Φρίντα Κάλο

του Άρη Μαραβά

Εισαγωγή

Η διάσημη Μεξικανή ζωγράφος Φρίντα Κάλο γεννήθηκε πριν από 117 χρόνια και πέθανε πριν από 70 χρόνια. Για την ακρίβεια, γεννήθηκε στις 6 Ιουλίου 1907 και απεβίωσε στις 13 Ιουλίου 1954. Σε τούτο το σημείωμα για τη ζωή και το έργο της, θέλουμε να ρίξουμε λίγο φως στην επαναστατική, καλλιτεχνική, μεξικανική και γυναικεία μορφή μιας από τις πιο φωτεινές γυναίκες στην ιστορία.

1. Γενέτειρα

Γενέτειρα πόλη της Μαγδαλένα Κάρμεν Φρίντα Κάλο Καλδερόν ήταν το Κογιοακάν, όπου γεννήθηκε στις 6 Ιουλίου 1907. Ήταν από οικογένεια μικτής φυλής: Από την Ισπανίδα και ιθαγενή Ματίλντε Καλδερόν και τον Εβραίο-Γερμανό Γκιγιέρμο Κάλο. Η Φρίντα θα χρησιμοποιούσε αργότερα αυτή τη σχέση ως εφαλτήριο όπως φαίνεται στο έργο της “Οικογενειακό Δέντρο” (1936), που δημιουργήθηκε ένα χρόνο μετά την ψήφιση των Νόμων της Νυρεμβέργης στη Ναζιστική Γερμανία, οι οποίοι ποινικοποίησαν την συναναστροφή της «Άρειας» φυλής με άλλες «κατώτερες».

2. Μεξικάνικη Επανάσταση

Είδε την επικύρωση του Νέου Συντάγματος του Μεξικού όταν ήταν δέκα ετών, ενώ η Μεξικάνικη Επανάσταση ήταν σε εξέλιξη όταν ήταν τριών ετών το 1910. Όταν οι Ζαπατίστας πολεμούσαν το 1915, η μητέρα της καλωσόρισε επαναστάτες στο σπίτι τους, παρέχοντάς τους φαγητό, καταφύγιο και ιατρική φροντίδα. Η Φρίντα ανέπτυξε έντονη αγάπη για την μεξικανική κληρονομιά της, ισχυρό αίσθημα αντιιμπεριαλισμού και λατινοαμερικανική ταυτότητα ως αποτέλεσμα αυτών των ιστορικών γεγονότων.

3. Σχολείο

Το 1922, η Φρίντα ήταν μία από τις μόλις 35 μαθήτριες από τις 2.000 που εγγράφηκαν σε προπαρασκευαστικό σχολείο. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, έγινε μέλος της λογοτεχνικής, πολιτικής και φιλοσοφικής αδελφότητας γνωστής ως “Los Cachuchas”. Τα υφασμάτινα καπέλα που φορούσαν ως μορφή αντίστασης στον αυστηρό ενδυματολογικό κώδικα του σχολείου ενέπνευσαν το όνομά της ομάδας.

4. Ασθένειες και Δεινά

Η Φρίντα ήταν καθηλωμένη στο κρεβάτι για εννέα μήνες μετά τη διάγνωση της πολιομυελίτιδας όταν ήταν έξι ετών. Ένα παρατσούκλι που της έδωσαν οι συμμαθητές της ήταν “Φρίντα ξύλινο πόδι”. Αυτό δεν ήταν το μόνο πρόβλημα με την υγεία της, όμως. Το 1925, έσπασε τη λεκάνη, την κλείδα, δύο πλευρά κι έσπασε τη σπονδυλική της στήλη σε τρία σημεία σε ένα ατύχημα με λεωφορείο. Απεικόνισε ζωντανά τις επιπτώσεις αυτής της καταστροφής, συμπεριλαμβανομένων των ακρωτηριασμών, του χρόνιου πόνου και των αποβολών, σε πολλά από τα έργα της, όπως το “Νοσοκομείο Henry Ford” (1932).

5. Ριβέρα

Η φωτογράφος και ακτιβίστρια Τίνα Μοντότι ¹Η Τίνα Μοντότι ήταν μια γοητευτική προσωπικότητα που ξεχείλιζε από δημιουργικότητα. Μια γυναίκα μπροστά από την εποχή της που αγωνίστηκε για τα δικαιώματα της εργατικής τάξης και έγινε μαχητική κομμουνίστρια. Έζησε μια συναρπαστική και τρικυμιώδη ζωή. έδωσε ένα πάρτι το 1927 όπου η Φρίντα γνώρισε τον Ντιέγκο Ριβέρα. Ο Ριβέρα τότε ήταν παντρεμένεος  με τη Λούπε Μαρίν, που ήταν ζωγράφος. Η Φρίντα ήθελε να πουλήσει μερικά από τα έργα της για να βοηθήσει οικονομικά  τους γονείς της, που αντιμετώπιζαν αυξανόμενους ιατρικούς λογαριασμούς. Για να δει τα έργα της, ο Ριβέρα την κάλεσε στο σπίτι του και εκείνη δέχτηκε. Ο Ντιέγκο παντρεύτηκε τη Φρίντα μετά το διαζύγιο του με τη Μαρίν δύο χρόνια αργότερα.

Η Φρίντα εξακολουθούσε να αγαπά και να θαυμάζει τον Ντιέγκο παρά τη δύσκολη φύση της σχέσης τους και την απιστία που την ταλαιπωρούσε, ειδικά την υπόθεση του Ντιέγκο με την αδελφή της, Κριστίνα. Απεικόνισε την αλληλεπίδραση μεταξύ της ίδιας και του Ριβέρα, που ήταν περισσότερο από απλώς ο σύζυγός της, στο “Ντιέγκο και Εγώ” (1931).

Το 1939, ο Ριβέρα υπέβαλε αίτηση για διάλυση του γάμου του με τη Φρίντα λόγω της εμπλοκής της με τον Μπολσεβίκο επαναστάτη Λέον Τρότσκι, τον οποίο ο Ριβέρα σεβόταν βαθιά. Η Φρίντα συνέχισε να γράφει στον Ριβέρα ακόμα και μετά τον χωρισμό τους: “Σε αγαπώ περισσότερο από τη δική μου ζωή και δεν ξέρω τι να κάνω χωρίς εσένα. Μέχρι την τελευταία μου πνοή, θα σε αγαπώ.”

6. Κληρονομιά

Δεκαετίες αργότερα, η κληρονομιά της Φρίντα άρχισε να αναγνωρίζεται λόγω των φεμινιστικών κινημάτων της δεκαετίας του 1970 και του 1980 και της επιρροής τους στους ακαδημαϊκούς κύκλους. Από την άλλη πλευρά, αυτό προκάλεσε την εμπορευματοποίηση της εικόνας της, οδηγώντας στη “Φρινταμανία” που αφαίρεσε σε μεγάλο βαθμό το πολιτικό πλαίσιο από πολλά αντικείμενα που έφεραν το πρόσωπό της.

7. Αντρέ Μπρετόν

Ο Αντρέ Μπρετόν γνώρισε τη Φρίντα από τον Ριβέρα. Μετά την προβολή του έργου της, ο Μπρετόν την παρότρυνε να συμμετάσχει σε μια έκθεση στο Παρίσι και την κατηγοριοποίησε ως σουρεαλίστρια. Σε μεταγενέστερη ημερομηνία, η Φρίντα θα έλεγε, “Δεν ήξερα ότι ήμουν σουρεαλίστρια μέχρι που ο Αντρέ Μπρετόν ήρθε στο Μεξικό και μου είπε ότι ήμουν.”

8. Παρίσι και Σουρεαλισμός

Δυστυχώς για τη Φρίντα, η έκθεση στο Παρίσι ήταν αποτυχία. Ενώ έμενε στο σπίτι του Μαρσέλ Ντυσάν, ενός από τους λίγους καλλιτέχνες που πίστευε ότι είχαν σταθερή αντίληψη της πραγματικότητας, απογοητεύτηκε από τον σουρεαλισμό. Γράφοντας, “Με κάνουν να αρρωσταίνω,” εξέφρασε τη δυσαρέσκειά της σε μια επιστολή. “Δεν μπορώ πλέον να ανεχτώ πόσο αηδιαστικοί και ‘διανοούμενοι’ είναι. Θα προτιμούσα απλώς να κάθομαι και να πουλάω τορτίγιες παρά να ασχολούμαι με οποιαδήποτε δραστηριότητα με αυτά τα ‘δημιουργικά’ ζώα στο Παρίσι. Θα κάθονται στα καφέ για ώρες, ζεσταίνοντας τις καρέκλες τους ενώ μιλούν ατελείωτα για την τέχνη, την επανάσταση, τον πολιτισμό, κ.λπ.”

9. Κομμουνιστική Διεθνής και Τρότσκι

Η Κομμουνιστική Διεθνής ιδρύθηκε το 1919, μετά τη Ρωσική Επανάσταση του 1917, που ξεκίνησε το πρώτο εργατικό κράτος στον κόσμο. Κομμουνιστικές ομάδες εμφανίστηκαν σε πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένου του Μεξικού. Μετά από μια επαναστατική ανατροφή, η Φρίντα εντάχθηκε στη Νεολαία της Κομμουνιστικής Ένωσης το 1927. Η πολιτική δίωξη και η γραφειοκρατικοποίηση του εργατικού κράτους ήταν χαρακτηριστικά της σταλινικής αντεπανάστασης, που συνέβη κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Παρόλο που ο Τρότσκι και άλλοι ηγέτες της Αριστερής Αντιπολίτευσης είχαν ήδη εξοριστεί (στα στρατόπεδα και τις φυλακές των Ουραλίων και της Σιβηρίας και ο Τρότσκι στην Τουρκία), συνέχισαν να αγωνίζονται εντός της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Η Φρίντα και ο Ριβέρα, στέλεχος του Κ.Κ. Μεξικού και ένθερμος υποστηρικτής του Τρότσκι, διέκοψαν τους δεσμούς με το Κομμουνιστικό Κόμμα σε συνδυασμό με την καταστολή της τέχνης και της πολιτικής από τον Στάλιν.

Ο Τρότσκι δεν κατάφερε να βρει καταφύγιο λόγω της άρνησης των «δημοκρατικών» κυβερνήσεων σε πολλές χώρες όταν έφυγε από την Τουρκία. Η Ευρώπη, οι ΗΠΑ, ο κόσμος, ήταν γι’ αυτόν “Πλανήτης χωρίς διαβατήριο”. Αλλά με τη βοήθεια του Ριβέρα θα βρει πολιτικό άσυλο στο φιλόξενο Μεξικό. Εκεί θα ζήσει τα τελευταία του χρόνια  μέχρι που ένας πράκτορας των μυστικών υπηρεσιών του Στάλιν τον δολοφόνησε το 1940. Το 1937, το “Αυτοπροσωπογραφία αφιερωμένη στον Λέον Τρότσκι” είναι ένα από τα έργα της Φρίντα που αφιέρωσε στον Τρότσκι.

10. Σταλινισμός

Η στροφή προς τον Σταλινισμό από την πλευρά της Φρίντα και του Ριβέρα ξεκίνησε το 1939. Για τη Φρίντα ίσως έπαιξε ρόλο το ότι, μετά τη δολοφονία του Τρότσκι, στις 20 Αυγούστου 1940, συνελήφθη και ανακρίθηκε με την υποψία συμμετοχής, εν μέρει λόγω της συνάντησής της με τον πράκτορα του Στάλιν, Ραμόν Μερκαντέρ, στο Παρίσι εκείνη τη χρονιά. Αθωώθηκε, όμως η υγεία της καλλιτέχνιδας επιδεινώθηκε. Με την πάροδο του χρόνου, επανεντάχθηκε στο Κομμουνιστικό Κόμμα και σταδιακά απομακρύνθηκε από τον Τροτσκισμό.

Παράγοντες που επηρέασαν την πολιτική της στροφή περιλάμβαναν την απεικόνιση του Στάλιν ως “θύμα” του ναζιστικού καθεστώτος, τις υποψηφιότητές του για το Νόμπελ Ειρήνης το 1945 και το 1948, την ιδεολογία του Σοσιαλιστικού Ρεαλισμού που εξυμνούσε τον Στάλιν, και την πολιτική καταστολή και την έλλειψη εμπειρίας των νέων ηγετών του Τροτσκισμού μετά τη δολοφονία του Τρότσκι. Αν και η Φρίντα ζωγράφισε το “Αυτοπροσωπογραφία με τον Στάλιν” ένα χρόνο πριν πεθάνει (1954), δείχνει ότι η πίστη της στον Στάλιν ήταν μακριά από το να είναι αδιαμφισβήτητη.

11. Τελευταία Εμφάνιση

Στις 2 Ιουλίου 1954, η Φρίντα εθεάθη για τελευταία φορά δημόσια, συνοδευόμενη από τον Ριβέρα σε αναπηρικό καροτσάκι, σε μια διαδήλωση στην Πλατεία Σάντο Ντομίνγκο κατά της CIA και του πραξικοπήματος που υποστηρίχθηκε από τις ΗΠΑ στη Γουατεμάλα. Μια πολύχρωμη νεκρή φύση με καρπούζια ήταν το τελευταίο της έργο τέχνης. Χάραξε τις λέξεις “Ζήτω η Ζωή” σε μια φέτα καρπούζι λίγες μέρες πριν πεθάνει. Στις 13 Ιουλίου 1954, η Φρίντα Κάλο – η καλλιτέχνιδα, σουρεαλίστρια, Μεξικανή, κομμουνίστρια, σύζυγος του Ριβέρα, ερωμένη του Τρότσκι, μέλος των “Λος Κατσούχας” και μεγάλη ζωγράφος είχε φύγει.