Οι ομιλίες της Άννυς Παπαρούσου, Κατερίνας Μάτσα και Κώστα Παπαδάκη
του Θόδωρου Κουτσουμπού

Μια φορτισμένη, συγκινητική βραδιά έζησαν πλήθος κόσμου που παραβρέθηκαν το βράδυ της Πέμπτης 9 Ιουνίου στη Λοκομοτίβα, στην εκδήλωση μνήμης και τιμής στην αγαπημένη συντρόφισσα, μαχόμενη δικηγόρο Δάφνη Βαγιανού.

Στην κατάμεστη Λοκομοτίβα παρούσα ήταν η αδελφή της Δέσποινα και η οικογένειά της, φίλοι και σύντροφοι του ΕΕΚ που οργάνωσε την εκδήλωση, καθώς και αρκετοί συνάδελφοί της, μαχόμενοι δικηγόροι. Επίσης αγωνιστές και αγωνίστριες που η Δάφνη υπερασπίστηκε στις μεγάλες δίκες στις οποίες συμμετείχε.

Ύστερα από μια εισαγωγική παρουσίαση του Θόδωρου Κουτσουμπού, μίλησαν: η Άννυ Παπαρούσου, η πιο στενή συνάδελφος της Δάφνης επί δεκαετίες, μαζί με τον Σπύρο Φυτράκη˙ η Αγγελική Σωτηροπούλου, την οποία η Δάφνη υπερασπίστηκε στη μεγάλη δίκη της ΕΟ 17 Νοέμβρη και στις ατέλειωτες διώξεις που υπέστη˙ η Αγγελική Κουτσουμπού, την οποία η Δάφνη Βαγιανού υποστήριξε στη δίκη του τραυματισμού της από την ομάδα ΔΕΛΤΑ στην πρώτη επέτειο της δολοφονίας του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου και της εξέγερσης του 2008˙ η Κατερίνα Μάτσα στέλεχος του ΕΕΚ, πρώην επιστημονικά υπεύθυνη του 18Άνω και πασίγνωστη αγωνίστρια των κοινωνικών δικαιωμάτων˙ ο Κώστας Παπαδάκης, συνάδελφος της Δάφνης και βασικό στέλεχος της ριζοσπαστικής παράταξης Εναλλακτική Παρέμβαση Δικηγόρων Αθήνας.

Παρόντες ήταν και μίλησαν η Ιωάννα Κούρτοβικ, επίσης δικηγόρος στη δίκη της 17Ν, ο Γιάννης Σερίφης, εμβληματικός προλεταριακός αγωνιστής με ατέλειωτες διώξεις από τους μηχανισμούς του αστικού κράτους και κατηγορούμενος στη δίκη της 17Ν απ’ την οποία αθωώθηκε πανηγυρικά. Επίσης o Σάββας Μιχαήλ, γ. γραμματέας του ΕΕΚ, ο συνδικαλιστής του ΟΤΕ Παναγιώτης Μπρόφας, που έφερε σε επαφή τη Δάφνη με την Κωνσταντίνα Κούνεβα όταν το Δεκέμβρη του 2008 δέχθηκε τη δολοφονική επίθεση με βιτριόλι στα Πετράλωνα, και νεότεροι δικηγόροι που επηρεάστηκαν καθοριστικά από τη στάση της Δάφνης στα δικαστήρια. Παρόντες και παρούσες ήταν και άλλοι συνάδελφοί της όπως οι σύμβουλοι στον ΔΣΑ με την Εναλλακτική Παρέμβαση Δικηγόρων Αθήνας, Θανάσης Καμπαγιάννης και Δημήτρης Σαραφιανός, η Βούλα Γιαννακοπούλου και πολλά μέλη του ΕΕΚ.

Παρακάτω δημοσιεύουμε τις ομιλίες της Άννυς Παπαρούσου, της Κατερίνας Μάτσα και του Κώστα Παπαδάκη.

Για τη Δάφνη Βαγιανού διαβάστε επίσης: https://neaprooptiki.gr/dafni-vagianou-1946-2022/
Άννυ Παπαρούσου
Αποχαιρετώντας ένα σπουδαίο άνθρωπο
Είναι πολύ δύσκολο να μιλάς για ένα δικό σου άνθρωπο μετά τον θάνατό του. Έχεις την αίσθηση ότι αυτά που θα πεις, πρέπει να τον προσδιορίσουν εκ νέου και ο προσδιορισμός αυτός πρέπει να είναι ακριβής, χωρίς μεγαλοστομίες και υπερβολές όπως συχνά γίνεται με τους επικήδειους, αλλά με σεβασμό και ευθύτητα να επαναπροσεγγίσεις το χαμένο πρόσωπο. Μου φαίνεται παράδοξο μετά από τόσα χρόνια που συνυπήρξαμε, να πρέπει να αποχαιρετίσω τη Δάφνη που επηρέασε βαθιά τη ζωή μου και τον τρόπο σκέψης μου και την αγάπησα πολύ, γιατί ήταν στ’ αλήθεια ένας σπουδαίος άνθρωπος. Θα σταθώ σε μερικά χαρακτηριστικά της που την έκαναν μοναδική, προσπαθώντας να αποφύγω πολλές εξάρσεις, με τις οποίες είναι βέβαιο ότι θα γελούσε. Γνώρισα τη Δάφνη το 1989, όταν πήγα στο γραφείο που είχαν με τον Σπύρο Φυτράκη στη Τζωρτζ 3, για να τελειώσω την άσκησή μου. Το μόνο που ήθελα, ήταν να ασχοληθώ με πολιτικές υποθέσεις κι αυτός ήταν ο κατάλληλος χώρος. Μοιραστήκαμε με τη Δάφνη το ίδιο γραφείο, για πάνω από 20 χρόνια. Όσο τη γνώριζα, καταλάβαινα ότι επρόκειτο για μία σπουδαία γυναίκα που την χαρακτήριζε το ήθος, η ουσιαστική πολιτική συγκρότηση, η ευθυκρισία, η ανθρωπιά, η ευγένεια. Και κάτι άλλο: Το απαράμιλλο χιούμορ της, που βασιζόταν από τη μια στην οξυδέρκειά της κι από την άλλη στην άρνησή της να συνταχθεί με την παθογένεια και την τοξικότητα των καπιταλιστικών δομών που έδιναν και δίνουν τον τόνο στην κοινωνική διάδραση, σε συνδυασμό με την επίγνωση της ματαιότητας που διατρέχει το κοινωνικό γίγνεσθαι. Το πολιτικό και το πολιτισμικό της επίπεδο, η λογοτεχνική της κατάρτιση, η μουσική της παιδεία, η ευρυμάθειά της, την καθιστούσαν μια υπέροχη συνομιλήτρια, μία ευγενή φίλη και μία έντιμη αγωνίστρια, που ποτέ δεν έκανε εκπτώσεις στην πολιτική μάχη που δινόταν είτε στο δικαστήριο, είτε στην κοινωνία. Η Δάφνη ως δικηγόρος υπερασπίστηκε με την καρδιά της το κίνημα σε όλες του τις εκφάνσεις. Αυτό το έργο το επιτέλεσε με υψηλό αίσθημα ευθύνης, με ανιδιοτέλεια, με συνείδηση προσφοράς και κυρίως, με υψηλό επίπεδο χειρισμού της υπόθεσης τόσο στο νομικό, όσο και στο πολιτικό σκέλος. Μοχάμετ Χαμντάν, Νίκος Μαζιώτης, Πόλα Ρούπα, Αγγελική Κουτσουμπού, Κωνσταντίνα Κούνεβα κι εκατοντάδες άλλοι, αναρχικοί, κοινωνικοί αγωνιστές, φτωχοί και κατατρεγμένοι, βρήκαν στη Δάφνη τον δικηγόρο τους, που τους υπερασπίστηκε όλους και όλες με υψηλή συναίσθηση του ρόλου της.
Ένα πρόσωπο αποκτά ιστορικότητα, όταν οι παρακαταθήκες που αφήνει δε χρειάζονται πολλές επεξηγήσεις. Στην περίπτωση της Δάφνης, οι παρακαταθήκες είναι προφανείς και αυταπόδεικτες. Σε ένα παλιό κόσμο που καταρρέει, σε ένα δικηγορικό περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από την ευτέλεια και την ανυποληψία, σε μια κοινωνία αρπακτικών και τοξικών προσώπων, η σκέψη της Δάφνης είναι μια όαση και μια πηγή έμπνευσης για όποιον και όποια καθορίζονται από αρχές και προσωπικές δεσμεύσεις.
Αντίο αγαπημένη μου Δάφνη Βαγιανού
9/6/2022

Κατερίνας Μάτσα
Για την Δάφνη Βαγιανού, αγωνίστρια των καταπιεσμένων, αδικημένων και βασανισμένων
Πενθούμε μια σπουδαία γυναίκα, μια αγωνίστρια, που η ζωή της αναλώθηκε στην υπηρεσία των καταπιεσμένων, των αδικημένων, των κυνηγημένων από τους Ισχυρούς και την Εξουσία, των βασανισμένων από την κοινωνική αδικία.
Η Δάφνη Βαγιανού ξεχώριζε για την ευγένειά της, τη γενναιοδωρία της, τη συνέπεια, την ακεραιότητα του χαρακτήρα της.
«… το βάθος και η δύναμη ενός ανθρώπινου χαρακτήρα εξαρτώνται από τα ηθικά του αποθέματα», γράφει ο Τρότσκι στο Ημερολόγιο της Εξορίας.
Και τα ηθικά αποθέματα της Δάφνης ήταν τεράστια.
Εμπνεόταν από την ιδέα της Κοινωνικής Επανάστασης, της Διαρκούς Επανάστασης του Λένιν και του Τρότσκι.
Γι’ αυτό δεν γονάτισε στις δύσκολες στιγμές, σε περιόδους υποχώρησης του κινήματος. Γιατί, όπως λέει ο Τρότσκι, «Δεν μπορείς να ζήσεις ως το τέλος χωρίς να γονατίσεις και χωρίς να πέσεις στον κυνισμό, εκτός αν έχεις μπροστά σου μια μεγάλη ιδέα που να σε υψώνει πάνω από την προσωπική αθλιότητα, πάνω από τις αδυναμίες, πάνω από κάθε λογής δολιότητα και χαμέρπεια».
Τα βήματά μας συναντήθηκαν σε δύο ιστορικές εποχές.
Στην εποχή της χούντας των συνταγματαρχών, το 1972, στην καλοκαιρινή κατασκήνωση της SLL1τροτσκιστική οργάνωση στη Βρετανία – Σ.τ.Ε., όταν εντάχθηκε στην ΕΔΕ και εξελίχθηκε σε ένα δραστήριο και αφοσιωμένο στέλεχος του τροτσκισμού.
Ξανασυναντήθηκαν τα βήματά μας αργότερα, σε μια άλλη καμπή της Ιστορίας, μετά το τέλος της μεταπολίτευσης και τη μαζική διάψευση επαναστατικών ελπίδων και προσδοκιών, όταν η Δάφνη έδινε τις μάχες της στο χώρο της μαχόμενης δικηγορίας, στο πλευρό των θυμάτων της κρατικής τρομοκρατίας.
Εξαιρετικά κατηρτισμένη νομικά, υπερασπιζόταν τους αγωνιστές του κινήματος με απίστευτο σθένος, παλεύοντας για την απόδοση Δικαιοσύνης.
Πιστεύω, όμως, ότι στο βάθος της ψυχής της πίστευε και εκείνη σε μια πέραν των αστικών νόμων Δικαιοσύνη, αφού το Δίκαιο, όπως έλεγαν οι επαναστάτες στα πρώτα θυελλώδη χρόνια της Οκτωβριανής Επανάστασης, είναι πάντα, όσο υπάρχει ταξική κοινωνία, Δίκαιο της ανισότητας, «όπιο του λαού», το ονόμαζαν.
Βρεθήκαμε μαζί στη δίκη της 17Ν, το 2002, όταν επιχειρήθηκε από το αστικό πολιτικό σύστημα και τους μηχανισμούς του η εργαλειοποίηση της δίκης, μέσα στο κλίμα του πολέμου ενάντια στην τρομοκρατία που κυριαρχούσε στην κοινωνία.
Σε αυτή τη δίκη επιχειρήθηκε να θεωρηθούν ως τεκμήριο ενοχής οι προσωπικές σχέσεις της Αγγελικής Σωτηροπούλου με το σύντροφό της Δημήτρη Κουφοντίνα.
Εγώ ήμουν συνήγορος της Αγγελικής, την επισκέφθηκα, με εξουσιοδότηση από την ΕΙΝΑΠ, στη φυλακή και έγινα μάρτυρας υπεράσπισής της στη δίκη.
Εκεί θαύμασα τις δικονομικές ικανότητες της Δάφνης και την ακλόνητη θέση της στο πλευρό των αδικημένων, ενάντια στους Κυρίαρχους και το “πνεύμα” της εποχής, τον κυνισμό, το σαδισμό, την αναλγησία, όπως εκφραζόταν από τους δικαστές και τα καθεστωτικά ΜΜΕ.
Η δεύτερη δίκη στην οποία συνεργαστήκαμε ήταν η δίκη της σ. Αγγελικής Κουτσουμπού, όταν επιχειρήθηκε από το κράτος και τους μηχανισμούς του να παρουσιαστεί ως «τροχαίο» η απόπειρα δολοφονίας της στη διάρκεια της διαδήλωσης το 2009, στη μνήμη του δολοφονημένου από την αστυνομία Αλέξη Γρηγορόπουλου.
Η Δάφνη στάθηκε πάντα εχθρική στην ευτέλεια, την έκπτωση των αξιών και του περιεχομένου της ανθρώπινης ζωής. Αισθανόταν και εκείνη, όπως όλοι εμείς, ντροπή να ζούμε σε ένα καθεστώς διαρκούς ντροπής μπροστά στην κοινωνική εξαθλίωση, την πείνα στην οποία καταδικάζονται από τους Ισχυρούς εκατομμύρια άνθρωποι στον πλανήτη, τον κοινωνικό αποκλεισμό των πιο ευαίσθητων, των πιο ανήσυχων κοινωνικών στοιχείων, όλων εκείνων που θεωρούνται ως μη-κανονικοί από το σύστημα που έχει αναγάγει σε αξία τη δουλοφροσύνη της «κανονικότητας».
«Σκοπός της ζωής μας δεν είναι η χαμέρπεια», λέει ο ποιητής Ανδρέας Εμπειρίκος, εκφράζοντας, με ποιητικό τρόπο και τη στάση ζωής της Δάφνης.
Όσο περνούσαν τα χρόνια χαρακτηριστικό αυτής της στάσης ζωής ήταν η «απόγνωση ως ευγένεια», για να χρησιμοποιήσουμε μια έκφραση που ο Σάββας Μιχαήλ είχε χρησιμοποιήσει για έναν άλλο μελαγχολικό τροτσκιστή, τον ποιητή, ψυχίατρο και ψυχαναλυτή Μάριο Μαρκίδη.
Όμως η Δάφνη Βαγιανού έμεινε πάντα πιστή στην «πατρίδα μας μέσα στο χρόνο», κατά την προσφιλή έκφραση του Λέον Τρότσκι, παρόλο που την βασάνιζε και εκείνη το ερώτημα που έθετε ο ποιητής Νίκος Καρούζος:
Τραυλίζοντας οικουμένη καθώς
η πραγματικότητα χωλαίνει
[Νεολιθική Νυχτωδία στην Κρονστάνδη]
Ως πότε θα τραυλίζει η οικουμένη; Πότε η νικηφόρα, τελική έφοδος στον ουρανό;
Ίσως την απάντηση έδωσε ο ίδιος ο ποιητής
Στον ουρανό οι δυνατότητες είναι μόνο συναρπαστικές
9\6\2022

Κώστας Παπαδάκης
ΟΜΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΙΜΗΣ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΑΦΝΗ ΒΑΓΙΑΝΟΥ – ΛΟΚΟΜΟΤΙΒΑ
Φίλες και φίλοι καλησπέρα,
Συγχαίρω το Εργατικό Επαναστατικό Κόμμα για την πρωτοβουλία του να διοργανώσει την εκδήλωση αυτή προς τιμήν της μνήμης της Δάφνης Βαγιανού. Και έχει μια ιδιαίτερη αξία η εκδήλωση, γι’ αυτό και τα συγχαρητήρια δεν είναι απλά τυπικά, διότι όταν κάποιος σύντροφος φεύγει από τη ζωή και επιλέγει είτε την αποτέφρωση είτε την ταφή χωρίς θρησκευτική κηδεία, το καθήκον αυτών που μένουν πίσω του δεν εξαντλείται στη διαχείριση της βιολογικής αποφοράς της σωρού, αλλά κυρίως περιλαμβάνει την ανάδειξη της κοινωνικής του προσφοράς και την απόδοση της τιμής που πια δεν είναι σε θέση να αποδώσει στον εκλιπόντα άμεσα. Η σημερινή εκδήλωση αυτό υπηρετεί. Σας ευχαριστώ λοιπόν που μου περιποιήσατε την τιμή να με συγκαταλέξετε ανάμεσα σε αυτούς που θα μιλήσουν για τη Δάφνη και τέτοιοι υπάρχουν πολλοί, όχι μόνο στο προεδρείο, αλλά και στο ακροατήριο.
Θα ήθελα να πω στους συγγενείς της ότι η Δάφνη ήταν ένας από τους πιο σπουδαίους ανθρώπους που γνώρισα στη ζωή μου και την ονόμασα «ένα λουλούδι» στο μεταπολιτευτικό δικηγορικό στερέωμα για λόγους που θα εξηγήσω παρακάτω. Δεν είναι μόνο δική μου άποψη η θετική εκτίμηση για το πρόσωπο της Δάφνης. Θα σας πω χαρακτηριστικά ότι το βράδυ που μαθεύτηκε ο θάνατός της με πήρε τηλέφωνο ένας από τους ιδιοκτήτες μεγάλης ιστοσελίδας και δικαστικού ρεπορτάζ και με πολύ μεγάλο ενδιαφέρον και λύπη με ρώτησε για τη Δάφνη. Ήταν τέτοια η εκτίμησή του, παρά την διαμετρικά αντίθετη πολιτική του τοποθέτηση που ήθελε μέσα στη νύχτα να γράψει ένα άρθρο για τη μνήμη της. Με πήρε και με ρώτησε λοιπόν για να του θυμίσω κάποιες σημαντικές δίκες, στις οποίες είχε συμμετάσχει. Το έκανα και πράγματι λίγες ώρες αργότερα, πριν ξημερώσει, δημοσιεύτηκε η πρώτη νεκρολογία. Ακολούθησαν κι άλλες.
Η Δάφνη, λοιπόν, ήταν ένας άνθρωπος πραγματικά ενταγμένος σε αυτό που ακούστηκε πριν κατά το σλόγκαν της εποχής «στη σωστή πλευρά της ιστορίας», αισθανόταν την ικανότητα να διακρίνει την κύρια και τη δευτερεύουσα αντίθεση, δεν διακατεχόταν από σεχταρισμό, ώστε να υπερεκτιμά τις διαφωνίες τακτικής και να τις αναγάγει σε κριτήρια διαχωρισμού της από τους άλλους συντρόφους και δεν επιδίωξε ποτέ σ’ αυτό το χαράκωμα, από το οποίο δεν έλειψε μέρα νύχτα, να πάρει τα αλώνια και να πολεμήσει στην πρώτη γραμμή σαν αξιωματούχος γιατί η υπερβολική της σεμνότητα της απαγόρευσε κάθε συμπεριφορά αυτοπροβολής. Υποστήριζε αταλάντευτα την Εναλλακτική Παρέμβαση Δικηγόρων Αθήνας και ήταν από τους πολύ λίγους δικηγόρους των μεγαλύτερων γενεών στα μέσα της δεκαετίας του 1990, όταν όλα σχεδόν τα παλιά ιδρυτικά μέλη της την εγκατέλειψαν και μείναμε νέοι δικηγόροι να προσπαθήσουμε να της δώσουμε συνέχεια, η Δάφνη ήταν από τους λίγους παλιούς δικηγόρους που πάντα μας υποστήριζε με τη φράση «εσείς είστε το συντεταγμένο τμήμα του χώρου» ανεξάρτητα από διαφωνίες και διαφοροποιήσεις σε επιμέρους θέματα.
Στην δικηγορική της συμπεριφορά, η Δάφνη διακρινόταν από μία πληρότητα μόρφωσης και συγκρότησης και ταυτόχρονα, ένα ήθος, μία ευγένεια που την έκανε να υπερασπίζεται αταλάντευτα την άποψή της χωρίς να συγκρούεται, χωρίς να προκαλεί, χωρίς να δημιουργεί αντιπαλότητες και εντάσεις εάν αυτό δεν ήταν απόλυτα αναγκαίο. Απέναντι στους νεότερους δικηγόρους δεν διακατεχόταν από δικηγορικό εγωισμό, τάσεις υπεροχής, αυθαίρετες συμπεριφορές και εκτόπισμά τους. Έδινε χώρο στους νεότερους και σεβόταν εξ ίσου τους πάντες. Είχα την προσωπική τύχη της εμπειρίας να συνεργαστώ μαζί της σε διάφορες δίκες, όπως η εμβληματική δίκη των 33 αναρχικών αφισοκολλητών το 1991, αργότερα οι συλλήψεις στο Πολυτεχνείο 1995, φυσικά η δίκη της 17 Νοέμβρη, δίκες διαδηλωτών του Δεκέμβρη 2008 και τέλος, η πολύ σημαντική υπόθεση της Κωνσταντίνας Κούνεβα που για δύο χρόνια η Δάφνη κι εγώ είχαμε την ευθύνη του ποινικού της μέρους, ιδίως όσον αφορά την αναζήτηση των δραστών με τεράστιες προσπάθειες για να μην μπει στο αρχείο η υπόθεση, δύο φορές τη βγάλαμε από το αρχείο με έναν καθημερινό αγώνα απέναντι σε Ανακριτή, Συμβούλιο, Εισαγγελέα, στην καθημερινή μάχη της δημοσιότητας των δελτίων και της συνέντευξης τύπου (έχω εδώ και μία φωτογραφία που δείχνει εμένα και τη Δάφνη σε συνέντευξη τύπου που είχαμε δώσει για την Κωνσταντίνα Κούνεβα, για την υπόθεσή της στις 27/5/2009 στην αίθουσα του Συλλόγου Υπαλλήλων Τράπεζας της Ελλάδος, οδός Σίνα 16).
Η Δάφνη πάντα με το χαμόγελο, το ειλικρινές, ουσιαστικό και ανυπόκριτο ενδιαφέρον της για όλους, δε ζήτησε πολλά από τη ζωή ακόμα και από τη δικηγορία είχε άνετα τη δυνατότητα να φύγει από το γραφείο που ήταν με τον Σπύρο Φυτράκη, να ανοίξει ένα δικό της, να διεκδικήσει κάτι καλύτερο. Το άξιζε και το δικαιούταν, αλλά όσο κι αν ήταν άξια δεν ήταν φιλόδοξη. Έμεινε στο γραφείο αυτό που μοιράστηκε αργότερα 20 χρόνια με την Άννυ και έφυγε από εκεί όταν συνταξιοδοτήθηκε.
Το μόνο μου παράπονο είναι ότι δεν μπόρεσα να τη δω, να τη συναντήσω ή να επικοινωνήσω μαζί της τα τελευταία χρόνια και είχε αρχίσει ήδη από τότε να μου λείπει. Με παρηγορεί το γεγονός ότι τη διατηρώ στη μνήμη μου ζωντανή, ακέραιη, ακμαία και αστραφτερή. Η λάμψη αυτή δε θα σβήσει ποτέ από μέσα μου. Ευχαριστώ.
Αθήνα, 9/6/2022
Φωτογραφίες:Θόδωρος Κουτσουμπός
Υποσημειώσεις