Σκέψεις με αφορμή τη μείωση των ωρών των καλλιτεχνικών μαθημάτων στις τάξεις του Λυκείου
Χριστίνα Λυκοτσέτα
Αν είσαι φοιτητής ή φοιτήτρια παιδαγωγικής σχολής, από το πρώτο κιόλας έτος των σπουδών σου, αντιλαμβάνεσαι πως πολλά πράγματα έχουν μετατοπιστεί στη συγκεκριμένη επιστήμη. Πως οι ανάγκες έχουν αλλάξει κι αυτό επιβάλλει επαναπρογραμματισμό και ριζικές αλλαγές.
Από το παλιομοδίτικο, δασκαλοκεντρικό μοντέλο, εκείνο που ήθελε τους εκπαιδευτικούς να αναλαμβάνουν ρόλο αυθεντίας και να «υπαγορεύουν» το μάθημα περιχαρακωμένοι πίσω από την έδρα, τα πράγματα έχουν μετατοπιστεί και οι μαθητές αναλαμβάνουν τον πρωταγωνιστικό ρόλο. Οι εκπαιδευτικοί εμπλέκονται είτε συμμετέχοντας ισότιμα, είτε εντελώς αποστασιοποιημένα παρεμβαίνοντας μόνο όταν αυτό κριθεί απαραίτητο.
Το σχολείο οφείλει να παρεμβαίνει στην κοινότητα και να καλλιεργεί την κριτική σκέψη μέσα σε ένα διαπολιτισμικό περιβάλλον. Σε ένα περιβάλλον συμπερίληψης που θα τους χωράει όλους. Παιδιά προσφύγων και μεταναστών. Παιδιά ντόπιων και παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες. Με λίγα λόγια, ένα σχολείο που θα χωρά τα παιδιά όλου του κόσμου!
Μέσα σε αυτό το περιβάλλον τα παιδιά θα μαθαίνουν με τρόπο βιωματικό και θα καλλιεργούν τις δεξιότητές τους με τη χρήση πολλαπλών εργαλείων. Ένα από αυτά τα εργαλεία είναι και οι τέχνες.
Τη δεκαετία του ’80 ο Χάουαρντ Γκάρντνερ ψυχολόγος, ιατρός και «πατέρας» της περίφημης θεωρίας της πολλαπλής νοημοσύνης έρχεται να ταράξει τα νερά στο χώρο της παιδαγωγικής επιστήμης. Ο Γκάρντνερ υποστηρίζει πως κάθε παιδί μαθαίνει με το δικό του τρόπο. Πως κάθε παιδί έχει το δικό του στυλ μάθησης. Κι αυτό γιατί ξεχωρίζει επτά τύπους νοημοσύνης: λεκτική, μαθηματική, χωρική, σωματική-κιναισθητική, μουσική-ρυθμική, ενδοπροσωπική και διαπροσωπική. Με λίγα λόγια, τα παιδιά μαθαίνουν με πολλούς τρόπους και με την εμπλοκή της τέχνης σε κάθε μορφή της. Παράλληλα, ασκούσε κριτική στο εκπαιδευτικό σύστημα που διαχρονικά έδινε έμφαση μόνο στις γλωσσικές και λογικο-μαθηματικές δεξιότητες.
Για τη σπουδαιότητα των τεχνών στην εκπαίδευση έχουν μιλήσει πολλοί παιδαγωγοί, με τη λίστα να είναι αναμφίβολα μεγάλη. Ένα παράδειγμα αποτελεί ο Λόρις Μαλαγκούτσι ο οποίος ανέπτυξε ένα πρωτοπόρο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, το γνωστό στους εκπαιδευτικούς σύστημα Ρέτζιο Εμίλια. Μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στη μικρή επαρχιακή πόλη της Ιταλίας, οι κάτοικοι του κατεστραμμένου αυτού του τόπου οραματίστηκαν τη δημιουργία ενός πρωτοποριακού προγράμματος που θα βασίζεται στα ενδιαφέροντα των παιδιών. Ο δάσκαλος Λόρις Μαλαγκούτσι δημιούργησε ένα σύστημα μέσα στο οποίο τα παιδιά πρέπει να είναι σε θέση να μάθουν μέσα από την αφή, την κίνηση, την ακοή, την όραση και την ακρόαση. Δίνοντας με αυτό τον τρόπο πρωτοκαθεδρία στη δημιουργία και στην καλλιτεχνική εκπαίδευση. Ο σπουδαίος αυτός παιδαγωγός τόνιζε πως τα παιδιά ενθαρρύνονται να ερευνήσουν τον κόσμο που τα περιβάλλει και να εκφραστούν μέσα από τις «συμβολικές γλώσσες» των τεχνών όπως το σχέδιο, τη γλυπτική, τη ζωγραφική, το χορό, το θέατρο κ.ά.
Οι εκατό γλώσσες των παιδιών – ΛΟΡΙΣ ΜΑΛΑΓΚΟΥΤΣΙ
Το παιδί αποτελείται από εκατό.
Το παιδί έχει εκατό γλώσσες,
εκατό χέρια,
εκατό σκέψεις,
εκατό τρόπους σκέψης,
παιχνιδιού, ομιλίας.
Εκατό, πάντα εκατό
τρόπους να ακούει,
Να θαυμάζει, να αγαπά,
εκατό χαρές
να τραγουδά και να καταλαβαίνει,
εκατό κόσμους να ανακαλύπτει,
εκατό κόσμους να ονειρεύεται.
Το παιδί έχει εκατό γλώσσες
(και εκατό, εκατό, εκατό ακόμα)
αλλά του στερούν τις ενενήντα εννιά
το σχολείο και ο πολιτισμός
διαχωρίζουν το κεφάλι από το σώμα.
Λένε στο παιδί
να σκέφτεται χωρίς χέρια,
να τα καταφέρει χωρίς το κεφάλι,
να ακούει και να μη μιλάει,
να κατανοεί χωρίς να χαίρεται,
να αγαπάει και να θαυμάζει
μόνο το Πάσχα και τα Χριστούγεννα.
Λένε στο παιδί
να ανακαλύψει τον κόσμο που ήδη υπάρχει
και από τις εκατό του κλέβουν ενενήντα εννέα.
Λένε στο παιδί
ότι η εργασία και το παιχνίδι,
η πραγματικότητα και η φαντασίωση,
η επιστήμη και η φαντασία,
ο ουρανός και η γη,
η λογική και το όνειρο,
είναι πράγματα που δεν πάνε μαζί.
Και έτσι, λένε στο παιδί
ότι οι εκατό (γλώσσες) δεν υπάρχουν.
Τα παιδιά λένε:
Αποκλείεται. Οι εκατό υπάρχουν!
Η Ουρανία Κούβου, καθηγήτρια στο τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Αγωγή του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, ξεκίνησε να δουλεύει με τους φοιτητές της, έχοντας ως βασικό εργαλείο την τέχνη, συγκεκριμένα τα εικαστικά, με παιδιά που ανήκαν στο ευρύ φάσμα του αυτισμού. Η μέθοδός που χρησιμοποίησε ήταν αυτή του «συνεργατικού σχεδίου». Μέσα από τη συγκεκριμένη διαδικασία τα παιδιά εκφράστηκαν μέσα από τα εικαστικά, ενώ παρατηρήθηκε η ανάπτυξη λεκτικής επικοινωνίας. Γεγονός που αποτελεί βασικό σκοπό στην περίπτωση των παιδιών με αυτισμό.
Όλες οι σύγχρονες μέθοδοι της παιδαγωγικής επιστήμης δίνουν την πρωτοκαθεδρία στις τέχνες. Η εμπλοκή των τεχνών στη μάθηση θεωρείται δεδομένη και απαραίτητη τόσο στην πρωτοβάθμια, όσο και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Ενώ ολοένα και πιο πολύ τεχνικές του θεάτρου -θέατρο του καταπιεσμένου, παιχνίδι ρόλων- χρησιμοποιούνται στα επίσημα αναλυτικά προγράμματα, κυρίως εκείνα του εξωτερικού.
Η εμπλοκή της τέχνης στην εκπαίδευση αποδεδειγμένα μπορεί να μεταμορφώσει τη διαδικασία της μάθησης, να προσφέρει κίνητρα, να επιτρέψει μεγαλύτερη συμμετοχή, να βοηθήσει παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες, να τονώσει την αυτοπεποίθηση των συμμετεχόντων και να δημιουργήσει ισότιμες συνθήκες μάθησης, από τη στιγμή που κανείς δεν αποκλείεται.
Όλα αυτά όμως ανήκουν μόνο στη θεωρία.
Στην πράξη, στην Ελλάδα των αντιπαιδαγωγικών νομοσχεδίων και της διάλυσης της δημόσιας εκπαίδευσης, εφαρμόζονται και ισχύουν τα ακριβώς αντίθετα.
Σχολεία που καλλιεργούν τον ανταγωνισμό.
Σχολεία που διαχωρίζουν γηγενείς από παιδιά μεταναστών.
Σχολεία που αποκλείουν τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες.
Σχολεία της αφομοίωσης.
Σχολεία που δεν είναι προσβάσιμα σε μαθητές με κινητικά προβλήματα.
Σχολεία που είναι συνδεδεμένα με την αγορά εργασίας από τις πρώτες βαθμίδες της σχολικής εκπαίδευσης.
Σχολεία της αποστήθισης, της στείρας γνώσης, σχολεία αφιλόξενα, ασφυκτικά.
Εμείς, όμως, πρέπει, να παλέψουμε για ένα σχολείο δημιουργικό, για ένα σχολείο απελευθερωτικό.
Για ένα σχολείο όπου οι μαθητές θα έρθουν στο προσκήνιο.
Για ένα σχολείο συμπεριληπτικό.
Για ένα σχολείο που θα χωρά τα παιδιά όλου του κόσμου!
Θα κλείσω με δυο λόγια του αξεπέραστου Μάνου Χατζιδάκι:
« Και πρώτα απ’ όλα τι εννοούμε λέγοντας παιδεία;
Την πληροφορία, την τεχνική, το δίπλωμα εξειδίκευσης που εξασφαλίζει γάμο, αυτοκίνητο και ακίνητο, με πληρωμή την πλήρη υποταγή του εξασφαλισθέντος; Για την πνευματική και ψυχική διάπλαση ενός ελεύθερου ανθρώπου με τεχνική αναθεώρησης και ονειρικής δομής με αγωνία απελευθέρωσης και με διαθέσεις μιας ιπτάμενης φυγής προς τα άστρα;
Αυτή τη δεύτερη παιδεία την αποσιωπούν και δεν τη δίνουν δωρεάν γιατί δεν συντηρείται, δεν υπηρετεί συστήματα, αντίθετα, τα ελέγχει, τα αναθεωρεί και τα αποδυναμώνει».
