Ένα φάντασμα πλανιέται πάνω απ’ τον πλανήτη

του ΝΑΛ

Μετά το Brexit, που σηματοδότησε την αρχή της διάλυσης της ΕΕ, η εκλογή Τραμπ έρχεται να αμφισβητήσει όλο το μεταπολεμικό status quo. Σε αυτήν την περίοδο των έντονων πολιτικών δονήσεων πάνω στο σεισμογενές υπέδαφος της παγκόσμιας και ιστορικής κρίσης του καπιταλισμού, ποιοι είναι οι πραγματικοί φόβοι της άρχουσας τάξης;

Πριν από λίγες μέρες (28.11.2016), ο Adrian Wooldridge, συντάκτης του αγγλικού Economist,[i] υπέγραψε ένα άρθρο με τον τίτλο “Bolshiness is back” – Ο Μπολσεβικισμός επιστρέφει.[ii] Στον απόηχο της εκλογής Τραμπ, το Economist -ένα από τα φερέφωνα του βρετανικού χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου- προσπαθεί, με έναν συγκαλυμμένο λόγο, να πάρει θέση ενάντια στον “απολυταρχισμό”, καλώντας στην ανάδειξη και υπεράσπιση των προτερημάτων της φιλελεύθερης τάξης πραγμάτων. Στην πραγματικότητα, σκιαγραφεί ένα ζοφερό τοπίο σύγκρουσης στην οποία νικητές θα αναδειχθούν οι κολασμένοι της γης – και κρούει τον κώδωνα κινδύνου.[iii] Ας προσπαθήσουμε, στα πλαίσια του κειμένου αυτού, να διαβάσουμε πίσω από τις αράδες του κειμένου του κ. Wooldridge.

Ο συγγραφέας φαίνεται να ανησυχεί για την “άνοδο του απολυταρχισμού” που απειλεί το “liberal order” (τη “φιλελεύθερη τάξη πραγμάτων”) έτσι όπως διαμορφώθηκε μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το Brexit και, πολύ περισσότερο, το αποτέλεσμα των αμερικανικών εκλογών “θα ενθαρρύνουν άλλους δυτικούς απολυταρχικούς, όπως την Μαρίν Λε Πεν και θα ενισχύσουν τους αντι-Δυτικούς απολυταρχικούς, κυρίως, τον Βλαντιμίρ Πούτιν”, γράφει.

Ποιος φταίει για αυτήν την “άνοδο του απολυταρχισμού”; Ο κος Wooldridge απαντάει πως “ένα μέρος της ευθύνης είναι συγκυριακό”. Προσπαθεί να πείσει πως το μόνο που χρειαζόταν να γίνει για να μην εκλεγεί ο Τραμπ ήταν οι Δημοκρατικοί να μην έδιναν το χρίσμα στην Χίλαρι, “την ενσάρκωση ενός σήποντος κατεστημένου”. Όμως το χρίσμα ενός οποιουδήποτε άλλου υποψηφίου, πώς θα διαχώριζε το Δημοκρατικό Κόμμα από αυτό το κατεστημένο του οποίου είναι μέρος;

Τι πρέπει να γίνει; Μπορεί να επιστρέψει ο καπιταλισμός σε μια πρότερη νιότη; Σύμφωνα με τον κ. Wooldridge, μπορεί, αρκεί οι “κακοί” νεοφιλελεύθεροι να μας κάνουν τη χάρη: “Η παγκόσμια οικονομία έχει παραδώσει πάρα πολλά από τα οφέλη της στους πλουσιότερους… η αύξηση της παραγωγικότητας έχει επιβραδυνθεί… οι υπερβολικές κανονιστικές ρυθμίσεις αποσυντονίζουν τους επιχειρηματίες… τα υψηλά επίπεδα ανισότητας απειλούν τη σταθερότητα [του συστήματος].” Με έναν απλοϊκό τρόπο, η σωτηρία κατ’ αυτόν έγκειται σε μια επιστροφή σε ένα κεϋνσιανό μοντέλο παραγωγής και κοινωνικής οργάνωσης (Σάντερς).

Ο κεϋνσιανισμός όμως πέθανε με την κατάρρευση της συμφωνίας του Μπρέτον Γουντς (το σύστημα σταθερών ισοτιμιών μεταξύ των νομισμάτων) το 1971. Και τώρα, οι τρεις βασικοί πυλώνες πάνω στους οποίους η αστική τάξη στηρίχτηκε μεταπολεμικά για να εξασφαλίσει την παγκόσμια οικονομική και πολιτική σταθερότητα -η Παγκόσμια Τράπεζα, το ΔΝΤ και το ΝΑΤΟ- απειλούνται συθέμελα από τον Ντόναλντ Τραμπ. Ο τελευταίος, προκειμένου να “ισχυροποιήσει την αμερικανική οικονομία”, έχει διακηρύξει την παύση υποστήριξης σε ρευστό που οι ΗΠΑ παρέχουν στους τρεις αυτούς θεσμούς, πράγμα που θα αποσταθεροποιήσει περαιτέρω την καταρρέουσα ΕΕ: Αρκεί μόνο να στοχαστούμε πάνω στο ρόλο που το ΔΝΤ έχει παίξει σε όλα τα ευρωπαϊκά (και όχι μόνο) προγράμματα λιτότητας σε περίοδο κρίσης.

Ταυτόχρονα, το πρόβλημα θα οξυνθεί και για την αμερικανική οικονομία, ακριβώς λόγω της σημασίας του ρόλου των ΗΠΑ στο μεταπολεμικό status quo, του οποίου αποτέλεσαν αναπόσπαστο θεμελιώδες κομμάτι. Η πολιτική απομονωτισμού του “πλανητάρχη” θα προκαλέσει δονήσεις στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα που θα αντεπιδράσουν στο πολλαπλάσιό τους στο εσωτερικό των ΗΠΑ. Με απλά λόγια: Σε ένα παγκοσμιοποιημένο διεθνές οικονομικό περιβάλλον (ειδικά μετά τα τελευταία 30 χρόνια), οι ΗΠΑ χρειάζονται μια σταθερή Ευρώπη προκειμένου να είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν τα εσωτερικά τους ζητήματα, πολύ περισσότερο από ό,τι στο μεσοπόλεμο, όταν ο Tρότσκι έγραφε το Eυρώπη και Aμερική.

Η ΕΕ και η Ευρωζώνη εξυπηρετούσε την ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων και εργατικού δυναμικού στην προσπάθεια που κατέβαλε ο καπιταλισμός για να οικειοποιηθεί το χώρο της πρώην ΕΣΣΔ μετά το 1991. Η ενδόρρηξη του καπιταλιστικού σχεδίου ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης στερεί έναν όρο απολύτως απαραίτητο για τη λειτουργία του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου και αυτός είναι ένας από τους λόγους που το Σίτι του Λονδίνου είχε αντιταχθεί στο Brexit. Ενώ όμως η Ευρώπη βρίσκεται στο επίκεντρο της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, οι ΗΠΑ παραμένουν το κέντρο της.

Έτσι, μια ακόμη “Χρυσή Εποχή” του φιλελευθερισμού κινδυνεύει να “φτάσει σε ένα τέλος [και] αυτή τη φορά τα πρώτα χτυπήματα τα δίνουν οι δεξιοί παρά οι αριστεροί…”. Είναι γεγονός πως η εκλογή Τραμπ έχει δώσει θάρρος σε κάθε λογής ακροδεξιό μόρφωμα να πιστεύει πως είναι η σειρά του να έρθει στα πράγματα. Όμως η πραγματική ανησυχία του κου Wooldridge έγκειται αλλού:

       “Αυτή είναι μια περίοδος θλιβερών εκατονταετηρίδων. Το 2014 ήταν τα εκατόχρονα από το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, που διέλυσε τη φιλελεύθερη τάξη πραγμάτων. […] Το 2017 θα είναι τα εκατόχρονα από την κατάληψη της εξουσίας από τον Λένιν στη Ρωσία. Το πραξικόπημα του Λένιν οδήγησε σε μια σειρά από τραγωδίες: στην άνοδο του Στάλιν στην εξουσία, το θάνατο περισσότερων από 20 εκατομμύρια ανθρώπων σαν αποτέλεσμα της κολεκτιβοποίησης της γεωργίας και της αναγκαστικής εκβιομηχάνισης και, εν μέρει σαν αντίδραση προς τον κομμουνισμό, την άνοδο του Χίτλερ, του Μουσολίνι και του Φράνκο.”

Και πιο κάτω σημειώνει:

 “Οι τρεις παγκόσμιοι θεσμοί που οι Σύμμαχοι ίδρυσαν -η Παγκόσμια Τράπεζα, το ΔΝΤ και ο ΟΗΕ- θα σταθεροποιούσαν την παγκόσμια οικονομία και θα απέτρεπαν νέες συρράξεις. […] Η Αμερική ηγήθηκε μιας πολιτικής περιορισμού που αναχαίτισε πρώτα την επέκταση της Σοβιετικής Ένωσης και στη συνέχεια οδήγησε στην κατάρρευσή της.” (η επισήμανση είναι δική μας)

Τα τελευταία αυτά σχόλια υποδηλώνουν πολλά περισσότερα από όσα μας λένε. Δεν επιχειρείται μονάχα μια εξίσωση των μπολσεβίκων και της μαύρης αντίδρασης, οι μεν από την αριστερή πλευρά της εξίσωσης αυτής, η δε από τη δεξιά, μια παλιά φόρμουλα της αστικής τάξης για να κρύβει κατόπιν εορτής το ρόλο της στη στήριξη τέτοιων ριζοσπαστικών αντιδραστικών λύσεων. Δε συσκοτίζει μονάχα τα αίτια δύο φρικτών, αιματοβαμμένων πολέμων, ανάγοντάς τα στη μεταφυσική δίψα “κάποιων” για εξουσία, των μπολσεβίκων στην πορεία και των ναζιστών εξαιτίας τους, χρησιμοποιώντας την ίδια αν-ιστορική μέθοδο που εφάρμοσε προσπαθώντας να απαντήσει στο ποιος φταίει για τη συγκαιρινή μας “άνοδο του αυταρχισμού”.

Ο κος Wooldridge προσπαθεί αλλά δεν μπορεί να μας πείσει για την αφέλειά του. Πιο πολύ από οτιδήποτε άλλο, εδώ συμπυκνώνεται η αγωνία ενός ειλικρινούς κονδυλοφόρου του ανθρωποφάγου αυτού συστήματος που ελπίζει να λειτουργήσει σαν υπενθύμιση για την αστική τάξη: Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος έφερε τη Ρώσικη Επανάσταση και οι θεσμοί αυτοί ήταν τα μέσα με τα οποία ο καπιταλισμός μεταπολεμικά διεξήγαγε τον πόλεμο ενάντια στον μεγαλύτερο εχθρό του, επί 44 χρόνια – και πίστεψε ότι τον κέρδισε (λέγε με Φουκουγιάμα). Τί γίνεται όμως αν δεν τον κέρδισε οριστικά; Και αν βρισκόμαστε σε ένα αντίστοιχο σημείο; Θα σταθεί άοπλος μπροστά στην Νέμεσί του;

Ο Μεγάλος Πόλεμος ήρθε να συνεχίσει με πολεμικά μέσα τις ενδοϊμπεριαλιστικές συγκρούσεις του κεφαλαίου, βάζοντας έτσι “ένα τέλος στα 40 χρόνια φιλελεύθερης τάξης πραγμάτων” του τέλους του 19ου αιώνα. Δεν υπάρχει τίποτα το μεταφυσικό εδώ. Όπως ο Λένιν ανέλυε στα 1916, η εποχή αυτή, εποχή των ιμπεριαλιστικών πολέμων και επαναστάσεων, χαρακτηρίζεται  από την παρακμή του καπιταλιστικού συστήματος. Είναι μέσα από την εξαθλίωση και το θάνατο που έσπειρε ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, που γεννήθηκε η πρώτη Σοσιαλιστική Επανάσταση στην καθυστερημένη Ρωσία, τον αδύνατο κρίκο της ιμπεριαλιστικής αλυσίδας με το ένα πόδι στη Δύση και το άλλο στην ασιατική φεουδαλική καθυστέρηση.

Και ήταν η απομόνωση της ΕΣΣΔ από τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις και τους συμμάχους τους και η εξάντληση των πολύχρονων πολέμων που οδήγησε στην γραφειοκρατικοποίησή της. Αυτό το πισωγύρισμα, όμως, δεν αναιρεί τις κατακτήσεις του πρώτου εργατικού κράτους στην Ιστορία, πρώτο σταθμό προς μια πανανθρώπινη αταξική κοινωνία. Ο πάλαι ποτέ κραταιός σταλινισμός ήταν η πολιτική έκφραση των αντιφάσεων που οι πιέσεις αυτές δημιούργησαν στην απομονωμένη από την παγκόσμια οικονομία EΣΣΔ. Το οικονομικό και κοινωνικό έδαφος πάνω στο οποίο τα τρομερά εγκλήματα του Στάλιν έλαβαν χώρα -εξοντώνοντας πρώτα πρώτα την μπολσεβίκικη φρουρά που έκανε την επανάσταση- είναι ιστορικά και κοινωνικά  διαφορετικό από αυτό που επέτρεψε στον Χίτλερ να αιματοβάψει την Ευρωπαϊκή Ήπειρο. Αυτό δεν αναιρεί την αγριότητα και του μεν και του δε, αλλά η ιστορική διάκριση διαφορετικών φαινομένων δεν είναι άνευ αξίας. H σύγχυση διαφορετικών κοινωνικών φαινομένων είναι η μέθοδος όλου του ιστορικού αναθεωρητισμού που πάντα εξομοιώνει την επανάσταση (και τις εσωτερικές της αντιφάσεις) με την αστική και φασιστική αντεπανάσταση. Σε τελική ανάλυση, όπως ο Tρότσκι εξηγούσε, η βαρβαρότητα του Στάλιν ήταν όχι γέννημα της σοσιαλιστικής απελευθερωτικής επανάστασης, αλλά αποτέλεσμα της πίεσης της παλιάς ταξικής αστικής κοινωνίας πάνω στον κατ’ όνομα “σοσιαλισμό σε μια μόνο χώρα”.

Η οικονομική κρίση, σήμερα, αναβιώνει τάσεις απομονωτισμού και προστατευτισμού που θα οδηγήσουν στη σύγκρουσή τους και την πιθανή συνέχισή της με πολεμικά μέσα. Ο πόλεμος έχει αποδείξει ιστορικά ότι εγκυμονεί τη σοσιαλιστική επανάσταση. Αυτός είναι ο άξονας της σκέψης του κου Wooldridge. Ήδη, η κρίση γεννά αντιστάσεις στην κοινωνική καταστροφή. Από τον ελληνικό Δεκέμβρη και το κίνημα Occupy, τις Αραβικές Επαναστάσεις και την εξέγερση του Γκεζί, το Ντονιέτσκ και τη Ροζάβα ως τη γαλλική Άνοιξη και τις διαδηλώσεις εναντίον του Τραμπ, το αίτημα για μια κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο ριζώνει στις πιο απίθανες γωνιές του κόσμου· με διακοπές και αντιφάσεις, και πάντα εκεί που δεν το περιμένουμε.

Ας βγάλουμε τα μαθήματα από τις εμπειρίες αυτών των οκτώ χρόνων. Τα σύννεφα της αντίδρασης μπορεί να πυκνώνουν πάνω από τα κεφάλια μας, αλλά πριν τη φασιστική αντεπανάσταση είναι ο καιρός της κομμουνιστικής, προλεταριακής επανάστασης. O καιρός του μπολσεβικισμού, ο δικός μας καιρός. Και οι αστοί φαίνεται πως έχουν καλύτερη συνείδηση από τη συμβιβασμένη, πεσιμιστική αριστερά.

PDF