Οι λεγόμενες επαναστάσεις του 1848 δεν ήταν παρά φτωχά επεισόδια – μικρά ρήγματα και σχισμάδες στο σκληρό φλοιό της ευρωπαϊκής κοινωνίας. Ωστόσο, φανέρωσαν μιαν άβυσσο. Κάτω από τη φαινομενικά στέρεη επιφάνεια, αποκάλυψαν ωκεανούς από υγρή ύλη, που δε χρειαζόταν παρά να επεκταθεί για να κάνει κομμάτια ολόκληρες ηπείρους από σκληρό βράχο. Θορυβωδώς και συγχυσμένα διακήρυξαν τη χειραφέτηση του προλεταριάτου, δηλαδή το μυστικό του δέκατου ένατου αιώνα και της επανάστασης του αιώνα αυτού.
H κοινωνική αυτή επανάσταση δεν ήταν βέβαια κανένας νεωτερισμός που εφευρέθηκε στα 1848. O ατμός, ο ηλεκτρισμός και οι αυτόματοι αργαλειοί ήταν πιο επικίνδυνοι επαναστάτες κι απ’ αυτούς τους πολίτες Mπαρμπές, Pασπάιγ και Μπλανκί. Μήπως νιώθουμε το γεγονός ότι η ατμόσφαιρα μέσ’ στην οποία ζούμε βαραίνει πάνω στον καθένα με ένα βάρος 20.000 λιβρών; Όχι περισσότερο από ό,τι η ευρωπαϊκή κοινωνία πριν το 1848 ένιωθε την επαναστατική ατμόσφαιρα να την περιστοιχίζει και να την πιέζει απ’ όλες τις μεριές.
Υπάρχει ένα μεγάλο γεγονός, που χαρακτηρίζει το 19ο αιώνα μας, ένα γεγονός που κανένα κόμμα δεν τολμά να το αρνηθεί. Από τη μια μεριά, γεννήθηκαν βιομηχανικές κι επιστημονικές δυνάμεις που δεν τις είχε ποτέ υποπτευθεί καμιά εποχή από την προηγούμενη ιστορία της ανθρωπότητας. Από την άλλη μεριά υπάρχουν συμπτώματα κατάπτωσης, που επισκιάζουν με το παραπάνω τις φρίκες που διηγούνται για τα τελευταία χρόνια της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.
Στις μέρες μας το καθετί φαίνεται να εγκυμονεί το αντίθετό του. Οι μηχανές, οι προικισμένες με τη θαυμάσια δύναμη να συντομεύουν και να κάνουν πιο καρποφόρα την ανθρώπινη εργασία, βλέπουμε να καταδικάζουν την τελευταία στην πείνα και την υπερεργασία. Οι καινούργιες πηγές πλούτου, από κάποια παράδοξη κατάρα της μοίρας, μετατρέπονται σε πηγές στέρησης. Οι νίκες της τεχνικής φαίνονται να εξαγοράζονται με το χάσιμο του χαρακτήρα. Στον ίδιο βαθμό που η ανθρωπότητα δαμάζει τη φύση, ο άνθρωπος φαίνεται να σκλαβώνεται σ’ άλλους ανθρώπους ή στην ίδια του την ποταπότητα. Ακόμα και το καθαρό φως της επιστήμης φαίνεται να μην μπορεί να φωτίζει παρά πάνω στο σκοτεινό φόντο της αμάθειας. Όλες οι εφευρέσεις και πρόοδοί μας φαίνονται να έχουν αποτέλεσμα να προικίζουν τις υλικές δυνάμεις με διανοητική ζωή και να υποβιβάζουν την ανθρώπινη ζωή στο επίπεδο μιας υλικής δύναμης. O ανταγωνισμός αυτός ανάμεσα στη σύγχρονη βιομηχανία και στην επιστήμη από τη μια μεριά, και στη σύγχρονη αθλιότητα και στη διαφθορά από την άλλη -αυτός ο ανταγωνισμός ανάμεσα στις παραγωγικές δυνάμεις και τις κοινωνικές σχέσεις της εποχής μας- είναι ένα χειροπιαστό, συντριπτικό και αναμφισβήτητο γεγονός. Μερικά κόμματα μπορεί να θρηνούν γι’ αυτό, άλλα μπορεί να θέλουν ν’ απαλλαγούν από τις σύγχρονες τεχνικές κατακτήσεις για ν’ απαλλαγούν από τις σύγχρονες συγκρούσεις. Ή μπορεί να φαντάζονται ότι μια τόσο αξιοσημείωτη πρόοδος στη βιομηχανία έχει ανάγκη να συμπληρωθεί από μιαν εξίσου αξιοσημείωτη πισοδρόμηση στην πολιτική. Όσο για εμάς, δεν λαθεύουμε, σχετικά με τη μορφή του πονηρού πνεύματος που εξακολουθεί να χαρακτηρίζει όλες αυτές τις αντιφάσεις. Ξέρουμε ότι για να λειτουργήσουν καλά οι νέες δυνάμεις της κοινωνίας δεν χρειάζονται παρά νέους ανθρώπους που θα τις κάνουν κτήμα τους – και τέτοιοι είναι οι εργάτες.
Και οι εργάτες είναι εφεύρεση της νέας εποχής, όπως και οι ίδιες οι μηχανές. Στα φαινόμενα που συνταράζουν την αστική τάξη, την αριστοκρατία και τους φτωχούς προφήτες της πισοδρόμησης, εμείς αναγνωρίζουμε τον καλό μας φίλο Pόμπιν Γκουντφέλλοου2, τον γερο-τυφλοπόντικα που μπορεί να σκάβει τόσο γρήγορα τη γη, τον άξιο αυτόν υπονομευτή – την επανάσταση. Οι Άγγλοι εργάτες είναι οι πρωτότοκοι γιοί της σύγχρονης βιομηχανίας. Και σίγουρα δε θα είναι οι τελευταίοι που θα βοηθήσουν την κοινωνική επανάσταση που προήλθε απ’ αυτή τη βιομηχανία, μια επανάσταση που σημαίνει τη χειραφέτηση της ίδιας τους της τάξης σ’ όλο τον κόσμο, που είναι τόσο παγκόσμια όσο κι η κυριαρχία του κεφαλαίου και η μισθωτή δουλεία. Ξέρω τους ηρωικούς αγώνες από τους οποίους πέρασε η αγγλική εργατική τάξη από τα μέσα του περασμένου αιώνα* – αγώνες που είναι λιγότερο δοξασμένοι μόνο και μόνο γιατί είναι τυλιγμένοι μέσ’ στο σκοτάδι και γιατί τους αποσιωπούν οι ιστορικοί της αστικής τάξης. Τον μεσαίωνα υπήρχε στη Γερμανία, ένα μυστικό δικαστήριο που τιμωρούσε όλα τα αδικήματα της άρχουσας τάξης, το λεγόμενο «δικαστήριο του Φέμε». Αν σε κάποιο σπίτι βρισκόταν σημειωμένος ένας κόκκινος σταυρός, οι άνθρωποι ήξεραν ότι ο ιδιοκτήτης του είχε καταδικαστεί από το «Φέμε». Όλα τα σπίτια της Ευρώπης είναι τώρα σημειωμένα με τον μυστηριώδη κόκκινο σταυρό. H ιστορία είναι ο δικαστής – ο εκτελεστής της απόφασης είναι το προλεταριάτο.
Λόγος που εκφωνήθηκε στα αγγλικά από τον Kαρλ Mαρξ, στις 14 του Aπρίλη 1856.
Δημοσιεύτηκε στην «Εφημερίδα του Λαού» στις 19 του Απρίλη 1856.
Μεταφράστηκε από τα αγγλικά σύμφωνα με το κείμενο της εφημερίδας και παίρνοντας υπόψη τη γερμανική μετάφραση.
1. «The People’s Paper» (H «Εφημερίδα του Λαού»): Όργανο των χαρτιστών που έβγαινε στο Λονδίνο από τα 1852 ως τα 1858. O Mαρξ συνεργαζόταν στην εφημερίδα αυτή και βοηθούσε τον αρχισυντάκτη Έρνεστ Tζονς στη δουλειά της σύνταξης. (Σημ. Σύντ.)
2. Pόμπιν Γκουντφέλλοου: Ένα φανταστικό πλάσμα, που σύμφωνα με την αγγλική λαϊκή παράδοση του 16ου και 17ου αιώνα, βοηθούσε τους ανθρώπους. Είναι ένα από τα δρώντα πρόσωπα στην κωμωδία του Σαίξπηρ «Όνειρο θερινής νύχτας». (Σημ. Σύντ.)
* 18ο αιώνα.
[ Περιλαμβάνεται στον τόμο Kάρλ Mαρξ – Φρίντριχ Ένγκελς ΔIAΛEKTA EPΓA, εκδόσεις Aναγνωστόπουλος, Aθήνα 1964. Στην παρούσα έκδοση έχουμε κάνει μικρές παρεμβάσεις στην απόδοση – Θ.Κ. ]
