Αμερική Ώρα Μηδέν – Β’ Μέρος

του Σάββα Μιχαήλ 

Η Αμερική μετά τον Τραμπ

Η Προεδρία Μπάιντεν, έστω και με την επικύρωση του Κολεγίου των Εκλεκτόρων τον Δεκέμβριο 2020, στηρίζεται σε πήλινα πόδια. 

Έχει να αντιμετωπίσει πολύ περισσότερα και δυσεπίλυτα, αν όχι άλυτα προβλήματα, από την ίδια την μανιασμένη καμπάνια του Τραμπ, με δικαστήρια και ακροδεξιούς όχλους, να ακυρώσει τις εκλογές ή, στην χειρότερη γι’ αυτόν περίπτωση, να ηγηθεί ενός φασιστοειδούς κινήματος εν τη γενέσει, για να πάρει την ρεβάνς.  

Το ένα πόδι της νέας Προεδρίας είναι πήλινο γιατί το συνολικό οικοδόμημα της κρατικής εξουσίας, σε εθνικό και πολιτειακό επίπεδο, είναι κλονισμένο, με τα όργανα διακυβέρνησης να αλληλοτρώγονται, καθώς οι ευσεβείς πόθοι των Δημοκρατικών και των δημοσκοπήσεων για “γαλάζιο κύμα” που θα σάρωνε τους Ρεπουμπλικάνους διαψεύστηκαν οικτρά. Το άλλο πόδι είναι επίσης πήλινο, καθώς ο ίδιος ο πληθυσμός, διασπασμένος σε πολλαπλές διαχωριστικές γραμμές (όπως είδαμε στο Α΄ μέρος αυτού του άρθρου), δεν είναι “διακυβερνήσιμος” και διαχειρίσιμος από την κυβέρνηση και τις εξουσίες, όπως ήταν σε άλλους καιρούς οικονομικής ευμάρειας και αναμφισβήτητης αμερικανικής παγκόσμιας ηγεμονίας. Το κυριότερο: και τα δύο πήλινα πόδια βουλιάζουν στην κινούμενη άμμο μιας χωρίς προηγούμενο, παγκόσμιας, πολυδιάστατης καπιταλιστικής κρίσης που οξύτερη έκφρασή της και παράγοντας επιδείνωσης αποτελεί η πανδημία του Covid-19.  

Όταν ξέσπασε η πανδημία του κορωνοϊού, στο πρώτο κύμα, τον Μάρτιο 2020 πάρθηκαν πρωτοφανή μέτρα “διάσωσης” με πιστώσεις ύψους τρισεκατομμυρίων δολλαρίων από την κεντρική Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ (Federal Reserve Bank ή Fed) σε συνεργασία με το Κογκρέσο, ποταμοί ρευστότητας που ξεπερνούσαν ασύγκριτα τα μέτρα που είχαν παρθεί μετά την κατάρρευση της Λήμαν Μπράδερς, το 2008. Με δικομματική συμφωνία το Κογκρέσο ψήφισε επειγόντως το νόμο CARES (από τα αρχικά Coronavirus Aid, Relief and Economic Security – Βοήθεια, Ανακούφιση και Οικονομική Ασφάλεια για τον Κορωνοϊό, παραπέμποντας σαν λογοπαίγνιο στην λέξη “Φροντίδα”/Care). Δόθηκε έτσι μισό τρισεκατομμύριο δολλάρια σαν “μαξιλάρι” στην Fed, ποσό που η τελευταία υπερδεκαπλασίασε. Τα 454 δισεκατομμύρια γίνανε 4, 586 τρισεκατομμύρια δολλάρια που πήγαν για την διάσωση των πιο γιγάντιων μεταξύ των μεγάλων εταιρειών. Συγκριτικά, από τα κονδύλια που άμεσα ή έμμεσα στηρίχτηκαν στο Νόμο CARES, μόνο 603 δισ. δολλάρια πήγαν συνολικά για επιδότηση ατόμων και οικογενειών, για έκτακτα επιδόματα ανεργίας και για σπουδαστικά δάνεια¹Robert Brenner, Plunder and Pandemic [Ληστεία και πανδημία], New Left Review No123, Μάιος-Ιούνιος 2020. Και σ’ αυτό το επίπεδο, οι τεράστιες ανισότητες στην αμερικανική κοινωνία είναι ορατές. Είναι γνωστό εξάλλου ότι ο συντελεστής Gini, που δείχνει την ανισότητα στα εισοδήματα των οικογενειών, στην Αμερική είναι χειρότερος ακόμα κι από εκείνον της Κοστα Ρίκα ή της Νότιας Αφρικής²Peter Bolinger, Joe Biden should not miss the Bretton Woods moment, International Politics and Society, Friedrich Ebert Stiffung, 9/11/2020!  

Η Fed κρατώντας τα επιτόκια σε μηδενικό επίπεδο, προχώρησε στο άνοιγμα 13 πιστοληπτικών γραμμών για να εξασφαλίσει σε επιχειρήσεις και δήμους διαφόρου μεγέθους εύκολα και φτηνά δάνεια στη διάρκεια της βίαιης ύφεσης λόγω πανδημίας. “Τα προγράμματα επέτρεψαν στην Fed να αντλήσει τρισεκατομμύρια δολλάρια που έριξε στις χρηματο–οικονομικές αγορές μέσω της αγοράς του χρέους εταιρειών, συμπερι-λαμβανομένων και κάποιων junk bonds (“σκουπιδο-ομολόγων”), του χρέους τοπικών και πολιτειακών κυβερνήσεων, των δανείων σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις και στήριξης βραχυπρόθεσμων χρηματο-δοτήσεων”³Colby Smith and James Politi, Political divisions put Fed’s pandemic emergency measures in doubt [Οι πολιτικές διαιρέσεις θέτουν εν αμφιβόλω τα έκτακτα μέτρα της Fed], Financial Times 19/11/2020.  

Καθώς τα έκτακτα μέτρα λήγουν στις 31 Δεκεμβρίου, η Fed ζήτησε να διατηρηθούν και μετά την ημερομηνία αυτή, στο 2021. Ξανά, όμως, τα αβυσσαλέα χάσματα που ανέδειξαν οι εκλογές απειλούν να τα καταπιούν. Ενώ η πανδημία φουντώνει σαν ανεξέλεγκτη πυρκαγιά, επιταχύνοντας την καταβύθιση της οικονομίας, το Υπουργείο Οικονομικών και ο απερχόμενος Υπουργός του Τραμπ Στίβεν Μνούχιν έρχονται για πρώτη φορά σε ρήξη με την Fed και τον πρόεδρό της Τζαίη Πάουελ, κόβοντας, μετά την 31^η Δεκεμβρίου, κρίσιμες έκτακτες πιστοληπτικές γραμμές προς μεσαίες επιχειρήσεις και υπερ-χρεωμένους δήμους και απαιτώντας να επιστραφούν τα κονδύλια που δεν χρησιμοποιήθηκαν!  

Είναι προφανές ότι η ενέργεια του Μνούχιν εντάσσεται στην στρατηγική της “καμμένης γης” που ακολουθεί η εκστρατεία Τραμπ για την απο-νομιμοποίηση και υπονόμευση της Προεδρίας Μπάιντεν. Όπως είναι αναμενόμενο επήλθε αναταραχή και πτώση στα χρηματιστήρια αλλά και έντονη αντίδραση από την μεριά των Δημοκρατικών και οικονομολόγων.

Ο γνωστός Λάρρυ Σάμμερς, καθηγητής στο Χάρβαρντ και πρώην υπουργός οικονομικών του Κλίντον, κατήγγειλε ότι ο Μνούχιν ακολουθεί την πολιτική του Τραμπ “κάψτε τα όλα” και κάνει το αντίθετο από ό,τι ο Χανκ Πώλσον, ο υπουργός Οικονομικών της κυβέρνησης Μπους στο κραχ του 2008 που συνέπιπτε κι αυτό με την μεταβατική περίοδο προς την Προεδρία Ομπάμα⁴James Politi and Eric Platt, Mnuchin defends ending crisis lending tools amid split with Fed [O Μνούχιν υπεραμύνεται του τερματισμού των πιστωτικών εργαλείων για την κρίση εν μέσω του σχίσματος με την Fed] Financial Times 20/11/2020. Η παρατήρηση αυτή, από μόνη της, δείχνει ότι η πολιτική και οικονομική κρίση δεν βρίσκεται καν στο σημείο που βρισκόταν όταν ξεσπούσε η παγκόσμια κρίση προ δεκαετίας. 

Σήμερα, όπως προειδοποιεί ο Σάμμερς, “δεν μπορούμε να προβλέψουμε πότε κι εάν θα συμβεί ένας καταρράκτης πανικού στις πιστωτικές αγορές. Νέα σοκ μετά από χρηματοοικονομικές κρίσεις (και σεισμούς) είναι συνήθη φαινόμενα. Να αφαιρείς μια δυνατότητα αντιμετώπισής τους, όπως κάνει ο Στίβεν Μνούχιν είναι λάθος”. 

Ο Μνούχιν ανταπαντά, ακολουθώντας τον αρχηγό, ότι παρ’ όλη την πανδημία οι “οικονομικές συνθήκες είναι θαυμάσιες”! Οι πάντες γνωρίζουν ότι το αντίθετο συμβαίνει. Η ρευστότητα των έκτακτων προγραμμάτων διοχετεύτηκε βασικά στην κερδοσκοπική χρηματιστική σφαίρα, στις “φούσκες” του πλασματικού κεφαλαίου, αφήνοντας την παραγωγή στη μαύρη τύχη της, λόγω της κρίσης υπερπαραγωγής κεφαλαίου. Εξάλλου, οι επιστροφές που ζητάει ο υπουργός του Τραμπ αφορούν κονδύλια που έχουν κρατηθεί σαν “μαξιλάρι” για να επιβιώσουν μεσαίες επιχειρήσεις και υπερχρεωμένοι δήμοι στην επόμενη επιδείνωση της κρίσης. Για παράδειγμα, από το πρόγραμμα μικρο-μεσαίων επιχειρήσεων Main Street Lending programme από τα 600 δισ. δολλάρια που προβλέπονταν χορηγήθηκαν λιγότερα από 5 δισ. μέχρι τώρα⁵Colby Smith and James Politi, Political divisions… ό.π. Financial Times 19/11/2020. Ο Μνούχιν ζητάει τα υπόλοιπα να επιστραφούν στο Υπουργείο του… Ο στόχος είναι σαφής. Το σαμποτάζ. Ακόμα κι αν θελήσει η επόμενη Προεδρία να τα ενεργοποιήσει ξανά δεν μπορεί να το κάνει αυτόματα. Θα χαθεί πολύτιμος χρόνος την στιγμή που περιθώρια χρόνου δεν υπάρχουν. 

O ίδιος ο πρόεδρος της Fed Τζαίη Πάουελ, εκφράζοντας με διπλωματία την αντίρρησή του στο φιρμάνι των Μνούχιν-Τραμπ, δήλωσε ότι οι επόμενοι μήνες “θα θέσουν μεγάλες προκλήσεις στην αμερικανική οικονομία”⁶Political divisions… ό.π. Financial Times 19/11/2020. 

Ακόμα και χωρίς το σαμποτάζ της απερχόμενης Προεδρίας Τραμπ, υπάρχει αδιέξοδο στην καπιταλιστική οικονομία μετά, στην διάρκεια, ακόμα και στο αόρατο για την ώρα τέλος της πανδημίας. Οι αντιφάσεις του κεφαλαίου στην έκρηξή τους δεν μπορούν να λυθούν με το μέσο και της πιο ετερόδοξης νομισματικής πολιτικής. Τους λόγους και την διαφορά ανάμεσα σε κεφάλαιο και χρηματική μορφή της αξίας (και το νόμισμα, σύμβολο του χρήματος) τους έχει αναλύσει διεξοδικά ο Μαρξ στα πρώτα κεφάλαια του Πρώτου και Δεύτερου Τόμου του Κεφαλαίου (Στο καίριο αυτό ζήτημα πρέπει να επανέλθουμε σε άλλο ιδιαίτερο κείμενο). 

Η ίδια η Fed -αλλά και οι άλλες κεντρικές τράπεζες, όπως η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ή η Τράπεζα της Αγγλίας που πήρανε και αυτές πρόσθετα έκτακτα μέτρα παροχής νομισματικής ρευστότητας μετά το ξέσπασμα της πανδημίας- αντιμετωπίζουν το αδιέξοδο που ο Mohamed el-Erian, γνωστός χρηματιστής και σήμερα καθηγητής στο Κέιμπριτζ, περιγράφει σαν “lose-lose-lose situation”, κατάσταση όπου και στις τρεις επιλογές που έχεις μπροστά σου χάνεις. Σχετικά με την παροχή νομισματικής ρευστότητας με ανορθόδοξα μέτρα, οι κεντρικές τράπεζες “χάνουν εάν προσπαθήσουν να τα διακόψουν γιατί μπορεί να προκαλέσουν χρηματοοικονομική αστάθεια και ζημιά στην πραγματική οικονομία. Εάν κάνουν περισσότερα, αυξάνοντας την παροχή, ρίχνουν καύσιμα για μεγαλύτερο ρίσκο. Και χάνουν επίσης, εάν συνεχίσουν όπως τώρα, λόγω της διεύρυνσης του χάσματος μεταξύ της πραγματικής οικονομίας και των χρηματοοικονομικών αγορών”⁷Political divisions… ό.π. Financial Times 19/11/2020. 

Συνάμα η προοπτική ενός “καταρράκτη πανικού στις πιστωτικές αγορές”, για την οποία μίλησε ο Λάρρυ Σάμμερς, γίνεται ορατή εάν ιδωθεί η απειλή από το αστρονομικό ύψος του αμερικανικού και παγκόσμιου χρέους: 

“Σύμφωνα με τα τελευταία επίσημα στοιχεία του IIF (Institute of International Finance) το παγκόσμιο χρέος έχει ξεπεράσει τα 272 τρισ. δολλάρια το τρίτο τρίμηνο του 2020. Και σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία (προγράμματα κρατικού δανεισμού) αναμένεται να φθάσει τα 277 τρισ. μέχρι το τέλος του τρέχοντος έτους! Ένα τέτοιο μέγεθος σημαίνει ότι το παγκόσμιο χρέος είναι πάνω από τρεισήμισι φορές μεγαλύτερο από το παγκόσμιο ΑΕΠ (365% του ΑΕΠ).
Τα αναλυτικά στοιχεία που έδωσε στη δημοσιότητα το IIF δείχνουν ότι μέσα στο εννεάμηνο του 2020, δηλαδή στα τρία τρίμηνα του 2020 που έχουν περάσει, το χρέος έχει αυξηθεί κατά 15 τρισ. δολ. Το εντυπωσιακό στοιχείο είναι ότι η αύξηση του χρέους είναι πολύ μεγαλύτερη μεταξύ των ανεπτυγμένων χωρών του ΟΟΣΑ. Η αύξηση στην περιοχή των ανεπτυγμένων χωρών έχει φθάσει στο 432% στο τρίτο τρίμηνο του 2020. Και το μισό από αυτήν την αύξηση προέρχεται από την αύξηση του χρέους στις ΗΠΑ…”⁸Γιάννη Αγγέλη, Παγκόσμια οικονομική κρίση: ΗΠΑ και Ευρωζώνη βυθίζονται στο χρέος, neaprooptiki.gr, 20/11/2020

Η Αμερική μετά τον Τραμπ, ζώντας τώρα το σατιρικό δράμα “Τραμπ ο Μαινόμενος”, με όλες τις επιπλέον καταστροφικές συνέπειες της εκστρατείας “καμμένης γης” πάνω σε μια γη ήδη καμμένη από την κρίση και την πανδημία, δεν μπορεί “να επιστρέψει στην κανονικότητα και την συμφιλίωση”, όπως ευαγγελίζεται η ρητορική των Δημοκρατικών. Η αρχισυντάκτρια των Financial Times Rana Foroohar επισημαίνει ότι “Ο Τραμπ δεν ήταν η αιτία αλλά το σύμπτωμα ενός εκκρεμούς που προχώρησε υπερβολικά στα άκρα την συγκέντρωση του κεφαλαίου των μεγάλων εταιρειών και την διαφθορά τόσο στην πολιτική όσο και στις μπίζνες”⁹Rana Foroohar, Corporate America’s Deal with the Devil, Financial Times 23/11/2020. 

H ίδια υπενθυμίζει “την έκτακτη διαδικτυακή σύσκεψη ΖΟΟΜ στις 7:30 το πρωί της 6^ης Νοεμβρίου με τους διευθύνοντες συμβούλους 30 καπιταλιστικών μεγαθηρίων”, όπως και εμείς γράψαμε¹⁰Βλ. το πρώτο μέρος του άρθρου μας Αμερική Ώρα Μηδέν, στη neaprooptiki.gr, 16/11/20, και Financial Times, 14/11/20, και την ανησυχία των περισσότερων –πλην του Στίβεν Σβάρτσμαν, ιδρυτή του κολοσσού Blackstone– για την άρνηση του Τραμπ να αποδεχτεί το εκλογικό αποτέλεσμα και την αναταραχή, με βαριές οικονομικές συνέπειες, που προκαλεί το οιονεί “πραξικόπημα” στη μεταβατική περίοδο μέχρι την ορκωμοσία του νέου Προέδρου τον Ιανουάριο 2021. Η Rana Foroohar επισημαίνει, σωστά, ότι η συνάντηση, τα συμφέροντα και οι πολιτικές πιέσεις μιας φούχτας μεγιστάνων προκαλούν το κοινό αίσθημα, ιδιαίτερα των πληβειακών στρωμάτων που ψήφισαν Τραμπ. Αλλά υπενθυμίζει και μια εμπειρική μελέτη των Shawn McGuire και Charles Delahunt, η οποία δημοσιεύτηκε μάλιστα μόλις τώρα, τον Νοέμβριο 2020 από το Institute for New Economic Thinking, που δείχνει με στοιχεία ότι οι όποιες αλλαγές της αμερικανικής πολιτικής καθορίζονται από την γνώμη του πλουσιότερου 10% του αμερικανικού πληθυσμού! Είναι φανερό πόσο “δημοκρατία” και μάλιστα “πρότυπο δημοκρατίας” όλου του λεγόμενου “Ελεύθερου Κόσμου” είναι η κορωνίδα του φιλελευθερισμού, η υπερατλαντική “Δημοκρατία”! Θα τρίζουν τα κόκαλα του Αβραάμ Λίνκολν, του Βενιαμίν Φραγκλίνου, του ποιητή Γουώλ Γουίτμαν, του οραματιστή μιας άλλης Αμερικής Χένρι Ντέιβιντ Θόρο. 

Δεν πρόκειται απλώς για συρρίκνωση της αστικής δημοκρατίας και του κοινοβουλευτισμού, ούτε για έκφραση της παρακμής τους μόνο σε μια παρακμασμένη Αμερική. Είναι η έκφραση, στην χώρα της υψηλότερης ανάπτυξης του καπιταλισμού, της παρακμής του ως παγκόσμιου συστήματος. Ακριβώς λόγω της ιστορικής παρακμής φανερώνεται αυτό που κρύβονταν πίσω από τους όρκους πίστης των αστών στην “Ελευθερία, Ισότητα και Αδερφοσύνη” και που ήδη είχε αποκαλύψει ο Μαρξ¹¹Κ. Μαρξ, Το Κεφάλαιο, Τόμος Ι, Κεφ. 4, έκδοση ΚΚΕ 1954, σελ.188-189: η “ελευθερία” της μισθωτής δουλείας, με τον αγοραστή και τον πωλητή της εργατικής δύναμης να εμφανίζονται σαν νομικώς ελεύθερα και ισότιμα άτομα˙ η “ισότητα” της εμπορευματικής ανταλλαγής ισοδυνάμων˙ μια “αδερφοσύνη” όπου ο μόνος δεσμός είναι η ιδιοτέλεια, κάτω από το καθεστώς της καπιταλιστικής ιδιωτικής ιδιοκτησίας των μέσων και όρων της κοινωνικής παραγωγής. 

Κι είναι η ιστορική παρακμή και κρίση του παγκόσμιου καπιταλισμού η κινητήρια δύναμη πίσω από την γοργή αποσύνθεση της αστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και την άνοδο των πιο βάρβαρων δυνάμεων της αστικής αντίδρασης, των ακροδεξιών και φασιστικών μορφωμάτων. Πράγματι, ο Τραμπ είναι το σύμπτωμα της παθολογίας του γηραλέου καπιταλισμού κι όχι η αιτία της.  

Η αρχισυντάκτρια των Financial Times, στο άρθρο που προαναφέραμε για τα τεκταινόμενα στην Αμερική μετά την 3^η Νοεμβρίου 2020 και τον καθορισμό της πολιτικής της από την ανώτατη πλουσιότατη ελίτ του 10% του πληθυσμού ή και από 30 διευθύνοντες συμβούλους των μεγαλύτερων καπιταλιστικών μεγαθηρίων, καθόλου τυχαία παραπέμπει και αυτή στον… Μαρξ: “Όπως παρατήρησε ο Καρλ Μαρξ, μόνον κάτω από την απειλή των μαζών οι ιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής αναγνωρίζουν τα κοινά τους συμφέροντα.”¹²Rana Foroohar, Corporate America’s Deal with the Devil, Financial Times 23/11/2020. 

Οι 30 CEOs των αμερικανικών καπιταλιστικών μεγαθηρίων αναγνωρίζουν το κοινό τους συμφέρον να απειλείται, σε τελευταία ανάλυση όχι από τον Τραμπ αλλά από τις ριζοσπαστικοποιημένες κι εξεγερμένες μάζες που αναζητούν, συγχυσμένα ακόμα, διέξοδο στρεφόμενες στα άκρα. Σκόπιμα η εκλογική καμπάνια του Τραμπ επιδίωκε, με όπλα τον ρατσισμό και την φασιστική κινητοποίηση των ένοπλων ταγμάτων εφόδου της “λευκής υπεροχής” τύπου Proud Boys, την καλλιέργεια αντικομμουνιστικής παράνοιας που ξεπερνούσε εκείνη του “Ψυχρού Πολέμου” και του μακαρθισμού.  

Αλλά κι από την μεριά του κατεστημένου του Δημοκρατικού Κόμματος και πριν και στην διάρκεια της προεκλογικής καμπάνιας αλλά προπαντός μετά τις εκλογές στρέφουν τα δριμύτερα πυρά προς τα αριστερά, ιδιαίτερα ενάντια στην Squad, την Ομάδα των θαρραλέων εκείνων νεαρών κοριτσιών που προέρχονται από την εργατική τάξη και τις καταπιεσμένες μειονότητες και στη δράση των οποίων, σε μεγάλο βαθμό, οι Δημοκρατικοί οφείλουν την νίκη τους σε Πολιτείες-κλειδιά. Αντίθετα, το ίδιο μεγαλοαστικό κατεστημένο των Δημοκρατικών ανοίγει την αγκαλιά του προς τα δεξιά, στο όνομα της “εθνικής συμφιλίωσης” και για χάρη του κοινού συμφέροντος – της αντιμετώπισης της απειλής από τις μάζες και τον κίνδυνο να αποκτήσει πολιτική ανεξαρτησία από τους μηχανισμούς του δικομματισμού η εργατική τάξη, επικεφαλής όλων των καταπιεσμένων, αποκτώντας την επαναστατική ηγεσία που τώρα λείπει. 

Από μια άποψη, αυτές οι νεαρές γυναίκες της Squad ή και η Κόρι Μπους (που βρήκαν θριαμβευτική υποδοχή και εκλογή) δείχνουν ως εν εσόπτρω τα Επερχόμενα, το Μέλλον. Αντίθετα, οι 30 διευθύνοντες σύμβουλοι, η ελίτ των Κυρίαρχων μοιάζουν με δεινόσαυρους και πτεροδάκτυλους μιας μακρινής προϊστορίας. 

17-24 Νοεμβρίου 2020 

Ακολουθεί, σύντομα, το Γ’ Μέρος: Οι Παγκόσμιες συνέπειες

Το Α’ Μέρος στην ηλεκτρονική διεύθυνση:

Αμερική Ώρα Μηδέν