ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟΣ ΜΑΡΞΙΣΜΟΣ & ΠΟΛΕΜΟΣ –
ΑΠΟ ΤΗ ΔΙΝΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΤΟΝ «ΧΡΟΝΟ ΤΟΥ ΤΩΡΑ1»
Σάββας Στρούμπος
Πρόλογος
Η αναγκαιότητα αυτής της μελέτης, καθώς ήδη βρισκόμαστε μέσα σε δύσβατο και πυριφλεγές πολεμικό τοπίο, προκύπτει από την εντεινόμενη αγωνία που προκαλούν σε όλους τους Καταπιεσμένους τα σύννεφα του πολέμου στην περιοχή των Βαλκανίων, της Ανατολικής Μεσογείου και βέβαια της Μέσης Ανατολής, με επίκεντρο τη Συρία.
Τα πολεμικά σύννεφα πυκνώνουν επικίνδυνα ως αποτέλεσμα της συνεχιζόμενης επί μία δεκαετία παγκόσμιας οικονομικής κρίσης που, όχι μόνο δεν αμβλύνεται, αλλά περνάει σε νέα φάση όξυνσης, με την εκτίναξη του παγκόσμιου χρέους και τον εμπορικό πόλεμο μεταξύ ΗΠΑ, ΕΕ, Κίνας και Ρωσίας. Σε αυτήν την κατάσταση, το παγκόσμιο κεφαλαιοκρατικό σύστημα, στην επιθανάτια αγωνία του, για να αντιμετωπίσει την οικονομική του χρεοκοπία, χρειάζεται να εκμεταλλευτεί με κάθε τίμημα και με κάθε κόστος οποιαδήποτε πηγή κέρδους2.
Βέβαια, η απειλή του πολέμου και μάλιστα, σε συνθήκες κοινωνικής καταστροφής και εξαθλίωσης σε όλες τις χώρες του πλανήτη και ιδιαίτερα στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων και της Ανατολικής Μεσογείου, με την όξυνση και υποκίνηση των εθνικισμών, την εναντίωση του ενός λαού απέναντι στον άλλο, την κρίση πολιτικής εξουσίας στο αστικό στρατόπεδο, την κατάρρευση του συνόλου των κοινωνικών σχέσεων, συνιστά επιχείρηση χειραγώγησης των μαζών3 που υποφέρουν και δυσφορούν όλο και περισσότερο κάτω από τα δεσμά του κεφαλαίου.
Το συμβάν μιας πολεμικής σύρραξης αποτελεί το οξύτερο σημείο έκρηξης των θεμελιωδών αντιφάσεων του καπιταλισμού και, πέρα από την εξυπηρέτηση γεωπολιτικών συμφερόντων των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων και των δορυφόρων τους, στοχεύει στην καταστροφή παραγωγικών δυνάμεων που επιβάλλει η κρίση του συστήματος. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η κυριότερη παραγωγική δύναμη είναι η ίδια η εργατική τάξη, δηλαδή οι ζωντανοί άνθρωποι που την αποτελούν…
Η κατάσταση αυτή, όπως περιγράφεται παραπάνω, στη συγκεκριμένη κοινωνικο-ιστορική περίοδο, εμπεριέχει εξαιρετικές ιδιαιτερότητες, γεγονός που μας κάνει να μιλάμε για τα αχαρτογράφητα νερά στα οποία κολυμπά η ανθρωπότητα στο σεισμογενές τοπίο της παγκόσμιας οικονομικής, πολιτικής και τελικά, πολιτισμικής κρίσης. Ωστόσο, η κοινωνική εξαθλίωση και η προσφυγιά, ο εθνικισμός και ο ρατσισμός, και τέλος, η απειλή μιας γενικευμένης πολεμικής σύρραξης, ως τερατογενέσεις ενός συστήματος που «βρίσκει το όριό του στον ίδιο τον εαυτό του»4, δεν είναι πρώτη φορά που εμφανίζονται στην ιστορία. Το κεφαλαιοκρατικό σύστημα παραγωγής, στα σημεία παροξυσμού των αντιφάσεων του, ιδιαίτερα των αντιφάσεων μεταξύ ανάγκης συσσώρευσης του κεφαλαίου και υπερεκμετάλλευσης της εργασίας, κοινωνικοποιημένης παραγωγής και ατομικής ιδιοκτησίας, ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων και αποστεωμένων παραγωγικών σχέσεων εντός των οποίων κινούνται, εθνικών-κρατικών συνόρων και διεθνοποιημένης ανάπτυξης της αγοράς, έχει γεννήσει κι άλλες φορές πολέμους σε παγκόσμια κλίμακα, οι οποίοι, βέβαια, καθόρισαν την ανθρωπότητα με κάθε δυνατό τρόπο και για ολόκληρες ιστορικές περιόδους.
Σε τέτοιες συνθήκες ποια οφείλει να είναι η θέση των επαναστατών μαρξιστών; Ποιες μορφές δράσης πρέπει να αναλάβουν; Ποιος χρειάζεται να είναι ο κεντρικός στόχος της δράσης τους; Αυτά τα ερωτήματα θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε παρακάτω, συνομιλώντας με τους επαναστάτες κομμουνιστές που βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή της θεωρητικής διαπάλης, του πολιτικού αγώνα, αλλά και μέσα στην ίδια τη φωτιά της πολεμικής σύρραξης, σε σταθμούς της ιστορίας που συγκλόνισαν τον 20ο αιώνα και, από πολλές απόψεις, καθόρισαν και την πορεία της ανθρωπότητας στα χρόνια που ακολούθησαν.
Ο ΛΕΝΙΝ ΣΤΟΝ Α’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ, Η ΧΡΕΟΚΟΠΙΑ ΤΗΣ Β’ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΝΘΗΜΑ «ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΣΕ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ»
Οι αποφάσεις των διεθνών σοσιαλιστικών συνεδρίων, της Στουτγάρδης (1907), της Κοπεγχάγης (1910), της Βασιλείας (1912), καθόρισαν την τακτική των σοσιαλιστών στις συνθήκες του πολέμου, τονίζοντας ότι ο επερχόμενος πόλεμος θα είναι παγκόσμιος ιμπεριαλιστικός πόλεμος. Υπό αυτό το πρίσμα έμπαινε το καθήκον στους σοσιαλιστές να εκμεταλλευτούν την οικονομική και πολιτική κρίση που δημιουργεί ο πόλεμος, υπέρ της επανάστασης για την ανατροπή του καπιταλισμού. Ωστόσο, όταν άρχισε ο πόλεμος, η πλειοψηφία των ηγετών των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων της ΙΙ Διεθνούς «ξέχασαν» τις αποφάσεις που οι ίδιοι είχαν πάρει, πέρασαν με το μέρος των αστικών τάξεων των χωρών τους και υποστήριξαν τον πόλεμο.
Ψήφιζαν υπέρ των πολεμικών πιστώσεων, επαναλάμβαναν τα σοβινιστικά συνθήματα της αστικής τάξης υπέρ της υπεράσπισης της πατρίδας, -καθένας της δικής του- δικαιολογούσαν με κάθε τρόπο τον πόλεμο, εφάρμοζαν πολιτική ταξικής ειρήνης στο εσωτερικό των χωρών τους και κατά συνέπεια, καλούσαν την εργατική τάξη, όσο διαρκούσε ο πόλεμος, να διακόψει την ταξική πάλη σε οποιαδήποτε μορφή της.
Η προδοσία του σοσιαλισμού από τη ΙΙ Διεθνή και τους ηγέτες της, σήμανε και τη χρεοκοπία της. Αυτή η στάση, βέβαια, δεν ήρθε από το πουθενά. Αντίθετα, ήταν το αποτέλεσμα μιας μακροχρόνιας διαδικασίας αφομοίωσης -κοινωνικής ενσωμάτωσης/διαφθοράς της συνδικαλιστικής γραφειοκρατίας, πολιτικής και ιδεολογικής συμφιλίωσης με την αστική ιδεολογία- των σοσιαλιστικών κομμάτων στα πλαίσια της αστικής νομιμότητας, μετατρέποντας τα περιθώρια επαναστατικής πάλης εντός της αστικής δημοκρατίας σε δουλοπρέπεια απέναντί της. Από αυτή τη διαδικασία προκύπτει ο πολεμοχαρής και φανατικός εθνικισμός των κατ’ επίφαση σοσιαλιστών της δεξιάς και ο ανώδυνος πασιφισμός του «κέντρου». Γι’ αυτό και ο Λένιν τους αποκαλεί «σοσιαλσοβινιστές»5, εξηγώντας ότι:
«το ιδεολογικοπολιτικό περιεχόμενο του οπορτουνισμού και σοσιαλσοβινισμού είναι ένα και το ίδιο: η συνεργασία των τάξεων αντί της πάλης των τάξεων, άρνηση των επαναστατικών μέσων πάλης, βοήθεια στην κυβέρνησή «τους», που βρίσκεται σε δύσκολη θέση, αντί χρησιμοποίηση των δυσκολιών της για την επανάσταση»6,
και παρακάτω…
«η ενότητα με τους οπορτουνιστές σημαίνει σήμερα στην πράξη υποταγή της εργατικής τάξης στην εθνική «της» αστική τάξη, σημαίνει συμμαχία μαζί της για την υποδούλωση ξένων εθνών και για τον αγώνα για τα προνόμια του κυρίαρχου έθνους και αποτελεί διάσπαση του επαναστατικού προλεταριάτου όλων των χωρών» (…) «ο ρεφορμιστικός σοσιαλισμός πεθαίνει. Ο αναγεννώμενος σοσιαλισμός θα είναι επαναστατικός, αδιάλλακτος, στασιαστικός…»7.
Είναι σαφές ότι το ρεύμα του επαναστατικού μαρξισμού πάντα καταδίκαζε και καταδικάζει τους πολέμους ανάμεσα στους λαούς ως κάτι βάρβαρο και απάνθρωπο. Ωστόσο, αυτή η στάση δεν προκύπτει από γενικά και αφηρημένα πασιφιστικά αισθήματα. Ως μαρξιστές μπορούμε να κατανοήσουμε την αναπόφευκτη σύνδεση που υπάρχει ανάμεσα στους ιμπεριαλιστικούς πολέμους και την πάλη των τάξεων, τόσο στο εσωτερικό μιας χώρας, όσο και διεθνώς. Και από την άποψη αυτή, γνωρίζουμε ότι είναι αδύνατον να εξαλειφθούν οι πόλεμοι χωρίς την επαναστατική εξάλειψη των τάξεων και τον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της κοινωνίας σε διεθνή κλίμακα. Πάνω σ’ αυτή τη βάση, μελετάμε τον κάθε πόλεμο χωριστά υπό το πρίσμα του ιστορικού υλισμού, υποστηρίζοντας ταυτόχρονα κάθε μορφή αγώνα της καταπιεζόμενης τάξης ενάντια στην καταπιέζουσα τάξη: «τον πόλεμο των δούλων ενάντια στους δουλοκτήτες, των δουλοπάροικων αγροτών ενάντια στους τσιφλικάδες, των μισθωτών εργατών ενάντια στην αστική τάξη»8. Με βάση τα παραπάνω, ως μαρξιστές, υποστηρίζουμε τους απελευθερωτικούς πολέμους των καταπιεσμένων αποικιακών λαών κατά των ιμπεριαλιστών κατακτητών τους, συνδέοντας διαλεκτικά τον απελευθερωτικό αγώνα με την ανάγκη σοσιαλιστικού μετασχηματισμού της κοινωνίας.
Ο Λένιν, χωρίς περιστροφές, χαρακτηρίζει τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ιμπεριαλιστικό. Σύμφωνα με τον μεγάλο Ρώσο επαναστάτη: «Ο ιμπεριαλισμός είναι η ανώτατη βαθμίδα ανάπτυξης του καπιταλισμού, στην οποία έφτασε μόλις τον 20ό αιώνα. Ο καπιταλισμός δεν χωράει πια στα στενά πλαίσια των παλιών εθνικών κρατών (…). Το ελεύθερο εμπόριο και ο συναγωνισμός έχουν αντικατασταθεί από την τάση προς το μονοπώλιο, προς την κατάκτηση εδαφών για επένδυση κεφαλαίων, για εξαγωγή πρώτων υλών κτλ.»9.
Αν εφαρμόσουμε αυτήν την άποψη στις σημερινές αντιπαραθέσεις των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων, συμπεριλαμβανομένης της ίδιας μας της χώρας, θα δούμε ότι κεντρικός τους στόχος είναι ο πλήρης γεωπολιτικός έλεγχος από την πλευρά του ιμπεριαλισμού τόσο της περιοχής των Βαλκανίων και της Ανατολικής Μεσογείου, όσο και της Συρίας και γενικά της Μέσης Ανατολής, ο έλεγχος των πλουτοπαραγωγικών πηγών, των ενεργειακών δρόμων, των σφαιρών επιρροής, χρησιμοποιώντας για άλλη μια φορά το ένα αστικό καθεστώς απέναντι στο άλλο. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι όλες αυτές οι αντιπαραθέσεις στο κατώφλι του 21ου αιώνα, συμβαίνουν στο ηφαιστειογενές έδαφος της παγκόσμιας και ιστορικής-δομικής κρίσης του καπιταλισμού, η οποία παραμένει άλυτη εδώ και μια δεκαετία, παρά τα όποια ευχολόγια για οριστική έξοδο από την κρίση και τους αλχημιστικούς αυτοσχεδιασμούς των αστικών επιτελείων προς αντιμετώπισή της.
Οι διαμοιβές των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων σήμερα όσο και στον καιρό του Λένιν, με τα πολιτικά παιχνίδια, τους πολεμικούς ανταγωνισμούς και τους εξοπλισμούς που αυτοί συνεπάγονται, αναμφισβήτητα προκαλούν μια οξύτατη κρίση στην κοινωνία και επιδεινώνουν σε αφάνταστο βαθμό την αθλιότητα των εργαζόμενων και όλων των καταπιεζόμενων. Κατά τον Λένιν:
«Ο αντιδραστικός χαρακτήρας αυτού του πολέμου, οι ξετσίπωτες ψευτιές της αστικής τάξης όλων των χωρών, που με «εθνική» ιδεολογία συγκαλύπτει τους ληστρικούς σκοπούς της, όλα αυτά, στη βάση μιας αντικειμενικά επαναστατικής κατάστασης, προκαλούν αναπότρεπτα επαναστατικές διαθέσεις μέσα στις μάζες. Χρέος μας είναι να βοηθήσουμε ώστε οι διαθέσεις αυτές να πάρουν συνειδητή μορφή, να αποκτήσουν βαθύτερο περιεχόμενο, να διαμορφωθούν»10.
Συνέχεια στο επόμενο φύλλο
Βάλτερ Μπένγιαμιν: «Θέσεις για τη φιλοσοφία της ιστορίας», Θέση XIV, σελ. 21, εκδόσεις Λέσχη των Κατασκόπων του 21ου αιώνα, Αθήνα, 2014. Ολόκληρη η φράση έχει ως εξής: «Η ιστορία είναι το αντικείμενο μιας κατασκευής, τον τόπο της οποίας δεν διαμορφώνει ο ομογενής και κενός χρόνος, αλλά ο χρόνος που είναι πλήρης από τον χρόνο του τώρα».
Γρηγόρης Δαφνής: «Απειλή πολέμου πάνω και από τα Βαλκάνια», εφημερίδα Νέα Προοπτική, φύλλο 664, 23/3/2018, σελ. 5
Εφημερίδα Νέα Προοπτική, 23/3/2018, φύλλο 663: 16ο Συνέδριο του ΕΕΚ – «Επαναστατική Διεθνιστική απάντηση στην κρίση, τον πόλεμο, τον εθνικισμό και τον φασισμό», σελ. 10-11.
Β.Ι. Λένιν: Σοσιαλισμός και Πόλεμος, Άπαντα τ.26, σελ. 329, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή. Η μπροσούρα αυτή γράφτηκε από τον Λένιν τον Αύγουστο του 1915, στις παραμονές της συνδιάσκεψης του Τσίμερβαλντ.
