Οι εκτιμήσεις του Καρλ Ράντεκ για τις εξελίξεις στην Ελλάδα στον απόηχο της Μικρασιατικής Καταστροφής
Σημείωμα της Νέας Προοπτικής Το κείμενο αυτό του μπολσεβίκου ηγέτη Καρλ Ράντεκ μεταφράζεται για πρώτη φορά στα Ελληνικά για την Νέα Προοπτική. Γραμμένο σαν σύντομο δημοσιογραφικό σχόλιο στις αρχές Οκτωβρίου του 1922, την επαύριον της ήττας του ‘22 και μέσα στη δίνη του επαναστατικού ξεσηκωμού του Ελληνικού στρατού ενάντια στο παλάτι, δείχνει ανάγλυφα την χαοτική κατάσταση που προκάλεσε η συντριβή της Μικρασιατικής Εκστρατείας, δημιουργώντας μια επαναστατική κατάσταση στην Ελλάδα. Η ολική οικονομική χρεοκοπία της χώρας μετά από έναν μακροχρόνιο πόλεμο, που ουσιαστικά ξεκινάει από το 1912 και τους Βαλκανικούς πολέμους, η διάλυση του στρατού, του πολιτικού και πολιτειακού καθεστώτος, η εθνική ταπείνωση, το κύμα των εκατομμυρίων προσφύγων και η γοργή ενδυνάμωση του νεαρού και ακόμη άπειρου Κομμουνιστικού Κόμματος στα πλαίσια ενός συνολικότερου εργατικού και αγροτικού ξεσηκωμού, είναι ο συνδυασμός των γεγονότων που δικαιολογούν στην συγκεκριμένη στιγμή την επαναστατική αισιοδοξία του Ράντεκ και της 3ης Διεθνούς συνολικά για την δυνατότητα αυτή η ευκαιρία να μην χαθεί και να ξεδιπλωθεί σε κανονική επανάσταση. Η κατάσταση στην Ελλάδα είναι μέρος, με μια χρονική καθυστέρηση εξαιτίας της Μικρασιατικής Εκστρατείας, του μεταπολεμικού επαναστατικού κύκλου γεγονότων που ξεκινάν με την Ρωσική Επανάσταση του 1917 και ξεδιπλώνονται στη Γερμανία, την Ουγγαρία, την Φινλανδία και φτάνουν μέχρι την Κίνα και αλλού. Είναι όμως οι υποκειμενικές και πολιτικές αδυναμίες και περιορισμοί της συγκυρίας που εμποδίζουν την ανάπτυξη της επαναστατικής διαδικασίας. Το νεαρό Σοσιαλιστικό Εργατικό (Κομμουνιστικό) κόμμα, αν και αδύναμο και άπειρο, μαζικοποιείται γοργά, αλλά τα σοσιαλδημοκρατικά βαρίδια στις γραμμές του το εμποδίζουν να κεφαλαιοποιήσει σε επαναστατική κατεύθυνση το κύρος που έχει κερδίσει με την θαρραλέα επαναστατική αντιπολεμική προπαγάνδα των στελεχών του στο μέτωπο. Η ηγεμονία του Βουλγαρικού ΚΚ στη Βαλκανική Κομμουνιστική Ομοσπονδία σε κάποιον σημαντικό βαθμό συντελεί στη διαμόρφωση μιας νοοτροπίας παθητικής προσαρμογής των Βαλκανικών κομμάτων, που καθοδηγεί ατύπως αλλά σαφώς στις διεθνείς εξελίξεις, καθώς το Βουλγάρικο κόμμα πάσχει το ίδιο πολιτικά από έναν αφηρημένο επαναστατικό προπαγανδισμό που δεν μπορεί να προσανατολίσει τις τεράστιες δυνάμεις του κομμουνιστικού κινήματος στην Βαλκανική στις επαναστατικές ευκαιρίες που δημιουργούνται σε όλες τις χώρες της περιοχής, μαζί και στην Ελλάδα. Τέλος, έχουμε συνολικότερα προβλήματα και εντός της ίδιας της Κομμουνιστικής Διεθνούς, όπως έχουν εκδηλωθεί μέσα από την αντιπαράθεση εντός των γραμμών της για την τακτική του ενιαίου μετώπου, που σε καίρια σημεία αδυνατεί να παρέμβει και να προσανατολίσει πολιτικά τα ΚΚ στην περιοχή. Αυτοί είναι οι λόγοι που αυτή η ευκαιρία δεν θα εξελιχθεί σε επανάσταση, παρόλο που όλοι οι όροι συνέτρεχαν για αυτό. Έτσι, για παράδειγμα, δεν θα γίνει εφικτή η εκμετάλλευση των τεράστιων αντιπολεμικών ένοπλων συλλαλητηρίων που θα γίνουν στις πόλεις της Ανατολικής Θράκης από χιλιάδες Έλληνες φαντάρους καθώς ακόμη ο Ελληνικός στρατός κατέχει την περιοχή πριν την οριστική απαγκίστρωση των Βρετανών από την Κωνσταντινούπολη. Η επαναστατική κρίση του Σεπτεμβρίου–Οκτωβρίου του 1922 δεν θα ξεδιπλωθεί σε κανονική επανάσταση. Ο αστικοδημοκρατικός φιλελεύθερος πολιτικός χώρος του Βενιζελισμού θα εκτρέψει την συνολικότερη αντιπολεμική οργή του λαού και του στρατού και το αίσθημα ταπείνωσης της συντριβής της Μικράς Ασίας σε μια μάχη ενάντια στον βασιλιά και τους άμεσους συνεργάτες του και μόνο, περιορίζοντας έτσι την επαναστατική κρίση εντός των ορίων μιας πολιτειακής αλλαγής. Η ευκαιρία θα χαθεί προσωρινά και η αποτυχία αυτή θα συντελέσει με τη σειρά της στο ευρύτερο προσωρινό κλείσιμο των προοπτικών της Ευρωπαϊκής επανάστασης μεταξύ 1917–1923. Πηγή: International Press Correspondence, Vol. 2 No. 87, 10 Οκτωβρίου 1922, σελ. 656–657. https://www.marxists.org/archive/radek/1922/10/greekrev.htm Public Domain: Marxists Internet Archive (2007). You may freely copy, distribute, display and perform this work; as well as make derivative and commercial works. Please credit “Marxists Internet Archive” as your source. (μετάφραση, πρόλογος, επιμέλεια: Γιώργος Χλωρός, για την Νέα Προοπτική)
του Καρλ Ράντεκ
Ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος έγινε ο αποδιοπομπαίος τράγος για την ήττα των Ελληνικών στρατευμάτων. Μια εξέγερση τον έριξε από τον θρόνο και η Ελληνική μπουρζουαζία σπεύδει τώρα να διατηρήσει την μοναρχία και τον θρόνο για λογαριασμό του γιού του. Το κατά πόσο αυτή η προσπάθεια θα είναι επιτυχής, βασιζόμενοι στην τωρινή μας γνώση για την κατάσταση που βασίζεται σε μερικά επίσημα τηλεγραφήματα ανταποκριτών τύπου, τα οποία ως συνήθως τείνουν να φτιασιδώνουν την πραγματικότητα με λαμπερά χρώματα, είναι κάτι που δεν μας επιτρέπει να καταλήξουμε σε συμπέρασμα.
Αυτό που μαθαίνουμε από αυτά τα τηλεγραφήματα είναι πως η επανάσταση αυτή είναι μεν ενάντια στον πόλεμο αλλά δεν έχει πανεθνικό χαρακτήρα. Αυτό που μαθαίνουμε από τις ειδήσεις είναι πως οι επαναστάτες δεν αντιτίθενται σε μια κυβέρνηση Βενιζελικών που ήταν οι πρωταίτιοι της Μικρασιατικής περιπέτειας. Το εάν ο Βενιζέλος κάνει ξανά την εμφάνισή του στην πολιτική αρένα, αφήνοντας την ασφάλειά του στη Γαλλία, αυτό θα σηματοδοτούσε μια οξύτητα στη σύγκρουση και μια κλιμάκωση του επαναστατικού κινήματος.
Η σύγκρουση του Βενιζέλου με τον Κωνσταντίνο, δεν έχει προσωπικό χαρακτήρα. Ο Βενιζέλος είναι στενά δεμένος με την Ελληνική μπουρζουαζία και ειδικά με το εφοπλιστικό κεφάλαιο. Είναι για λογαριασμό αυτού του κεφαλαίου, που ακολούθησε μια πολιτική θαλάσσιας επέκτασης. Κατά την διάρκεια του Παγκόσμιου Πόλεμου, ο Βενιζέλος κατέβαλε κάθε προσπάθεια για να σύρει την Ελλάδα σε πόλεμο κατά της Τουρκίας για να προσαρτήσει ένα τμήμα της Μικράς Ασίας.
Η πολιτική του Κωνσταντίνου αντίθετα ήταν προς όφελος της Τριπλής Συμμαχίας. Η δική του συμπεριφορά προς τις Κεντρικές Δυνάμεις δεν εκπορεύονταν καθαρά από προσωπικές συμπάθειες –είχε παντρευτεί την αδερφή του Βίλχελμ ΙΙ– αλλά και επειδή ήλπιζε να ανακόψει την Αγγλική επιρροή στην Ελλάδα. Η βοήθεια της Γερμανίας και της Αυστρίας θα είχε εξασφαλίσει μια νίκη κατά της Σερβίας και μια συμμαχία με την Βουλγαρία. Έτσι η Αγγλική επιρροή πάνω στην Ελλάδα, σαν μια κυρίαρχη δύναμη στη Μεσόγειο θα είχε συνεπώς ανατραπεί. Ο Κωνσταντίνος έγινε ο ηγέτης των μικροαστικών αντι-Μπολσεβίκικων κύκλων της Ελλάδας. Οι Σύμμαχοι του έκλεψαν την εξουσία το 1917 και αναγκάστηκε να παραιτηθεί υπέρ του δεύτερου γιού του Αλέξανδρου.
Τον Δεκέμβριο του 1920, ύστερα από τον θάνατο του γιού του και την εκλογική ήττα του Βενιζέλου, επέστρεψε στην Ελλάδα. Αλλά η Ελλάδα είχε ήδη εμπλακεί σε πόλεμο με την Τουρκία και τα Ελληνικά στρατεύματα κατείχαν την Μικρά Ασία. Παρόλο που επανήλθε στον θρόνο από τις φιλειρηνικές μάζες των αγροτών και των μικροαστών στις πόλεις, ο Κωνσταντίνος υποχρεώθηκε να συνεχίσει την πολιτική του Βενιζέλου για να αποφύγει την σύγκρουση με τους Συμμάχους.
Αφού μπήκε σε επαναδιαπραγματεύσεις με τις Αγγλικές τράπεζες μέσα από τον Ελληνο-Άγγλο χρηματιστή Βασίλη Ζαχάρωφ, κατάφερε να αποκτήσει την Αγγλική υποστήριξη. Αυτό όμως προκάλεσε την εχθρότητα της Γαλλίας που είδε τον Κωνσταντίνο να μετατρέπεται στον εκπρόσωπο των Αγγλικών συμφερόντων μαζί με τα Γερμανικά συμφέροντα.
Η εκστρατεία της Μικράς Ασίας προκάλεσε ένα βαθύ οικονομικό σοκ στο Ελληνικό κράτος. Το εξωτερικό χρέος της Ελλάδας, ανέβηκε από τα 846 εκατομμύρια δραχμές το 1913 (την εποχή εκείνη μια δραχμή είχε ισοτιμία με ένα Γαλλικό φράγκο) στα 4 δις στα τέλη του 1920 και τώρα εκτιμάται στα 10 δις δραχμές. Καθώς οι στρατιωτικές ανάγκες αύξησαν τις εισαγωγές, το εμπορικό ισοζύγια της Ελλάδας ανατράπηκε ριζικά. Η αύξηση του κόστους ζωής και η φορολογία έφεραν την κρίση πιο κοντά.
Από το 1918, ένα ζωντανό εργατικό κίνημα έκανε την εμφάνισή του στην Ελλάδα και φτιάχτηκαν εργατικά σωματεία. Ένα Σοσιαλιστικό Κόμμα δημιουργήθηκε επίσης το οποίο ενώθηκε με την Κομμουνιστική Διεθνή το 1920. Παρά την νιότη του και το γεγονός ότι σε μια Ελλάδα με 6 εκατομμύρια κατοίκους μόνο 150.000 είναι οι βιομηχανικοί εργάτες (750.000 είναι με τα μέλη των οικογενειών τους), το Κομμουνιστικό Κόμμα, που έχει ηγηθεί μια σειρά αντιπολεμικών και απεργιακών κινητοποιήσεων χαίρει της εμπιστοσύνης του πληθυσμού.
Την στιγμή που ξέσπασε η μεγαλύτερη καταστολή εναντίον του από την κυβέρνησης, το ημερήσιο κομματικό έντυπο, ο Ριζοσπάστης είχε 10.000 συνδρομητές. Η επιρροή του ήταν ήδη ιδιαίτερα αισθητή κατά την διάρκεια των εκλογών του Νοεμβρίου. Έτσι η κυβέρνηση προχώρησε με τα πιο σκληρά αντίποινα ενάντια στο εργατικό κίνημα. Οι οργανώσεις του Κομμουνιστικού κόμματος καταστράφηκαν και οι ηγέτες του ρίχτηκαν στην φυλακή, ενώ όλοι οι απεργοί εργάτες στάλθηκαν στο μέτωπο. Παρόλα αυτά, η κυβέρνηση δεν κατάφερε να σκοτώσει το κόμμα. Στέκεται πάλι στα πόδια του μετά από κάθε διωγμό. Πριν από δύο μήνες η κυβέρνηση έριξε στη φυλακή όλη την Κεντρική Επιτροπή του Κόμματος.
Οι εκκλήσεις του Κομμουνιστικού κόμματος βρήκαν απήχηση όχι μόνο μέσα στους βιομηχανικούς εργάτες αλλά και σε ένα τμήμα της αγροτιάς και του στρατού. Οι αγρότες της Θεσσαλίας είναι δουλοπάροικοι ακόμη μέχρι σήμερα. Στο κοινοβούλιο, στο οποίο οι γαιοκτήμονες ελέγχουν 80 έδρες κατάφεραν να σαμποτάρουν τον νόμο της αναδιανομής γης.
Το αγροτικό κίνημα λαμβάνει ένα χαρακτήρα ολοένα και πιο επικίνδυνο. Τον πρώτο χρόνο, η κυβέρνηση υποχρεώθηκε να καταστείλει με την βία μια ένοπλη εξέγερση στο Βόλο στην οποία πήραν μέρος 20.000 αγρότες. Ο στρατός είναι σε μια κατάσταση αποσύνθεσης και η κυβέρνηση κατάφερε να κρύψει το γεγονός αυτό μόνο και μόνο διότι τον είχε απασχολημένο στην Μικρά Ασία. Για ένα χρόνο, μαζικές λιποταξίες, μαζικές εκτελέσεις και άγρια καταδίωξη αυτών των στρατιωτών, που διένεμαν τον Κομμουνιστικό τύπο, ήταν στην ημερήσια διάταξη. Ύστερα ήρθε ήττα και η οργή του κόσμου δεν μπορούσε πλέον να συγκρατηθεί. Η αυθόρμητη αποστράτευση και η κατάληψη των πολεμικών πλοίων από τους εξεγερμένους στρατιώτες που επέστρεφαν στην Ελλάδα, και τέλος η εξέγερση στην Αθήνα, οδήγησε στην εκθρόνιση του Κωνσταντίνου.
Ακόμη παραμένει αμφίβολο εάν οι Σύμμαχοι θα καταφέρουν να ελέγξουν την εξέγερση και να την κρατήσουν μέσα στα πλαίσια της εκθρόνισης του Κωνσταντίνου και της αντικατάστασής του από τον γιό του Γεώργιο, ή αν το νεαρό Κομμουνιστικό Κόμμα θα έχει αρκετή δύναμη για να δυναμώσει το δικό του κίνημα.
Αλλά σε κάθε περίπτωση η εξέγερση διέλυσε όλες τις ελπίδες για να διατηρεί το αξιόμαχο του στρατού της Θράκης. Το ηθικό αυτής της στρατιάς είναι ακόμη πιο χαμηλό από αυτό της στρατιάς της Μικράς Ασίας. Και αυτό διότι αυτή η στρατιά απαρτίστηκε πρωτίστως από λιποτάκτες που το έσκασαν από το πεδίο της μάχης. Η διάλυσή του είναι αναπόφευκτη και θα εκδηλωθεί πολύ γρήγορα καθώς Βουλγάρικα και Τουρκικά ανταρτικά σώματα ήδη έχουν αρχίσει να δρουν στη Θράκη. Αυτά τα γεγονότα, αυξάνουν τις πιθανότητες του Κεμάλ Πασά να κατακτήσει την Θράκη. Η Θράκη μπορεί να πέσει είτε σε Βουλγαρικά είτε σε Τουρκικά χέρια ακόμη και αν οι Σύμμαχοι κρατήσουν τα Δαρδανέλια.
