της Ελεάνας Γεωργούλη*
Ζούμε μια πρωτόγνωρη κατάσταση για ολόκληρη την ανθρωπότητα. Η πανδημία του Covid19 μας έφερε αντιμέτωπους με μια σαρωτική αλλαγή. Ήμασταν εξοικειωμένοι με τις περιοδικές κρίσεις του καπιταλισμού, με μικρόκυκλους και μακρόκυκλους οικονομικών υφέσεων. Με πανδημία όμως ο σύγχρονος κόσμος δεν είχε ξαναβρεθεί αντιμέτωπος σε μια τέτοια πρωτόγνωρη έκταση. Ο συνδυασμός της επερχόμενης ύφεσης με τα απότοκα της πανδημίας δημιουργούν ένα ισχυρό κοκτέιλ. Οι μειώσεις μισθών, η τηλεργασία, το monitoring, που κυριάρχησαν αυτό το διάστημα, είναι στοιχεία προς εξερεύνηση και από την πλευρά των εργαζομένων και φυσικά των εργοδοτών, με διαφορετικά κίνητρα φυσικά από τους μεν και τους δε. Ο εργατικός κόσμος ήδη πλήττεται βαριά. Οι αριθμοί στην Παγκόσμια Έκθεση Ανεργίας είναι σε εκτόξευση. Είμαστε μπροστά από μια Νέα Εποχή.
Μα ας ταξιδέψουμε όμως για λίγο πίσω στο χρόνο και στο 2008: Το 2008 ήταν η τελευταία μου χρονιά στα θρανία του Θεάτρου Τέχνης. Επιτέλους ενηλικιωνόμουν καλλιτεχνικά. Στα μάτια των 21 μου χρόνων η ζωή στο θέατρο ήταν μια ρομαντική περιπέτεια. Το 2008 ήταν και η χρονιά που κατέρρευσε η Lehman Brothers. Μια νέα καπιταλιστική κρίση πυροδοτήθηκε. To κύμα της ύφεσης τύλιξε την Ευρώπη και θέρισε την Ελλάδα. Στρατιές ανέργων, τρόικα, γενικές απεργίες. Η ρομαντική μου περιπέτεια και τα μετεφηβικά όνειρα ποδοπατήθηκαν. Στοιχηθήκαμε οι ηθοποιοί και συνολικά οι εργάτες τέχνης στη στρατιά του δικού μας πρεκαριάτου. Με τα πτυχία και τα μεταπτυχιακά μας κρεμασμένα στον τοίχο. Με δεξιότητες, καλλιέργεια, μετεκπαιδεύσεις και αμέτρητες εργατοώρες στην πλάτη, να δουλεύουμε σε καθεστώς υπέρ-ελαστικής εργασίας. Δεύτερες και τρίτες δουλειές, ισχνά μεροκάματα, ποσοστά, απλήρωτες πρόβες συχνά και απλήρωτες παραστάσεις. Να στραγγαλίζεις την υπεραξία σου και να βγαίνεις οριακά.
Περάσαν από τότε 12 χρόνια. Τα τελευταία δύο (και εκφράζω εδώ μια προσωπική ματιά και όχι κάποιο χαρτογραφημένο δεδομένο) έδειχνε πως το θέατρο στην Ελλάδα είχε αρχίσει να ανεβαίνει. Επανήλθε ο θεσμός των επιχορηγήσεων από την Κυβέρνηση του Σύριζα που προσέφερε μια ανάσα. Το φως όμως ήρθε από τη μετακίνηση του κόσμου. Στη συνείδηση πολλών ανθρώπων το θέατρο τα τελευταία χρόνια έγινε θεσμός, συνδυάστηκε με το “κάνω ένα δώρο στον εαυτό μου”. Παραστάσεις του ελεύθερου θεάτρου (ελεύθερου εννοώ μη κρατικών φορέων ή χρηματοδοτούμενου από ινστιτούτα) πήγαν εξαιρετικά καλά εξαιτίας της αγκαλιάς του κοινού. Άρχισε να γεννιέται η αίσθηση πως με υπομονή και σκληρή δουλειά μπορούν όμορφα πράγματα να συμβούν. Και εδώ πέφτει το μαύρο στην οθόνη.
Δεν υπάρχει χαραμάδα στο σύστημα. Γνωρίζουμε πως η μηχανή κάθε 10 χρόνια βραχυκυκλώνει. Το ψεύτικο χρήμα σπρώχνει τα πράγματα στα άκρα. Είναι βαθειά άλυτο. Περιμέναμε να δούμε τη μορφή θα έπαιρνε αυτή τη φορά το αδιέξοδο. Σε αυτό το τοπίο ήρθε ο Covid. Σε κοινωνίες κορεσμένες από τα δεινά του νεοφιλελευθερισμού, με μηδενικό προνοιακό υπόβαθρο, χωρίς κράτος δικαίου, δίχως σύστημα υγείας, παιδείας, πολιτισμού, έρχεται η Πανδημία. Και μια πανδημία που ζωντανεύει το χειρότερο δαρβινικό εφιάλτη: εξολοθρεύει τις αδύναμες “παραγωγικά” ομάδες. Φυσικά και ο ιός δεν έχει ταξικό κριτήριο. Οι επιπτώσεις του όμως έχουν. Αυτή τη στιγμή μαστιζόμαστε από τις συνέπειες οι ταξικά αδύναμοι.
Τι έγινε στο θέατρο; Παραστάσεις που ετοιμάζονταν επί σειρά μηνών (κάποιες και ετών) κατέβηκαν πριν καν αρχίσουν. Πρότζεκτ που σχεδιάζονταν πάγωσαν. Οι καλλιτεχνικές σχολές έκλεισαν. Το μέλλον αποκαρδιωτικό: δεν δείχνει να ανοίγουν τα θέατρα πριν τον Φλεβάρη του 2021. ΕΝΑΣ ΧΡΟΝΟΣ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ. Ένα ομιχλώδες και αξεδιάλυτο τοπίο από εκεί και μετά. Για έναν κλάδο που στην πλειοψηφία του, ακόμη και σε συνθήκες ομαλότητας τα βγάζει δύσκολα πέρα. Από τους κυβερνώντες είδαμε το σκληρό πρόσωπο της ανεπάρκειας και της αλαζονείας. Ανεπάρκεια στον τομέας της διαχείρισης μιας τέτοιας κρίσης. Ανεπάρκεια και αδιαφορία στη διαχείριση των εργασιακών ζητημάτων. Εμμένουν αλαζονικά στο να αυτοθαυμάζονται για τη “χαμηλή καμπύλη” τους, χωρίς καμία τακτική στο οτιδήποτε άλλο, δίχως να προετοιμάζονται για το 2ο κύμα το φθινόπωρο. Αναλήθειες, στρεβλή πληροφόρηση και χειραγώγηση.
Το τοπίο βρίθει εγκατάλειψης… Μα για να γίνω πιο σαφής:Στην περίπτωση των εργατών Τέχνης, η Κυβέρνηση θεώρησε πως με την εφάπαξ αποζημίωση μιας μειοψηφίας εργαζομένων στις Τέχνες για το διάστημα Μαρτίου/Μαΐου 2020 θα ξεμπέρδευε. Έτσι απλά, χωρίς ΚΑΜΙΑ εξαγγελία για την αντιμετώπιση της δομικής κρίσης που θα αντιμετωπίσει ο χώρος, τόσο τη θερινή σεζόν όσο και την φθινοπωρινή/χειμερινή του 2020. Χωρίς να έχουν χαρτογραφηθεί εμπεριστατωμένα οι ανάγκες του πολιτισμού από εδώ και στο εξής, χωρίς προγραμματισμό για την επάνοδο στην εργασία μας. Η κυβέρνηση λοιπόν ανακοίνωσε μια σειρά μέτρων οριζόντιου χαρακτήρα, που βέβαια για να υλοποιηθούν προϋποθέτουν καθεστώς σύμβασης διαρκείας, συνθήκη εξαιρετικά σπάνια στους καλλιτεχνικούς κλάδους. Το δε εφάπαξ επίδομα δεν το δικαιούνταν παρά μια ισχνή μειοψηφία εξαιτίας ακριβώς της παραπάνω ιδιαιτερότητας. Ναι το τοπίο βρίθει εγκατάλειψη και βαθειά απαξίωση και υποτίμηση σε έναν κλάδο που μέσα στην αντίξοη αυτή συνθήκη μας συντρόφευε. Τι θα έκανε η ανθρωπότητα σ’ αυτήν την αποκαρδιωτική συγκυρία χωρίς ταινίες και σειρές, χωρίς μουσικές, χωρίς βιβλία, εικόνες, χωρίς ποίηση; Χωρίς το ηθικό μπουστάρισμα και τις νησίδες αναψυχής που χαρίζει η τέχνη;
Και πώς θα επανεκκινήσει μετά από όλο αυτό, άραγε το θέατρο; Πώς θα είναι το θέατρο όταν ξαναέρθει; Το θέατρο είναι η διαπραγμάτευση της ελευθερίας μέσα από μια σειρά δημιουργικών περιορισμών. Αν οι περιορισμοί δεν είναι δημιουργικοί, τότε και το θέατρο δεν είναι ελεύθερο. Η Νέα Τάξη Πραγμάτων θέλει τους ηθοποιούς να τηρούν ένα πρωτόκολλο οδηγιών τόσο αυστηρών που καταντούν να στεγνώνουν την όποια υποψία ομορφιάς και χαράς ενέχει η θεατρική δημιουργία. Αν δεν πέσεις στο πάτωμα να κυλιστείς, αν δεν ιδρώσεις πλάι στο κορμί του συναδέλφου σου, αν δεν παλέψεις μαζί του, αν δεν αγκαλιαστείς, αν δεν δώσεις τα χέρια, τότε πώς; Θα είμαστε όρθιοι, επιτόπιοι και απομακρυσμένοι; Μα αυτό τότε δημιουργεί μια αισθητική φόρμα αληθινά δυστοπική και ματαιωτική. Μια φόρμα που θα κινδυνέψει να γίνει κανόνας. Πώς να καταργηθεί η ανάγκη της εγγύτητας, της διάδρασης, του συνασπισμού; Πώς να καταργηθεί το ΜΑΖΙ; Δεν γίνεται να μην είμαστε ΜΑΖΙ στο θέατρο, δεν γίνεται να μην είμαστε ένα σώμα. Όχι δεν γίνεται χωρίς επαφή με τον συνάδελφο, χωρίς εγγύτητα με τον θεατή.
Το ΘΕΑΤΡΟ γεννήθηκε την περίοδο της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Το Θέατρο γεννήθηκε από τις λατρευτικές Διονυσιακές Εορτές. Ο Διόνυσος ήταν θεός αναρχικός, ασυμμόρφωτος. Ο θεός της έκστασης και της ανυπακοής.
Το ΘΕΑΜΑ εν αντιθέσει κυριάρχησε με το σβήσιμο της Δημοκρατίας. Κυριάρχησε το Μεσαίωνα στους ιπποδρόμους και στις παλαίστρες. Το θέαμα ήταν υπάκουο. Βασίζονταν στη τέρψη του πλήθους άκριτα, συχνά ανθρωποφαγικά και δίχως ηθικά ερείσματα.
Το θέαμα βλάστησε σε όλες τις ιστορικές περιόδους. Το θέατρο, όχι. Γιατί το Θέατρο είναι γέννημα της Δημοκρατίας. Θεάματα λοιπόν θα υπάρχουν και μετά τον Covid. Θεάματα θα συνεχίσουν να υπάρχουν και σε καθεστώτα επιτήρησης και αστυνόμευσης. Όμως το θέατρο χρειάζεται τη Δημοκρατία. Όχι με την εκμαυλισμένη έννοια της αστικής δημοκρατίας άλλα με την ουσιαστική ετυμολογία της ίδιας της λέξης: “Ο ΔΗΜΟΣ, ΚΡΑΤΕΙ”. Και ο ΔΗΜΟΣ προσπαθεί να ΚΡΑΤΗΣΕΙ: τη στιγμή αυτή συμβαίνουν πρωτόγνωρες ζυμώσεις για τα δεδομένα του πολιτισμού. Γίνεται μια απόπειρα οι διαφορετικοί κλάδοι να συνομιλήσουν και να διεκδικήσουν από κοινού. Τα σωματεία απευθύνουν κοινά καλέσματα, δημιουργούνται οριζόντιες πρωτοβουλίες. Το Υπουργείο αδιαφορεί απολύτως, αλλά αυτό καθόλου δεν μειώνει την αξία του ΜΑΖΙ που βιώνει αυτή την περίοδο ο χώρος του πολιτισμού. Ας κρατηθούμε στο ΜΑΖΙ και στη Διονυσιακή φλόγα της ανυπακοής. Όπως και να ‘χει, το θέατρο θα συνεχιστεί. Ίσως διαφορετικά πια. Ίσως χρειαστεί να βγούμε στους δρόμους και στις πλατείες, όπως το Living Theatre μες το ‘60. Μα θα συνεχιστεί…
*ηθοποιός / σκηνοθέτρια
