Γασσάν Καναφάνι: Η Παλαιστινιακή Φωνή της Οικουμένης

του Σάββα Μιχαήλ

Η ελευθερία μου: να είμαι αυτό που δεν θέλουνε να είμαι

Μαχμούντ Νταρουίς

[ Το βράδυ της Δευτέρας 6 Οκτωβρίου 2025, στην ασφυκτικά γεμάτη αίθουσα της γκαλερί Λόφος Art Project, στην Κυψέλη, παρουσιάστηκε το βιβλίο του διανοούμενου και μαχητή Παλαιστίνιου Ghassan Kanafani με τίτλο “Διηγήματα Από τη Γη των Πικραμένων Πορτοκαλιών”, από τις εκδόσεις ΣΑΛΤΟ (σειρά Κάλλιστος) με μετάφραση και πρόλογο του Παλαιστίνιου συγγραφέα  και δημοσιογράφου, Νασίμ Αλάτρας.

Ο Ghassan Kanafani ηγετικό στέλεχος του Λαϊκού Μετώπου για την απελευθέρωση της Παλαιστίνης γεννήθηκε στις 8 Απρίλη του 1936 και “έφυγε” από τη ζωή δολοφονημένος από την σιωνιστική μυστική υπηρεσία Μοσάντ στις 8 Ιούλη 1972 αφήνοντας ένα μεγάλο συγγραφικό έργο.

Την εκδήλωση συντόνιζε η Δρ Ιστορίας της Τέχνης Φαίη Τζανετουλάκου. Στο ξεκίνημα της βιβλιοπαρουσίασης ο ηθοποιός Τάσος Δήμας διάβασε με ιδιαίτερα εκφραστικό τρόπο το διήγημα του βιβλίου “Η Κουκουβάγια στο Μακρινό Δωμάτιο”, ακολούθησε η ομιλία του σ. Σάββα Μιχαήλ, στη συνέχεια μίλησε ο δημοσιογράφος Γιάννης Ανδρουλιδάκης, η ηθοποιός Σοφία Χιλλ διάβασε το διήγημα του βιβλίου “Ένα Φύλλο από τη Γάζα”, ακολούθησε η ομιλία της συγγραφέως Ελένης Φουρνάρου, και του μεταφραστή του βιβλίου Νασίμ Αλάτρας.

Στην αίθουσα ταυτόχρονα λειτουργεί από τις 18/9 έως τις 4/11/ 2025 καθηλωτική έκθεση ζωγραφικής με θέμα “Στην Γραμμή του Πυρός. Θαύματα ανάμεσα στα Ερείπια – Η Μπιενάλε της Γάζας, Ελληνικό Περίπτερο” και παρουσιάζει έργα καλλιτεχνών που ζουν και εργάζονται στη Γάζα εν μέσω της γενοκτονίας.

Εδώ παρουσιάζουμε το κείμενο της ομιλίας του Σάββα Μιχαήλ.

Τρισεύγενη Βαρελά – Γιαννατσή]

του Σάββα Μιχαήλ

1. Η γενοκτονία μπροστά στα μάτια όλης της ανθρωπότητας, η συνεχιζόμενη χρόνια τώρα μέχρι και σήμερα γενοκτονία του Παλαιστινιακού λαού στην Γάζα, την Δυτική Όχθη, σε όλη την κατεχόμενη Παλαιστίνη, δεν αφανίζει μόνον έναν λαό: η γενοκτονία ακρωτηριάζει και αφαιρεί το ανθρώπινο μέσα σε όλο το γένος των ανθρώπων.

Πώς θα ανακτηθεί το ακρωτηριασμένο ανθρώπινο; Αυτό είναι το οικουμενικό ερώτημα που βάζει σήμερα η Γάζα σε όλη την ανθρωπότητα.

Δεν αρκεί μια ανήμπορη έκφραση λύπης. Ακόμα χειρότερο όταν είναι ύβρις και φρικτή υποκρισία των ενόχων σιωνιστών και συνενόχων ιμπεριαλιστών σε Αμερική και Ευρώπη. Της περιβόητης “διεθνούς κοινότητας” αυτών που “σκοτώνουν τον άνθρωπο και πάνε στην κηδεία του”((Βλ. Το Κλεμμένο Πουκάμισο, στο Ghassan Kanafani, Διηγήματα Από την Γη των Πικραμένων Πορτοκαλιών, μετάφραση Νασίμ Αλάτρας, σειρά Κάλλιστος εκδόσεις ΣΑΛΤΟ 2025 σελ. 62)), όπως λέει ο δάσκαλος στο διήγημα Το Κλεμμένο Πουκάμισο του μεγάλου Παλαιστίνιου συγγραφέα κι επαναστάτη Γασσάν Καναφάνι. Ο ίδιος συγγραφέας, ήδη στο πρώιμο αλλά συγκλονιστικό διήγημά του τού 1956 με τον σημαδιακό τίτλο Ένα Φύλλο από την Γάζα, την ώρα της αλήθειας και τη στιγμή της απόφασης μπροστά στο ακρωτηριασμένο πόδι της μικρής Παλαιστίνιας Νάντια, μπροστά σε κάθε Νάντια, θα δώσει την απάντηση στο ερώτημα: “Όλα στην Γάζα εξεγέρθηκαν από λύπη για το ακρωτηριασμένο πόδι της Νάντια, μια λύπη που δεν περιοριζόταν στον θρήνο, ήταν η αντίσταση κι ακόμα παραπάνω, ήταν κάτι που έμοιαζε με την επανάκτηση του ακρωτηριασμένου ποδιού”.((Ένα Φύλλο από την Γάζα ό.π., σελ. 28))

Επανάκτηση της ακρωτηριασμένης Παλαιστίνης από το ποτάμι ως την θάλασσα. Κι επανάκτηση του ανθρώπινου από το ανθρώπινο γένος.

2. Σ’ αυτόν τον δρόμο της εξέγερσης, της αδάμαστης αντίστασης, μιας επανάστασης αδιάκοπης μέχρι την λευτεριά στην Παλαιστίνη, στη Μέση Ανατολή, σε όλο τον κόσμο, βάδισε ο Γασσάν Καναφάνι στη σύντομη ζωή του άχρι θανάτου. Μέχρι να τον δολοφονήσει η Μοσάντ το 1972 σε ηλικία 36 ετών μαζί με την 17χρονη ανιψιά του.

“Το ζήτημα του θανάτου”, θα μας θυμίσει ο Καναφάνι στο διήγημά του Ο θάνατος του κρεβατιού 12, “δεν είναι ποτέ ζήτημα του νεκρού, είναι ζήτημα των ζωντανών”.((Ο θάνατος του κρεβατιού 12, ό.π., σελ. 139)) Αυτό ισχύει και για τον μαρτυρικό θάνατο ενός επαναστάτη. Στην περίπτωση του Γασσάν Καναφάνι το ζήτημα μπροστά στους ζωντανούς είναι η ίδια η ζωή, μια ζωή που δεν είναι απλώς επιβίωση.

Η ζωή του Καναφάνι είναι αναπόσπαστη από την ζωή, την τραγωδία τής Καταστροφής, μιας Νάκμπα δίχως τέλος, του ξεριζωμού, της προσφυγιάς, αλλά και της αντίστασης του λαού τής Παλαιστίνης. Ενός ολόκληρου “κόσμου γεμάτου συσσωρευμένη αλλά ηρωική δυστυχία”, έχοντας πάντα “στα μάτια ακόμα την αχτίδα μιας απελπισμένης επιθυμίας”, όπως το παιδί στο διήγημα Κουλούρια στο δρόμο.((Κουλούρια στο δρόμο, ό.π., σελ. 77)) Την ακατανίκητη επιθυμία της επιστροφής των ξεριζωμένων στη Γη των Πικραμένων Πορτοκαλιών.((Γη των Πικραμένων Πορτοκαλιών, ό.π., σελ. 42-52 ))

3. Ο ξεριζωμός από την γενέθλια γη δεν εξαντλείται στη βίαιη καταπάτηση του δικαιώματος της εθνικής αυτοδιάθεσης ενός καταπιεσμένου λαού. Καταρχήν ισοδυναμεί, όπως ήδη είχε σημειώσει η Hannah Arendt, με την στέρηση όχι μόνο του δικαιώματος του πολίτη αλλά και του δικαιώματος στο δικαίωμα. Όπως γράφει κι ο Γασσάν Καναφάνι, στο συγκλονιστικό του διήγημα Πέρα απ’ τα σύνορα, ο ξεριζωμένος Παλαιστίνιος μπορεί να πει, γεμάτος πικρία: “ Ψηφοφόρος δεν είμαι, δεν είμαι καν πολίτης, οποιασδήποτε μορφής, ούτε κατάγομαι από καμιά χώρα που ενδιαφέρεται πού και πού για τα μαντάτα των υπηκόων της. Στερούμαι το δικαίωμα στην διαμαρτυρία, αλλά τί θα κερδίσεις από το δικαίωμα της κραυγής; Τίποτα.”((Πέρα απ’ τα σύνορα, Διηγήματα, ό.π., σελ. 180))

Ακόμα χειρότερα και βαθύτερα, το πρόβλημα δεν αφορά απλώς τα δικαιώματα αλλά την ίδια την ανθρώπινη ύπαρξη. Ο εξόριστος Παλαιστίνιος αναγνωρίζει και λέει με οργή στις κρατικές αρχές της εξορίας του, μαζί με τον Καναφάνι: “…μπορείτε να με μετατρέψετε, με μεγαλειώδη δύναμη, από άνθρωπο σε κατάσταση. Εγώ λοιπόν είναι μια κατάσταση… ποτέ ανώτερος από αυτήν, μα ίσως κατώτερος από αυτήν… Και επειδή είμαι μια κατάσταση, είμαστε μια κατάσταση, εξισωνόμαστε καταπληκτικά […]. Αφαιρέσατε από εκείνους, το εκατομμύριο, τα ιδιαίτερα προσωπικά τους χαρακτηριστικά..και δεν έχετε πια την ανάγκη να κατατάσσετε και να διακρίνετε, τώρα είστε μπροστά σε μία μόνο κατάσταση…”.((ό.π., σελ. 181 -182))

Με το ίδιο κράμα πικρίας και οργής, απευθύνεται και σε όσους βλέπουν τους ξεριζωμένους Παλαιστίνιους των προσφυγικών καταυλισμών σαν λυπηρό “θέαμα” και μένει η όποια αλληλεγγύη τους στα λόγια: “… κάθε επισκέπτης πρέπει να πάει στους καταυλισμούς, και πρέπει οι πρόσφυγες να σταθούν την σειρά και να βάφουν τις φάτσες τους με όση δυστυχία έχουν, περισσότερη από όση έχουν, περνά ο τουρίστας, τραβά τις φωτογραφίες και στενοχωριέται για λίγο… ύστερα πηγαίνει στη χώρα του και λέει: “Επισκεφτείτε τους καταυλισμούς των Παλαιστινίων πριν εξαφανιστούν ”.((ό.π., σελ. 182))

Ένας λαός υποβιβάζεται σε απρόσωπο είδος προς εξαφάνιση και κάθε ιδιαίτερο πρόσωπο, κάθε αναντικατάστατη, μοναδική ανθρώπινη ύπαρξη εξαερώνεται σε “κατάσταση”. Όπως, σήμερα, οι καθημερινές άχρωμες ειδήσεις στα δελτία ειδήσεων των τηλεοράσεων για τους νεκρούς στη Γάζα, για τα παιδιά που διαμελίζονται ή πεθαίνουν σκελετωμένα από την πείνα. Η αποπροσωποποίηση είναι απανθρωποποίηση και κάλυμμα του αφανισμού.

4. Ο κάθε νεκρός της γενοκτονίας και το κάθε παιδί έχει την δική του ιστορία, τα δικά του τραύματα, όνειρα, μνήμες, το δικό του πρόσωπο, την δική του μοναδική ύπαρξη. Κι ο Γασσάν Καναφάνι αντιστέκεται στην εξαφάνισή τους. Με την ζωή του. Με τον θάνατό του. Με την ψυχή, με την καρδιά και με το νου. Με τη σκέψη, με την πένα και με το όπλο της επανάστασης.

Η ευαίσθητη και στοχαστική γραφή του ωριμάζει με ταχύτατους ρυθμούς στα λίγα χρόνια της ζωής του. Εκείνο που κάνει ξεχωριστή τη λογοτεχνία του από την λεγόμενη “στρατευμένη λογοτεχνία” δεν είναι μόνον ότι αποφεύγει τις παγίδες του προπαγανδισμού. Είναι ότι συνδέει όχι απλώς την πολιτική με την λογοτεχνία αλλά το Ιστορικό με το Υπαρξιακό.

Μέσα στις θύελλες της Ιστορίας ζουν και πεθαίνουν ξεχωριστοί άνθρωποι κι όχι αφηρημένες φιγούρες, τυποποιημένα σχήματα προπαγανδιστικής αφίσας, ή στατιστικά στοιχεία.

Η στράτευση του Καναφάνι δεν είναι γραφειοκρατική πολιτικάντικη ρουτίνα αλλά όρος αυθεντικής ζωής. Δεν είναι “να ζεις μια ζωή άδεια” […] ένα “άτοπο παιχνίδι”,((Οι Πλάτες των Άλλων, στα Διηγήματα, ό.π. σελ. 46)) κουβαλώντας τάχα τα βάρη που βρίσκονται στις Πλάτες των Άλλων, όπως γράφει στο ομότιτλο διήγημα. Αντίθετα, είναι μια αγαπητική σχέση όπως στο τετράστιχο του Ομάρ αλ Χαγιάμ που υπογραμμίζει ο συγγραφέας στο διήγημα Κάτι που δεν Φεύγει:

Αχ , αγάπη, να μπορούσαμε εσύ και εγώ να τα βρούμε με τη μοίρα, να σπάσουμε το μονότονο τούτο του κόσμου σε μικρά, μικρά κομμάτια.Ύστερα να το χτίσουμε εκ νέου, όπως το λαχταρούν οι καρδιές μας.((Κάτι που δεν Φεύγει, στα Διηγήματα, ό.π., σελ. 58))

Το τετράστιχο φαίνεται γεμάτο αίσθημα, ταιριαστό στον μεγάλο ποιητή Ομάρ αλ Χαγιάμ. Όπως θα πει και η ηρωίδα του διηγήματος Λαϊλά, “Ο άνθρωπος που αισθάνεται περισσότερο απ’ όσο πρέπει, είναι καλύτερος από έναν άνθρωπο που δεν αισθάνεται καθόλου”.((ό.π., σελ. 56))

Στην περίπτωση του συγγραφέα μας, η αναφορά στο ποίημα του Πέρση ποιητή, φιλόσοφου, μαθηματικού και αστρονόμου δεν υποκρύπτει κάποιο συναισθηματισμό χωρίς πολιτικές συνέπειες. Το λυρικό αίσθημα στην τέχνη του Καναφάνι δεν υποκαθιστά αλλά δυναμώνει τον στοχασμό, μαζί και την πολιτική διαύγεια.

5. Στο διήγημα Νεκρός στη Μοσούλη, γραμμένο το 1959, την επαύριο της μεγάλης αραβικής λαϊκής επανάστασης του 1958 στο Ιράκ που γκρέμισε την εγκαταστημένη από τον ιμπεριαλισμό χασεμιτική μοναρχία, ο Καναφάνι δείχνει τις προσδοκίες που γεννάει η επαναστατική αυτή τομή στις αραβικές μάζες, μαζί και στις γραμμές του παλαιστινιακού λαού. Συνάμα, ο συγγραφέας προειδοποιεί έγκαιρα για την διάψευση των προσδοκιών καθώς προσκρούουν στα πολιτικά όρια και τις άλυτες αντιφάσεις ανάμεσα στον παναραβισμό του Νασσερισμού και του Μπάαθ από την μια και την πολιτική των πιστών στο Κρεμλίνο Κομμουνιστικών Κομμάτων της Μέσης Ανατολής.

Διαφωτιστικές και στο σημείο αυτό είναι οι σημειώσεις του Νασίμ Αλάτρας που συνοδεύουν την ωραία μετάφρασή του των Διηγημάτων του Γασσάν Καναφάνι.

Η διορατικότητα του Καναφάνι στο διήγημα του 1959 Νεκρός στην Μοσούλη ή και η κριτική που βάζει στα χείλη ενός ανθρώπου του λαού για τις αραβικές πολιτικές ηγεσίες, για το πώς χάθηκε η Παλαιστίνη το 1948, στο διήγημα του 1957 Ένα φύλλο από την αλ Τίρα,((Βλ. στο Ένα φύλλο από την αλ Τίρα, στα Διηγήματα, σελ. 42)) ωριμάζει κι αναπτύσσεται με την ένταξή του στην παλαιστινιακή Αριστερά και το Λαϊκό Μέτωπο για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης του Ζωρζ Χαμπάς. Εξελίσσεται σε έναν πρωτοπόρο επαναστάτη μαρξιστή. Η διορατικότητα του ταλαντούχου νεαρού Παλαιστίνιου διανοούμενου μετατρέπεται σε πολιτική διαύγεια καθώς επεξεργάζεται μια επίκαιρη και σήμερα επαναστατική στρατηγική απελευθέρωσης. Αναλύει με την ιστορική υλιστική διαλεκτική τόσο τις αντιφάσεις ανάμεσα στον ιμπεριαλισμό, την εποικιστική αποικιοκρατία του σιωνισμού, τον εθνικά απαλλοτριωμένο λαό της Παλαιστίνης, τον ιμπεριαλιστικό ζυγό, τα αραβικά καθεστώτα και τους καταπιεσμένους λαούς στην αραβική Ανατολή συνολικά, όσο και τις κοινωνικές, ταξικές και πολιτικές αντιφάσεις μέσα και ανάμεσα στις αραβικές κοινωνίες και τα καθεστώτα τους.

Το βαρυσήμαντο δοκίμιό του Η Εξέγερση του 1936-39 στην Παλαιστίνη,((Ghassan Kanafani, The 1936-39 Revolt in Palestine, Tricontinental Society, London 1980, Committee for a Democratic Palestine, New York 1972)) μέρος ενός ανολοκλήρωτου ευρύτερου σχεδίου συγγραφής, με την μαρξιστική διαλεκτική μέθοδο, μιας Ιστορίας της Παλαιστίνης και της αραβικής Ανατολής που διακόπηκε βίαια από την δολοφονία του από την Μοσάντ, αποτελεί όχι μόνο έναν αναντικατάστατο οδηγό στην κατανόηση της κρίσιμης εκείνης επαναστατικής Γενικής Απεργίας και εξέγερσης, αλλά και μια μεγάλη συμβολή στην ανάπτυξη της θεωρίας του διεθνούς επαναστατικού Μαρξισμού.

Στα ώριμα μαχόμενα κείμενά του, ο Γασσάν Καναφάνι βλέπει το ίδιο το Παλαιστινιακό Ζήτημα, με όλη την ιδιαιτερότητά του, στα διεθνήτου πλαίσια, σαν στιγμή της παγκόσμιας επανάστασης για την ανατροπή του ιμπεριαλισμού, και σ’ αυτήν τη βάση επεξεργάζεται τη στρατηγική της Παλαιστινιακής επανάστασης.

Στο επαναστατικό πνεύμα, την διεθνή πράξη και το κάλεσμα του Τσε Γκεβάρα για “ένα, δύο περισσότερα Βιετνάμ”, “στο πλαίσιο της διεθνούς επανάστασης”, θα τονίσει ο Καναφάνι ότι, “οι Βιετναμέζοι επαναστάτες έχουν παλέψει κατά του ιμπεριαλισμού για δεκαετίες. Θα μεταφέρουν την επανάστασή τους σε άλλους τόπους, πρώτον, γιατί η επανάστασή τους είναι διαρκής, και δεύτερον, γιατί είναι διεθνιστές”.((Βλ. ό.π., σελ. 67))

Ακόμα και στις πιο δύσκολές της στιγμές, πέντε χρόνια μετά από την συντριπτική αραβική ήττα του “Πολέμου των Έξι Ημερών”, τον Ιούνιο του 1967, μόλις δύο χρόνια μετά τον “Μαύρο Σεπτέμβρη” του 1970 και τη μαζική σφαγή των Παλαιστινίων από τον στρατό του Ιορδανού μονάρχη, τον Φεβρουάριο του 1972, ο Καναφάνι αντιστέκεται στην ήττα και την ηττοπάθεια. Σε μια ιστορική συνέντευξη που δίνει στα γαλλικά Elements, ως αρχισυντάκτης της αλ Χαντάφ, της εφημερίδας του Λαϊκού Μετώπου για τηνΑπελευθέρωση της Παλαιστίνης, ο Γασσάν Καναφάνι θα δείξει την εναλλακτική προοπτική. Θα δώσει τα βασικά σημεία οργανωτικής ανασύνταξης και επαναστατικού στρατηγικού αναπροσανατολισμού του Παλαιστινιακού κινήματος.((Βλ. Ghassan Kanafani, Critique et relance au mouvement paléstinien, Elements No 8-9, Φεβρουάριος 1972, σσ. 79 – 89))

Πρώτα-πρώτα, θέτει ως μεθοδολογική αφετηρία το ιστορικό παγκόσμιο πλαίσιο: “Ούτε το σιωνιστικό κίνημα -ούτε το Ισραήλ- παρόλα αυτά, δεν μπορούν να αντιστοιχούν σε κάποιο περιορισμένο γεωγραφικά ζήτημα και ίσως, ένα από τα σοβαρότερα λάθη ήταν να βλέπεται από αυτή τη σκοπιά. Στην πραγματικότητα αντιστοιχούν στο στάδιο εξέλιξης του ιστορικού ιμπεριαλισμού”.

Από αυτή τη διεθνή ιστορική σκοπιά της φύσης της εποχής μας, ο Καναφάνι χαράζει τέσσερις στρατηγικούς άξονες. Τονίζει ότι “η παλαιστινιακή αντίσταση πρέπει να επανατοποθετηθεί στο γενικότερο πλαίσιο της αραβικής επαναστατικής διαλεκτικής”· να οικοδομηθούν επαναστατικές λαϊκές οργανώσεις και να συγκροτήσουν μέτωπο· να οργανωθεί η πρωτοπορία σε ένα επαναστατικό κόμμα με πρόγραμμα και αρχές στις βάσεις τού μαρξισμού -λενινισμού, συνδυάζοντας διαλεκτικά την θεωρία και την πράξη· να προετοιμαστεί έτσι ο ένοπλος αγώνας, ένας “παρατεταμένος επαναστατικός λαϊκός πόλεμος”, ενάντια στον σιωνισμό, τον ιμπεριαλισμό και την αραβική αντίδραση.

Αξίζει να σημειωθεί ότι διαχωρίζοντας τον αντισιωνισμό από τον αντισημιτισμό και επισημαίνοντας την όξυνση των πολιτικών και κοινωνικών ταξικών αντιφάσεων που πυροδοτεί μέσα στο ίδιο το σιωνιστικό κράτος η παλαιστινιακή αντίσταση, ο Γασσάν Καναφάνι ανοιχτά χαιρετίζει την θαρραλέα στάση των Εβραίων επαναστατών αντισιωνιστών στην τροτσκιστική οργάνωση Ματσπέν και στο αριστερό κόμμα Ρακάχ.

Λίγους μήνες μετά, οι σιωνιστικές μυστικές υπηρεσίες θα δολοφονήσουν τον Καναφάνι στην Βηρυτό, ανατινάζοντας το αυτοκίνητό του όπου βρισκόταν με την μικρή ανιψιά του. Μια γιγάντια λαοθάλασσα θα ακολουθήσει την κηδεία του, η μαζικότερη από τον θάνατο του Νάσερ. Οι καταπιεσμένοι αναγνώριζαν τον μεγάλο πρωτοπόρο οδηγητή της επανάστασής τους.

Το ίδιο και οι καταπιεστές. Ισχυρίστηκαν ότι ήταν αντίποινα για την ένοπλη επίθεση του Λαϊκού Μετώπου στο αεροδρόμιο της Λοντ. Η αλήθεια είναι άλλη. Ας θυμηθούμε τους στίχους της αξέχαστης Κατερίνας Γώγου:

Ξέρω πως ποτέ δεν σημαδεύουνε στα πόδια

Στο μυαλό είναι ο στόχος.

Το νου σου, ε;

6. Ο Γασσάν Καναφάνι ήταν και νους και καρδιά και πένα και όπλο του λαού της Παλαιστίνης. Μια αδιάσπαστη με όλες τις πολλαπλές δραστηριότητές του, μια ακέραιη προσωπικότητα επαναστάτη που πορεύεται και δημιουργεί εν Φαντασία και Λόγω.

Το παράδειγμά του είναι μια αδιάψευστη απόδειξη του ψεύδους του αλαζονικού ευρωκεντρισμού και του “οριενταλισμού”, της πολιτιστικής τάχα υπεροχής τής αποικιοκρατικής Δύσης. Η γραφή του Καναφάνι, συνθέτοντας την διαλεκτική του Ιστορικού και του Υπαρξιακού, του καθολικού, του μερικού και του ατομικού υψώνεται πάνω από σύνορα, μέσα από το τραύμα της προσφυγιάς και πέρα από τα σύνορα, γίνεται οικουμενική.

Δεν έχει να ζηλέψει από την όποια πρωτοπορία όπου γης ένα αριστούργημα όπως το διήγημα του Γασσάν Καναφάνι Το Κόκκινο και το Πράσινο, του 1962.((Το Κόκκινο και το Πράσινο στα Διηγήματα, ό.π., σσ. 185 – 191))

Μιλάει στην Οικουμένη η φωνή των ζωντανών,των νεκρών και των παιδιών της Παλαιστίνης. Και μεταμορφώνεται η ίδια στην παλαιστινιακή φωνή όλης της χειμαζόμενης Οικουμένης.

7. Στο διήγημα Έξι Αετοί και ένας Μικρός,((Έξι Αετοί και ένας Μικρός, στα Διηγήματα, ό.π., σελ. 113))η τετριμμένη μα οδυνηρή πραγματικότητα της καθημερινής ζωής των εκδιωγμένων από τη γη τους Παλαιστινίων ανατρέπεται μέσα από την πολλαπλότητα των αφηγήσεων από διαφορετικές σκοπιές, φέρνοντας παραδόξως στο νου τον γιαπωνέζικο Ρασομόν. Συγκρούονται, γίνονται ρευστά, ανατρέπονται τα διαχωριστικά όρια ανάμεσα σε συμβάντα και πεπρωμένα, σε αετούς των ουρανών και μουριές της γης, σε μια ακλόνητη πέτρα και την ίδια την χαμένη γενέθλια γη, στη ζωή αντίκρυ στο θάνατο, στα όνειρα και την πραγματικότητα. Το αναπάντεχο, όπως η χαμένη ελευθερία, έρχεται στην ημερήσια διάταξη του επαναστατικού αγώνα.

Στον μάρτυρα της επαναστατικής πράξης εν Φαντασία και Λόγω Γασσάν Καναφάνι ταιριάζουν τα λόγια του μεγάλου στοχαστή και ποιητή της αλ Ανταλούς, του Ιμπν Άραμπι:

Ο κόσμος είναι φαντασία

κι όμως η πραγματικότητα είναι Πραγματική.

Αν κάποιος το καταλάβει αυτό

κρατάει τα μυστικά του Δρόμου

Ό,τι φυτεύεις εδώ

Θα το θερίσεις εκεί.

27 Σεπτεμβρίου – 6 Οκτωβρίου 2025