Βιβλιοπαρουσίαση από την Κατερίνα Μάτσα
Anna Lembke, Η γενιά της ντοπαμίνης, εκδ. Πατάκη 2025
Πρόκειται για ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο για τους εθισμούς στη σημερινή εποχή των απολαύσεων σε ένα κόσμο πλημμυρισμένο από ντοπαμίνη.
Η ντοπαμίνη εκλύεται από το «σύστημα ανταμοιβής» στον εγκέφαλο προκαλώντας το αίσθημα της ευχαρίστησης. Στο ίδιο σύστημα δρουν και όλα όσα προκαλούν εθισμό, οι ψυχοτρόπες ουσίες, τα τυχερά παιχνίδια, τα τρόφιμα, τα ηλεκτρονικά μηνύματα, οι δραστηριότητες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, fb, Instagram, YouTube, Twitter. «Προκαλούν ίλιγγο η ποικιλία, ο αριθμός και η ισχύς των ερεθισμάτων που στοχεύουν στην ευχαρίστησή μας. Το έξυπνο τηλέφωνο είναι η σύγχρονη υποδόρια ένεση, που χορηγεί αδιάλειπτα ντοπαμίνη στη γενιά του διαδικτύου» (σελ. 11).
Η συγγραφέας είναι διευθύντρια Ιατρικής του εθισμού, διευθύντρια κλινικής συννοσηρότητας, διευθύντρια του προγράμματος υποτροφιών Ιατρικής στο αμερικανικό Πανεπιστήμιο Στάνφορντ. Με τρόπο απλό και κατανοητό περιγράφει τις συμπεριφορές του εθισμού, το βιολογικό τους υπόβαθρο καθώς και τεχνικές αποτελεσματικής διαχείρισής τους.
Όπως εξηγεί, η αυξημένη πρόσβαση σε εθιστικές ουσίες αποτελεί τον πιο σημαντικό παράγοντα κινδύνου εθισμού στην εποχή μας. Οι πιο επιρρεπείς είναι οι φτωχοί με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο και ειδικά αυτοί που κατοικούν σε πλούσιες χώρες. Αναφέρεται ιδιαίτερα στη σκοτεινή πλευρά του καπιταλισμού και στους «θανάτους από απελπισία» που συμβαίνουν στην Αμερική. «Οι μεσήλικοι λευκοί Αμερικανοί χωρίς ανώτατη μόρφωση πεθαίνουν πιο νέοι απ’ ό,τι οι γονείς, οι παππούδες και οι προπαππούδες τους. Οι κύριες αιτίες είναι η υπερβολική δόση ναρκωτικών, οι ηπατικές παθήσεις που σχετίζονται με το αλκοόλ και η αυτοκτονία. Πρόκειται για “θανάτους από απελπισία”, όπως ονόμασαν ορθά το φαινόμενο οι Κέις και Ντίτον.» (σελ.42).
Τα ποσοστά εθισμού αυξάνονται σε όλο τον κόσμο και πολύ περισσότερο στην Αμερική. «Μεταξύ 1990 και 2017 αυξήθηκαν παγκοσμίως οι θάνατοι από εθισμό σε όλες τις ηλικίες, με πάνω από τους μισούς θανάτους να αφορούν άτομα κάτω των πενήντα» (σελ. 41). Ο εθισμός εξαπλώνεται και στις πολύ μικρές ηλικίες. Με βάση στοιχεία του CDC [Centers for Disease Control and Prevention – Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων] των ΗΠΑ, χορηγείται ριταλίνη για την αντιμετώπιση βασικά της ΔΕΠΥ [Διαταραχή ελλειμματικής προσοχής/υπερκινητικότητας] σε 10.000 νήπια σε ηλικία που μαθαίνουν να περπατούν. Ένα ποσοστό της τάξης του 7,5% των παιδιών από 6 – 17 ετών έχει λάβει κάποιο συνταγογραφούμενο φάρμακο για «συναισθηματικές και συμπεριφορικές δυσκολίες». Η συνταγογράφηση ψυχιατρικών φαρμάκων, αλλά και οπιοειδών ουσιών, αυξάνεται αντιστρόφως ανάλογα με την κοινωνικοοικονομική κατάσταση των ατόμων.
Ζούμε σε μια κοινωνία, όπου όλοι προσπαθούν με κάθε τρόπο να βιώσουν ευχαρίστηση και να αποφύγουν τον πόνο. Όμως υπάρχουν αδιάσειστα επιστημονικά δεδομένα, τα οποία παραθέτει η συγγραφέας, που αποδεικνύουν ότι η αδυσώπητη επιδίωξη της ευχαρίστησης οδηγεί στον πόνο και ότι ο έλεγχος της ντοπαμίνης οδηγεί σε μια πιο ουσιαστική, πραγματικά καλή ζωή. Οι κλινικές περιπτώσεις που παρουσιάζει είναι πολύ διαφωτιστικές. Οι συμπεριφορικές αλλαγές στις οποίες προτρέπει τους ασθενείς της, όπως ο αυτοπεριορισμός, σωματικός και κατηγορικός, η ενσυνειδητότητα κ.ά. βοηθούν στην αποφυγή όχι μόνο του ναρκωτικού, αλλά και των εκλυτικών παραγόντων του συγκεκριμένου εθισμού.
Γενικά, το βιβλίο, σε πολύ καλή μετάφραση και επιμέλεια, διαβάζεται ευχάριστα όχι μόνο για τον πλούτο των πληροφοριών που παρέχει, αλλά και χάρη στην ικανότητα της συγγραφέως να αναδεικνύει με τον καλύτερο τρόπο την ευκολία με την οποία μπορεί να εθιστεί κανείς σε ένα τύπο συμπεριφοράς. Παραθέτει μάλιστα και δικά της προσωπικά βιώματα εθισμού, παράλληλα με τις κλινικές περιπτώσεις που η ίδια παρακολουθούσε. Η ύλη ολοκληρώνεται με συγκεκριμένες, βασικές κατευθύνσεις που δίνει η συγγραφέας για την αντιμετώπιση εθιστικών καταστάσεων. Τονίζει το θεμελιακό ρόλο της απόλυτης ειλικρίνειας, το ρόλο της φιλοκοινωνικής ντροπής, που βασίζεται στην ιδέα -κεντρική και στις ομάδες ΑΑ- ότι όλοι έχουμε ελαττώματα, κάνουμε λάθη και χρειαζόμαστε συγχώρεση. Το ζητούμενο για τα εθισμένα άτομα είναι να καταφέρουν να αλλάξουν τον εαυτό τους και τη ζωή τους. Και αυτό είναι εφικτό.
