του Άρη Μαραβά
Η γη καίγεται. Οι επιστήμονες δεν εκδίδουν πλέον ευγενικές προειδοποιήσεις ή διακριτικά καμπανάκια κινδύνου. Φωνάζουν απ’ τις ταράτσες. Η ζέστη είναι πλέον πιο φονική από τις πλημμύρες, τους σεισμούς ή τους τυφώνες. Κι όμως, οι κυβερνήσεις απαντούν με περισπασμούς, καθυστερήσεις, κρυμμένες πίσω από την αυταπάτη ενός «πράσινου» καπιταλισμού και τεχνολογικών διορθώσεων που το μόνο που κάνουν είναι να κερδίζουν χρόνο για τους κερδοσκόπους. Η κρίση είναι εδώ – ωμή και αδιαμφισβήτητη. Όμως, δεν είναι ο πλανήτης που πρέπει να καταστραφεί, αλλά ο καπιταλισμός.
Στις 21 Ιουνίου 2025, το Ηνωμένο Βασίλειο κατέγραψε τη θερμότερη μέρα του έτους: 33,2°C στο Τσάρλγουντ του Σάρεϊ. Την προηγούμενη ημέρα, το Δυτικό Λονδίνο έφτασε τους 32,2°C, πυροδοτώντας μια πορτοκαλί προειδοποίηση για κινδύνους υγείας λόγω ζέστης σε όλη την Αγγλία – την πρώτη από τον Σεπτέμβριο του 2023. Αυτές οι θερμοκρασίες δεν είναι αθώες. [Στα μεσογειακά κλίματα ή στη Μέση Ανατολή, αυτές οι θερμοκρασίες είναι ανεκτές. Στην Αγγλία όμως, με την υγρασία της, είναι ανυπόφορες.] Είναι θανατηφόρες. Η Υπηρεσία Υγειονομικής Ασφάλειας του ΗΒ προβλέπει πάνω από 600 πρόωρους θανάτους μόνο από αυτό το κύμα καύσωνα, πλήττοντας δυσανάλογα τους ηλικιωμένους, τους ευάλωτους και τους φτωχούς εργαζόμενους, ιδιαίτερα στις πυκνοκατοικημένες περιοχές του Λονδίνου και των Δυτικών Μίντλαντς.
Δεν πρόκειται για εξαίρεση. Είναι μέρος ενός εφιαλτικού μοτίβου. Πάνω από 10.000 άνθρωποι πέθαναν από τα καλοκαιρινά κύματα καύσωνα στη Βρετανία την περίοδο 2020–2024. Η άρχουσα τάξη αδιαφορεί, τα χέρια της είναι λερωμένα από εγκληματική αμέλεια. Η κυβέρνηση αρνείται να προσαρμόσει την οικιστική πολιτική στη νέα κλιματική πραγματικότητα. Σύμφωνα με μελέτη του περιοδικού Energy Research and Social Science, το 80% των κατοικιών στο ΗΒ υπερθερμαίνεται το καλοκαίρι. Εντωμεταξύ, οι πλούσιοι κλείνονται σε κλιματιζόμενες πολυτελείς κατοικίες, αυξάνοντας περαιτέρω τις εκπομπές. Η Επιτροπή Κλιματικής Αλλαγής προειδοποιεί για «εν δυνάμει θανατηφόρους» μετασχηματισμούς γραφείων σε κατοικίες και οικιστικά γκέτο που ευλογούνται από την απορρύθμιση και τα οράματα ταχείας πολεοδόμησης του Στάρμερ. Η καπιταλιστική ανάπτυξη, πάση θυσία, παραμένει το ιερό δόγμα – ακόμα κι αν σκοτώνει.
Αυτό το πρόσφατο κύμα καύσωνα, σύμφωνα με επιστημονικά μοντέλα, θα αναμενόταν μόνο μία φορά κάθε 2.500 χρόνια πριν τη βιομηχανική εποχή. Σήμερα; Είναι 100 φορές πιο πιθανό – εξαιτίας της ανθρώπινης θέρμανσης, ή, για να είμαστε ακριβείς, εξαιτίας της καπιταλιστικής καταστροφής. Και δεν έχουμε δει ακόμη τα χειρότερα. Το 2022, η θερμοκρασία στο ΗΒ έσπασε ρεκόρ φτάνοντας τους 40°C. Η Μετεωρολογική Υπηρεσία προβλέπει ότι έχουμε 50% πιθανότητες να ξαναδούμε αυτό το φαινόμενο τα επόμενα δώδεκα χρόνια και ίσως φτάσουμε τους 45°C.
Η παγκόσμια προοπτική είναι εξίσου ζοφερή. Ο ασφαλιστικός κολοσσός Swiss Re υπολογίζει ότι η ακραία ζέστη σκοτώνει έως και μισό εκατομμύριο ανθρώπους ετησίως, περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη φυσική καταστροφή. Η ζέστη δεν προκαλεί πρωτοσέλιδα όπως οι πόλεμοι ή οι τυφώνες, αλλά σκοτώνει εξίσου – σιωπηρά, αόρατα. Κάθε βαθμός θέρμανσης σφίγγει τη θηλιά.
Παρά τις φανφάρες για τη Συμφωνία του Παρισιού το 2016 και τους στόχους «καθαρών μηδενικών εκπομπών», η πραγματικότητα είναι μία: οπισθοδρόμηση και προδοσία. Οι εκπομπές CO₂ παραμένουν σε ιστορικά υψηλά επίπεδα. Τα δάση αποψιλώνονται. Οι πετρελαϊκοί γίγαντες επεκτείνονται με ατιμώρητη αλαζονεία. Δεν υπάρχει καμία σοβαρή εφαρμογή των στόχων – μόνο «πρασίνισμα» της καπιταλιστικής επέκτασης. Το όριο του +1,5°C δεν απειλείται απλώς: ποδοπατείται καθημερινά.
Το 2020, ο «ανθρακικός προϋπολογισμός» – το μέγιστο επιτρεπόμενο απόθεμα εκπομπών CO₂ για να παραμείνουμε εντός του ορίου του +1,5°C με 50% πιθανότητα- ανερχόταν σε 500 δισεκατομμύρια τόνους. Μέχρι τις αρχές του 2024, είχε πέσει στα 130 δισ. τόνους. Εκπέμπουμε πάνω από 40 δισ. τόνους ετησίως. Τα μαθηματικά είναι ανελέητα: έχουμε λιγότερα από τρία χρόνια. Μετά, το χάος θα επιταχυνθεί πέρα από τα όρια των περισσότερων μοντέλων.
Κι όμως, η άρχουσα τάξη προσκολλάται σε φαντασιώσεις. Οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι ακόμη κι αν ξεπεράσουμε το όριο του +1,5°C, θα μπορούσαμε -θεωρητικά- να επαναφέρουμε τις θερμοκρασίες μέσω τεχνολογιών δέσμευσης άνθρακα. Αλλά αυτή είναι αυταπάτη. Δεν υπάρχει μαγική ηλεκτρική σκούπα για την ατμόσφαιρα. Κάθε χρόνος πάνω από τον στόχο σημαίνει νέα σημεία μη επιστροφής, νέους μηχανισμούς ανάδρασης, νέες καταστροφές: καταρρεύσεις παγετώνων, θέρμανση ωκεανών, κατακερματισμός οικοσυστημάτων.
Ας μην ωραιοποιούμε τα πράγματα: δεν πρόκειται για τεχνικό πρόβλημα. Είναι πολιτικό. Δεν είναι ότι η επιστήμη δεν έχει λύσεις. Είναι ότι ο καπιταλισμός τις απορρίπτει. Η θερμότητα συσσωρεύεται με τρομακτικό ρυθμό – διπλάσιο από ό,τι τη δεκαετία του 1970 και επιταχύνεται. Περίπου το 90% αυτής της θερμότητας απορροφάται από τους ωκεανούς, οδηγώντας σε άνοδο της στάθμης και κατάρρευση των θαλάσσιων οικοσυστημάτων. Οι βρετανικές ακτές αλλάζουν ήδη: μέδουσες, μεσογειακά χταπόδια, στρείδια που μεταναστεύουν βόρεια. Για κάθε ζώο που προσαρμόζεται, δεκάδες απειλούνται με εξαφάνιση. Είδη όπως το αρχαίο θαλάσσιο φυτό «sea pen» ίσως χάσουν τη μισή τους περιοχή μέχρι το τέλος του αιώνα.
Οι παγετώνες λιώνουν. Η θερμική διαστολή των ωκεανών αυξάνει τη στάθμη της θάλασσας με διπλάσιο ρυθμό σε σχέση με τη δεκαετία του ’90. Παράκτιες πόλεις όπως η Τζακάρτα, η Νέα Υόρκη, το Λονδίνο, βυθίζονται αργά. Και η απάντηση; Χλιαρή. Κοσμητική. Επικίνδυνα ανεπαρκής. Ακόμα και στα πιο αισιόδοξα σενάρια, κάθε 0,1°C επιπλέον σημαίνει περισσότερη οδύνη. Κάθε καθυστέρηση είναι θανατική καταδίκη.
Κι όμως, αντί για ριζική δράση, οι κυβερνήσεις επενδύουν σε γελοία γεωμηχανικά σχέδια βγαλμένα από δυστοπική ταινία. Πειράματα με μπαλόνια που ψεκάζουν θειικά άλατα στην ατμόσφαιρα για να αντανακλούν το φως του ήλιου. «Λεύκανση» νεφών. Πάγωμα της Αρκτικής μέσω αντλήσεων θαλασσινού νερού. Αυτές οι τεχνολογικές φαντασιώσεις είναι επικίνδυνες. Δεν αγγίζουν την αιτία. Παίζουν με τα συστήματα του πλανήτη που δεν κατανοούμε πλήρως.
Ακόμα κι αν λειτουργούσαν, δεν θα σταματούσαν την καταστροφή των ωκεανών, την κατάρρευση της βιοποικιλότητας ή την αποδιοργάνωση των εποχών και της βροχόπτωσης. Το χειρότερο: προσφέρουν μια ψευδή υπόσχεση – μια τεχνολογική σωτηρία που αναβάλλει τη μόνη αληθινή λύση: την ανατροπή του καπιταλιστικού συστήματος που μας έφερε ως εδώ.
Δεν μπορούμε να ξεφύγουμε με τεχνολογικά κόλπα. Ο καπιταλισμός, εκ φύσεως, είτε αναπτύσσεται είτε πεθαίνει. Καίει ορυκτά καύσιμα όχι από άγνοια, αλλά επειδή η εκμετάλλευση είναι κερδοφόρα. Κάθε τεχνολογία στον καπιταλισμό μετατρέπεται σε εργαλείο συσσώρευσης, όχι σωτηρίας. Η δέσμευση άνθρακα και τα «καθαρά μηδέν» είναι φύλλα συκής για την επέκταση των εξορύξεων. Ο «πράσινος καπιταλισμός» είναι ένα ψέμα. Δεν μπορείς να απανθρακοποιήσεις έναν μηχανισμό που λειτουργεί με εκμετάλλευση.
Ακόμα κι αν καταργούσαμε τον καπιταλισμό αύριο, θα χρειαζόταν γενιές για να επανορθώσουμε τη ζημιά. Μα αυτό δεν σημαίνει απελπισία. Σημαίνει επείγουσα ανάγκη. Οφείλουμε να πούμε την αλήθεια – όχι ως προφήτες καταστροφής, αλλά ως μαχητές της ζωής. Πρώτο μας καθήκον: η διαύγεια. Δεν πουλάμε ψευδαισθήσεις. Η κλιματική κρίση δεν είναι μακρινός Αρμαγεδδών. Είναι ταξικός πόλεμος, που μαίνεται στις κλινικές των γερόντων, στους πλημμυρισμένους δρόμους, στα καμένα χωράφια.
Πρέπει να αγωνιστούμε για τον λογικό, εργατικό έλεγχο της παραγωγής. Για μια σχεδιασμένη οικονομία βασισμένη στις ανάγκες του ανθρώπου και την οικολογική αρμονία. Για μια νέα κοινωνία στην οποία η επιστήμη υπηρετεί τη ζωή και όχι το κεφάλαιο. Το μέλλον πρέπει να είναι σοσιαλιστικό – ή δεν θα υπάρξει κανένα μέλλον.
Δεν υπάρχει χρόνος για χάσιμο. Κάθε δέκατο του βαθμού, κάθε χρόνο, κάθε πράξη μετρά. Η ζέστη είναι εδώ. Και το σύστημα πρέπει να καταρρεύσει.
