της Αλεξάνδρας Μάρκεβιτς1Η Αλεξάνδρα Μάρκεβιτς μέλος του Ενιαίου Κομμουνιστικού Κόμματος (ΟΚΠ), Πετρούπολη
Στις 8 Μαρτίου, η Ρωσία γιορτάζει την «Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας».
Αυτή είναι άλλη μια γιορτή στο ημερολόγιό μας, το νόημα της οποίας έχει διαστρεβλωθεί στο ακριβώς αντίθετο. Την ημέρα αυτή, εκατομμύρια Ρωσίδες δέχονται συγχαρητήρια και ευχές να παραμείνουν όμορφες, γλυκές και θηλυκές όπως πάντα. Υπάρχει κάτι κακό σε αυτό; Όμως, η αρχική σημασία της 8ης Μαρτίου είναι μια γιορτή της γυναίκας που αγωνίζεται για τα δικαιώματά της και όχι για το δικαίωμα να είναι όμορφη και υπάκουο αξεσουάρ για κάποιον πλούσιο ιδιοκτήτη, το δικαίωμα να είναι άνθρωπος.
Πρέπει να σημειωθεί ότι είναι σύνηθες στους ρωσικούς φιλελεύθερους κύκλους να μιλούν πολύ για τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι σοβιετικές γυναίκες, για παράδειγμα, η απαγόρευση των αμβλώσεων στη δεκαετία των 30-50, ή το διπλό βάρος, στην εργασία και στο σπίτι, το οποίο έπεσε σχεδόν εξ ολοκλήρου στους ώμους των γυναικών. Δεν γίνεται λόγος για τα οφέλη και τις ευκαιρίες που έδωσε η επανάσταση στους σοβιετικούς πολίτες. Ευκαιρίες που οι αδελφές τους στις καπιταλιστικές χώρες δεν είχαν για πολύ καιρό.
Είναι ειρωνία ότι προοδευτικοί στοχαστές στις ΗΠΑ και τη Δυτική Ευρώπη, από την άλλη πλευρά, πιστεύουν ότι μόνο σε μια σοσιαλιστική κοινωνία είναι δυνατή η πραγματική ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών. Για παράδειγμα, πέρυσι κυκλοφόρησε η ρωσική μετάφραση του βιβλίου της καθηγήτριας Κριστίν Γκόντσεϊ του Πανεπιστημίου της Πενσυλβάνια:«Γιατί οι γυναίκες έχουν καλύτερο σεξ υπό σοσιαλισμό. Επιχειρήματα για την Οικονομική Ανεξαρτησία». Ο καταφανώς διαφημιστικός τίτλος κρύβει ένα σοβαρό έργο λαϊκής επιστήμης, στο οποίο η συγγραφέας καταδεικνύει, πάνω απ’ όλα, τα οικονομικά πλεονεκτήματα του σοσιαλιστικού συστήματος για τις γυναίκες. Πρέπει να σημειωθεί ότι η Γκόντσεϊ, όπως και πολλοί δυτικοί διανοούμενοι, κρατά μια επικριτική στάση απέναντι στη Σοβιετική Ένωση. Ωστόσο, καταλήγει σε ένα ξεκάθαρο συμπέρασμα: «…ο ανεξέλεγκτος καπιταλισμός είναι κακός για τις γυναίκες και, αν δεχτούμε κάποιες σοσιαλιστικές ιδέες, οι γυναίκες θα ζήσουν καλύτερα. Εάν γίνει σωστά, ο σοσιαλισμός συνεπάγεται οικονομική ανεξαρτησία, ευνοϊκές συνθήκες εργασίας και αρμονική κατανομή δυνάμεων μεταξύ εργασίας και οικογένειας». Ας δούμε τι έδωσε η Μεγάλη Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση στις σοβιετικές γυναίκες.
Πρώτον, οι γυναίκες είχαν το δικαίωμα να λαμβάνουν εκπαίδευση σε ισότιμη βάση με τους άνδρες.
Όλοι γνωρίζουμε από την ιστορία ότι για πολύ καιρό υπήρχε μόνο ένας τρόπος για τα κορίτσια που ήθελαν να αποκτήσουν τριτοβάθμια εκπαίδευση στη Ρωσική Αυτοκρατορία: μέσω ενός λευκού γάμου και σπουδών στο εξωτερικό. Στη Ρωσία, η γνώση ακόμα και των ανώτερων τάξεων ήταν στην καλύτερη περίπτωση αυτή μιας γκουβερνάντας ή μιας δασκάλας στο σπίτι. Κατά τη δεκαετία του 1860 και στις αρχές της δεκαετίας του 1870, καθώς και μετά την επανάσταση του 1905, έγιναν προσπάθειες να εγγραφούν γυναίκες ως εθελόντριες φοιτήτριες σε Ρωσικά ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Αλλά δεν δέχτηκαν όλα τα πανεπιστήμια τις γυναίκες ως ελεύθερες φοιτήτριες. Η πλήρης τριτοβάθμια εκπαίδευση στη Ρωσική Αυτοκρατορία παρέμεινε ουσιαστικά απρόσιτη ακόμη και σε μέλη των ανώτερων τάξεων. Το Ιατρικό Ινστιτούτο Γυναικών της Αγίας Πετρούπολης άνοιξε στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα. Το Ιατρικό Ινστιτούτο Γυναικών της Αγίας Πετρούπολης και το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Γυναικών, φυσικά, δεν μπόρεσαν να λύσουν αυτό το πρόβλημα για ολόκληρη τη χώρα (ούτε καν για την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας!). Ούτε και τα προηγούμενα Ανώτερα Μαθήματα Γυναικών, τα οποία υπήρχαν σε αρκετές πόλεις. Οι περισσότερες γυναίκες της εργατικής τάξης και των αγροτών δεν ήξεραν καν να διαβάζουν και να γράφουν. Σύμφωνα με την απογραφή του 1897, το 29,3% των ανδρών και μόνο το 13,1% των γυναικών ήταν εγγράμματοι. Αυτό που άνοιξε τις πόρτες των σχολείων και των πανεπιστημίων σε όλες τις γυναίκες και τους έδωσε την ευκαιρία να αποκτήσουν γνώσεις ήταν το Σοβιετικό καθεστώς.
Δεύτερον, οι γυναίκες είχαν την ευκαιρία να εργαστούν σε όλους τους τομείς και να καταλάβουν όλες τις θέσεις σε ισότιμη βάση με τους άνδρες, με μισθούς ανάλογους με τη συνεισφορά τους στην εργασία.
Γενικά, είναι διασκεδαστικό να ακούμε συντηρητικούς να υποστηρίζουν ότι «οι Μπολσεβίκοι οδήγησαν τις γυναίκες έξω από το σπίτι, στην εργασία, και οι άτυχες αναγκάστηκαν να εξουθενώνονται μεταξύ εργασίας και οικογένειας». Πρέπει να ρωτήσω, πώς αυτοί οι λάτρεις της αρχαιότητας φαντάζονται τη ζωή για τους περισσότερους υπηκόους της Ρωσικής Αυτοκρατορίας; Πράγματι, τα μέλη της αστικής τάξης και της λεγόμενης «μεσαίας τάξης» μπορούσαν οικονομικά να στηρίζονται στην πλήρη υποστήριξη ενός συζύγου ή πατέρα. Αλλά αυτή η τάξη δεν ήταν η πλειοψηφία στη Ρωσία!
Οι σύζυγοι και οι κόρες των εργατών εργάζονταν πολλές ώρες και σκληρά ως εργάτριες εργοστασίων, μοδίστρες, υπηρέτριες σε πλούσια σπίτια. Τα πιο μορφωμένα κορίτσια έγιναν γκουβερνάντες, δασκάλες, στενογράφοι, μαίες και νοσοκόμες. Και αν θυμάστε ότι το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της Ρωσικής Αυτοκρατορίας ήταν αγρότες, η εικόνα είναι αρκετά θλιβερή. Οι γυναίκες δούλευαν τόσο σκληρά όσο οι άνδρες στα χωράφια, στον λαχανόκηπο, και φρόντιζαν τα ζώα. Η καταπιεσμένη τάξη δεν είχε ποτέ την επιλογή «εργασίας ή μη εργασίας». Στην Tσαρική Ρωσία, ωστόσο, οι επιλογές εργασίας των γυναικών περιορίστηκαν σε έναν μικρό κατάλογο χαμηλόμισθων θέσεων εργασίας. Ακόμη και σε περιοχές όπου οι γυναίκες εργάζονταν επί ίσοις όροις με τους άνδρες, οι αποδοχές τους ήταν σημαντικά χαμηλότερες. Ήταν η επανάσταση που επέτρεψε στις γυναίκες να εφαρμόσουν τα ταλέντα τους σε όλους τους τομείς και να λάβουν έναν αξιοπρεπή μισθό γι’ αυτό.
Όσον αφορά το πρόβλημα της διπλής απασχόλησης των γυναικών -στην εργασία και στο σπίτι- δεν μπορούμε να πούμε ότι το Κομμουνιστικό Κόμμα αγνόησε αυτό το ζήτημα. Για παράδειγμα, ο Λένιν έγραφε: «Όλοι γνωρίζετε ότι ακόμα και με πλήρη ισότητα δικαιωμάτων εξακολουθεί να υπάρχει αυτή η καταθλιπτική κατάσταση των γυναικών, γιατί ολόκληρο το νοικοκυριό πέφτει πάνω της. Αυτό το νοικοκυριό παραμένει ως επί το πλείστον η πιο αντιπαραγωγική, η πιο άγρια και η πιο επίμοχθη δουλιά που κάνει μια γυναίκα» (Λόγος με τίτλο “Σχετικά με τα καθήκοντα του γυναικείου εργατικού κινήματος στη Σοβιετική Δημοκρατία” στην IV εξωκομματική Συνδιάσκεψη των Εργατριών Μόσχας στις 23 Σεπτεμβρίου 1919). Ποια λύση πρότειναν οι Μπολσεβίκοι για την κατάσταση αυτή; Ας αναφερθούμε ξανά στο σύντροφο Λένιν: «Η πραγματική χειραφέτηση των γυναικών, ο πραγματικός κομμουνισμός θα ξεκινήσει μόνο όπου και όταν ξεκινήσει ένας μαζικός αγώνας (με επικεφαλής το προλεταριάτο που ελέγχει την κρατική εξουσία) ενάντια σε αυτό το μικρό νοικοκυριό, ή μάλλον τη μαζική αναδιοργάνωσή του σε μια μεγάλη σοσιαλιστική οικονομία. (…) Δημόσιες καντίνες, βρεφονηπιακοί σταθμοί, νηπιαγωγεία – εδώ είναι τα παραδείγματα αυτών των βλαστών, εδώ είναι εκείνα τα απλά, καθημερινά μέσα, που δεν υποδηλώνουν τίποτα πομπώδες, μεγαλοπρεπές ή επίσημο, τα οποία στην πράξη είναι σε θέση να απελευθερώσουν τις γυναίκες, στην πράξη είναι σε θέση να μειώσουν και να καταστρέψουν την ανισότητά τους με τους άνδρες…» (από το φυλλάδιο «Η Μεγάλη Υπόθεση»). Δυστυχώς, οι Μπολσεβίκοι δεν κατάφεραν να εξαλείψουν πλήρως τη διπλή καταπίεση των γυναικών. Ωστόσο, το σύστημα της προσχολικής εκπαίδευσης, για παράδειγμα, εξακολουθεί να υπάρχει, επιτρέποντας σε εκατομμύρια εργαζόμενες γυναίκες να μπορούν να πάνε στην εργασία.
Τρίτον, οι γυναίκες με μικρά παιδιά απέκτησαν αυτό που είναι γνωστό ως «άδεια μητρότητας», με άλλα λόγια, άδεια μητρότητας μετ’ αποδοχών.
Δυστυχώς, στο σημερινό καπιταλιστικό περιβάλλον, η ύπαρξη αυτού του φαινομένου έχει γίνει αιτία για διακρίσεις σε βάρος των γυναικών αναφορικά με την πρόσληψή τους σε θέσεις εργασίας. Αλλά αυτό λέει περισσότερα για το καπιταλιστικό σύστημα παρά για την άδεια μητρότητας. Για τις περισσότερες εργαζόμενες γυναίκες, η άδεια μητρότητας και η διατήρηση μιας θέσης εργασίας είναι θέμα επιβίωσης, και το πρόβλημα στην προκειμένη περίπτωση δεν είναι το δικαίωμα στην άδεια μητρότητας, αλλά η οκνηρία και η απληστία των εργοδοτών.
Τέταρτον, οι γυναίκες απέκτησαν το δικαίωμα να συμμετέχουν στην κυβέρνηση.
Δεν πρόκειται μόνο για το δικαίωμα ψήφου, το οποίο η αμερικανική και η συντριπτική πλειοψηφία των ευρωπαίων ψηφοφόρων προσπαθούσαν σκληρά και αιματηρά να επιτύχουν εδώ και πολύ καιρό (για παράδειγμα, το τελευταίο καντόνι στην Ελβετία παραχώρησε στις γυναίκες το δικαίωμα ψήφου μόλις το 1991). Οι σοβιετικές γυναίκες είχαν επίσης το δικαίωμα να εκλέγονται σε διάφορα εκλογικά σώματα και να εργάζονται για την κυβέρνηση σε μόνιμη βάση. Επιπλέον, οι γυναίκες ενθαρρύνθηκαν να συμμετάσχουν στην κυβέρνηση, μερικές φορές χρησιμοποιώντας το είδος των ποσοστώσεων που μισούσαν οι συντηρητικοί. Για παράδειγμα, εδώ είναι αυτό που έγραψε ο Λένιν σε ένα σημείωμα προς τον Στάλιν για την αναδιοργάνωση του κρατικού ελέγχου: “Εισάγουμε δια νόμου τη συστηματική συμμετοχή του προλεταριακού πληθυσμού με την υποχρεωτική συμμετοχή έως και των 2/3 των γυναικών”.
Και το τελευταίο, ίσως, όφελος που έχουν λάβει οι γυναίκες μετά την επανάσταση, στο οποίο θα ήθελα να σταθώ είναι το δικαίωμα στην άμβλωση.
Μιλώντας για την απαγόρευση των αμβλώσεων υπό τον Στάλιν, οι φιλελεύθεροι ξεχνούν ότι η Σοβιετική Ρωσία ήταν η πρώτη χώρα στην παγκόσμια ιστορία που νομιμοποίησε τις αμβλώσεις. Επιπλέον, αγνοούν το γεγονός ότι, μετά από 19 χρόνια απαγόρευσης, οι αμβλώσεις έγιναν και πάλι νόμιμες στην ΕΣΣΔ το 1955. Εν τω μεταξύ, σε ορισμένες χώρες της “δημοκρατικής Δύσης” εκείνη την εποχή, η άμβλωση απαγορεύτηκε. Για παράδειγμα, η Γαλλία νομιμοποίησε την άμβλωση το 1975, οι ΗΠΑ το 1973, το Βέλγιο το 1990 και η Ιρλανδία το 2018.
Σε ορισμένες χώρες, το δικαίωμα στην άμβλωση εξακολουθεί να είναι είτε περιορισμένο, όπως στη Γερμανία, είτε ανύπαρκτο. Ένα αξιοσημείωτο παράδειγμα είναι η Πολωνία, όπου το 2020, υπό την πίεση της Καθολικής Εκκλησίας, η κυβέρνηση κατήργησε έναν από τους τελευταίους νομικούς λόγους για άμβλωση. Τώρα, στην πραγματικότητα, ο μόνος λόγος για άμβλωση είναι ο άμεσος κίνδυνος για τη ζωή της μητέρας. Η απόφαση της κυβέρνησης πυροδότησε έντονες διαμαρτυρίες από Πολωνούς. Ευτυχώς, οι Ρωσίδες έχουν τώρα το δικαίωμα να τερματίσουν μια εγκυμοσύνη, και γι’ αυτό πρέπει οπωσδήποτε να ευχαριστήσουμε την επανάσταση.
Αυτά είναι μόνο μερικά από τα πλεονεκτήματα που κέρδισαν οι Σοβιετικές γυναίκες μετά την επανάσταση. Ο Λένιν σωστά παρατήρησε: «Η μπολσεβίκικη, σοβιετική επανάσταση κλαδεύει τις ρίζες της γυναικείας καταπίεσης και ανισότητας τόσο βαθιά όσο κανένα κόμμα ή επανάσταση στον κόσμο δεν τόλμησε να τις κλαδέψει». Και αυτό είναι αλήθεια.
Ευτυχισμένη Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας!
Υποσημειώσεις
