του Γιάννη Αγγέλη
Αναμφίβολα οι οικονομικές κυρώσεις που ανακοινώθηκαν από τον Μπάιντεν και τους Ευρωπαίους συνοδοιπόρους του είναι οι χειρότερες που έχουν εφαρμοσθεί μεταπολεμικά, ακόμα και σε σύγκριση με εκείνες στο Ιράν.
Μια ματιά όμως και στην άλλη πλευρά αυτών των συνεπειών, εκείνων δηλαδή που αφορούν στην “Δύση” και ειδικά στην Ευρώπη είναι χρήσιμη για μια συνολική εκτίμηση της κατάστασης που σιωπηρά διαμορφώνεται πέρα από τα σύνορα της Ουκρανίας.
Το πρώτο στοιχείο που πρέπει να προσέξει κανείς αφορά την ενεργειακή επιβίωση του ευρωπαϊκού καπιταλισμού και ειδικά της ζωτικής γι΄ αυτόν εξαγωγικής βιομηχανίας της κεντρικής Ευρώπης με άξονα την Γερμανία και την Ιταλία. Οι δύο αυτές οικονομίες στηρίζονται στις ρωσικές εξαγωγές φυσικού αερίου κατά 38 – 40%. Η δραματική αύξηση των τιμών τόσο στο φυσικό αέριο όσο και στο πετρέλαιο έχει ήδη φέρει σε αδιέξοδο την βιομηχανία στην Ευρωζώνη, αλλά αυτό το αδιέξοδο δεν έχει ακόμα κορυφωθεί.
Το ότι δεν έχει ακόμα κορυφωθεί το αδιέξοδο αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι το αναγκαίο για τις δύο αυτές οικονομίες φυσικό αέριο και πετρέλαιο παρά τις κυρώσεις εξακολουθεί να ρέει προς αυτές. Η κορύφωση αυτής της κρίσης συνδέεται με το σενάριο ενδεχόμενης διακοπής αυτής της ροής, όπως παραδέχθηκε αρμόδιο υπηρεσιακό στέλεχος της ΕΚΤ στην Φρανκφούρτη. “Ένα δείγμα αυτού του απειλητικού σεναρίου είχαμε μεταξύ 21 και 23 Φεβρουαρίου, μία εβδομάδα πριν από την εισβολή στην Ουκρανία, όταν η ροή φυσικού αερίου από την Ρωσία στην Ευρώπη συρρικνώθηκε στο 1/3 – 1/4 της φυσιολογικής, για να επανέλθει -ακόμα και σήμερα- στο κανονικό…”. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Κομισιόν και της ΕΚΤ η αντικατάσταση του ρωσικού φυσικού αερίου βραχυ-μεσοπρόθεσμα από άλλες πηγές τροφοδοσίας είναι πρακτικά αδύνατη.
Και αυτό το γνωρίζουν όλοι οι εμπλεκόμενοι, με αποτέλεσμα και η ροή αυτή να είναι σήμερα σε φυσιολογικά επίπεδα και οι κυρώσεις να έχουν τις απαραίτητες “τρύπες” ώστε να αποπληρώνεται με κανονικούς όρους η Ρωσία.
Τι θα συμβεί όμως στην Ευρωζώνη αν οι εξελίξεις οδηγήσουν σε αδιέξοδο και διακοπεί η φυσιολογική ροή ή έστω περιοριστεί, όπως μεταξύ 21 – 23 Φεβρουαρίου σε ανεπαρκή για την κάλυψη των αναγκών της ευρωπαϊκής βιομηχανίας, των μεταφορών και της γεωργίας επίπεδα;
Η “τεχνική” απάντηση είναι ότι θα διακοπεί η λειτουργία σε ένα μεγάλο μέρος της ευρωπαϊκής βιομηχανίας, της γεωργίας, των μεταφορών, κ.λπ. Το μέγιστο μέρος της ρωσικής παροχής που θα μπορούσε σχετικά άμεσα να υποκατασταθεί δεν ξεπερνά το 15 – 20% των συνολικών εισαγωγών, ειδικά από τους δύο μεγαλύτερους εισαγωγείς φυσικού αερίου, την Γερμανία και την Ιταλία.
Στο ερώτημα αυτό της διακοπής, όπως έχει διαπιστωθεί, δεν υπάρχει άμεση απάντηση. Εναλλακτικές πηγές τροφοδοσίας υπάρχουν άφθονες, τόσο στην περιοχή της Μεσογείου όσο και μακρύτερα, αλλά δεν είναι προσβάσιμες σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα.
Για παράδειγμα τα κοιτάσματα της Αλγερίας θα αρκούσαν να υπερκαλύψουν τις ανάγκες αλλά για να γίνει αυτό θα πρέπει να μεσολαβήσουν 2 – 3 χρόνια κατασκευών των σχετικών εγκαταστάσεων εξόρυξης… Το ίδιο και από άλλες σχετικά κοντινές περιοχές.
Ακόμα και το υγροποιημένο φυσικό αέριο από τις ΗΠΑ ή την Αυστραλία, ή το Κατάρ, δεν θα μπορούσε να καλύψει αυτές τις ανάγκες καθώς φθάνοντας υπό μορφή υγραερίου στην Ευρώπη χρειάζεται να επανα-αεριοποιηθεί. Αυτό όμως δεν μπορεί να γίνει άμεσα καθώς οι υπάρχουσες εγκαταστάσεις λειτουργούν ήδη σχεδόν σε επίπεδο κορεσμού. Και οι νέες που ήδη έχουν δρομολογηθεί για να κατασκευασθούν απαιτούν τουλάχιστον 1,5 με 2 χρόνια και τεράστιες ποσότητες επεξεργασμένου χάλυβα ο οποίος θα πρέπει να έρθει από την Ρωσία και την… Ουκρανία.
Η μοναδική εναλλακτική δίοδος θα ήταν εν μέρει οι ήδη υπάρχοντες αγωγοί –πέραν εκείνων που μεταφέρουν ρωσικό φυσικό αέριο– οι οποίοι όμως θα πρέπει να υποστούν κατασκευαστικές διορθώσεις για να αυξήσουν την ταχύτητα ροής. Αυτές οι “διορθώσεις” είναι δυνατές μέχρι ενός πολύ περιορισμένου συγκεκριμένου ορίου, ήτοι με αντικατάσταση της τουρμπίνας επιτάχυνσης της ροής, αλλά και αυτό θα απαιτούσε διακοπή λειτουργίας και δεν θα άλλαζε πολύ την κατάσταση λόγω των προδιαγραφών της εκ κατασκευής αντοχής του κάθε αγωγού.
Πέραν αυτών των λόγων βέβαια, που αποτελούν τους λόγους αδυναμίας αντικατάστασης του ρωσικού φυσικού αερίου, κάθε μία από αυτές τις εναλλακτικές “λύσεις” συνοδεύεται με την διατήρηση ή και περαιτέρω αύξηση του σημερινού κόστους που έτσι κι αλλιώς έχει οδηγήσει σε αδιέξοδο τις αντοχές των ευρωπαϊκών οικονομιών, εκτινάσσοντας στα ψηλότερα επίπεδα από την δεκαετία του ‘70 τις τιμές παραγωγού που στη συνέχεια διαχέονται στις τιμές λιανικής…
Τα ζητήματα αυτά αν και “τεχνικά” καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό την αναθεώρηση των αποφάσεων της ΕΚΤ την ερχόμενη Πέμπτη, καθώς τα νομισματικά εργαλεία “παράγουν” εδώ και 10 – 12 χρόνια φθηνό χρήμα, αλλά δεν μπορούν να παράξουν… φυσικό αέριο ή πετρέλαιο και πολύ περισσότερο σιτηρά που στην συντριπτική πλειονότητά εισάγονται στην Ευρώπη από την Ρωσία.
Αυτές οι συνέπειες και τα αδιέξοδα έχουν αρχίσει σε χρόνο dt, να αποτυπώνονται και μετριούνται στις οικονομίες που επέβαλαν τις κυρώσεις. Ήδη προχθές η Fed της Ατλάντα δημοσίευσε τις εκτιμήσεις για την «ανάπτυξη» στις ΗΠΑ.
Στο διάγραμμα που ακολουθεί μπορεί να δεις κανείς ξεκάθαρα ότι οι προβλέψεις της δεν έχουν να κάνουν σε τίποτα με τα όσα “εκτιμούσαν” για την μετά-covid ανάκαμψη της αμερικανικής οικονομίας πριν από δυο – τρεις μήνες.
H πράσινη γραμμή της Fed έχει διασταυρωθεί με το εντυπωσιακό “Μηδέν”.
Στην Ευρωζώνη η εικόνα, η πραγματική εικόνα, δεν είναι καθόλου καλύτερη.
Θα έλεγε κανείς χωρίς κανένα κίνδυνο να πέσει έξω ότι για προφανείς λόγους είναι χειρότερη από εκείνη στις ΗΠΑ. Αυτό άλλωστε αποτυπώνεται και στην μεγάλη διολίσθηση της συναλλαγματικής ισοτιμίας του ευρώ έναντι του δολαρίου που κινείται πλέον σχεδόν σταθερά πολύ κάτω από το 1/1,12. Αν θέλει κανείς την πραγματική εικόνα για το ευρώ θα πρέπει να κοιτάξει την τιμή χρυσού/δολαρίου και να την “τριγωνίσει” με το ευρώ (να συσχετίσει δηλαδή την πτώση του ευρώ ως προς τον χρυσό μέσω της ισοτιμίας με το δολάριο ή ακόμα χειρότερα με την τιμή του πετρελαίου).
Οικονομική επιβράδυνση πλησιάζει ακόμα και με τους όρους των αστών οικονομολόγων μια πραγματική “κάμψη”, γενικευμένη με πραγματικό σημείο εκκίνησης κάτω από το σημείο από το οποίο ξεκίνησε η βουτιά της πανδημίας τον Μάρτιο του 2020, πριν από δύο χρόνια.
Αλλά με μία διαφορά, μία ποιοτικά μεγάλη διαφορά. Τότε είχαμε αρνητικό ή μηδενικό πληθωρισμό. Τώρα ο πληθωρισμός μοιάζει με τσουνάμι μεγαλύτερης ταχύτητας από εκείνο του φθινοπώρου του 1973…
Οικονομική στασιμότητα και πληθωρισμός, ό,τι χειρότερο μπορεί να συμβεί στην καπιταλιστική οικονομία.
Τελικά αποδεικνύεται ότι είχε δίκιο ο Λάρρυ Σάμμερς που προειδοποιούσε τον Πάουελ και την Ουάσιγκτον ότι η πολιτική τους οδηγεί σε στασιμοπληθωρισμό με μαθηματική ακρίβεια… Και μη ξεχνάμε ότι όλα είχαν αρχίσει πριν ο Πούτιν βάλει μπροστά τις μηχανές στα τανκς.
Μέσα σ’ αυτήν την κατάσταση, οι Κεντρικές Τράπεζες βουτηγμένες στο αδιέξοδο, από την μία να είναι “υποχρεωμένες” να βρουν τρόπο να χρηματοδοτήσουν με νομισματικά μέσα τις οικονομίες τους μέσα σ’ αυτό τον νέο μετά την Ουκρανία εφιάλτη και από την άλλη είναι επίσης “υποχρεωμένες” να πρέπει να αποσύρουν τον νομισματικό πληθωρισμό για να αναχαιτίσουν αυτό το πληθωριστικό τσουνάμι.
Μπορείς να ρίξει κανείς μια ματιά στις κινήσεις των κεντρικών τραπεζών μετά το 1973 για να πάρει μία γεύση από το εύρος των οικονομικο-πολιτικών και γεωπολιτικών σπασμών που ακολούθησαν τις παρεμβάσεις τους, μέσα στον πληθωριστικό πυρετό της δεκαετίας, που ακόμα και με τον «σεισμό» του Βόλκερ το 1981, χρειάστηκε… πολύ ύφεση και χρόνο για να «φρενάρει» στα μέσα της δεκαετίας.
Κι αυτό μόνο «χάρη» στην συνδυασμένη έκρηξη της αποκαλούμενης νεοφιλελεύθερης Ρηγκανόμικς και τον Θατσερισμό που συνόδευσαν την απελευθέρωση της κίνησης κεφαλαίων μετά την Συμφωνία στο Plaza (1985).
Και πάλι όμως οι διαφορές κάνουν την… διαφορά στην ιστορία. Η διαφορά σήμερα πέραν των άλλων είναι ότι τώρα οι όποιες επιλογές των Κεντρικών Τραπεζών θα πρέπει να γίνουν πάνω σε ένα βαρέλι… μπαρούτι. Δηλαδή μέσα σε ένα περιβάλλον με ένα τεράστιο δημόσιο και ιδιωτικό χρέος που έχει συσσωρευτεί σε ένα κόσμο, που η παγκοσμιοποίηση στην κίνηση κεφαλαίων έχει «συνδέσει» τις τύχες των ρωσικών τραπεζών που βρίσκονται έξω από το SWIFT με την τελευταία εμπορική τράπεζα και επενδυτικό Fund στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα.
Και αυτό δεν αφορά μόνο τα επίσημα «ανοίγματα» μεταξύ των “δυτικών” τραπεζών και των ρωσικών, αλλά τις άπειρες «υποχρεώσεις έναντι τρίτων» μέσα από τις οποίες έχει ταξιδέψει στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα το κάθε ευρώ για την πληρωμή του φυσικού αερίου και του πετρελαίου που –εξακολουθεί– έρχεται από την Μόσχα…
Η απόφαση του Πούτιν να κρατήσει έξω από το μαντρί του ΝΑΤΟ την Ουκρανία έχει ανοίξει τον Ασκό του Αιόλου. Και δεν φαίνεται πως αυτό μπορεί να ξανά-μαζευτεί…
Όσο για την Ελλάδα, μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον, εύκολα μπορεί να καταλάβει κανείς ότι θα χυθεί… «αίμα», οικονομικά μιλώντας, γιατί σύντομα, πολύ σύντομα, οι περιβόητες πολιτικές στήριξης που ανανεώνονται σχεδόν μήνα με τον μήνα, θα πάψουν. Και τότε η ανεργία θα έρθει να κάνει παρέα στον πληθωρισμό με ένα πολύ βίαιο τρόπο. Καμία σχέση με εκείνο της δεκαετίας των μνημονίων…
