του Γιάννη Αγγέλη
Αν και φαίνονται σαν δύο παράλληλα και διαφορετικής φύσης «γεγονότα», αυτό της κυβερνητικής κρίσης στην Ιταλία και αυτό της ανατροπής της νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ, ωστόσο, συνδέονται με σχέση «αιτίας και αποτελέσματος», είτε ξεκινήσεις από την ιταλική κρίση, είτε από τις αποφάσεις της ΕΚΤ.
Τι συνέβη την Πέμπτη 21 Ιουλίου στην Ιταλία:
- Η κυβέρνηση «εθνικής ενότητας» υπό τον «τραπεζίτη» Μάριο Ντράγκι προσπάθησε να εκβιάσει το ιταλικό πολιτικό σύστημα απαιτώντας όχι απλά την πλειοψηφία στη Βουλή και τη Γερουσία που του είχε δοθεί, αλλά την «υποταγή» και συμμετοχή όλων των πολιτικών κομμάτων (εκτός του νεοφασιστικού κόμματος της Μελόνι) στη στήριξη της πολιτικής της κυβέρνησής του για την φορολογία και τους μισθούς.
Με ενορχηστρωτή τον Μπερλουσκόνι (που πήρε εκδίκηση για την ανατροπή του το 2011) και αφορμή την αποχή μιας μερίδας του διασπασμένου κόμματος των 5 Αστέρων, η λεγόμενη «κεντροδεξιά», στην πραγματικότητα όλα τα κόμματα της δεξιάς –εκτός του νεοφασιστικού– συναποφάσισαν να αποχωρήσουν από την ενεργή και με ψήφο στήριξη του Ντράγκι και έκαναν αποχή στη Γερουσία στην ψήφο εμπιστοσύνης.
Ο Ντράγκι παραιτήθηκε και η Ιταλία πάει για εκλογές στις 25 Σεπτέμβρη.
Χαρακτηριστικό και απόλυτα λακωνικό το μήνυμα που κοινοποίησε η νέα εφημερίδα του βιομήχανου-εκδότη και ιδρυτή της Ρεπούμπλικα (την οποία έχει πουλήσει), Κάρλο Ντε Μπενεντέτι. Ο τίτλος της εφημερίδας του, Domani, σε ελεύθερη αλλά ακριβή μετάφραση, λέει ότι όποια κυβέρνηση και αν εκλεγεί στις 25 Σεπτέμβρη θα έχει σαν πρόγραμμά της τις εντολές της ΕΚΤ.
Μας θυμίζει τίποτα; Ναι, τρία μνημόνια με αριστεροδέξιες κυβερνήσεις… στην Ελλάδα.
Τι συνέβη την Πέμπτη στην Φρανκφούρτη:
- Το Συμβούλιο της ΕΚΤ πήρε δύο βασικές αποφάσεις.
Η μία ήταν να αυξήσει για πρώτη φορά από το 2011 το βασικό επιτόκιο μισή μονάδα αντί για ένα τέταρτο που είχε προαγγείλει ένα μήνα πριν.
Η αιτία που αναφέρθηκε ήταν ο ανεξέλεγκτος πληθωρισμός που «χτυπάει» οριζόντια πλέον την Ευρωζώνη.
Για την αύξηση των επιτοκίων η συγκλίνουσα εκτίμηση είναι ότι αποτελεί μια απόφαση που μπορεί να αποδειχθεί περισσότερο αποτελεσματική εκείνης του 0,25% αν και οι πρώτες ανακοινώσεις αναλυτών των μεγάλων επενδυτικών τραπεζών είναι επιφυλακτικές όσον αφορά την ανάσχεση του πληθωρισμού.
Η άμεση συνέπεια αυτής της κίνησης είναι αφ’ ενός η αύξηση του κόστους εξυπηρέτησης του χρέους, που θα επιδεινωθεί με την περαιτέρω αύξηση των επιτοκίων τον Σεπτέμβριο και αφ’ ετέρου η, κατά συνέπεια, εμφάνιση του περιβόητου «κατακερματισμού» των spreads εις βάρος των υπερχρεωμένων χωρών με πρώτη στην λίστα την Ιταλία.
Η δεύτερη απόφαση του Συμβουλίου της ΕΚΤ την Πέμπτη ήταν αυτή της παρουσίασης του νέου εργαλείου παρέμβασης –διάσωσης– στις περιπτώσεις που οι αγορές αντιδράσουν στην αύξηση των επιτοκίων πιέζοντας και απειλώντας με χρεοκοπία κάποιες χώρες –όπως π.χ. την Ιταλία– απαιτώντας πολύ υψηλότερο «τόκο» για να τις δανείσουν.
Τόσο υψηλότερο που η χώρα -καλή ώρα όπως η Ελλάδα το 2011 ή η Αργεντινή τότε και τώρα, ή η Σρι Λάνκα και το Πακιστάν μεταξύ πολλών άλλων σήμερα- δεν μπορεί να πληρώσει και χρεοκοπεί.
Το σωσίβιο αυτό ακούει στο όνομα TPI και θα το ακούμε συχνά στο εξής. Αυτό προβλέπει ότι η ΕΚΤ μπορεί χωρίς οικονομικό όριο, αν χρειασθεί, να παρέμβει στις αγορές χρέους (ομόλογα, έντοκα γραμμάτια, κ.λπ.) και να αγοράσει στην τιμή που αυτή θα ορίσει τα ομόλογα της χώρας που θα χρειασθεί βοήθεια για να μη χρεοκοπήσει.
Αλλά… με όρους.
Ποιους όρους; Αυτούς που τέθηκαν και στην Ελλάδα με τα μνημόνια, ήτοι α) τη συμμόρφωση με τους δημοσιονομικούς κανόνες της ΕΕ (Σύμφωνο Σταθερότητας) χωρίς παραβάσεις, β) Απουσία διαδικασιών παράβασης υπερβολικού ελλείμματος και χρέους, γ) Οικονομία χωρίς σοβαρές μακροοικονομικές ανισορροπίες και βιωσιμότητα (χρέους), δ) Υγιείς και βιώσιμες οικονομικές πολιτικές σύμφωνες με τα προαπαιτούμενα απορρόφησης των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης.
Οι όροι της ΕΚΤ, η Ιταλία και το Ευρώ
Με άλλα λόγια αν η νέα κυβέρνηση της Ιταλίας χρειαστεί βοήθεια για να μη χρεοκοπήσει, τότε, όπως προβλέπει και η νέα εφημερίδα Domani του Κάρλο ντε Μπενεντέτι, θα πρέπει να εφαρμόσει το πρόγραμμα της ΕΚΤ αφού υπογράψει προηγουμένως το Μνημόνιο. Όποιο κόμμα και αν έχει πάρει την εξουσία.
Εκτός βέβαια και αν αποφασίσει η νέα κυβέρνηση, με… δημοψήφισμα ή όχι, να φύγει από το ευρώ.
Να φύγει από το ευρώ η τρίτη ισχυρότερη οικονομία της Ευρωζώνης και η πλέον διασυνδεδεμένη βιομηχανία με την αντίστοιχη γερμανική.
Αυτό μοιάζει με κρίση της Ιταλίας ή κρίση του Ευρώ;
Οι περιβόητες «αγορές», δηλαδή το χρηματιστικό κεφάλαιο που ετοιμάζει τα δόντια του για να δαγκώσει την Ιταλία στο… ψαχνό των 2,3 τρις ευρώ δημόσιου χρέους, φαίνεται να εκτιμά ότι μάλλον πρόκειται για την αμφιβήτηση του ενιαίου ευρωπαϊκού νομίσματος.
Γι’ αυτό εξ άλλου η συναλλαγματική ισοτιμία του ευρώ με το δολάριο, ούτε καν κουνήθηκε προς τα πάνω, με την αναγγελία της αύξησης κατά μισή μονάδα του επιτοκίου.
Ούτε καν μια αύξηση κατά μισή μονάδα –διπλάσια της αναμενόμενης- των επιτοκίων δεν θεωρείται πλέον ικανή να πείσει τις «αγορές» για την ικανότητα της Ευρωζώνης και της ΕΚΤ, να πείσουν για την «βιωσιμότητα» του ευρώ στις… μέρες που έρχονται.
Μέρες Πληθωρισμού και Ύφεσης, στις οποίες παρ’ όλα αυτά, οι Κεντρικές Τράπεζες είναι υποχρεωμένες να αυξήσουν τα επιτόκια σαν μέσο αναχαίτισης των προσδοκιών για τις πληθωριστικές πιέσεις, με πλήρη γνώση ότι οδηγούν τις οικονομίες σε μία πρωτοφανή και ταχύτατη κάμψη.
Αν θέλουμε να κάνουμε μια πρόβλεψη, ενδεικτική της επερχόμενης «πολύκρουνης θύελλας» όπως αυτή θα ξεδιπλωθεί στην ιταλική προεκλογική σκηνή μπορούμε εύκολα να δούμε την ακόλουθη εικόνα από το επερχόμενο μέλλον: όταν οι δημόσιες τοποθετήσεις των κομμάτων βγουν στους δρόμους και στις πλατείες, μπορεί να υπολογίζει κανείς ότι σε εκείνο το σημείο το spread θα αρχίσει να «μετράει» την οικονομική και πολιτική θερμοκρασία της Ευρωζώνης.
Τι θα συμβεί αν ανέβει το ιταλικό spread πάνω από το 250 bp ;
Το δίλημμα που θα τεθεί τότε στην προεκλογική καμπάνια θα είναι αν θα επικρατήσει ο φόβος του πληθωρισμού ή της χρεοκοπίας.
Για την Ελλάδα οι παραλλαγές αυτών των διλημμάτων καθόρισαν τις εξελίξεις για πάνω από 10 χρόνια και επηρεάζουν την κατάσταση ακόμα και σήμερα.
Στην πρώτη περίπτωση, αν δηλαδή ο φόβος για τον πληθωρισμό επικρατήσει, η πολιτική συμμαχία που έριξε τον Ντράγκι, θα πρέπει να κινηθεί ενάντια στον εαυτό της, καθώς θα πρέπει να αποδεχθεί μια «περιοριστική» πολιτική που δεν θέλει να εφαρμόσει, αυτή που ζητάει η ΕΚΤ.
Μια πολιτική που θα τροφοδοτήσει περαιτέρω την επέκταση της ύφεσης.
Στη δεύτερη περίπτωση, το φάσμα της χρεοκοπίας, ενός χειρότερου 2011, μπορεί να εμφανισθεί με την βοήθεια των αγορών και μάλιστα σε χρόνο μηδέν…
Οι συνέπειες και στη μία περίπτωση και στην άλλη βάζουν ζωτικά ζητήματα ύπαρξης οικονομικά και πολιτικά για ολόκληρη την Ευρωζώνη και το ευρώ και όχι απλά για την Ιταλία.
Και η Ρωσία;
Και όλα αυτά σε ένα περιβάλλον που δεν έχει συνυπολογίσει τον παράγοντα των συνεπειών του πολέμου και των κυρώσεων. Και εδώ οι εκτιμήσεις του χρηματιστικού κεφαλαίου έχουν το ενδιαφέρον τους.
Η UBS είναι μία από τις μεγαλύτερες επενδυτικές τράπεζες της Ελβετίας. Το σενάριο που εξέτασε σε πρόσφατη μελέτη της αναφερόταν στο ενδεχόμενο που η Ρωσία δεν θα άνοιγε εκ νέου τον Nord Stream 1 (η Ρωσία άνοιξε και πάλι τον αγωγό την Πέμπτη).
Σενάριο που ακόμα και μετά το άνοιγμά του τίποτα δεν αποκλείει το ξανακλείσιμό του σε περίπτωση κάποιας… ηλίθιας και αυτοκαταστροφικής ενέργειας της Ε.Ε. απέναντί της.
Οι συνέπειες που καταγράφει είναι ενδεικτικές: κάμψη των εταιρικών κερδών κατά 15%, ξεπούλημα του Stoxx 600 που θα ξεπεράσει το 20%, ισοτιμία ευρώ/δολαρίου στα 90 σέντς και αποδόσεις του δεκαετούς bund στο 0,0%… Οι αριθμοί αυτοί ισοδυναμούν με την διάλυση των χρηματαγορών στην Ευρωζώνη.
Την ίδια στιγμή βέβαια που η Κεντρική Τράπεζα της Ρωσίας μειώνει ακόμα περισσότερο τα επιτόκια κατά 1,5 μονάδα για να συγκρατήσει την ραγδαία ανατίμηση του ρουβλιού απέναντι στο ευρώ και το δολάριο!
Κλείνοντας θα μπορούσαμε να κωδικοποιήσουμε το σενάριο αυτού του «βίντεο» της κρίσης από το 2008 μέχρι και σήμερα:
- Ο πληθωρισμός ήταν το αναπόφευκτο «αντίτιμο» -που ήταν υποχρεωμένο να πληρώσει το σύστημα- της διάσωσης του τραπεζικού συστήματος από τις Κεντρικές Τράπεζες (2008 και 2020) μέσω της ποσοτικής χαλάρωσης.
- Σήμερα η Ύφεση και η μαζική Ανεργία που την ακολουθεί, είναι το «κόστος» της επιχείρησης ανάσχεσης του πληθωρισμού από τις Κεντρικές Τράπεζες, με άμεση την απειλή μιας νέας ανεξέλεγκτης –αυτή την φορά– κρίσης χρέους, δημόσιου και ιδιωτικού.
