Οι επικήδειοι των Γιάννη Ραχιώτη και Κώστα Παπαδάκη
Εκατοντάδες άνθρωποι αποχαιρέτησαν τον Σπύρο Φυτράκη στο νεκροταφείο Καισαριανής το μεσημέρι της Τετάρτης 26 Ιουνίου. Ήταν εκεί η οικογένειά του, η Άννυ και η κόρη τους Λυδία, φίλοι και φίλες, πολλοί μαχόμενοι δικηγόροι, στην πλειοψηφία μέλη της αριστερής Εναλλακτικής Παρέμβασης Δικηγόρων Αθήνας. Ήταν παρόντες, αποτίοντας τιμή στον σπουδαίο Σπύρο Φυτράκη, μέλη επαναστατικών οργανώσεων της κομμουνιστικής αριστεράς, της αντιεξουσίας και της αναρχίας, εργατικών συλλογικοτήτων και ελεύθερα σκεπτόμενοι άνθρωποι.
Ο Σπύρος Φυτράκης, δικηγόρος και στη δίκη των βασανιστών της χούντας, στη 40χρονη δικηγορία του υπήρξε συνήγορος υπεράσπισης σε όλες τις μεγάλες δίκες που σφράγισαν την ιστορία της Ελλάδας στα χρόνια της Μεταπολίτευσης. Σε όλες τις δίκες που το αστυνομικό κράτος και το δικαστικό κατεστημένο, καθ’ υπαγόρευση της εξουσίας και συχνά της υπερατλαντικής επικυριαρχίας, έστηναν κατηγορητήρια, ο Σπύρος Φυτράκης ήταν εκεί για να υπερασπίσει και να αθωώσει, συνήθως, τους κατηγορούμενους (ή και να καταδικάσει φασίστες, όπως στη δίκη των παρ’ ολίγο δολοφόνων του Δημήτρη Κουσουρή από διμοιρία της Χρυσής Αυγής).
Ανάμεσα στα στεφάνια ξεχώριζε το στεφάνι της πρεσβείας της Παλαιστίνης στην Αθήνα, που εκ μέρους του παλαιστινιακού κράτους αποχαιρετούσε τον Σπύρο Φυτράκη, συνήγορο υπεράσπισης, μαζί με την αξέχαστη Δάφνη Βαγιανού, του διωκόμενου Παλαιστίνιου “Ρασίντ” ή Μοχάμεντ Χαμντάν που αφού απαλλάχθηκε από τα ελληνικά δικαστήρια, απήχθη από τις μυστικές υπηρεσίες του ιμπεριαλισμού και μεταφέρθηκε στις φυλακές των ΗΠΑ!
Ανάμεσα στους πολλούς παρόντες που αποχαιρέτισαν τον Σπύρο Φυτράκη στην Καισαριανή, και όχι αξιολογικά, ας αναφέρουμε τον Γιάννη Σερίφη, “συνήθη ύποπτο” και κατηγορούμενο, στενό φίλο του Σπύρου Φυτράκη, τον Σάββα Μιχαήλ και μέλη του ΕΕΚ.
Παρακάτω δημοσιεύουμε δύο από τις επικήδειες ομιλίες που εκφωνήθηκαν κατά την τελετή, από δύο γνωστούς δικηγόρους, τον Γιάννη Ραχιώτη και τον Κώστα Παπαδάκη.
Θ.Κ.
Γιάννης Ραχιώτης
Σπύρο, ήρθε λοιπόν η ώρα να σου απευθυνθούμε για τελευταία φορά. Όχι πια για συμβουλές, όχι για να ακούσουμε το αλάνθαστο αισθητήριό σου για την πορεία της δίκης ή τις πάντα εύστοχες προβλέψεις σου για τη στάση του αντιπάλου,
Δεν ολοκληρώσαμε τις κουβέντες που αφήσαμε στη μέση, για όλα αυτά που συνήθως μίλαγες υπαινικτικά, αλλά πάντα καίρια. Νομίζαμε ότι υπήρχε χρόνος, αλλά να, έρχονται οι αρρώστιες, τα βιοτικά προβλήματα στα δύσκολα τελευταία χρόνια και ξεστρατίζουν οι προτεραιότητες.
Τώρα αναστοχαζόμαστε τη δύσκολη και σκληρή πορεία σου. Δύσκολη και σκληρή όχι γιατί δεν είχες επιτυχίες, προβολή, αναγνωρισιμότητα. Όχι και χρήματα βέβαια. Αρνήθηκες κάθε σχέση με αυτά, και βέβαια το πλήρωσες στα τελευταία δύσκολα χρόνια.
Αυτό που έκανε δύσκολη τη διαδρομή σου είναι ότι διάλεξες όχθη, την όχθη των από κάτω και δεν έφυγες ποτέ από εκεί. Όχι γιατί δεν μπορούσες, αλλά γιατί έβλεπες καθαρά ποιοι είναι οι απέναντι και δεν ήθελες τίποτα μαζί τους. Δεν ένοιωθες ούτε διαμεσολαβητής τους, ούτε ένας από αυτούς, που απλά ασχολείται με κάποια δικαιώματα που παραχωρούν στους «κακούς».
Όσοι ήθελαν να πουν κάτι καλό για σένα συνήθιζαν να λένε ότι ήσουν υπερασπιστής δικαιωμάτων. Όσοι ήθελαν να μιλήσουν απαξιωτικά για σένα λέγανε απλά «ο δικηγόρος των τρομοκρατών».
Όμως η γλώσσα του δικαιωματισμού δεν είναι η κατάλληλη να περιγράψει αυτό που ήσουν και αυτό που έκανες. Ούτε η γλώσσα του λεγκαλισμού. Δεν έτρεχες πίσω από άρθρα και παραγράφους που νομοθετούσαν άλλοι. Πάντα κοιτούσες τη μεγάλη εικόνα, την ουσία της σύγκρουσης.
Αυτό που σε χαρακτήριζε ήταν αυτός ο υπόκωφος θυμός των αριστερών της γενιάς σου για αυτό που μας κληροδότησε ο εμφύλιος και η χούντα: Για την υποτέλεια. Που ακόμη σφραγίζει τα δημόσια πράγματα. Θυμάσαι Σπύρο, στις σοβαρότερες δίκες είχαμε τους υπερατλαντικούς επόπτες μέσα στην αίθουσα. Και στις υπόλοιπες αξιολογούσαν τα αποτελέσματα στις ετήσιες εκθέσεις που δημοσίευαν. Και απαιτούσαν περισσότερα και χειρότερα μέτρα. Και οι εδώ τα έδιναν πρόθυμα. Νομοθετούσαν, κυβερνούσαν και δίκαζαν στο πλαίσιο που όριζαν οι επιτηρητές. Γι’ αυτό δεν ήθελες να έχεις καμιά δουλειά μαζί τους, δεν δελεαζόσουν από χαμόγελα, συναντήσεις, κολακείες.
Αυτό το θυμό, η ευφυΐα σου τον κάλυπτε με το χιούμορ, την ειρωνεία, τον υπαινικτικό λόγο. Και στο προσωπικό επίπεδο με την ιδιοτροπία, τη φυγή προς την τέχνη. Γιατί δεν υπήρχε ένα ποτάμι να μπει μέσα, να μετουσιωθεί σε πολιτική πράξη…
Στα πρώιμα νιάτα σου στέλεχος της ΔΝ Λαμπράκη, ξεκίνησες όχι σαν δικηγόρος αλλά σαν κατηγορούμενος. Για περιύβριση αρχής. Αρχή ήταν ο Μητσοτάκης πατέρας και περιύβριση ότι τον είπες… αποστάτη. Ποινή 6,5 χρόνια φυλακή.
Μετά τη Χούντα, δικηγόρος πιά, παλεύεις για να δικαστούν οι χουντικοί και έρχεσαι αντιμέτωπος με το «στιγμιαίο» που τους καθαρίζει. Όμως στα δικαστήρια συνεχίσατε να αντιμετωπίζετε αυτούς που σας δίκαζαν επί Χούντας, λόγω του «στιγμιαίου».
Υπερασπίζεσαι αγωνιστές της αριστεράς υπό το καθεστώς τεσσάρων τρομονόμων. Του τρομονόμου του Καραμανλή, του Μητσοτάκη, του Σημίτη, του Καραμανλή του νεότερου. Αντιμετωπίζεις τις δεκάδες τροποποιήσεις προς το χειρότερο, τους κουκουλονόμους, τις ερμηνείες που έρχονταν κατ’ ευθείαν από το ποινικό δίκαιο του εχθρού, την εφευρετικότητα στη στέρηση δικονομικών δικαιωμάτων.
Επί 40 ολόκληρα χρόνια.
Όταν τα κατηγορητήρια υστερίαζαν για τρομοκράτες, εσύ στο έδρανο της υπεράσπισης έλεγες ότι στοχεύουν τον πολιτικό αντίπαλο. Έλεγες ότι οι τρομοϋστερίες δεν συνάδουν με μια ισορροπημένη έννομη τάξη αλλά με ένα τιμωρητικό – εκδικητικό μοντέλο. Χρησιμοποιούσες πολλές φορές τον όρο «ισοροπημένη» με μια λεπτότατη ειρωνεία, θέλοντας να δείξεις τα εγγενή αδιέξοδα της αντιτρομοκρατικής νομοθεσίας.
Απέναντι στους αντιτρομοκρατικούς αλλαλαγμούς, αντιπαρέθετες ότι την υπερατλαντική προέλευση των τρομονόμων, ότι εκπροσωπούν ξένα συμφέροντα. Δυστυχώς δικαιώθηκες. Οι τότε κήνσορες της αντιτρομοκρατίας σήμερα στηρίζουν το μακελειό των αμάχων στην Παλαιστίνη. Αυτοί που απειλούσαν τη χώρα με κυρώσεις επειδή υπήρχαν ακόμη δικαστές και κυρίως ένορκοι που αθώωναν «τρομοκράτες», σήμερα οργανώνουν τη μια πολιτική δολοφονία μετά την άλλη σε ολόκληρο τον πλανήτη.
Ευτύχησες να δουλέψεις σε μια εποχή που είχαμε συνομιλητές: Τα έδρανα της υπεράσπισης πατούσαν σε ένα λαϊκό κίνημα που ζητούσε να σηκώσει κεφάλι αυτός ο τόπος. Στο εδώλιο είχαμε πραγματικούς λαϊκούς αγωνιστές. Αυτή η στάση τους, κινητοποιούσε ανθρώπους από όλο το πολιτικό φάσμα, που δεν ήθελαν να είμαστε το ελντοράντο κανενός, που δεν θέλαν να περιφέρουμε την ανημπόρια μας με χαμηλωμένα κεφάλια.
Μας έμαθες ότι πρώτος υπερασπιστής του πολιτικού αγωνιστή είναι η δράση του και οι πολιτικές του θέσεις. Ο δικηγόρος πρέπει να ακούει και να αφήνει τον πρώτο λόγο στον κατηγορούμενο.
Όμως Σπύρο πρέπει να το παραδεχθούμε, άφησες εκκρεμότητες. Υπάρχουν ακόμη στη φυλακή δεσμώτες των αμερικανών και του ντόπιου συναφιού τους, χωρίς κανένα νομικό πρόσχημα. Και το χειρότερο, όλα αυτά που πολέμησες είναι ακόμη εδώ. Δεν το ξεχνάμε.
Όπως δεν ξεχνάμε ούτε τους ανθρώπους που υπήρξαν δίπλα σου, που σου πρόσφεραν και τους πρόσφερες. Την Άννυ που συνεχίζει το δρόμο σου και σου χάρισε τη Λυδία, την μόνιμη αναφορά σου τα τελευταία χρόνια, αλλά και τη Δάφνη, τη Βάσω και τόσους άλλους που σε περιέβαλλαν με την αγάπη και τη συμπαράστασή τους.
Ακόμη περισσότερο δεν σε ξεχνούν οι άνθρωποι που συντέλεσες στη λευτεριά τους και δεν έπαψαν ποτέ να το αναγνωρίζουν
Σπύρο, μπορεί να είχες φύγει από τη μάχιμη δικηγορία εδώ και κάποια χρόνια και τώρα να φεύγεις οριστικά, όμως υπάρχεις και θα συνεχίσεις να υπάρχεις στον τρόπο που σκεφτόμαστε. Και γι’ αυτό σε ευχαριστούμε,
Έχε γειά!
Κώστας Παπαδάκης
Συνάδελφε και σύντροφε Σπύρο Φυτράκη,
Η ώρα της συνάντησης με την ιστορία έφτασε και για σένα. Αλλά είναι καιρός που έχεις κλείσει τους λογαριασμούς σου μαζί της.
Τους άνοιξες από τη δεκαετία 1960, όταν ως νεολαίος της ΕΔΑ και στη συνέχεια των Λαμπράκηδων (γραμματέας Κρήτης και νήσων) και από το 1965 ως υπερασπιστής δικηγόρος της αριστεράς που ξεκίνησες τη μεγάλη σου θητεία και τους συνέχισες για πενήντα και παραπάνω χρόνια γράφοντας μεγάλες και αξεπέραστες νίκες μέσα και έξω από τα δικαστήρια.
Η νομική μόρφωση και η συγκρότηση ανταγωνιζόταν τη σεμνότητα και το ήθος σου, η ευπρέπεια και η πραότητα συνυπήρχαν με την αυθεντική υπερασπιστική συνείδηση και την αταλάντευτη αγωνιστικότητα. Αυτοπεποίθηση χωρίς αλαζονεία, γνώση χωρίς έπαρση. Ετοιμότητα για την αντιμετώπιση κάθε απρόοπτης μεθόδευσης στη δίκη. Ρητορική δεινότητα που καθήλωνε τα ακροατήρια σε απόλυτη σιωπή στη διάρκεια των αγορεύσεών σου. Και ένας απλός, μεστός και κατανοητός λαϊκός λόγος με την αυθεντική Κρητική προφορά, που υπήρξε γροθιά στον δικηγορικό καθωσπρεπισμό και στην αστική υποκρισία χωρίς ποτέ να γίνεται λαϊκίστικος ή να εκφεύγει από τα όρια της ευγένειας. Και όχι άδικα, κατακτούσε δικαστές και ενόρκους.
Το ότι πολλοί «συνήθεις ύποπτοι» της μεταπολίτευσης παρέμειναν ύποπτοι, αλλά όχι ένοχοι οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην υπεράσπισή σου.
Το ότι στη χώρα μας δεν διεξάγονται δίκες με τους κατηγορούμενους μέσα σε μεταλλικά και γυάλινα κλουβιά στον Κορυδαλλό και αλλού οφείλεται στη δική σου αταλάντευτη και διεκδικητική στάση στην κορυφαία δίκη του εκζητούμενου από τις ΗΠΑ Παλαιστίνιου αγωνιστή Μοχάμεντ Ρασίντ (Χαμπντάν).
Το ότι στη χώρα μας δεν διαξάγονται ανακρίσεις με τα αυτόματα των κουκουλοφόρων αστυνομικών να σημαδεύουν τον κατηγορούμενο την ώρα που απολογείται οφείλεται σε σένα.
Ενώ η υπεράσπιση των Γιώργου Μπαλάφα, Αβραάμ Λεσπέρογλου, Μάκη Μπουκουβάλα, Κυριάκου Μαζοκόπου, Νίκου Μαζιώτη και η επανειλημμένη υπεράσπιση του Γιάννη Σερίφη και η συμμετοχή σου στις δίκες 17Ν και ΕΛΑ, αλλά και Σ.Π.Φ. και παρά πολλές άλλες, όπως οι δίκες των 33 το 1991 και αυτές των 500 Πολυτεχνείου 1995 έγραψαν ιστορία.
Υπήρξες μια εμβληματική μορφή της ριζοσπαστικής υπερασπιστικής αριστερής δικηγορίας με καθοριστική συμβολή στον διαρκή αγώνα ενάντια στον αυταρχικό μεσαίωνα, παρούσα όχι μόνο στα δικαστήρια, αλλά σε όλο το φάσμα της πολιτικής και κοινωνικής δράσης.
Παρών σε συνεντεύξεις τύπου που έδιναν τη μάχη της ενημέρωσης απέναντι στον κίτρινο τύπο για δίκες αγωνιστών.
Παρών σε εκδηλώσεις δικαιωματικές και επανειλημμένη συμμετοχή σε πρωτοβουλίες ανάδειξής τους.
Παρών σε όλες τις γενικές συνελεύσεις, απεργίες και κινητοποιήσεις του Δικηγορικού Συλλόγου Αθήνας και συχνά και στις προεκλογικές διεργασίες, με δημόσια στήριξη στην Εναλλακτική Παρέμβαση Δικηγόρων Αθήνας από το 1990 που υπάρχει.
Παρών σε διαδηλώσεις και εκδηλώσεις της αριστεράς.
Παρών και σε αριστερά ψηφοδέλτια βουλευτικών εκλογών, στον ΣΥΡΙΖΑ παλιά, άξιος πρωταγωνιστής παντού, αλλά ποτέ με πολιτικές ή προσωπικές φιλοδοξίες που να θέτουν σε κίνδυνο συλλογικά εγχειρήματα.
Παρών και σε φεστιβάλ, γιορτές και εκδηλώσεις αριστερών πολιτικών οργανώσεων και κοινωνικών φορέων. Και πάντα ένας άνθρωπος ζωντανός, κοινωνικός, κεφάτος, γαλαντόμος, γλεντζές, αλλά και αλληλέγγυος.
Σπύρο Φυτράκη,
Όπως καλά γνώριζες, οι άνθρωποι δεν κρίνονται ούτε από τις μάχες που κερδίζουν, ούτε από τις μάχες που χάνουν. Κρίνονται από τις μάχες που διαλέγουν να δώσουν. Και η δική σου συνείδηση σε οδήγησε αλάνθαστα να διαλέξεις αυτές που υπερασπίζονται τα δικαιώματα του λαού και σε τοποθέτησε στη σωστή πλευρά της ιστορίας και βέβαια στη σωστή πλευρά των εδράνων.
Άλλοτε μόνος, άλλοτε με τη συνεργασία της υπέροχης Δάφνης Βαγιανού που προηγήθηκε στο μεγάλο ταξίδι πριν δύο χρόνια, άλλοτε μαζί με την άξια σύντροφο και συνάδελφό σου Άννυ Παπαρούσσου και άλλοτε και με άλλους διδασκόμενους συναδέλφους σου μεγαλούργησες.
Μας έμαθες ακόμα και όταν μπαίναμε στα δικαστήρια κατατρεγμένοι από κυβερνήσεις, μυστικές υπηρεσίες, αστυνομία και την προπαγάνδα τους να δικάζουμε με το κεφάλι ψηλά και στο τέλος να βγαίνουμε νικητές.
Μας δίδαξες για δεκαετίες να κοιτάμε τη δικαστική εξουσία όρθιοι και να μην υποκύπτουμε στις αυθαιρεσίες της.
Μας έδωσες υπόδειγμα στάσης δικηγορίας και στάσης ζωής. Έδειξες ότι ο λόγος και η στάση μας μπορεί να κατακτήσει την ευρύτερη αποδοχή, εκτίμηση και σεβασμό. Και το αποδεικνύουν οι εκατοντάδες των ανθρώπων που έχουν κατακλύσει τον χώρο του αποχαιρετισμού σου, φίλοι, παλιοί και νέοι συναγωνιστές σου, άνθρωποι των κινημάτων, κατηγορούμενοι που υπεράσπισες, συνάδελφοι, εκπρόσωποι του Δ.Σ.Α, αλλά και ο κατακλεισμός των συλλυπητηρίων αναφορών σε Μ.Μ.Ε. και Μ.Κ.Δ.
Οι αποσκευές σου είναι υπερπλήρεις από έναν σπουδαίο απολογισμό ηρωικών δικών που απάλλαξαν εκατοντάδες στοχοποιημένους από αστυνομικές και πολιτικές σκευωρίες. Κοινωνικοί και πολιτικοί αγωνιστές, διαδηλωτές, απεργοί, καταληψίες, αριστεροί, αναρχικοί και άνθρωποι που διώχθηκαν ως «τρομοκράτες» γνώρισαν βαρύγδουπες συνωμοσίες εναντίον τους να καταρρέουν θεαματικά μέσα από τη δική σου συγκροτημένη υπεράσπιση και απαλλάχθηκαν από άδικες καταδίκες και φυλακίσεις.
Για όσους προσπαθούμε να βαδίσουμε στα χνάρια σου η συγκίνηση είναι απερίγραπτη γιατί η απώλειά σου δεν ξεπερνιέται. Ξέρουμε ωστόσο ότι εκείνοι που πεθαίνουν είναι εκείνοι που ξεχνιούνται.
Όμως εσύ Σπύρο ζεις κάθε μέρα και θα εξακολουθήσεις να ζεις στους καθημερνούς μας αγώνες γιατί από σένα τους μάθαμε.
Δόξα και τιμή σε σένα, δύναμη και παρηγοριά στους δικούς σου και ιδίως στην κόρη του, τη Λυδία.
Αθάνατος δάσκαλε !
Αθήνα, 26.6.2024
