούς εθνικιστές κατά της Σοβιετικής εξουσίας στη Ρωσία το 1919, ακολούθησε, το 1920, μια μεγάλη αντεπίθεση του Κόκκινου Στρατού, που τους εκδίωξε και απελευθέρωσε τα εδάφη που κατείχε η Πολωνία. Τότε οι Μπολσεβίκοι κατά πλειοψηφία και με σφοδρές εσωτερικές αντιπαραθέσεις (ο αρχηγός του Κόκκινου Στρατού Τρότσκι διαφωνούσε) αποφάσισαν να επεκτείνουν την αντεπίθεσή τους μέχρι τα εδάφη της Πολωνίας, έχοντας αυταπάτες για την δυνατότητα η στρατιωτική τους επιτυχία στα δυτικά να προκαλέσει μια ανάπτυξη του επαναστατικού κινήματος στην Ευρώπη. Ο Λένιν και ο Κάμενεφ υπολόγιζαν ιδιαίτερα στην Γερμανική επανάσταση. Ο Μπουχάριν μάλιστα αρθρογραφούσε υπέρ της προοπτικής να συνεχιστεί η επέλαση του Κόκκινου Στρατού μέχρι το Βερολίνο και ακόμη πιο μακριά. Ο Κόκκινος Στρατός, με μια σειρά αριστοτεχνικών στρατηγικών ελιγμών του Τουχατσέφσκι, θα καταφέρει να σπάσει την Πολωνική άμυνα και θα φτάσει πάρα πολύ γρήγορα μέχρι τα περίχωρα της Βαρσοβίας. Εκεί όμως δεν θα τα καταφέρει και δεν θα προκληθεί μια εργατική επανάσταση από τους Πολωνούς εργάτες προς υποστήριξή του, όπως πίστευε ο Λένιν και η πλειοψηφία του κόμματος. Η ταύτιση του Κόκκινου Στρατού με τον «Ρώσο εισβολέα» από την Ανατολή θα δημιουργήσει πατριωτικά αντανακλαστικά στον Πολωνικό λαό, που θα ενδυναμώσουν την εθνικιστική κυβέρνηση του δικτάτορα Πιλσούδσκι. Οι Πολωνοί θα καταφέρουν να απωθήσουν τον Κόκκινο Στρατό, και τελικά οι Μπολσεβίκοι θα δεχτούν αναγκαστικά να υποχωρήσουν στην λεγόμενη «γραμμή Κώρζον». Τα σύνορα δηλαδή μεταξύ Πολωνίας και Σοβιετικής Ρωσίας που τους υπέδειξε ο Άγγλος υπουργός εξωτερικών Λόρδος Κώρζον, τα οποία προέβλεπαν την διχοτόμηση των εδαφών της σημερινής Λευκορωσίας και της δυτικής Ουκρανίας. Ο Λεβ Κάμενεφ την ώρα της Πολωνικής αντεπίθεσης βρισκόταν στο Λονδίνο, προσπαθώντας να διαπραγματευτεί με την Αγγλική κυβέρνηση, αλλά τα στρατιωτικά γεγονότα οδήγησαν τους Βρετανούς στην εσπευσμένη απέλασή του..
Η Συμμαχική διακοίνωση δεν είναι σημάδι αλλαγής πολιτικής τους έναντι της Τουρκίας. Είναι απλά μια προσπάθεια να αναβληθεί η τελική κατάληξη της μάχης μέχρι να προλάβουν να έλθουν οι Αγγλικές ενισχύσεις. Τότε θα ήταν εφικτό να στείλουν τον λογαριασμό στην Τουρκία: τα Δαρδανέλλια να παραμείνουν στα χέρια της Κοινωνίας των Εθνών, δηλαδή του Αγγλικού στόλου. Και επίσης, ο αφοπλισμός της Τουρκίας, η συνθηκολόγησή της και η πληρωμή των πολεμικών επανορθώσεων του παγκοσμίου πολέμου.
Εν κατακλείδι, υπάρχει μια ακόμη λεπτομέρεια που πρέπει να σημειωθεί εδώ. Το ερώτημα γιατί η Ρωσία υποστηρίζει την Τουρκία, απαντάται από τον δημοσιογράφο ως εξής:
«Χωρίς να αναφερθούμε εδώ σε άλλους λόγους, η ίδια η Ρωσία επιβουλεύεται την Κωνσταντινούπολη και πιστεύει πως μια μέρα, θα της δοθεί η ευκαιρία με καλύτερες προοπτικές να την καταλάβει, ειδικά αν μεταξύ αυτής και των παλαιών φιλοδοξιών της δεν παρεμβαίνει κανένας διεθνής νόμος».
Σίγουρα ο συγγραφέας αυτός είναι πολύ έξυπνος για να ξεγελάσει τον εαυτό του και να πιστέψει έστω και για μια στιγμή αυτά που γράφει. Αλλά υποτιμάει την νοημοσύνη του Τουρκικού λαού πάρα πολύ, όταν πιστεύει πως θα μπορέσει να τον πείσει πως ο Λόυντ Τζορτζ, που ακολουθεί την Γλαδστωνιανή πολιτική εκμηδένισης της Τουρκίας27Ο Γουίλιαμ Έντουαρντ Γλάδστων (1809-1898), ήταν για τέσσερεις θητείες πρωθυπουργός της Αγγλίας και ηγέτης του κόμματος των Φιλελευθέρων. Εκπροσωπούσε μια πιο μοντέρνα εκδοχή του βρετανικού ιμπεριαλισμού, που ήρθε σε σύγκρουση με τα πιο παραδοσιακά στοιχεία του που εκπροσωπούσαν οι Τόρηδες και ο αρχηγός τους, Ντισραέλι. Ήταν αρχικά και αυτός οπαδός της διατήρησης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ως αντίβαρο στην Ρωσική διείσδυση στα Βαλκάνια, όσο καιρό αυτό συμβάδιζε με τις προνομιακές διομολογήσεις των Βρετανών. Όταν ωστόσο είδε πως η Οθωμανική Αυτοκρατορία θα κατέρρεε, στράφηκε προς την στρατηγική της επιτάχυνσης αυτής της κατάρρευσης, με σκοπό να προλάβει η Αγγλία να αποσπάσει προβάδισμα έναντι των ανταγωνιστών της., θα έθετε τον εαυτό του στους προμαχώνες της υπεράσπισης της Κωνσταντινούπολης έναντι της Σοβιετικής Ρωσίας, ειδικά από την στιγμή που ήταν ο ίδιος στα 1916, που είχε υποσχεθεί την πόλη αυτή στην Τσαρική Ρωσία.
Οι λόγοι της υποστήριξης της Σοβιετικής Ρωσίας προς την Τουρκία είναι απολύτως ξεκάθαροι προς τους Τούρκους όπως και προς τον υπόλοιπο κόσμο. Αυτοί οι λόγοι δεν είναι απλά και μόνο ανθρωπιστικοί ή γενικά ευγενικοί σαν αυτούς που πουλιούνται γενικά στις Αγγλικές αγορές…
Το λέμε απολύτως ξεκάθαρα, διότι εμείς μπορούμε να επιτρέψουμε στον εαυτό μας την πολυτέλεια της ειλικρίνειας. Η Σοβιετική Ρωσία δρα όντως υπό το πρίσμα των δικών της ιδιοτελών συμφερόντων!
Καταρχάς, οτιδήποτε ενδυναμώνει τους λαούς της Ασίας, που είναι καταπιεσμένοι και εκμεταλλευόμενοι από τον διεθνή ιμπεριαλισμό, είναι κάτι που παράλληλα ενδυναμώνει αντικειμενικά και την ίδια την Σοβιετική Ρωσία, που απειλείται από τον ίδιο κίνδυνο. Σε δεύτερη φάση, η Σοβιετική Ρωσία έχει ένα πολύ μεγάλο συμφέρον όπως τα πλοία που μεταφέρουν σιτηρά προς την Ρωσία, καθώς επίσης και τα πλοία που μεταφέρουν την «νάφθα»28Με τον όρο «νάφθα» ήταν τότε γνωστό το αργό πετρέλαιο του Μπακού και της Κασπίας Θάλασσας., που προορίζεται για πώληση στην Δυτική Ευρώπη, να μην παρεμποδίζονται και να μην παρακρατούνται με μια απλή διαταγή του Αγγλικού Ναυαρχείου.
Αυτά είναι τα δικά μας ιδιοτελή συμφέροντα για την υποστήριξή μας προς την Τουρκία. Πιστεύουμε παρόλα αυτά πως ο Τουρκικός λαός θα προτιμήσει να πιστέψει εμάς αντί να δείξει εμπιστοσύνη στις ατέρμονες Αγγλικές διακοινώσεις. Αυτές που χθες ανακοίνωναν τον αφανισμό της Τουρκίας και υποστήριζαν την Ελλάδα με χρήματα και όπλα, και που σήμερα παίζουν τον ρόλο του φίλου που τείνει χείρα συναδέλφωσης προς τους Τούρκους στρατιώτες.
Γραμμένο στα τέλη Σεπτεμβρίου του 1922, δημοσιεύθηκε στα Αγγλικά στην International Press Correspondence, Vol. 2 No. 86, στις 6 Οκτωβρίου 1922, σελ. 647–648, σαν δημοσιογραφικό σχόλιο της Κομμουνιστικής Διεθνούς, μεταφρασμένο από το πρωτότυπο Ρωσικό χειρόγραφο του συγγραφέα.
Μετεγγράφηκε και αναδημοσιεύθηκε στο διαδίκτυο, στη σελίδα του Marxists’ Internet Archive.
Μετάφραση – απόδοση – επιμέλεια από τον Γ. Χλωρό για την Νέα Προοπτική.
3. Μανιφέστο της Εκτελεστικής Επιτροπής της Τρίτης Διεθνούς για την Τουρκία
Εργάτες και εργάτριες!
Γεγονότα τεράστιας ιστορικής σημασίας εξελίσσονται στην Εγγύς Ανατολή. Οι καπιταλιστές της νικηφόρου Αντάντ είχαν καταδικάσει τον Τουρκικό λαό σε θάνατο. Είχαν ξεσκίσει σε κομμάτια την Τουρκία και την είχαν περικυκλώσει με ένα τοίχος κρατών που, αν και είναι πολύ αδύναμα για να υπάρχουν από μόνα τους, είναι εντούτοις καταδικασμένα να επιχειρούν διαρκώς ενάντια στον Τουρκικό λαό, ως λαγοί της Αντάντ.
Η Κωνσταντινούπολη, η Τουρκική πρωτεύουσα, μετατράπηκε σε ένα Συμμαχικό πολεμικό στρατόπεδο. Αγγλικά και Γαλλικά θωρηκτά είχαν στρέψει τα κανόνια τους προς αυτήν. Η Τουρκία προορίζονταν για να βρίσκεται διαρκώς υπό το έλεος των Συμμαχικών στρατών.
Αλλά εμπνεόμενος από την μάχη του θριαμβευτή Κόκκινου Στρατού, ο Τουρκικός λαός, αν και εξαντλημένος μετά από μια σειρά πολέμων, πήρε τον δρόμο της μάχης και για τρία χρόνια υπερασπίστηκε τον εαυτό του. Εξανάγκασε τον εξοπλισμένο από τη Αγγλία Ελληνικό στρατό να αποσυρθεί. Εξαιρώντας την Κωνσταντινούπολη και τα Δαρδανέλλια, η Μικρά Ασία απελευθερώθηκε από τους ξένους στρατούς. Η νίκη του Τουρκικού στρατού αποδεικνύει ξανά πως η εξουσία των τυράννων δεν είναι ακλόνητη, και πως οι αλυσίδες της σκλαβιάς που επέβαλαν στις Βερσαλλίες σπάνε σαν τζάμι όταν τα έθνη ξεσηκώνονται για την ελευθερία τους.
Αλλά η ήττα της Ελλάδας, δορυφόρου της Αγγλίας, δεν σημαίνει την τελική ήττα του ιμπεριαλισμού της Αντάντ. Η Κωνσταντινούπολη και τα Δαρδανέλλια βρίσκονται ακόμη στα χέρια των Συμμάχων. Αυτό δεν σημαίνει μόνο πως οι Σύμμαχοι μπορούν να συνεχίσουν να απειλούν την Τουρκία, αλλά επίσης πως μπορούν να στέλνουν τα πολεμικά τους πλοία μέσα στη Μαύρη Θάλασσα ενάντια στη Σοβιετική Ρωσία.
Ο Αγγλικός ιμπεριαλισμός έχει το θράσος να απειλεί με ένα νέο πόλεμο, στο όνομα της «ελευθερίας των θαλασσών», εάν η Τουρκία τολμήσει να επανακτήσει την πρωτεύουσα και τις ακτές της ίδιας της τής χώρας. Δεν έχουν περάσει πολλά χρόνια από τότε που το αίμα των Άγγλων και των Αυστραλών εργατών είχε χυθεί στην Καλλίπολη29Η εκστρατεία της Καλλίπολης (Φεβρουάριος 1915 – Ιανουάριος 1916), αποτέλεσε μια από τις σημαντικότερες ήττες της Αγγλίας και της Γαλλίας και την πιο σπουδαία νίκη της Οθωμανικής Τουρκίας κατά την διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου πολέμου. Οι απώλειες και από τις δύο μεριές ήταν τεράστιες, με τις συμμαχικές δυνάμεις να χάνουν πάνω από 55 χιλιάδες στρατιώτες, αποτυγχάνοντας να πετύχουν τον αντικειμενικό στόχο τους, που ήταν ο έλεγχος των Στενών. Άλλους τόσους άντρες έχασαν οι Οθωμανοί, που είχαν και την τεχνική βοήθεια Γερμανών αξιωματικών. Ως αποτέλεσμα της Συμμαχικής ήττας, προϊόν ενός υπερφίαλου και αλαζονικού σχεδιασμού από μεριάς των Βρετανών αξιωματικών, διαμορφώθηκε στην συλλογική συνείδηση των στρατιωτών από τα αποικιακά εδάφη της Κοινοπολιτείας, και κυρίως από την Αυστραλία, ένα πρώτο βαθύ ρήγμα, που αμφισβήτησε τελικά την υποχρέωση υποτέλειας στον Βρετανικό θρόνο και θα ανοίξει σύντομα τον δρόμο στην πολιτική ανεξαρτησία τους. Από την άλλη μεριά, στο στρατόπεδο των Οθωμανών θα ανατείλει το άστρο ενός αξιωματικού πυροβολικού, του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, που θα διακριθεί διοικώντας με επιτυχία την 19η ταξιαρχία του Οθωμανικού στρατού, που ήταν η ραχοκοκαλιά της Οθωμανικής άμυνας, και θα γίνει εθνικός ήρωας για αυτόν τον λόγο. με σκοπό να μπορέσει ο Αγγλικός ιμπεριαλισμός να κυριαρχήσει στην Ρωσία και στην Τουρκία. Και τώρα ο Αγγλικός ιμπεριαλισμός ξανά τολμάει να απειλεί τον κόσμο με ένα νέο πόλεμο. Αν καταφέρει να πραγματοποιήσει τις απειλές του δεν θα χυθεί μόνο το αίμα των Άγγλων και των Τούρκων στρατιωτών αλλά και το αίμα άλλων λαών επίσης.
Τα τελευταία λίγα χρόνια, η Γαλλία έχει βοηθήσει την Τουρκία διότι ως ανταγωνιστής θα επιθυμούσε να αποδυναμώσει την θέση της Αγγλίας στην Ανατολή και να εκμεταλλευθεί αυτή την αποδυνάμωση με σκοπό να παζαρέψει ελευθερία κινήσεων στην εκμετάλλευση του Γερμανικού λαού. Αλλά αν τα πράγματα φτάσουν στο αποκορύφωμά τους και αν η Τουρκία πρόκειται να πάρει στα χέρια της ξανά τις ακτές των Στενών, τότε η Γαλλία θα συντάσσονταν στο πλευρό της Αγγλίας, διότι ο Γαλλικός ιμπεριαλισμός φοβάται να χάσει εντελώς την βοήθεια της Αγγλίας στην εκμετάλλευση της Γερμανίας. Μπορεί να διαμαρτύρεται ενάντια στην Αγγλία αλλά δεν μπορεί να κόψει δεσμούς με τον Αγγλικό ιμπεριαλισμό. Συνεπώς, οι Γάλλοι εργάτες θα έπρεπε να πολεμήσουν ξανά στα πλαίσια της κοινής κυριαρχίας της Αντάντ.
Αλλά ο πόλεμος δεν θα περιορίζονταν σε αυτούς του λαούς. Η Αντάντ θα συμπαρέσερνε την Σερβία και την Ρουμανία, την Ιταλία και την Ελλάδα. Και οι φλόγες που θα ξέσπαγαν πάλι στα Βαλκάνια, θα απλώνονταν ακόμη περισσότερο και θα μετέτρεπαν και πάλι την Ευρώπη σε εάν τεράστιο πεδίο μάχης. Ακόμη και αν αυτό αποφευχθεί με μια Τουρκική υποχώρηση, αυτό θα σήμαινε απλώς πως ο πόλεμος στην Εγγύς Ανατολή θα αναβάλλονταν.
Η Τουρκία δεν μπορεί να επιβιώσει με το μαχαίρι της Αντάντ στην πλάτη της και η Ρωσία δεν θα είναι ποτέ ασφαλής όσο καιρό οι σιτοβολώνες και τα ανθρακωρυχεία της θα βρίσκονται εντός της επιχειρησιακής εμβέλειας του Αγγλικού στόλου.
Η Τουρκική Κυβέρνηση δεν είναι μια κυβέρνηση εργατών και αγροτών. Είναι μια κυβέρνηση αξιωματικών του στρατού και διανοουμένων. Μια κυβέρνηση δηλαδή που σίγουρα δεν ανταποκρίνεται στα δικά μας ιδανικά. Δεν υπάρχει συνεπώς καμιά αμφιβολία πως όσο η Τουρκία θα αναπτύσσεται οικονομικά, τόσο η Τουρκική εργατική τάξη θα πρέπει να μάχεται ενάντια στην κυβέρνηση.
Αλλά οι Τούρκοι εργάτες κατανοούν, πως όποια και αν είναι η συμπεριφορά τους απέναντι σε αυτή την κυβέρνηση, ο αγώνας της Τουρκίας είναι ένας αγώνας ενός φτωχού αγροτικού λαού ενάντια στην καταδυνάστευσή του από το διεθνές κεφάλαιο. Το διεθνές προλεταριάτο πρέπει, για το δικό του το συμφέρον και ανεξάρτητα από την δική του στάση έναντι της Τουρκικής κυβέρνησης, να κάνει ό,τι μπορεί για να αποτρέψει τον ιμπεριαλισμό της Αντάντ να πάρει ξανά τα όπλα ενάντια στην Τουρκία και να χύσει πάλι το αίμα του Ευρωπαϊκού προλεταριάτου για άλλη μια φορά για τα συμφέροντα της παγκόσμιας κυριαρχίας της Αγγλίας.
Εργάτες και εργάτριες!
Και πάνω από όλους, εργάτες της Αγγλίας, της Γαλλίας, της Ιταλίας, της Σερβίας και της Ρουμανίας!
Είναι δικό σας καθήκον να παλέψετε με όλη σας την δύναμη ενάντια σε κάθε απόπειρα στρατιωτικής δράσης ενάντια στην Τουρκία.
Είναι δικό σας καθήκον να χρησιμοποιήσετε όλες σας τις δυνάμεις για να αποτρέψετε την Αντάντ από την πίεση που ασκεί στην Τουρκία για να εγκαταλείψει τα Στενά στους Συμμάχους, κάτι που θα ήταν πρελούδιο για νέους πολέμους.
Τα ζητήματα που τώρα διακυβεύονται στην Εγγύς Ανατολή είναι ζητήματα ζωής ή θανάτου, όχι μόνο για τους λαούς που κατοικούν στη Μαύρη Θάλασσα αλλά επίσης και για το Ευρωπαϊκό προλεταριάτο.
Κάτω ο Αγγλικός ιμπεριαλισμός!
Ελευθερία και ειρήνη για τον Τουρκικό λαό!
Κάτω ο νέος ιμπεριαλιστικός πόλεμος!
Κάτω οι διπλωματικοί εκβιασμοί!
Η ΕΕ της 3ης Διεθνούς – 25 Σεπτεμβρίου 1922
Γραμμένο στις 25 Σεπτεμβρίου του 1922, πιθανότατα από τον Ζηνόβιεφ ή τον Ράντεκ, δημοσιεύθηκε στα Αγγλικά στην επιθεώρηση της Τρίτης Διεθνούς, Inprekorr, ΙΙ, 189, σελ. 1251, 27 Σεπτεμβρίου 1922.
Παρατίθεται στο διαδίκτυο στο bannedthought.net.
Μετάφραση – απόδοση – επιμέλεια από τον Γ. Χλωρό για την Νέα Προοπτική.
Υποσημειώσεις
