«Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΜΟΡΦΗ ΤΗΣ ISADORADUNCAN»
[Tο Σάββατο 11 Nοεμβρίου,στο πρώην κολαστήριο του EAT-EΣA που τώρα είναι κέντρο τεχνών του δήμου Aθήνας, η χορογράφος και χοροθεραπεύτρια στο 18 Άνω Bικτώρια Zαφέτ παρουσίασε, στα πλαίσια του μήνα εκδηλώσεων της Πρωτοβουλίας το 2017 για το 1917, ένα γοητευτικό θέμα για τον Χορό στην Επανάσταση και την Επανάσταση ως Χορό. Mε βίντεο με χορευτικά δρώμενα από την Iσιδώρα Nτάνκαν έδωσε μια εικόνα της κοσμογονικής ανάτασης της τέχνης στη σοβιετική Ρωσία μετά την Oκτωβριανή επανάσταση και της τομής που αυτή επέφερε στην τέχνη του χορού.]
Bικτώρια Zαφέτ
β’ μέρος
Η Isadora Duncan γεννήθηκε στο San Francisco, στις 26 Μαΐου το 1877, και πέθανε στη Νίκαια της Γαλλίας στις 14 Σεπτεμβρίου 1927. Η Duncan «γέννησε» τον Σύγχρονο χορό, είναι η Πρωτοπόρος του ελεύθερου χορού, ένα νέο είδος για την εποχή του χορού. Επαναστάτησε εναντίον της κλασικής ακαδημαϊκής εκπαίδευσης του μπαλλέτου.
Η Isadora καλλιτεχνικά υφαίνεται μέσα από την ρευστότητα/πλαστικότητα της φύσης και ειδικότερα από την κίνηση των κυμάτων της θάλασσας. Ο χορός της χαρακτηρίζεται από ρυθμικές δονήσεις και διακοσμητικές νευρώδεις μορφές που σχημάτιζε με τις κυματιστές της κινήσεις.
Ο στόχος της Duncan ήταν να απογυμνώσει το μπαλλέτο από όλη την περιττότητα των εξεζητημένων βημάτων και να εκφράσει δια μέσου της κίνησής της την ουσία της ζωής και όχι να περιγράψει μια ιστορία μέσω χαρακτήρων/ρόλων ή μιας κατάστασης. Για να το πετύχει αυτό επαναστατεί ενάντια σε όλες τις υπάρχουσες και κατεστημένες (αιώνες τώρα) καλλιτεχνικές συμβάσεις. Πιστεύει πως αυτές οι συμβάσεις κάνουν τον χορό διαστρεβλωμένο, χωρίς έκφραση και τεχνητό, χωρίς φυσικότητα.
Στο κλασικό μπαλλέτο όλη η κίνηση ξεκινάει από τον κορμό, το σώμα – και απ’ το ότι ο στόχος του χορού είναι να υπερνικήσει την βαρύτητα (ας θυμηθούμε τον κ. Ballon). Για την Duncan όμως, όλη η κίνηση ξεκινούσε από το Ηλιακό πλέγμα (μεταξύ ομφαλού και στομαχιού), το κέντρο των συναισθημάτων, το οποίο ενεργοποιείται από μια ιδέα ή ένα συναίσθημα. Το σώμα ακολουθεί την βαρύτητα, την φυσική κίνηση, και δεν αντιστέκεται σε αυτή. Κινήσεις που δεν αντιστοιχούν στη βασική λειτουργία και μορφή του ανθρώπινου σώματος, τις θεωρούσε αφύσικες.
Ο αληθινός χορός ξεπηδάει από τους κυματισμούς των ρυθμών του σώματος που είναι συμβατοί με τους οργανικούς ρυθμούς του σύμπαντος. Η Duncan μέσα από τον χορό θέλει να εκφράσει τον ρυθμό του πνεύματος που διαπερνά όλη την ζωή.
Μια βασική και πρωταρχική ανατροπή, που είναι μια επαναστατική δήλωση, είναι η εμφάνισή της: πετάει τις pointe, χορεύει ξυπόλητη με γυμνά πόδια και φοράει διαφανείς και αεράτους χιτώνες, επηρεασμένη από τη αρχαία Ελλάδα. Ο χιτώνας με μια ζώνη/κορδόνι που διασταυρώνεται στο στήθος (αρχαία Κόρη), με σχισίματα στο πλάι για ελεύθερη κίνηση της λεκάνης και των ποδιών.
Μια από τις πιο σημαντικές συνεισφορές της Duncan είναι η χρήση της μουσικής. Στην παράδοση του μπαλλέτου η μουσική αποτελείται συνήθως από Waltz, polka και pizzicato. Σε αναζήτηση της πιο αγνής έκφρασης της ψυχής, η Duncan εστίασε σε κομμάτια μουσικής που δημιουργούν μια διάθεση όπου η κάθε κίνηση θα εξελίσσεται οργανικά. Ο τέλειος χορός είναι ανεξάρτητος από την μουσική υποστήριξή του. Η κίνηση θα γεννηθεί από τους οργανικούς ρυθμούς της χορεύτριας, σαν ένας εσωτερικός διάλογος χωρίς μουσική, χωρίς κείμενο. Αυτός είναι ο αγνός-αυθεντικός χορός του ατόμου στους ρυθμούς μιας αόρατης μουσικής, όχι μια ερμηνεία ενός ρόλου αλλά η δημιουργία της έκφρασης που λαμβάνει χώρα στον προσωπικό χώρο του ατόμου. Η μουσική μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως έμπνευση που θα φέρει ενθουσιασμό και την συνειδητοποίηση των καλλιτεχνικών δυνατοτήτων της χορεύτριας. Η μουσική προσφέρει στην χορεύτρια συναισθηματική και σωματική ενέργεια. Για την Duncan η μουσική είναι τροφή για την ψυχή και όχι ένα μέσο για να δημιουργήσει χορούς.
Οι συνθέτες που προτιμά είναι: Chopin, Schuman, Mendelssohn και Beethoven. Στις παραστάσεις της την συνοδεύει ένα πιάνο.
Το 1904 θα επισκεφτεί την Αγ. Πετρούπολη και θα επιστρέψει το 1905 – 1907 – 1909, και εμπνεύσει τον Diaghilev και τον Fokine.
DUNCAN ΣΤΗΝ ΡΩΣΙΑ
Την άνοιξη του 1921 ο Aνατόλι Λουνατσάρσκι, ο Σοβιετικός Κομισάριος (υπουργός) Παιδείας προσκαλεί την Isadora Duncan να ιδρύσει μια σχολή χορού για τα παιδιά. (Tο 1922 η Isadora Duncan θα παντρευτεί τον ποιητή Sergei Yessesin και θα ζήσουν στη Ρωσία). H Julia Mickenberg, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Austin στο Texas, στο βιβλίο της “American Girls in Red Russia: Chasing the Soviet Dream” (2017), περιγράφει και αναλύει πώς η Duncan είναι η προσωποποίηση της Επανάστασης.
Η Duncan έχοντας αρρωστήσει από την αστική εμπορική τέχνη και από το «μοντέρνο θέατρο το οποίο θυμίζει περισσότερο οίκο ανοχής παρά ένα ναό τέχνης», θέλει να χορέψει για τον λαό, γι’ αυτούς που έχουν ανάγκη την Τέχνη της και δεν είχαν τα χρήματα για να έρθουν να την δουν. Επίσης θέλει να χορεύει για αυτούς τους ανθρώπους χωρίς χρηματικό αντάλλαγμα και για το γεγονός ότι έχουν έρθει γιατί πραγματικά το θέλουν οι ίδιοι και όχι λόγω μιας έξυπνης διαφήμισης.
Με τα λόγια της Duncan «αν οι μπολσεβίκοι μου δώσουν την ευκαιρία, τότε θα έρθω να δουλέψω για το μέλλον της Ρωσικής Δημοκρατίας και για τα παιδιά της».
Το 20’ και το 30’, στη Ρωσία ακόμα κυριαρχεί το κλασικό μπαλλέτο, παρ’ όλους τους εκκεντρικούς νεωτερισμούς, όπως οι μηχανικοί χοροί του Nikolai Foregger – όπου οι μηχανικές κινήσεις των χορευτών προσομοιάζουν στις μηχανικές κινήσεις μηχανών.
Ο Σύγχρονος χορός συχνά αναφέρεται ως μία μορφή φεμινισμού, μία ‘Γυναικεία Πρωτοπορία’ στην αρχή του 20ου αιώνα. Στο μπαλλέτο οι χορογραφίες ήταν έργο των αντρών, που ερμήνευαν οι γυναίκες. Η ανατροπή στον σύγχρονο χορό είναι ότι κυριαρχούν οι γυναίκες χορογράφοι και χορεύτριες. Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο είναι ο αυτοσχεδιασμός που χαρακτηρίζει την χορογραφία και τα αέρινα κοστούμια – με αυτόν τον τρόπο αλλάζει την παρουσία της χορεύτριας από ένα αντικείμενο θέασης σε ένα δυνατό θέμα.
Η χορεύτρια του μέλλοντος, όπως προβλέπει η Duncan τo 1903, είναι ένα ελεύθερο πνεύμα, που θα κατοικεί στο σώμα της νέας γυναίκας. Πιο ένδοξη από όποια γυναίκα έχει υπάρξει, πιο όμορφη από όλες τις γυναίκες των περασμένων αιώνων, η μεγαλύτερη ευφυΐα στο πιο απελευθερωμένο σώμα. Ουσιαστικά η χορεύτρια του μέλλοντος, είναι η ίδια η Isadora Duncan, χορεύοντας τον δικό της εαυτό χωρίς αναστολές για το σώμα της ή τις σεξουαλικές της ορμές, χαρακτηρίστηκε ως η «θεά του ολοκληρωμένου ατόμου, που ενσωμάτωνε την υπόσχεση της νέας σοβιετικής γυναίκας. Το να μπορείς να κινηθείς με ένα επαναστατικό ήθος μπορεί να είναι απίστευτα απελευθερωτικό, λέει η Duncan.
Η Duncan είχε επηρεάσει την Ρωσία και πριν την επανάσταση. Η δουλειά της και η persona της εκπροσωπεί το ουτοπικό. Η διονυσιακή έκσταση ταιριάζει απόλυτα με τα ιδεώδη της αισθητικής της προπολεμικής Ρωσίας. Η Duncan χορεύει εκφράζοντας την προσωπικότητα της – την ψυχή της Ρωσίας.
Η Duncan, όπως την χαρακτηρίζουν οι σύγχρονοί της, είναι το σύμβολο της Νέας Τέχνης, της Νέας Λογοτεχνίας, μιας Νέας Πολιτικής, ενός νέου τρόπου ζωής.
Η χορογραφία της απλή, ένας συνδυασμός από περπάτημα, απλά πηδήματα, τρέξιμο σε συνδυασμό με μιμητικές κινήσεις, εκφράσεις προσώπου, και με το προσωπικό της χάρισμα – έχει αξιοσημείωτη ανταπόκριση στο κοινό της εποχής. Το σκηνικό της επίσης, απλό συνήθως μια μπλε κουρτίνα.
Συνήθως χορεύει μόνη της, solo, αλλά ποτέ μοναχική γιατί όπως λέει η ίδια, ότι εκφράζει το συλλογικό. Η Duncan αγκάλιασε την ελεύθερη έκφραση και πρωτοστατεί στην επανάσταση του χορού, δεν θεωρεί τον εαυτό της πολιτικοποιημένο αλλά επαναστάτρια.
«Έχω σταθερά χορέψει την Επανάσταση» και καλεί στα όπλα τους καταπιεσμένους. Η Duncan συνδέει την επανάσταση στο χορό με την έκφραση της ουσίας του απελευθερωμένου εαυτού.
Κατά τη διάρκεια της πρώτης επίσκεψής της στην Αγ. Πετρούπολη γίνεται μάρτυρας μιας νυκτερινής νεκρώσιμης πορείας για τα θύματα της σφαγής της Mατωμένης Κυριακής, τον Ιανουάριο του 1905, που πυροδότησε την αποτυχημένη επανάσταση του 1905.
12 χρόνια αργότερα, η Duncan, μιλώντας για την Επανάσταση θα πει: “…την νύκτα της Ρώσικης Επανάστασης χόρεψα με μια μανιώδη χαρά. Η καρδιά μου ξέσπαγε μέσα μου, σαν μια εκτόνωση όλων αυτών που είχαν υποφέρει βασανιστεί και πεθάνει για την Ανθρωπότητα…”. (Julia Mickenberg, ό.π.).
Παρουσίασε τον πρώτο επαναστατικό χορό στην μουσική του Tchaikovsky, “Marche Slave”, αναπαριστώντας την επαναστατική κίνηση του Ρώσικου Λαού από την καταπίεση. Δημιουργεί το Revolutionary, Dubanuska, Varshyvianka.
Στο ίδιο κεφάλαιο, για την Duncan, η Mickenberg, προσθέτει: Μερικούς μήνες αργότερα η Duncan, θα επευφημήσει την Επανάσταση ως την γένεση μιας μελλοντικής Διεθνούς κοινότητας αγάπης. Ένα νέο κόσμο, μια καινούργια Ανθρωπότητα, που η αδικία και η ανισότητα του παλιού κόσμου θα αντικατασταθεί με τις ίσες ευκαιρίες. Η Duncan στοχεύει να φέρει τον χορό της, μια υψηλή θρησκευτική τέχνη, στη νέα Μέκκα, όπου η χορεύτρια του Μέλλοντος θα εκπληρώσει τα ιδεώδη αυτού του νέου κόσμου. Στις περιοδείες της στην προεπαναστατική Ρωσία, ενσωμάτωσε το πνεύμα της εξέγερσης. Οι ιδέες της και η δουλειά της επηρεάστηκαν από την φιλοσοφία του Nietzsche, που τροφοδότησε και την ίδια την επανάσταση.
Για να συνοψίσουμε την επιρροή που είχε η Duncan, στην καλλιτεχνική και πνευματική Πρωτοπορία, η Mickenberg αναφέρει τα εξής:
Τα ιδεώδη της Duncan προσελκύουν αυτούς που ήταν εναντίον στις παλιές παραδόσεις και κριτήρια. Οι ελεύθερες κινήσεις ενός σώματος απελευθερωμένου από δεσμά – σε μία συνεχή ανάταση, αντιπροσωπεύει μια ευκαιρία να δημιουργήσει χειραφετημένα άτομα. Οι πρώτες παραστάσεις της, έδωσαν ένα γερό τράνταγμα στο κλασικό μπαλλέτο της αυτοκρατορικής Ρωσίας, όπως σχολίασε ο Diaghilev. O Fokine, θα προσθέσει ότι η Duncan ενσωματώνει την ιδέα ότι ο χορός είναι εκφραστικός, «ποίηση σε κίνηση». Ο Meyerhold συγκινημένος από τις Polonaise, δηλώνει ότι «η ψυχή μου έκλαψε με δίκαιο θυμό, σκεπτόμενος τους μάρτυρες αυτής της πένθιμης πομπής… αυτή η ψυχή ξυπνάει το πλούσιο κακομαθημένο και αριστοκρατικό κοινό και χειροκροτεί! Τι περίεργο…»
Το 1904 και 1905 θα συναντήσει την Anna Pavlova, Leon Baskt, Sergei Diaghilev και άλλες καλλιτεχνικές προσωπικότητες της εποχής. Το 1908 θα συναντήσει τον Stanislavsky, με τον οποίο συνδέθηκε βαθιά. Συχνά επισκέπτεται το θέατρο Τέχνης της Μόσχας.
Μετά από μία παράσταση, η Isadora πάει στον Stanislavsky και τον φιλάει στα χείλη, και την ρωτάει μετά με προβληματισμό, ο Stanislavsky, “τι θα απογίνει το παιδί; , ποιο παιδί; Λέει η Duncan, «Μα, το δικό μας παιδί…»
Η ένωση της Duncan με την Ρώσικη Πρωτοπορία έδωσε ζωή σε πολλά παιδιά. Πέρα από τις σχολές χορού που ιδρύει η ίδια, τα πνευματικά της παιδιά θα συνεχίσουν το έργο της, θα δημιουργήσουν το «Εφτάχορον» – ομάδα και σχολή χορού, μια συλλογικότητα στο πνεύμα της Duncan, από την νεαρή Stefanida Rudneva και άλλες συνομήλικές της.
Το 1934 οι Σοβιετικές αρχές κλείνουν το Εφτάχορον, λόγω του ότι δεν υπηρετούν τα ιδανικά του Σοβιετικού Ρεαλισμού. Όμως η επιρροή και η κληρονομιά της Duncan, είναι τόσο σημαντική και συνεχίζει να υπάρχει ως τις μέρες μας. Στην Αγ. Πετρούπολη υπάρχει μουσείο για την Isadora Duncan.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Λέον Τρότσκι (Ιούνιος 1938) Τέχνη και Πολιτική στην Εποχή Μας, Leon Trotsky Internet Archive, www.marxists.org
Bret Schneider (2011) Trotsky’s Theory of Art, The Platypus Review
Σάββας Στρούμπος, Τέχνη και Οκτωβριανή Επανάσταση, Νέα Προοπτική, 22 Απριλίου 2017
Lincoln Kirstein (1984), The Four Centuries of Ballet, Dover Publications inc, N.Y.
The History of Russian Ballet, www.britannica.com/topic/Mariinsky-Ballet
The Beginnings of Modern Art, www.mdc.edu/wolfson
Julia L. Mickenberg (2017) Dancing for the Masses, από το βιβλίο “American Girls in Red Russia: Chasing the Soviet Dream
