του Σάββα Μιχαήλ
[Στις 26 Δεκεμβρίου 2021 συμπληρώθηκαν 30 χρόνια από την επίσημη διάλυση της ΕΣΣΔ. Αποφασίσαμε μια ειδική έντυπη έκδοση της Επαναστατικής Μαρξιστικής Επιθεώρησης με κείμενα από το Διεθνές Συνέδριο που έγινε πρόσφατα στο Λένινγκραντ με ακριβώς αυτό το μέγα θέμα.
Η Νέα Προοπτική προδημοσιεύει σήμερα την ομιλία του Σάββα Μιχαήλ στο πρόσφατο Συνέδριο του Λένινγκραντ.]
Ομιλία στο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο Σοβιετική Ένωση: Μια εναλλακτική λύση του παρελθόντος ή ένα στρατηγικό σχέδιο για το μέλλον; Διοργάνωση: Εθνική Βιβλιοθήκη της Ρωσίας, Οίκος Πλεχάνοφ και Ένωση Μαρξιστικών Κοινωνικών Επιστημόνων, με την υποστήριξη του Ιδρύματος Ρόζα Λούξεμπουργκ,
12-13 Νοεμβρίου 2021, Λένινγκραντ.
1. Όταν η νεοσύστατη Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Ρωσίας είχε κατορθώσει να παραμείνει ζωντανή μόλις μία ημέρα πιο πολύ από τη βραχύβια Παρισινή Κομμούνα, ο Βλαντιμίρ Ίλιτς Λένιν γιόρτασε το γεγονός βγαίνοντας έξω, στη φύση, να χορέψει στο χιόνι.
Φαντάζει παράδοξο ένα τέτοιο ξέσπασμα χαράς από έναν μεγάλο επαναστάτη, που γενικότερα ήταν γνωστός για τη νηφάλια στάση και την αυτοσυγκράτησή του απέναντι σε μια διαρκώς μεταβαλλόμενη πραγματικότητα. Ακριβώς όμως γι’ αυτόν τον λόγο, η θεμιτή έκφραση της χαράς του δεν ήταν απλώς μια αυθόρμητη, αλλά μια σκεπτόμενη αντίδραση στην εξέλιξη των γεγονότων. Ο χορός του Λένιν στο χιόνι δεν είναι τίποτε άλλο από αυτό που ο Μαρξιστής φιλόσοφος Μπερτέλ Όλμαν αποκαλούσε Χορό της Διαλεκτικής!1Bertell Ollman, Dance of the Dialectic-Steps in Marx’s Method, University of Illinois Press 2003
Το πρώτο Εργατικό Κράτος που γεννήθηκε από τη σοσιαλιστική επανάσταση του Οκτώβρη του 1917 έδινε με την ζωτικότητα και την ανθεκτικότητά του την πρώτη έμπρακτη επιβεβαίωση στην ιστορική πράξη της δικαίωσης της νικηφόρας σοσιαλιστικής επανάστασης στη Ρωσία, που θεωρούνταν τότε (αλλά και τώρα) από πολλούς στην Αριστερά και από όλους στη Δεξιά, σαν τερατογένεση της Ιστορίας ή μια πρόωρη αποβολή.
Για τον Λένιν, μια τέτοια πρώτη επιβεβαίωση στην ιστορική πράξη δεν αποτελούσε μια εμπειρική-πραγματιστική απόδειξη ότι η μαρξιστική θεωρία είχε αποτελέσματα και άρα “λειτουργεί”. Ήταν μια στρατηγική εμπειρία που απαιτούσε να μελετηθεί διαλεκτικά. Με βάση την προηγούμενη, έντονη, συνεχιζόμενη θεωρητική του έρευνα πάνω στην υλιστική διαλεκτική και το έργο του για τον ιμπεριαλισμό, κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ενάντια στον μηχανικό εξελικτισμό της Δεύτερης Διεθνούς και τη συνθηκολόγησή της με τα συγκρουόμενα ιμπεριαλιστικά συμφέροντα, ο Λένιν αναγνώριζε την ίδια την συντελούμενη ιστορική διαδικασία που εκδηλώνονταν στην ανθεκτικότητα της νεαρής Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας: τη φύση των αντιφάσεων που κινούσαν τη νέα μεταβατική ιστορική εποχή που εκδηλώνονταν βίαια με το ξέσπασμα του ιμπεριαλιστικού Μεγάλου Πολέμου και τη σοσιαλιστική επανάσταση στη Ρωσία.
Όπως είχε αποδείξει ο Λένιν στην περίφημη μπροσούρα του, ο ιμπεριαλισμός δεν αποτελεί μια πολιτική αλλά ένα συγκεκριμένο οικονομικό στάδιο της καπιταλιστικής ανάπτυξης, το “ανώτατο στάδιο” του παγκόσμιου καπιταλισμού, την εποχή της ιστορικής παρακμής του και, επομένως, της μετάβασης πέρα από τα όριά του, προς τον παγκόσμιο κομμουνισμό.
Θεωρώντας ξεπερασμένες προηγούμενες στρατηγικές θέσεις των μπολσεβίκων που ο ίδιος είχε διαμορφώσει στις αρχές του 20ού αιώνα, ο Λένιν παρουσιάζει στις Θέσεις του Απριλίου του 1917, ένα νέο στρατηγικό σχέδιο για μια σοσιαλιστική επανάσταση, συγκλίνοντας με τη θεωρία της Διαρκούς Επανάστασης του Τρότσκι. Το σχέδιο υιοθετήθηκε από τους Μπολσεβίκους, με ισχυρές αντιδράσεις από την “ιστορική“ ηγεσία, και οδήγησε, μετά τη νίκη της Επανάστασης του Οκτωβρίου 1917, στην ίδρυση της Ένωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών.
Η γένεση της ΕΣΣΔ είναι αδιανόητη δίχως αυτή τη μαρξιστική εκτίμηση του χαρακτήρα της νέας εποχής, τη διεθνή προοπτική για μια παγκόσμια σοσιαλιστική επανάσταση και έναν ξεκάθαρο, ασυμβίβαστο προλεταριακό διεθνιστικό προσανατολισμό.
Ήταν ένα εγχείρημα που δεν περιοριζόταν στα εθνικά σύνορα, και στέκονταν σαφώς αντίθετο σε κάθε αντίληψη εθνικής υπεροχής ή γραφειοκρατικής κυριαρχίας. Ο στρατηγικός του στόχος ήταν να τερματίσει όλες τις μορφές κυριαρχίας και εκμετάλλευσης παγκόσμια. Με άλλα λόγια, ήταν ένα στρατηγικό σχέδιο για την καθολική ανθρώπινη χειραφέτηση, όπως ο Καρλ Μαρξ είχε αποκαλέσει τον κομμουνισμό.
Από αυτή τη σκοπιά, η ανθεκτικότητα, το δυναμικό και, σε τελευταία ανάλυση, η ίδια η μοίρα της Σοβιετικής Ρωσίας ή, αργότερα, της Ένωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών – ΕΣΣΔ, της οικοδόμησης του Σοσιαλισμού συνδεόταν με την αντιφατική σχέση με το αντίθετό της, τον ιμπεριαλισμό, και συνεπώς με τον διεθνή επαναστατικό αγώνα του προλεταριάτου και των καταπιεσμένων λαών για την ανατροπή του ιμπεριαλισμού.
Η αντιφατική αλληλεπίδραση ΕΣΣΔ/ιμπεριαλισμού είναι κεντρική σε αυτό το έργο. Ο ρόλος και η πραγματική κίνηση του ενός πόλου της αντίφασης δεν μπορεί να κατανοηθεί χωρίς τον άλλο. Είναι πάντα απαραίτητο να ανακαλύπτουμε συγκεκριμένα τις διασυνδέσεις και τις αλληλεπιδράσεις τους, σε κάθε μεταβαλλόμενη συγκυρία, χωρίς ποτέ να ξεχνάμε την αγεφύρωτη αντίθεσή τους, για να μπορέσουμε να προχωρήσουμε στον αγώνα για τον παγκόσμιο σοσιαλισμό.
2. Η ΕΣΣΔ και ο ιμπεριαλισμός αντιπροσώπευαν κάτι πολύ σημαντικότερο από δύο ασύμβατα κοινωνικά συστήματα που υπήρχαν το ένα δίπλα στο άλλο. Ο Οκτώβρης του 1917 δεν είναι μόνο η ημερομηνία γέννησης του πρώτου εργατικού κράτους, αλλά, μαζί με αυτό, και πάνω απ’ όλα, η κοσμοϊστορική αρχή της μετάβασης σε έναν ριζικά Νέο Κόσμο.
Ο παγκόσμιος χαρακτήρας των σύγχρονων παραγωγικών δυνάμεων εκφράστηκε με την εξέγερσή τους εναντίον των ιστορικά ξεπερασμένων καπιταλιστικών παραγωγικών σχέσεων οδηγώντας στον Πρώτο Ιμπεριαλιστικό Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι εκρηκτικές παγκόσμιες αντιφάσεις, στην ανισομερή και συνδυασμένη ανάπτυξή τους, έσπασαν “τη διεθνή ιμπεριαλιστική αλυσίδα στον πιο αδύναμο κρίκο της”, τη Ρωσία, σύμφωνα με την περίφημη μεταφορά του Λένιν.
Η διατύπωση του Λένιν, ιδιαίτερα περιεκτική σε διαπιστώσεις, συμπυκνώνει την επιστημονική του αποτίμηση του Συμβάντος που γέννησε τη Σοβιετική Ένωση. Θα πρέπει να τονιστούν επτά πτυχές της:
α. Ο καπιταλισμός στην ιμπεριαλιστική εποχή της ιστορικής του παρακμής είναι ένα παγκόσμιο σύστημα, μια αλληλένδετη διεθνής αλυσίδα.
β. Ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος αποτελεί έκρηξη των άλυτων παγκόσμιων συστημικών-δομικών αντιφάσεων που σπάζει την αλυσίδα.
γ. Η ιστορική ιδιαιτερότητα της Ρωσίας ως κοινωνικού σχηματισμού την καθιστά τον πιο ευάλωτο αδύναμο κρίκο της διεθνούς αλυσίδας, τον τόπο της ρήξης της.
δ. Ο Λένιν επιμένει: δεν είναι μόνο ένας τοπικός εθνικός κρίκος που έχει σπάσει, είναι η ίδια η διεθνής αλυσίδα.
ε. Αυτή η διακοπή της συνέχειας παράγει μια διαρκή δομική βλάβη στο παγκόσμιο σύστημα, παρεμποδίζοντας την επανασταθεροποίησή του˙ και
στ. ανοίγοντας, έτσι, μια εποχή πολέμων και επαναστάσεων.
ζ. Η διάρρηξη της αλυσίδας από την Οκτωβριανή Επανάσταση καθιστά την επανάσταση αυτή την “πρώτη πράξη μιας παγκόσμιας σοσιαλιστικής επανάστασης“.
Αυτό είναι το πιστοποιητικό γέννησης της Σοβιετικής Ένωσης. Ανατρέχοντας σε αυτό, θα μπορούσαμε να εντοπίσουμε τις γενικές τάσεις της δυναμικής προς το μέλλον.
3. Για τον ιμπεριαλισμό, τον παρακμάζοντα καπιταλισμό ως παγκόσμιο σύστημα, είναι ζήτημα ζωής και θανάτου να αποκαταστήσει και να διατηρήσει την ακεραιότητα της σπασμένης διεθνούς αλυσίδας του. Ήταν ζωτικής σημασίας να συντριβεί η Οκτωβριανή Επανάσταση και η Σοβιετική Ένωση με όλα τα μέσα, ακόμη και με τα πιο βάρβαρα.
Η ζωτική αυτή ανάγκη αποτέλεσε την κινητήρια δύναμη για την στρατιωτική επέμβαση δεκατεσσάρων ιμπεριαλιστικών στρατών που ήρθαν στον εμφύλιο πόλεμο, σε αρωγή της Λευκής αντεπανάστασης εναντίον της Σοβιετικής εξουσίας.
Εκείνη την πρώιμη περίοδο της συγκρότησης του Κόκκινου Στρατού Εργατών και Αγροτών, κατά τη διάρκεια των ασύμμετρων ηρωικών μαχών του, ο ιδρυτής και ηγέτης του Λεβ Νταβίντοβιτς Τρότσκι, στη συζήτηση για το ρόλο των στρατιωτικών ειδικών είχε τονίσει:
“… βρισκόμαστε σε μια εποχή μετάβασης από την αστική κυριαρχία στη σοσιαλιστική τάξη πραγμάτων[…]. Πρόκειται για μια δυαδικότητα ή αντίφαση, η οποία είναι εγγενής στην ίδια την ουσία της επανάστασής μας. Δεν πρόκειται απλώς για το καθεστώς, για την πολιτική του μορφή ή για την αρχή πάνω στην οποία είναι δομημένος ο στρατός του, αλλά για τη σύγκρουση μεταξύ δύο σχηματισμών, του αστικού-καπιταλιστικού και του σοσιαλιστικού-προλεταριακού. Η αντίφαση αυτή μπορεί να ξεπεραστεί μέσα από παρατεταμένο αγώνα. Προσπαθούμε απλώς να δημιουργήσουμε το όπλο για τη διεξαγωγή του αγώνα αυτού και προσπαθούμε να διασφαλίσουμε ότι το όπλο αυτό θα είναι σύμφωνο με τις απαιτήσεις και τις υποχρεώσεις του καθεστώτος που καλούμαστε να υπερασπιστούμε”2L. Trotsky, The Red Army in How the Revolution Armed: The Military Writings and Speeches of Leon Trotsky, volume 1:1918, New Park Publications 1979 σελ.145-146.
Η ίδια ιμπεριαλιστική πολεμική τάση για αποκατάσταση της διασπασμένης συνέχειας του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος με την καταστροφή τού νέου σοσιαλιστικού σχηματισμού που αναδύεται στην ΕΣΣΔ, βρισκόταν πίσω από το φασισμό και τη ναζιστική εισβολή και, αργότερα, στον λεγόμενο “Ψυχρό Πόλεμο” που συνδυάστηκε με “θερμούς”, καταστροφικούς πολέμους εναντίον των αποικιακών λαών, από την Κορέα και το Βιετνάμ μέχρι τη Μέση Ανατολή, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική.
Η Σοβιετική Ένωση, η διεθνής εργατική τάξη, ολόκληρη η ανθρωπότητα πλήρωσαν ένα τεράστιο τίμημα σε αυτόν τον συνεχιζόμενο αγώνα ανάμεσα στον παγκόσμιο καπιταλισμό και την λαβυρινθώδη πορεία των καταπιεσμένων προς τον παγκόσμιο Σοσιαλισμό.
4. Την τραγωδία επέφεραν οι ήττες της παγκόσμιας επανάστασης, ιδιαίτερα οι ήττες στη Γερμανία και την Ευρώπη το 1919-23, που επιδεινώθηκαν από την ήττα στην Κίνα το 1927. Άφησαν απομονωμένο το πρώτο εργατικό κράτος σε μια σχετικά καθυστερημένη αγροτική χώρα, σχεδόν κατεστραμμένη από τον παγκόσμιο πόλεμο και τον εμφύλιο πόλεμο, περικυκλωμένη, κάτω από γιγαντιαίες ιμπεριαλιστικές πιέσεις.
Η γραφειοκρατικοποίηση, ο σταλινισμός, οι τραγωδίες στη δεκαετία του 1930 και μετά, η ίδια η κατάρρευση της ΕΣΣΔ το 1991, δεν ήταν προϊόν της επανάστασης και του σοσιαλισμού. Αντίθετα, ήταν τα αποτελέσματα της ασταμάτητης, ασφυκτικής πίεσης του ιμπεριαλισμού και της παρατεταμένης απομόνωσης από την καθυστέρηση της σοσιαλιστικής επανάστασης στις προηγμένες καπιταλιστικές χώρες. Ο προδοτικός ρόλος των ηγετών της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας στο πρώτο κύμα της παγκόσμιας σοσιαλιστικής επανάστασης, η ανωριμότητα των νέων κομμουνιστικών κομμάτων, η γραφειοκρατικοποίηση της ίδιας της Κομιντέρν κι η αλλοπρόσαλλη καταστροφική πολιτική που της επέβαλε η σοβιετική γραφειοκρατία συνέβαλαν σε τεράστιο βαθμό στη διαιώνιση της ιμπεριαλιστικής επιθετικής περικύκλωσης, επιδεινώνοντας όλες τις εσωτερικές αντιφάσεις της ΕΣΣΔ.
“Η ολοκλήρωση της σοσιαλιστικής επανάστασης εντός εθνικών ορίων είναι αδιανόητη”, έγραψε αργότερα ο Τρότσκι 3L. Trotsky, The Permanent Revolution, 1929, marxists.org/Trotsky.
“Ένας από τους βασικούς λόγους της κρίσης της αστικής κοινωνίας είναι το γεγονός ότι οι παραγωγικές δυνάμεις που δημιουργούνται από αυτήν δεν μπορούν πλέον να συμβιβαστούν με το πλαίσιο του εθνικού κράτους. […] Η σοσιαλιστική επανάσταση αρχίζει στο εθνικό πεδίο, αναπτύσσεται σε διεθνές επίπεδο, και ολοκληρώνεται σε παγκόσμιο επίπεδο. Κατά συνέπεια, η σοσιαλιστική επανάσταση γίνεται διαρκής επανάσταση με τη νεότερη και ευρύτερη έννοια του όρου – φτάνει στην ολοκλήρωση, μόνο με την τελική νίκη της νέας κοινωνίας σε ολόκληρο τον πλανήτη μας”.
Η Σοβιετική Ένωση, ως η πρώτη στιγμή ενός παγκόσμιου ιστορικού κύκλου μιας μεταβατικής εποχής που άνοιξε το 1917, ήταν η ίδια μια μεταβατική κοινωνία – μια σύνθετη, αντιφατική ενότητα κυρίαρχων σοσιαλιστικών τάσεων, που προέρχονται από την επανάσταση και εκδηλώνουν το δυναμικό τους σε μεγάλα επιτεύγματα, και, από την άλλη, καπιταλιστικών τάσεων που δημιουργούνται από τις εσωτερικές εμπορευματικές – χρηματικές σχέσεις και την παγκόσμια καπιταλιστική αγορά.
Παρά τη σχετική απομόνωσή της, η Σοβιετική Ένωση ήταν ευάλωτη στις διακυμάνσεις και τις κρίσεις της παγκόσμιας αγοράς και της παγκόσμιας καπιταλιστικής οικονομίας. Ο νόμος της αξίας λειτουργεί σε παγκόσμια κλίμακα και δεν μπορεί να καταργηθεί σε μια μόνο χώρα – αντίθετα με ό,τι ισχυρίζεται το δόγμα του “σοσιαλισμού σε μια μόνο χώρα” και το εγχειρίδιο του Στάλιν για τα Οικονομικά Προβλήματα του Σοσιαλισμού.
Προσπαθώντας να ισορροπήσει μεταξύ των εξωτερικών ιμπεριαλιστικών πιέσεων και της κοινωνικής βάσης των προνομίων της στο εσωτερικό, γεννημένη από τις ήττες της διεθνούς σοσιαλιστικής επανάστασης, η συντηρητική γραφειοκρατία, οδήγησε σε νέες ήττες διεθνώς, σε κρατική καταστολή στο εσωτερικό και σε μια καταστροφική διοικητική κακοδιαχείριση της σχεδιασμένης οικονομίας, οδηγώντας τελικά σε ένα καταστροφικό αδιέξοδο.
Το αδιέξοδο, σε τελευταία ανάλυση, δεν αντανακλούσε μια υπερανάπτυξη των καπιταλιστικών τάσεων, αλλά κυρίως τις επείγουσες ανάγκες περαιτέρω ανάπτυξης των σοσιαλιστικών τάσεων που συγκρούονταν με τα γραφειοκρατικά εμπόδια και δεν είχαν πρόσβαση στις παγκόσμιες παραγωγικές δυνάμεις, οι οποίες εξακολουθούν να βρίσκονται υπό τον ιμπεριαλιστικό καπιταλιστικό έλεγχο.
Η ανολοκλήρωτη μετάβαση έγινε μια μπλοκαρισμένη, παραλυμένη μετάβαση. Ο μόνος τρόπος για να ξεπεραστεί αυτή η κρίση της μετάβασης ήταν η ενεργή κινητοποίηση και συμμετοχή των εργατικών μαζών για να σπάσει ο γραφειοκρατικός ζουρλομανδύας και να απελευθερωθεί το δυναμικό των μπλοκαρισμένων σοσιαλιστικών τάσεων.
Η γραφειοκρατική νομενκλατούρα, όμως, αποκομμένη και φοβισμένη από αυτές τις μάζες, κοίταξε να σώσει τα δικά της συμφέροντα, την αυτοσυντήρησή της. Μετά από αποτυχημένες απόπειρες “μεταρρύθμισης” ή “αναδόμησης” του υπάρχοντος αδιεξόδου, από τα πάνω, η νομενκλατούρα στράφηκε ανοικτά στην καπιταλιστική παλινόρθωση, στη συνθηκολόγηση με τον δυτικό ιμπεριαλισμό – και στη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης.
5. Η αρχική θριαμβολογία στην ιμπεριαλιστική Δύση για τη λεγόμενη “νίκη” της στον Ψυχρό Πόλεμο με την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και οι ανόητοι πανηγυρισμοί για το “τέλος της ιστορίας”, “του κομμουνισμού” κ.λπ. έχουν διαλυθεί προ πολλού και έχουν μετατραπεί πλέον στο αντίθετό τους, στη βαθύτερη ιστορική απαισιοδοξία και αποδιοργάνωση.
Όπως έχουμε επισημάνει και σε άλλες περιπτώσεις, μετά την ιμπεριαλιστική Ύβρη του 1991 και την Άτη, την παραφροσύνη του λεγόμενου ιμπεριαλιστικού “πολέμου κατά της τρομοκρατίας” στο Αφγανιστάν και το Ιράκ, η Νέμεση ήρθε να φέρει την τιμωρία με διαδοχικά χτυπήματα, το ένα πιο καταστροφικό από το άλλο: το Παγκόσμιο Κραχ του 2007/08, την ενδόρρηξη της παγκοσμιοποίησης του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, που ακολουθήθηκε από μια Μεγάλη Ύφεση, και μια άλυτη ακόμα παγκόσμια καπιταλιστική κρίση, που επιδεινώθηκε αφάνταστα από το Παγκόσμιο Πανδημικό Σοκ του 2020, την συνεχιζόμενη πορεία και τις δραματικές συνέπειές του.
Όσον αφορά την παραφροσύνη του 20ετούς “πολέμου κατά της τρομοκρατίας” στο Αφγανιστάν, που εξαπέλυσαν οι ΗΠΑ, το ΝΑΤΟ και οι “πρόθυμοι σύμμαχοί” τους, αυτή τελικά οδήγησε στην πιο ταπεινωτική ήττα του αμερικανικού ιμπεριαλισμού μετά το Βιετνάμ, στη χαοτική απόσυρση των αμερικανικών στρατευμάτων και σε αυτό που ο πρώην ηγέτης του γερμανικού δεξιού CDU και υποψήφιος καγκελάριος αποκάλεσε “τη χειρότερη ήττα του ΝΑΤΟ από την ίδρυσή του”.
Ταυτόχρονα, κατά τη διάρκεια των τελευταίων 20 ετών, η πρωτοφανής άνοδος της Κίνας ως παγκόσμιας οικονομικής υπερδύναμης που αμφισβητεί τον παρακμάζοντα Αμερικανικό καπιταλισμό, καθώς και η κλιμάκωση των εντάσεων μεταξύ του αμερικανικού/ΝΑΤΟϊκού ιμπεριαλισμού και της μετασοβιετικής Ρωσίας, ιδιαίτερα μετά το φασιστικό πραξικόπημα στην Ουκρανία και τον πόλεμο στο Ντονμπάς, οδήγησαν την Ουάσινγκτον και το Αμερικανικό Πεντάγωνο να στοχοποιήσουν την Κίνα και τη Ρωσία ως τους “πρωταρχικούς συστημικούς αντιπάλους” της Αμερικής. Ένας νέος Ψυχρός Πόλεμος έχει κηρυχθεί από τον ιμπεριαλισμό διεθνώς, από τον πρώην σοβιετικό χώρο και τα σύνορα της Ρωσίας μέχρι την Κίνα, από τη Βαλτική και τη Μαύρη Θάλασσα μέχρι τον Ινδικό-Ειρηνικό και τη Νότια Σινική Θάλασσα.
Μια παράξενη αίσθηση déjà vu είναι ευρέως διαδεδομένη, μια επανάληψη παράξενων εκδοχών των γνωστών αμερικανικών ταινιών Dr Strangelove ήτου Back to the Future (Επιστροφή στο Μέλλον).
Είναι χαρακτηριστικό ένα πρόσφατο δοκίμιο που δημοσιεύθηκε στο Foreign Affairs, το γνωστό φερέφωνο και think tank του Στέιτ Ντιπάρτμεντ – στο ίδιο Foreign Affairs όπου ο Τζορτζ Κένναν είχε δημοσιεύσει το 1946 το διαβόητο έγγραφό του για το “Containment”, την “συγκράτηση” της εξάπλωσης του κομμουνισμού , το δόγμα για τον Ψυχρό Πόλεμο. Τώρα, το ίδιο περιοδικό δημοσιεύει άρθρο-προειδοποίηση ενάντια σε όσους στην Δύση πιστεύουν στον “Μύθο της ρωσικής παρακμής“, τονίζοντας τους λόγους που “η Μόσχα θα παραμείνει μια διαρκής απειλητική δύναμη“. Ο Michael Kofman και η Andrea Kendall-Taylor, οι συγγραφείς του δοκιμίου, επιμένουν: “Ακόμη και αν η Κίνα αποδειχθεί η πιο σημαντική μακροπρόθεσμη απειλή, η Ρωσία θα παραμείνει επίσης μακροπρόθεσμος ανταγωνιστής”.
Ένα σημαντικό και αινιγματικό ερώτημα τέθηκε από τους συντάκτες του Foreign Affairs: “Γιατί οι νικητές του Ψυχρού Πολέμου έχασαν τη μετασοβιετική ειρήνη;”
Για να αρχίσουν να το απαντούν, στρέφονται στην προσέγγιση που εισήγαγε ο Ουκρανός ιστορικός Σέρχιι Πλόχι, ο οποίος τώρα εργάζεται στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και είναι ένας ακαδημαϊκός πέραν πάσης υποψίας για κομμουνιστικές ή ακόμη και φιλορωσικές συμπάθειες. Παραθέτουν ένα κρίσιμο συμπέρασμα του Πλόχι: “Ο πρώην σοβιετικός χώρος παραμένει ένα καμίνι, που εξακολουθεί να αντιμετωπίζει τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και η οποία δεν πρέπει να θεωρείται σαν ένα τετελεσμένο γεγονός αλλά ως μια διαδικασία” 4ό.π. Έμφαση δική μας.
Ο Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι, μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ, είχε αναπτύξει ένα ολόκληρο γεωπολιτικό δόγμα, τονίζοντας ότι η διάλυση αυτή δεν ήταν επαρκής για τις στρατηγικές ανάγκες του Αμερικανικού ιμπεριαλισμού. Για να εξαλειφθεί οριστικά η “απειλή” έπρεπε να κατακερματιστεί και να υποταχθεί η Ρωσία και ολόκληρος ο πρώην σοβιετικός χώρος. Οι εξελίξεις που ακολούθησαν με την επέκταση του ΝΑΤΟ στα ρωσικά σύνορα, οι “έγχρωμες” αντεπαναστάσεις, οι πόλεμοι στον Καύκασο, το ουκρανικό Μαϊντάν, ο “υβριδικός” πόλεμος στο Ντονμπάς, ο νέος “Ατλαντικός Χάρτης” ΗΠΑ/ Βρετανίας, η αυστραλο-αγγλοαμερικανική συμμαχία AUKUS κ.ά. δείχνουν ότι το παρανοϊκό δόγμα του Μπρεζίνσκι δεν πέθανε μαζί του.
Η προειδοποίηση του Τρότσκι το 1929 είναι περισσότερο επίκαιρη από κάθε άλλη φορά: η διαδικασία καπιταλιστικής παλινόρθωσης στην πρώην Σοβιετική Ένωση δεν σημαίνει επιστροφή στις συνθήκες που υπήρχαν πριν από το 1917. Σημαίνει τον κατακερματισμό της, την αποικιοποίηση και την κυριαρχία ενός ημιφασιστικού καθεστώτος. Μια προειδοποίηση που ισχύει επίσης και για την Κίνα.
6. Τα επτά σημεία στα οποία αναφερθήκαμε προηγουμένως για να συμπεριληφθούν σε ένα “πιστοποιητικό γέννησης της Σοβιετικής Ένωσης” είναι ζωτικής σημασίας και σήμερα:
α. Ο παγκόσμιος καπιταλισμός συγκροτεί μια διεθνή αλυσίδα ανισόμερων κρίκων, πολύ πιο στενά δεμένη κι ολοκληρωμένη σήμερα από ό,τι πριν ένα αιώνα.
β. Οι παγκόσμιες συστημικές-δομικές αντιφάσεις παγκοσμιοποιούνται σε ακραίες καταστάσεις από την παγκοσμιοποίηση του κεφαλαίου και εκρήγνυνται με την κρίση του. Η παγκοσμιοποίηση του κεφαλαίου των τελευταίων σαράντα ετών συγκρούεται με τα ιστορικά της όρια στον 21ο αιώνα παράγοντας την παγκόσμια κρίση μετά το 2008, την πανδημία Covid 19, την απειλή της κλιματικής καταστροφής.
γ. Η μετασοβιετική Ρωσία, λόγω των ιστορικών ιδιαιτεροτήτων της ως κοινωνικός σχηματισμός, που διαμορφώνεται από μια παρατεταμένη ανολοκλήρωτη μετάβαση, που πυροδοτεί την διάλυση ως διαδικασία, με τεράστιες εθνικές και διεθνείς συνέπειες, γίνεται ένας επίμονος, δυνητικά εκρηκτικός τόπος αντιπαράθεσης με τον Δυτικό ιμπεριαλισμό μέσα στο πλαίσιο της εντεινόμενης παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης.
δ. Η επανασυγκόλληση της διεθνούς ιμπεριαλιστικής αλυσίδας δεν έχει ακόμη αποκατασταθεί με μια αποικιοποίηση και πλήρη υποταγή της πρώην Σοβιετικής Ένωσης ή της Κίνας.
ε. Οι δομικές βλάβες στο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα παραμένουν μόνιμες και διευρυνόμενες, παράγοντας μια συνδυασμένη χρηματοπιστωτική, κοινωνική, οικονομική, πολιτική και γεωπολιτική αποσταθεροποίηση όλων των σχέσεων.
στ. οδηγώντας σε πολέμους και επαναστάσεις.
ζ. και αποδεικνύοντας ότι η παγκόσμια ιστορική σπειροειδής έλικα που άρχισε να ξετυλίγεται με τη σοσιαλιστική επανάσταση του Οκτώβρη δεν έχει κλείσει
7. Από αυτή την άποψη, όλες οι απελευθερωτικές δυνάμεις παγκοσμίως θα πρέπει να πάρουν ενεργό θέση. Σε μια πρόσφατη Διεθνή Συνδιάσκεψη στο Σάο Πάολο της Βραζιλίας, τον Αύγουστο του 2021, είχαμε τονίσει:
“Τα καθεστώτα της καπιταλιστικής παλινόρθωσης και οι ολιγάρχες δεν είναι ούτε σε θέση ούτε καν πρόθυμοι να νικήσουν την ιμπεριαλιστική επίθεση. Επιδιώκουν έναν ανέφικτο συμβιβασμό και μια αδύνατη προσαρμογή στον επιθετικό εχθρό των λαών τους, στο όνομα της “διεθνούς συνεργασίας”, της “πολυπολικότητας”, μιας “συμφωνίας αμοιβαίου κέρδους” κ.λπ. που αποτελούν μεταμορφώσεις των παλιών αποτυχημένων πολιτικών του γραφειοκρατικού “σοσιαλισμού σε μια χώρα” και της “ειρηνικής συνύπαρξης”.
Χωρίς να δίνει καμιά υποστήριξη σε παλινορθωτικά καθεστώτα, ολιγάρχες ή Βοναπάρτες, η διεθνής εργατική τάξη και η πρωτοπορία της δεν πρέπει να παραμείνει ουδέτερη απέναντι στην ιμπεριαλιστική επιθετικότητα, αλλά να αγωνιστεί για να την νικήσει. Πρέπει να εκδηλώσει την αλληλεγγύη στη δράση υποστηρίζοντας την πολιτική κινητοποίηση των ίδιων των μαζών σε αυτές τις χώρες για την ήττα του ιμπεριαλισμού. Ο αντιιμπεριαλιστικός αγώνας για να είναι νικηφόρος είναι απαραίτητο να μην παγιδευτεί σε έναν τυφλό εθνικισμό που εξυπηρετεί τις κυρίαρχες ελίτ αλλά να αποκτήσει διαρκή χαρακτήρα μέχρι την ήττα της ίδιας της διαδικασίας καπιταλιστικής παλινόρθωσης που ανοίγει το δρόμο στον ιμπεριαλισμό και την αποικιοκρατία, την απαλλοτρίωση των ολιγαρχών, για την σοσιαλιστική ανασυγκρότηση της οικονομίας κάτω από εργατικό έλεγχο, με όλη την εξουσία σε γνήσια σοβιέτ χωρίς γραφειοκράτες, πλήρη εργατική δημοκρατία και μια ενεργό διεθνιστική πολιτική υποστήριξης όλων των επαναστατικών και απελευθερωτικών κινημάτων στον κόσμο”5Savvas Michael-Matsas,Trotsky’s Permanent Revolution in the 21st century, Encounter Trotsky II on line- Trotsky em Permanência- 2 a 6 agosto de 2021 Sympósio Temático 9, August 6, Sao Paolo, Brasil..
8. Μπορούμε να δούμε, από αυτή την σκοπιά,, ότι η Σοβιετική Ένωση δεν αποτελεί ακόμα ένα αδρανές ερείπιο που κείται ανάμεσα στα ερείπια ενός νεκρού παρελθόντος. Δεν είναι ούτε ένα παθητικό αντικείμενο ενατένισης ούτε ένα αντικείμενο απλής νοσταλγίας.
Για να χρησιμοποιήσουμε τη γλώσσα της διαλεκτικής, μη γραμμικής, υλιστικής αντίληψης της Ιστορίας του Βάλτερ Μπένγιαμιν, η ΕΣΣΔ ανήκει στο καταπιεσμένο παρελθόν6Walter Benjamin,Theses for the Concept of History, Thesis XVII, 1940. της εργατικής τάξης και της ανθρωπότητας που αγωνίζεται για τη χειραφέτηση, ενάντια στην απειλή της επικείμενης καταστροφής. Η ΕΣΣΔ του 20ού αιώνα δεν είναι ένα ακόμα άυλο φάντασμα που πλανάται στον 21ο αιώνα. Είναι ένα ανεκπλήρωτο υλικό-ιστορικό δυναμικό, μια ανολοκλήρωτη, μπλοκαρισμένη μετάβαση που οδήγησε σε κατάρρευση, ως διαδικασία η οποία συνεχίζεται. Ακόμα και τώρα, ειδικά τώρα, θέτει ενάντια στον ιμπεριαλισμό ως απειλή την επαναστατική δυνατότητα στον 21ο αιώνα να απελευθερωθεί σε διεθνή κλίμακα το καταπιεσμένο παρελθόν της αφετηρίας του 1917 για να εκπληρώσει το δυναμικό της επαναστατικής αλλαγής του κόσμου.
“Αφετηρία είναι ο σκοπός”. Αυτά τα λόγια του Karl Kraus, έβαζε ο Μπένγιαμιν προμετωπίδα στην περίφημη Θέση XIV, μιλώντας για το αναγκαίο επαναστατικό ”άλμα της τίγρης στο παρελθόν”7ό. π. π. Θέση XIVΑυτή είναι και παραμένει και η δική μας αφετηρία.
Μια Παγκόσμια Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών, που θα εκτείνεται τόσο στον Παγκόσμιο Βορρά όσο και στον Παγκόσμιο Νότο, αποτελεί στους σημερινούς και επερχόμενους αγώνες το στρατηγικό σχέδιο για το μέλλον της ανθρωπότητας.
7-11 Νοεμβρίου 2021
Υποσημειώσεις
