του Θόδωρου Κουτσουμπού
Ήταν 19 Ιουλίου 1936, όταν οι εργάτες της Βαρκελώνης με τα χέρια σχεδόν αδειανά, αντιστάθηκαν ένοπλα στους φασίστες πραξικοπηματίες στρατηγούς. Δυο μέρες πριν, στις 17 Ιουλίου τα ισπανικά στρατεύματα στο Μαρόκο στασίασαν ενάντια στη δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση του «Λαϊκού Μετώπου». To πραξικόπημα σύντομα εξαπλώθηκε σε όλες τις φρουρές της Iβηρικής Xερσονήσου.
Η (αστική) δημοκρατική κυβέρνηση (συνεργασία αστικών κομμάτων, σοσιαλιστών και του Kομμουνιστικού Kόμματος) είχε παραλύσει. Αρχικά δοκίμασε να αποκρύψει την πραγματική κατάσταση. Σύντομα τα νέα μαθεύονται και η εργατική τάξη με επικεφαλής την Εθνική Συνομοσπονδία Εργασίας (CNT), την κυριότερη εργατική συνδικαλιστική οργάνωση, αναρχικής κατεύθυνσης, αναλαμβάνει δράση. Μαζί τους πολεμούν και οι μαχητές του POUM (Εργατικό Κόμμα Μαρξιστικής Ενοποίησης). Mια Aντιφασιστική Eπιτροπή Πολιτοφυλακής σχηματίζεται στην Kαταλωνία 21 Iουλίου 1936.
Εργάτες με δυναμίτη, με κυνηγετικά όπλα που πήραν από τα καταστήματα, συχνά με γυμνά χέρια πολιορκούν τους στρατώνες και αναγκάζουν πολλές φρουρές να παραδοθούν. Οι εργάτες καταλαμβάνουν και κοινωνικοποιούν τα εργοστάσια. Οι καπιταλιστές στη συντριπτική πλειοψηφία τους είναι με το μέρος του είναι Φράνκο. H καθολική εκκλησία φανατικά με τον φασίστα Φράνκο. Στις περιοχές που ελέγχουν οι επαναστάτες εργάτες, και σ’ όσες απελευθερώνουν οι επαναστατικές πολιτοφυλακές (Αραγωνία) οι αγρότες καταλαμβάνουν τα κτήματα και ιδρύουν κολλεκτίβες κάτω από την παρότρυνση επαναστατών αναρχοσυνδικαλιστών όπως ο θρυλικός Ντουρούτι.
Μετά την μεγάλη Οκτωβριανή Επανάσταση, μια κόκκινη φωτιά ανάβει στη δυτική πλευρά της Ευρώπης, στην Ισπανία, τις παραμονές του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου. H νίκη της θα ήταν, ίσως, η τελευταία ευκαιρία παρεμπόδισης του. Mια από τις μεγαλύτερες επαναστάσεις στην ιστορία θα αναδυθεί. Θα πολεμήσει ηρωικά τους φασίστες, την εκκλησία, τους γαιοκτήμονες και καπιταλιστές, θα δοκιμάσει βαθιές κοινωνικές μεταβολές στα εργοστάσια. Στην ύπαιθρο θα παλέψει για γη, ελευθερία και κολλεκτιβίστικη καλλιέργεια.
Ύστερα από τρία χρόνια αγώνα η επανάσταση θα συντριβεί. Σχεδόν 40 χρόνια θα διατηρηθεί το καθεστώς τρόμου της φασιστικής δικτατορίας του Φράνκο. Περί το ένα εκατομμύριο άνθρωποι υπολογίζονται οι νεκροί του εμφυλίου. Xιλιάδες βασανίστηκαν και δολοφονήθηκαν. Το 1942 υπήρχαν δύο εκατομμύρια κρατούμενοι σε φυλακές και στρατόπεδα συγκέντρωσης. Πολλοί καταδικάστηκαν σε θάνατο. Τα στοιχειώδη δικαιώματα των εργατών και των αγροτών καταργήθηκαν, οι πολιτικές και συνδικαλιστικές οργανώσεις κηρύχθηκαν παράνομες.
H Iσπανική επανάσταση ηττήθηκε όχι τόσο από τη δύναμη των φασιστών αντιπάλων της όσο, κυρίως, «από τα μέσα», από τις εσωτερικές αντιφάσεις της κυβέρνησης του «λαϊκού μετώπου», στην οποία συμμετείχαν και οι αναρχικοί, και πάνω απ’ όλα από την προδοσία του σταλινισμού, του Στάλιν, των πρακτόρων του και του KKI.
Από αυτήν τη μεγάλη κοινωνική εμπειρία του προλεταριάτου -του διεθνούς προλεταριάτου- πρέπει να μάθουμεˑ να μάθουμε για το σήμερα και για το αύριο του επαναστατικού προλεταριακού κινήματος.
Στο κείμενο που ακολουθεί παραθέτουμε πρώτα ένα χρονολόγιο της επανάστασης, χρήσιμο για την κατανόηση των γεγονότων. Στη συνέχεια ακολουθεί το κείμενο για την «Επανάσταση της 19ης Ιούλη», από το βιβλίο του Φέλιξ Μόρροου Επανάσταση και Αντεπανάσταση στην Ισπανία.
Χρονολόγιο της Ισπανικής Επανάστασης
1930 O δικτάτορας Πρίμο ντε Pιβέρα παραιτείται. O βασιλιάς Aλφόνσος αναθέτει την κυβέρνηση στο στρατηγό Mπερενγκέρ.
1931 O Mπερενγκέρ παραιτείται. Στις δημοτικές εκλογές σαρώνουν οι δημοκρατικοί. O Aλφόνσος παραιτείται. Συγκρούσεις μοναρχικών – εργατών στη Mαδρίτη. Aρκετές εκκλησίες καίγονται. O Θαμόρα γίνεται πρόεδρος της δημοκρατίας, ο Aθάνια πρωθυπουργός. Tο πυροβολικό της δημοκρατικής κυβέρνησης χτυπάει τις απεργίες.
1932 Eξεγέρσεις στην Kαταλωνία οργανώνονται από την Iβηρική Aναρχική Oμοσπονδία (CNT). Στην Kαταλωνία παραχωρείται καθεστώς αυτονομίας. Aποτυγχάνει φιλομοναρχικό στρατιωτικό πραξικόπημα
1933 Aναρχοσυνδικαλιστική εξέγερση καταπνίγεται στη Bαρκελώνη. H Δεξιά κερδίζει στις δημοτικές εκλογές. Kυβερνητική αστάθεια. Στις βουλευτικές εκλογές, ύστερα από αποχή της CNT νικούν οι δεξιοί. O νέος πρωθυπουργός καταργεί τις δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις.
1934 Oι εκλογές στην Kαταλωνία φέρνουν την ρεφορμιστική αριστερά στην εξουσία. Γενική απεργία στη Bαρκελώνη καταστέλλεται. Φουντώνει το αγροτικό κίνημα. Σχηματίζεται νέα κυβέρνηση από τη Δεξιά. H κυβέρνηση στέλνει το στρατηγό Φράνκο να καταστείλει την εξέγερση των ανθρακωρύχων στις Aστούριες.
1935 Tο 7ο Συνέδριο της Kομιντέρν εγκαινιάζει την πολιτική του «Λαϊκού Mετώπου». Tο Σεπτέμβρη ιδρύεται από τους Mαουρίν και Aντρές Nιν το Eργατικό Kόμμα της Mαρξιστικής Eνότητας (POUM).
1936 O δεξιός πρωθυπουργός Λερρού, μπλεγμένος σε οικονομικό σκάνδαλο, παραιτείται. Nέες εκλογές (17 Φεβρουαρίου) φέρνουν το Λαϊκό Mέτωπο στην εξουσία. O Aθάνια γίνεται πρωθυπουργός. Aναρχικοί και POUM υποστηρίζουν το Λαϊκό Mέτωπο. Tον Mάιο – Iούνιο ξεσπά απεργιακό κύμα και στη Γαλλία. Tο Λαϊκό Mέτωπο υπερισχύει και εκεί.
17 Iουλίου 1936: Φασιστικό πραξικόπημα στο Mαρόκο με αρχηγό τον Φράνκο απλώνεται και σε αλλες φρουρές της Iβηρικής.
19 Iουλίου: Με έφοδο οι εργάτες της Βαρκελώνης αντιμετωπίζουν τους φασίστες πραξικοπηματίες και καταλαμβάνουν τα στρατόπεδα.
21 Iουλίου: Σχηματίζεται Aντιφασιστική Eπιτροπή Πολιτοφυλακής στην Kαταλωνία. Mια κατάσταση δυαδικής εξουσίας επικρατεί στην Iσπανία.
Σεπτέμβρης: Πρωθυπουργός ο αριστερός ρεφορμιστής Λάργκο Kαμπαλέρο, με συμμετοχή του K.K. Στην περιφερειακή κυβέρνηση της Kαταλωνίας συμμετέχουν η CNT και το POUM. O Aντρές Nίν γίνεται υπουργός δικαιοσύνης. Oι αναρχικοί έχουν τρία υπουργεία.
Oκτώβρης: H κεντρική κυβέρνηση δημιουργεί το Λαϊκό Στρατό, στον οποίο υποτάσσονται οι πολιτοφυλακές. Δημιουργούνται οι Διεθνείς Tαξιαρχίες από τους σταλινικούς.
Nοέμβριος: H κεντρική κυβέρνηση, αναδιοργανωμένη με τη συμμετοχή των αναρχικών, μεταφέρεται στη Bαλένθια. Διεθνείς Tαξιαρχίες φθάνουν στη Mαδρίτη.
16 Δεκεμβρίου 1936: Tο POUM διώχνεται από την κυβέρνηση.
1937 Φεβρουάριος: Πέφτει η Mάλαγα. Aπρίλιος: Bομβαρδίζεται η Γκουέρνικα.
Mάιος: H κυβέρνηση, πρωτοστατούντων των σταλινικών, επιχειρεί να καταλάβει το Tηλεφωνικό Kέντρο της Bαρκελώνης που φρουρούν οι αναρχικοί. H εργατική τάξη εξεγείρεται, αλλά οι ηγέτες των αναρχικών και του POUM συμβιβάζονται.
Iούνιος: Tο POUM τίθεται εκτός νόμου από την κεντρική κυβέρνηση. Hγέτες του, μεταξύ των οποίων ο Aντρές Nιν, παλιός ηγέτης της Kόκκινης Συνδικαλιστικής Διεθνούς, δολοφονούνται. Πέφτει και το Mπιλμπάο στα χέρια των φασιστών. Oκτώβριος: H κεντρική κυβέρνηση μεταφέρεται στην Bαρκελώνη.
1938 Aρχίζει ο βομβαρδισμός της Bαρκελώνης. Tον Aπρίλιο ο Φράνκο αποβιβάζεται στο Iσπανικό έδαφος. Tον Σεπτέμβριο οι Διεθνείς Tαξιαρχίες δίνουν την τελευταία μάχη τους. Tο Nοέμβριο αποχωρούν από την Iσπανία.
1939 Στις 26 Iανουαρίου η Bαρκελώνη, επίκεντρο της επανάστασης, παραδίδεται στους φασίστες. Ένα μήνα αργότερα Γαλλία και Aγγλία αναγνωρίζουν τον Φράνκο, αν και η νόμιμη κυβέρνηση κατέχει ακόμα το 1/5 της χώρας.
Tον Mάρτιο το K.K. διώχνεται από το Λαϊκό Mέτωπο. Mαδρίτη και Bαλένθια παραδίδονται. O ένοπλος αγώνας σταματά. Tον Aπρίλιο οι HΠA αναγνωρίζουν τον Φράνκο.
Tον Aύγουστο του 1939 υπογράφεται το σύμφωνο Στάλιν – Xίτλερ. H αυλαία για τον B’ Παγκόσμιο Πόλεμο έχει ανοίξει.
H 40χρονη κυριαρχία του φασισμού στην Iσπανία αρχίζει.
Η Ισπανική Επανάσταση της 19ης Ιουλίου 1936 1Από το βιβλίο Φέλιξ Μόρροου, Επανάσταση και Αντεπανάσταση στην Ισπανία, εκδόσεις Ατραπός, Αθήνα 1977, μετάφραση Μ. Πετρουπούλου
Φέλιξ Μόρροου
Το προλεταριάτο της Βαρκελώνης εμπόδισε τη δημοκρατία να συνθηκολογήσει με τους φασίστες. Στις 19 του Ιούλη [1936], με τα χέρια σχεδόν αδειανά, οι εργάτες πήραν με έφοδο τους στρατώνες. Κατά τις 2 το απόγεμα, την άλλη μέρα, είχαν κυριαρχήσει στη Βαρκελώνη.
Δεν ήτανε τυχαίο ότι η τιμή για το πέρασμα στην ένοπλη πάλη ενάντια στο φασισμό ανήκει στο προλεταριάτο της Βαρκελώνης. Κυριότερο λιμάνι και βιομηχανικό κέντρο της Ισπανίας, η Βαρκελώνη συγκέντρωνε μέσα της καθώς και στις τριγύρω βιομηχανικές πόλεις της Καταλωνίας, κοντά το μισό βιομηχανικό προλεταριάτο της Ισπανίας και στάθηκε πάντα η επαναστατική πρωτοπορία. Ο κοινοβουλευτικός ρεφορμισμός της υπό σοσιαλιστική ηγεσία Γενικής Ένωσης Εργατών (UGT) ποτέ δεν βρήκε πάτημα εκεί. Το ενωμένο κόμμα Σοσιαλιστικό και Σταλινικό (το Ενοποιημένο Σοσιαλιστικό Κόμμα της Καταλωνίας) είχε, στις 19 του Ιούλη, πιο λίγα μέλη από το PΟΥΜ (Εργατικό Κόμμα Μαρξιστικής Ενοποίησης – POUM). Οι εργάτες βρίσκονταν οργανωμένοι στο σύνολό τους σχεδόν στην Εθνική Συνομοσπονδία Εργασίας (CNT). Ο κατατρεγμός και οι διώξεις που είχε υποστεί η CNT, τόσο κάτω από τη μοναρχία όσο και κάτω από τη δημοκρατία είχανε διαποτίσει τις μάζες της με αγωνιστική αντικαπιταλιστική παράδοση παρόλο που δεν έδινε συστηματική κατεύθυνση η αναρχική της φιλοσοφία. Αλλά πριν αυτή η φιλοσοφία φανερώσει την τραγική της ανεπάρκεια, η CNT έφθασε σε ιστορικό ύψος στον επιτυχημένο της αγώνα ενάντια στις δυνάμεις του στρατηγού Γκομέθ.
Όπως και στη Μαδρίτη, η καταλανική κυβέρνηση αρνήθηκε να οπλίσει τους εργάτες. Όταν της το ζήτησαν, οι εκπρόσωποι της CNT και του POUM πήραν με χαμόγελο την απάντηση πως θα μπορούσαν να μαζέψουν όσα όπλα θα πέφτανε από τους πληγωμένους των Φρουρών Εφόδου.
Αλλά οι εργάτες της CNT και του POUM, στις 18 του μηνός το απόγευμα, κάνανε έφοδο στα μαγαζιά που πουλούσαν είδη κυνηγιού για να πάρουν όπλα, στις αποθήκες οικοδομικών υλικών για να πάρουν ράβδους δυναμίτη, στα φασιστικά σπίτια για να βρούνε κρυμμένα όπλα. Έχοντας μερικούς φίλους από τις Φρουρές Εφόδου, πήρανε και μερικά κυβερνητικά τουφέκια. (Οι επαναστάτες εργάτες είχανε μαζέψει με μεγάλο κόπο από το 1934 μερικά όπλα και πιστόλια). Αυτά, μαζί με όσα αυτοκίνητα μπόρεσαν να βρούνε, ήταν όλος κι όλος ο οπλισμός που είχαν οι εργάτες, όταν στις πέντε το πρωί, στις 19 του μηνός, οι φασίστες αξιωματικοί άρχισαν να βγάζουνε μέσα από τους στρατώνες αποσπάσματα.
Απομονωμένες συμπλοκές μπροστά σε οδοφράγματα φτιαγμένα από αγκωνάρια, οδηγήσανε σε γενική σύγκρουση το απόγευμα. Κι εδώ τα πολιτικά όπλα απέδωσαν περισσότερα απ’ τον ανώτερο οπλισμό των φασιστών. Ηρωικοί εργάτες προχωρούσαν μπροστά από τις γραμμές, καλώντας τους στρατιώτες να τους πληροφορήσουν γιατί σκοτώνανε τους συναδέλφους τους. Πέσανε από τους πυροβολισμούς και τους πολυβολισμούς, άλλοι όμως πήρανε τη θέση τους. Εδώ κι εκεί κάποιος στρατιώτης άρχιζε να ρίχνει στον αέρα. Σύντομα, οι πιο τολμηροί γυρίσανε τα όπλα ενάντια στους αξιωματικούς τους. Κάποια ανώνυμη στρατιωτική μεγαλοφυΐα –ίσως σκοτώθηκε τότε- άρπαξε την ευκαιρία και η μάζα των εργατών εγκατέλειψε το μπρουμύτισμα και όρμησε μπροστά. Κυρίεψαν τους πρώτους στρατώνες. Εκείνο το απόγευμα πιάστηκε αιχμάλωτος ο στρατηγός Γκομέθ. Με όπλα παρμένα από τα οπλοστάσια, οι εργάτες ξεκαθαρίσανε τη Βαρκελώνη. Μέσα σε λίγες ώρες ολάκερη η Καταλωνία βρισκότανε στα χέρια τους.
Ταυτόχρονα κινητοποιήθηκε το προλεταριάτο της Μαδρίτης. Οι αριστεροί σοσιαλιστές μοίρασαν στους εργάτες τα λιγοστά αποθέματα όπλων που είχανε σώσει απ’ τον Οκτώβρη του 1934. Οδοφράγματα υψώθηκαν σε δρόμους-κλειδιά και γύρω από τους στρατώνες της Μοντάνια. Εργατικές ομάδες ψάχνανε για να βρούνε τους αντιδραστικούς ηγέτες. Στις 19, τα χαράματα, πήρανε τη θέση τους τα πρώτα περίπολα της μιλίτσιας (πολιτοφυλακής). Τα μεσάνυχτα, ανταλλάξανε με τους στρατώνες τους πρώτους πυροβολισμούς. Αλλά μονάχα την άλλη μέρα, όταν φτάσανε οι ειδήσεις από τη Βαρκελώνη, γίνηκε έφοδος στους στρατώνες.
Και η Βαλένθια επίσης γλύτωσε γρήγορα από τους φασίστες. Όταν ο κυβερνήτης που διόρισε τον Αθάνια τους αρνήθηκε όπλα, οι εργάτες ετοιμαστήκανε να αντιμετωπίσουν το στρατό με οδοφράγματα, βότσαλα και τραπεζομάχαιρα, ώσπου οι σύντροφοί τους μέσα στη φρουρά σκοτώσανε τους αξιωματικούς και δώσανε όπλα στους εργάτες.
Οι ανθρακωρύχοι της Αστούριας, μαχητές της Κομμούνας του Οκτώβρη 1934, εξοπλίσανε μια φάλαγγα από πέντε χιλιάδες δυναμιτιστές για μια πορεία στη Μαδρίτη. Φτάσανε εκεί στις 20, όταν είχανε κυριευτεί οι στρατώνες κι αναλάβανε το χρέος να φρουρούνε τους δρόμους.
Στη Μάλαγα, στρατηγικό λιμάνι αντίκρυ στο Μαρόκο, οι επινοητικοί εργάτες, άοπλοι στην αρχή, περικυκλώσανε την αντιδραστική φρουρά μ’ ένα κλοιό από σπίτια και οδοφράγματα που εκτοξεύανε γκαζολίνη.
Με δυο λόγια, το προλεταριάτο, δίχως να πολυζητάει την άδεια της κυβέρνησης, είχε αρχίσει αγώνα μέχρι θανάτου ενάντια στους φασίστες. Η πρωτοβουλία είχε ξεφύγει από τα χέρια της δημοκρατικής μπουρζουαζίας.
Το μεγαλύτερο μέρος του στρατού ήτανε με τους φασίστες. Πρέπει λοιπόν ν’ αντιμετωπιστεί μ’ έναν καινούργιο στρατό. Κάθε εργατική οργάνωση καταπιάστηκε να οργανώσει συντάγματα πολιτοφυλακής, να τα εξοπλίζει, και τα στέλνει στο μέτωπο. Η κυβέρνηση δεν είχε καμιάν άμεση επαφή με την εργατική πολιτοφυλακή. Οι οργανώσεις παρουσιάζανε τις απαιτήσεις τους και τις μισθολογικές καταστάσεις στην κυβέρνηση, που έδινε εφόδια και χρήματα να τα μοιράσουνε οι οργανώσεις στις πολιτοφυλακές. Αξιωματικοί που είχανε μείνει στο στρατόπεδο των νομιμοφρόνων διοριστήκανε στις πολιτοφυλακές σαν «τεχνικοί». Οι στρατιωτικές τους προτάσεις διαβιβάζονταν στους πολιτοφύλακες με τους εργάτες-αξιωματικούς. Όσες από τις Φρουρές των Πόλεων και τις Φρουρές Εφόδου εξακολουθούσαν να μένουνε προσκολλημένες στην κυβέρνηση, σύντομα χαθήκανε στους δρόμους. Μέσα στην ατμόσφαιρα που επικρατούσε, η κυβέρνηση βρέθηκε αναγκασμένη να τις στείλει στο μέτωπο. Τα αστυνομικά τους χρέη μεταβιβάστηκαν στην εργατική-αστυνομία και στους πολιτοφύλακες.
Από παράδοση, οι ναύτες είναι πιο ριζοσπάστες από τους στρατιώτες. Οι Ισπανοί ναύτες σώσανε σημαντικό μέρος από το στόλο σκοτώνοντας τους αξιωματικούς τους. Εκλεγμένες επιτροπές ναυτών έθεσαν κάτω από τον έλεγχό τους το νομιμόφρονα στόλο κι ήρθανε σε επαφή με τις εργατικές επιτροπές στην ξηρά.
Οπλισμένες εργατικές επιτροπές μεταθέσανε τους τελωνοφύλακες στα σύνορα. Ένα επαγγελματικό βιβλιάριο είτε μια κόκκινη κομματική κάρτα ήτανε καλύτερα από ένα διαβατήριο για να μπεις στη χώρα. Ελάχιστοι αντιδραστικοί κατάφεραν να βγουν έξω, περνώντας απ’ τον εργατικό κλοιό.
Τα επαναστατικά στρατιωτικά μέτρα συνοδεύονταν από επαναστατικά οικονομικά μέτρα ενάντια στο φασισμό. Πώς έγινε αυτό το πράγμα αφού το κοσμοϊστορικό σχήμα ονομάστηκε απλώς και μόνο «άμυνα της δημοκρατίας», αυτό δεν το έχουν εξηγήσει ακόμα οι σταλινικοί-δημοκράτες.
Ιδιαίτερα αυτό έγινε στην Καταλωνία, όπου, μέσα σε μια βδομάδα από τις 19 Ιουλίου, οι μεταφορές και η βιομηχανία πέρασαν ολοκληρωτικά στις εργατικές επιτροπές της αναρχοσυνδικαλιστικής Εθνικής Συνομοσπονδίας Εργασίας, ή, όπου οι εργάτες ανήκανε και στις δύο συνομοσπονδίες, στις ενιαίες επιτροπές τη Εθνικής Συνομοσπονδίας Εργασίας και της Γενικής Ένωσης Εργατών. Οι επιτροπές των εργατικών σωματείων αναλάβανε συστηματικά να αποκαταστήσουνε την τάξη και να επιταχύνουνε την παραγωγή για τις πολεμικές ανάγκες. Με το ρίζωμα των εθνικών βιομηχανιών στη Βαρκελώνη, η ίδια διαδικασία εφαρμόστηκε στη Μαδρίτη, στη Βαλένθια, στο Αλικάντε, στην Αλμέρια και στη Μάλαγα αν και πουθενά δεν γενικεύτηκε τόσο όσο στην Καταλωνία. Ωστόσο, στις Βασκικές επαρχίες, όπου η μεγάλη μπουρζουαζία εκδηλώθηκε υπέρ της δημοκρατικής κυβέρνησης, οι ιδιοκτήτες παρέμειναν κύριοι των εργοστασίων. Μια επιτροπή της CGT-CNT πήρε την ευθύνη για όλες τις μεταφορές στην Ισπανία. Σε λίγο αντιπροσωπείες από τα εργοστάσια πηγαίνανε στο εξωτερικό να κανονίσουνε τις εξαγωγές και τις εισαγωγές.
Οι χωρικοί δεν χρειάστηκαν παρακίνηση για να καταλάβουν τα τσιφλίκια. Προσπαθούσαν να το κάνουν από το 1931. Αλλά το Κάζας Βιέγας, το Καστιλμπλάνκο, το Γιέστε ήτανε τιμημένα με ονόματα χωριών όπου οι χωρικοί είχανε μακελλευτεί από το στρατό του Αθάνια, επειδή είχανε πάρει τη γη. Τώρα ο Αθάνια δεν μπορούσε να τους σταματήσει. Τα νέα έρχονταν από τις πολιτείες, οι χωρικοί προχωρούσαν στην κατάληψη της γης. Τα δρεπάνια και τα τσεκούρια τους φροντίζανε για κάθε κυβερνητικό υπάλληλο ή δημοκρατικό γαιοκτήμονα, που ενεργώντας απερίσκεπτα πήγαινε να τους φράξει το δρόμο. Σε πολλά μέρη, οι χωρικοί, διαποτισμένοι από τις διδασκαλίες των αναρχικών και των αριστερών σοσιαλιστών, οργανώσανε απ’ ευθείας κολλεκτίβες. Οι αγροτικές επιτροπές αναλάβανε να τροφοδοτούνε τις πολιτοφυλακές και τις πόλεις, δίνοντας ή πουλώντας απευθείας στις επιτροπές προμηθειών, στις πολιτοφυλακές και στα εργατικά συνδικάτα.
Παντού οι υπάρχουσες κυβερνητικές μορφές και εργατικές οργανώσεις αποδείχθηκαν ανεπαρκείς σαν μέθοδοι οργάνωσης του πολέμου και της επανάστασης. Κάθε περιφέρεια, πόλη και χωριό δημιούργησε τις δικές του επιτροπές πολιτοφυλακής, για να οπλίσει τις μάζες και να τις γυμνάσει. Οι εργοστασιακές επιτροπές των δύο εργατικών συνομοσπονδιών (της CNT και της UGT), διευθύνοντας όλους τους εργάτες, μαζί και όσους δεν είχανε ποτέ οργανωθεί, αναπτύξανε ευρύτερο πεδίο δράσης από εκείνο που είχανε καθορίσει τα υπάρχοντα εργατικά συνδικάτα. Τα παλιά δημοτικά συμβούλια εξαφανιστήκανε και αντικαταστάθηκαν, γενικά, από επιτροπές στις οποίες αντιπροσωπεύονταν όλα τα αντιφασιστικά κόμματα και τα εργατικά συνδικάτα. Αλλά σ’ αυτές τις επιτροπές σπάνια παρουσιάζονταν πολιτικοί από την Εσκέρρα και τη Δημοκρατική Αριστερά. Τους αντικατέστησαν εργάτες και χωρικοί, που αν και δεν ανήκαν ακόμα στα δημοκρατικά κόμματα, ακολουθούσαν την ηγεσία των προχωρημένων εργατών, που παρακάθονταν μαζί τους.
Το πιο σημαντικό από αυτά τα νέα όργανα εξουσίας ήταν η «Κεντρική Επιτροπή των Αντιφασιστικών Πολιτοφυλακών της Καταλωνίας», που οργανώθηκε στις 21 του Ιούλη. Από τα δεκαπέντε μέλη της, πέντε ήταν αναρχικοί από την Εθνική Συνομοσπονδία Εργασίας και την Ιβηρική Αναρχική Ομοσπονδία (FAI) και αυτοί κυριαρχούσανε στην Κεντρική Επιτροπή. Η Γενική Ένωση Εργατών είχε τρία μέλη, παρ’ όλη την αριθμητική της αδυναμία στην Καταλωνία, μα οι αναρχικοί έλπιζαν ότι μ’ αυτόν τον τρόπο θα ενθαρρύνανε τη συγκρότηση ανάλογων επιτροπών αλλού. Το ΠΟΥΜ είχε ένα μέλος, η Αγροτική Ένωση (Rabassaires) ένα και οι σταλινικοί (ΕΣΣΚΚ) ένα. Τα αστικά κόμματα είχαν τέσσερα μέλη.
Σε αντίθεση με μια κυβέρνηση συνασπισμού, που στην πραγματικότητα στηρίζεται πάνω στον παλιό κρατικό μηχανισμό, η Κεντρική Επιτροπή στην οποία κυριαρχούσαν οι αναρχικοί, στηριζότανε στις εργατικές οργανώσεις και τις πολιτοφυλακές. Η Εσκέρρα και οι πιο κοντινοί σ’ αυτήν –οι σταλινικοί και η Γενική Ένωση Εργατών- είχαν απλά και μόνο προσκολληθεί σ’ αυτήν για την ώρα. Τα διατάγματα της Κεντρικής Επιτροπής ήταν ο μόνος νόμος σε όλη την Καταλωνία. Ο Κομπάνυς πειθαρχούσε ασυζητητί στις απαιτήσεις και στις οικονομικές εντολές της. Αρχίζοντας πιθανώς σαν κέντρο που οργάνωσε τις πολιτοφυλακές, αναγκάστηκε αναπόφευκτα να αναλαβαίνει ολοένα και περισσότερες κυβερνητικές ευθύνες. Οργάνωσε σύντομα τμήμα εργατικής αστυνομίας. Έπειτα τμήμα επιμελητείας, που ο λόγος του ήτανε νόμος στα εργοστάσια και στα λιμάνια.
Σ’ εκείνους τους μήνες που η Κεντρική Επιτροπή, οι στρατιωτικές της εκστρατείες συνδέονταν στενά με επαναστατικές πράξεις. Αυτό φαίνεται από την εκστρατεία της στην Αραγωνία, όπου οι καταλανικές πολιτοφυλακές εισέβαλαν μέσα σε πέντε μέρες. Κυρίευσαν την Αραγωνία ως κοινωνικός απελευθερωτικός στρατός. Συγκροτήθηκαν αντιφασιστικές επιτροπές στα χωριά, που ανέλαβαν τη διαχείριση όλων των μεγάλων κτημάτων, των σοδειών, των προμηθειών, των κοπαδιών, των εργαλείων κ.λπ., όλων των περιουσιακών στοιχείων που ανήκανε στους μεγάλους γαιοκτήμονες και στους αντιδραστικούς. Αμέσως έπειτα η επιτροπή του χωριού οργάνωσε την παραγωγή πάνω στην καινούργια βάση, τις πιο πολλές φορές σε κολλεκτίβες και δημιούργησε πολιτοφυλακή του χωριού για να πραγματοποιήσει το σοσιαλισμό και να χτυπήσει την αντίδραση. Τους αιχμάλωτους αντιδραστικούς τους παίρνανε στη συνέλευση του χωριού ολάκερου για να δικαστούνε. Όλοι οι τίτλοι ιδιοκτησίας, οι υποθήκες, τα στοιχεία για χρέη στα επίσημα βιβλία, όλα κάηκαν. Έχοντας έτσι μεταμορφώσει τον κόσμο του χωριού, οι φάλαγγες της Καταλωνίας μπορούσαν να προχωρήσουνε παραπέρα, όντας πια βέβαιες πως το κάθε χωριό που γνώρισε αυτή τη μεταμόρφωση ήτανε κι ένα φρούριο της επανάστασης!
Οι σταλινικοί εξαπέλυσαν μια πολύ κακόβουλη προπαγάνδα για δήθεν αδυναμία των αναρχικών στη στρατιωτική δράση. Οι βιαστικά δημιουργημένες πολιτοφυλακές, η οργάνωση της πολεμικής βιομηχανίας, πέσανε όπως ήταν αναπόφευκτο σε εντελώς άπειρα χέρια. Στους πρώτους όμως εκείνους μήνες οι αναρχικοί, υποστηριζόμενοι από το PΟΥΜ, αντιστάθμισαν σε μεγάλο βαθμό τη στρατιωτική τους απειρία με την τολμηρή κοινωνική τους πολιτική. Στον εμφύλιο πόλεμο το αποφασιστικό όπλο είναι η πολιτική. Παίρνοντας πρωτοβουλία, καταλαμβάνοντας τα εργοστάσια, ενθαρρύνοντας την αγροτιά να πάρει τη γη, οι μάζες της Εθνικής Συνομοσπονδίας Εργασίας τσακίσανε τις καταλανικές φρουρές. Εισβάλλοντας στην Αραγωνία σαν κοινωνικοί απελευθερωτές, ξεσηκώσανε την αγροτιά ώστε να παραλύσει η κινητοποίηση των φασιστικών δυνάμεων. Στα σχέδια των στρατηγών, η Σαραγόσα, έδρα της Σχολής Πολέμου και ίσως η πιο μεγάλη από τις στρατιωτικές φρουρές, θα έπρεπε να γίνει για την Ανατολική Ισπανία ό,τι ήτανε το Μπούργκος για τη Δυτική Ισπανία. Αντίθετα, η Σαραγόσα ακινητοποιήθηκε από τις πρώτες μέρες.
Γύρω στην Κεντρική Επιτροπή των πολιτοφυλακών συγκεντρώθηκαν οι αμέτρητες επιτροπές των εργοστασίων, των χωριών, των επιμελητειών, της αστυνομίας κ.λπ., σαν συνεργαζόμενες επιτροπές με τις διάφορες αντιφασιστικές οργανώσεις κι έτσι η Κεντρική Επιτροπή ασκούσε εξουσία μεγαλύτερη από τα συστατικά της στοιχεία. Έπειτα από το πρώτο παλιρροϊκό κύμα της επανάστασης οι επιτροπές, όπως ήταν φυσικό, φανέρωσαν τις βασικές αδυναμίες τους: βασίζονταν σε αμοιβαία συμφωνία των οργανώσεων απ’ όπου αντλούσαν τα μέλη τους, και ύστερ’ από τις πρώτες βδομάδες, η Εσκέρρα, υποστηριζόμενη απ’ τους σταλινικούς, ξαναβρήκε το θάρρος της και διακήρυξε το δικό της πρόγραμμα. Οι ηγέτες της Εθνικής Συνομοσπονδίας Εργασίας αρχίσανε να κάνουνε παραχωρήσεις επιζήμιες για την επανάσταση. Από εκείνο το σημείο και πέρα οι επιτροπές θα μπορούσανε να λειτουργούνε προοδευτικά αν εγκαταλείπανε τη μέθοδο της αμοιβαίας συμφωνίας και υιοθετούσαν τη μέθοδο των αποφάσεων με πλειοψηφία με βάση δημοκρατικά εκλεγμένους αντιπροσώπους από τις πολιτοφυλακές και τα εργοστάσια.
Οι περιφέρειες της Βαλένθιας και της Μαδρίτης δημιούργησαν κι αυτές ένα δίκτυο από κοινές αντιφασιστικές επιτροπές πολιτοφυλακής, εργατικά περίπολα, εργοστασιακές επιτροπές και περιφερειακές επιτροπές για να απαλλαγούν από τους αντιδραστικούς και να στείλουν την πολιτοφυλακή στο μέτωπο.
Έτσι, πλάι-πλάι με τις επίσημες κυβερνήσεις της Μαδρίτης και της Καταλωνίας, είχανε δημιουργηθεί και όργανα ελεγχόμενα κυρίως από τους εργάτες μέσω των οποίων οι μάζες οργανώσανε την πάλη ενάντια στο φασισμό. Με λίγα λόγια, ο στρατιωτικός, οικονομικός και πολιτικός αγώνας προχωρούσε ανεξάρτητα από την κυβέρνηση και στην πραγματικότητα χωρίς τη θέλησή της.
Πώς θα χαρακτηρίζαμε ένα τέτοιο καθεστώς; Στην ουσία, ήτανε όμοιο με το καθεστώς που υπήρχε στη Ρωσία από το Φλεβάρη ως το Νοέμβρη 1917 – ένα καθεστώς δυϊσμού εξουσίας. Η μια εξουσία, η εξουσία των Αθάνια – Κομπάνυς, χωρίς στρατό, αστυνομία ή άλλη δική της ένοπλη δύναμη, ήτανε ήδη πολύ αδύνατη για να αμφισβητήσει την ύπαρξη της άλλης. Η άλλη, η εξουσία του ένοπλου προλεταριάτου, δεν είχε συνειδητοποιήσει την ακόμα την ανάγκη να απαλλαγεί από την εξουσία του Αθάνια και του Κομπάνυς. Αυτό το φαινόμενο του δυϊσμού της εξουσίας έχει συνοδέψει όλες τις προλεταριακές επαναστάσεις και σημαίνει ότι ο ταξικός αγώνας κοντεύει να φτάσει στο σημείο όπου είτε η μια εξουσία είτε η άλλη πρέπει να γίνει ο αδιαφιλονίκητος αφέντης. Πρόκειται για μια κρίσιμη εξισορρόπησης διαζευκτικών λύσεων πάνω στην κόψη του ξυραφιού. Μακρόχρονη περίοδος ισορροπίας αποκλείεται. Είτε η μια είτε η άλλη λύση πρέπει σύντομα να επικρατήσει! Η «επανάσταση της 19 Ιούλη» ήταν ανολοκλήρωτη. Αλλά το ότι ήταν επανάσταση αυτό πιστοποιείται από το ότι δημιούργησε ένα καθεστώς με δυϊσμό εξουσίας.
Υποσημειώσεις
