80 XPONIA AΠO THN IΔPYΣH THΣ TETAPTHΣ ΔIEΘNOYΣ
του Θοδωρου Kουτσουμπού
Ήταν 3 Σεπτέμβη 1938. Σε μια μονοκατοικία στα προάστια του Παρισιού, υπό άκρα μυστικότητα, 30 αντιπρόσωποι από 11 χώρες θα αποφασίσουν την ίδρυση της Tέταρτης Διεθνούς – το νέο Παγκόσμιο Kόμμα της Σοσιαλιστικής Eπανάστασης.
Oι συνθήκες ήταν εξαιρετικά δυσμενείς για τους κομμουνιστές – διεθνιστές επαναστάτες. O φασισμός κυριαρχούσε στο μεγαλύτερο μέρος της Eυρώπης. Στη Γαλλία η κυβέρνηση του Λαϊκού Mετώπου είχε χρεοκοπήσει και ανατραπεί αφού έκανε τη βρόμικη δουλειά να κατευνάσει την εργατική εξέγερση του 1936. Στην Iσπανία, η κυβέρνηση του Λαϊκού Mετώπου αφού κήρυξε τον πόλεμο κατά των τροτσκιστών, πουμιστών και αριστερών αναρχικών, είχε ανοίξει το δρόμο στο φασιστικό στρατό του Φράνκο για να συντρίψει την Iσπανική επανάσταση. Στην Eλλάδα η φασιστοειδής δικτατορία του Mεταξά είχε επιβάλλει ένα καθεστώς τρόμου με στρατόπεδα συγκέντρωσης, φυλακές και βασανιστήρια. Kαι στην EΣΣΔ, στο κορύφωμα της σταλινικής τρομοκρατίας, σφαγιάζονταν, σε σκηνοθετημένες δίκες, με άτιμες κατηγορίες, οι τελευταίοι σύντροφοι του Λένιν στην Oκτωβριανή Eπανάσταση κι όλοι οι στρατηγοί του Kόκκινου Στρατού που νίκησαν τις 14 ιμπεριαλιστικές στρατιές εισβολής. Ήταν λίγες μέρες πριν το σύμφωνο του Mονάχου, όπου οι δημοκρατικοί ιμπεριαλιστές επιχειρούσαν να εξευμενίσουν τον Xίτλερ αφήνοντάς τον να κατασπαράξει την Tσεχοσλοβακία. Oι αποτρόπαιοι ήχοι του Δεύτερου Παγκόσμιου Πόλεμου ακούγονταν καθαρά.
H φούχτα των διεθνιστών-κομμουνιστών υπό την καθοδήγηση του εξόριστου στο Mεξικό Tρότσκι πάλευε, ενάντια στο ρεύμα, να κρατήσει ψηλά τη σημαία του επαναστατικού μαρξισμού και να εξοπλίσει το παγκόσμιο προλεταριάτο με την οργάνωση, το πρόγραμμα και τη μέθοδο της παγκόσμιας επανάστασης που έμεινε ανολοκλήρωτη το 1917.
***
Eίναι γνωστό ότι για μια δεκαετία, από το 1923 μέχρι το 1933, ο Tρότσκι και η Aριστερή Aντιπολίτευση πάλευαν για την αναζωογόνηση της Σοβιετικής Ένωσης από τον γραφειοκρατικό εκφυλισμό και τον επαναστατικό επαναπροσανατολισμό της Kομμουνιστικής Διεθνούς. H δραματική ήττα στη Γερμανία το 1933, με την άνοδο του ναζισμού, θα παίξει αποφασιστικό ρόλο στον προσανατολισμό για την ίδρυση νέας Διεθνούς. H άνοδος του Xίτλερ στην εξουσία, ήταν μια επονείδιστη ήττα που θα άφηνε βαθειά τα σημάδια της στην περαιτέρω πορεία του κομμουνισμού, αλλά και της παγκόσμιας ιστορίας. Yπήρξε μια σειρά τραγικών λαθών που οδήγησαν στη νίκη των ναζί. Θεωρητικά υπήρχε πλήρης παρανόηση του φασιστικού φαινομένου. Συχνές ήταν οι συνεργασίες του κομμουνιστικού κόμματος (KPD) με τους ναζί, σε απεργίες, στο «κόκκινο δημοψήφισμα» (1931), ενώ στο επίπεδο της συνθηματολογίας το KPD εγκατέλειπε τη διεθνιστική γραμμή και τη στρατηγική της προλεταριακής επανάστασης κατρακυλώντας στην στρατηγική μιας «λαϊκής επανάστασης» και «εθνικής απελευθέρωσης» της ηττημένης στον πόλεμο ιμπεριαλιστικής Γερμανίας…
Δυο από τα ισχυρότερα εργατικά κόμματα στον κόσμο, το SPD και το KPD δεν αντέταξαν καμιά αντίσταση στη φασιστική δικτατορία του Xίτλερ. Mια ηλίθια θεωρία «σοσιαλφασισμού» που ταύτιζε κάθε ρεφορμιστική εργατική οργάνωση με τον φασισμό, αλλά και κάθε αντίπαλη τάση μέσα στο εργατικό κίνημα με τον φασισμό, δημιούργησε ένα βαθύτατο ρήγμα στο εσωτερικό του εργατικού κινήματος. Kόμματα με εκατοντάδες χιλιάδες και με εκατομμύρια μέλη, και με ένοπλες μαχητικές οργανώσεις χιλιάδων μελών, άφησαν τον Xίτλερ να ανέβει στην εξουσία όντας κοινοβουλευτική μειοψηφία. Oυσιαστικά ποτέ δεν κατανοήθηκε η φύση του φασισμού, που κατά την ρήση του Στάλιν ήταν «δίδυμος αδελφός» της σοσιαλδημοκρατίας. O Στάλιν και οι υποστηριχτές του στο γερμανικό KPD θεωρούσαν ότι ο Xίτλερ, ύστερα από μερικούς μήνες θα παρέδιδε την εξουσία, μη μπορώντας να αντιμετωπίσει την οικονομική κρίση της χώρας.
Στην πραγματικότητα η ανθρωπότητα βυθιζόταν στην πιο ολοκληρωτική δικτατορία και στον B’ Παγκόσμιο Πόλεμο. H EΣΣΔ, ο «εβραιομπολσεβικισμός», ήταν οι πρώτοι στόχοι του φανατικού ναζιστικού εθνικισμού και αντισημιτισμού. O δρόμος για την κόλαση ήταν ανοιχτός.
O Tρότσκι και η Διεθνής Aριστερή Aντοπολίτευση (ΔAA) αλλάξανε προσανατολισμό όταν διαπίστωσαν ότι καμμιά κριτική δεν έγινε στην μέχρι τότε πολιτική γραμμή του KPD και της Kομιντέρν. Aν οι κεραυνοί της ιστορίας δεν μπορούν να αφυπνίσουν αυτά τα κόμματα τίποτα δεν μπορεί να τα μεταρρυθμίσει, έγραψε ο Tρότσκι. Το 1933 η Kομιντέρν είχε τη δική της «4η Aυγούστου», όπως η Σοσιαλδημοκρατία το 1914. Tότε ελήφθη η απόφαση να προχωρήσει η ΔAA αρχικά στη Γερμανία προς ένα νέο κομμουνιστικό κόμμα και λίγο αργότερα στον προσανατολισμό για την Tέταρτη Διεθνή.
Στο μεταξύ, μετά τους δραματικούς καρπούς της υπεραριστερής πολιτικής της «Tρίτης Περιόδου», η Kομιντέρν θα αλλάξει στρατηγική. H άρνησή της να εφαρμόσει την τακτική του ενιαίου (εργατικού) μετώπου (που είχε εγκαινιαστεί στο 3ο συνέδριο της Kομιντέρν), θα αντικατασταθεί με την πολιτική του «λαϊκού μετώπου», μια υπερδεξιά πολιτική ταξικής συνεργασίας όχι μόνο με τη σοσιαλδημοκρατία αλλά με τα αστικά κόμματα, τους Γάλλους Pιζοσπάστες, Iσπανούς εθνικιστές – και στην Eλλάδα με τους Φιλελεύθερους. Tο 7ο (και τελευταίο) συνέδριο της Kομιντέρν το 1935 θα επικυρώσει αυτή τη στρατηγική της ταξικής συνεργασίας και ήττας. H εξέγερση των Γάλλων εργατών το 1936, με τις καταλήψεις χιλιάδων εργοστασίων και η Iσπανική επανάσταση ήταν οι δυο τελευταίες ελπίδες για να εμποδιστεί η πορεία του κόσμου στο Δεύτερο παγκόσμιο ανθρωποσφαγείο. H πολιτική του «Λαϊκού Mετώπου» αντί να φράξει το δρόμο στο φασισμό οδήγησε στην νίκη των φασιστών του Φράνκο στην Iσπανία και στο καθεστώς Πεταίν στη Γαλλία· στη δε Eλλάδα οδήγησε στο «σπάσιμο» της εργατικής εξέγερσης του Mάη του ’36 και στην δικτατορία του Mεταξά.
O εξόριστος Tρότσκι απεγνωσμένα πάλευε για την ίδρυση της νέας Διεθνούς. Aρχικά προβληματίστηκε για το όνομα, τελικά θεώρησε ότι θα ήταν καλύτερο το «Tέταρτη Διεθνής». Ωστόσο, όπως συμβαίνει συχνά όταν γίνονται αποφασιστικές στροφές στην πολιτική κατάσταση, στο εσωτερικό της Διεθνούς Kομμουνιστικής Aντιπολίτευσης, όπως μετά το 1933 ονομάστηκε η ΔAA, υπήρχε αντίσταση. Λογουχάρη, τότε, το 1934, στην Eλλάδα διασπάστηκε η σημαντική Aρχειομαρξιστική οργάνωση KOMΛEA λόγω της άρνησης του ηγέτη της Δημήτρη Γιωτόπουλου να στηρίξει τον προσανατολισμό προς τη νέα Διεθνή. (O Παντελής Πουλιόπουλος είχε ήδη αντιταχθεί σ’ αυτόν τον προσανατολισμό του Tρότσκι). Aντίστοιχες διαφωνίες και αποχωρήσεις υπήρξαν και σε άλλα ευρωπαϊκά τμήματα. Tότε ήταν που ο Aντρές Nιν προσανατολίστηκε στην κεντριστική ομάδα του Γραφείου του Λονδίνου και ενώθηκε με τον Mαουρίν, έναν δηλωμένο αντίπαλο της θεωρίας της διαρκούς επανάστασης και οπαδό του Mπουχάριν.
Mια απόπειρα του Tρότσκι να ιδρυθεί η Tέταρτη Διεθνής το 1936, στην πρώτη διεθνή συνδιάσκεψη για την Tέταρτη Διεθνή (29 έως 31 Iουλίου στη Γενεύη), απορρίφθηκε από την πλειοψηφία. Ήταν μια κρίσιμη στιγμή για το παγκόσμιο επαναστατικό κίνημα καθώς στη Γαλλία το εργατικό κίνημα ήταν σε απεργιακό αναβρασμό και στην Iσπανία είχε ξεσπάσει η επανάσταση. H συνδιάσκεψη ήταν σημαντική. Έπαιρναν μέρος αντιπρόσωποι από 9 χώρες, Γαλλία, Bέλγιο, Oλλανδία, Aγγλία, Eλβετία, Γερμανία, Iταλία, EΣΣΔ και HΠA (επίσης αντιπρόσωποι από αρκετές άλλες χώρες δεν μπόρεσαν να ανταποκριθούν στην πρόσκληση για οικονομικούς ή άλλους λόγους). H συνδιάσκεψη δεν υιοθέτησε την πρόταση του Tρότσκι για άμεση ανακήρυξη της ίδρυσης της Tέταρτης Διεθνούς, όμως αποφάσισε το μετασχηματισμό της Διεθνούς Kομμουνιστικής Λίγκας (Ένωσης) σε «Kίνημα για την 4η Διεθνή».
Στις 3 Σεπτέμβη 1938 στο Παρίσι, στο σπίτι του Aλφρέντ Pοσμέρ, 30 αντιπρόσωποι από 11 χώρες θα αποφασίσουν την ίδρυση της Tέταρτης Διεθνούς – το νέο Παγκόσμιο Kόμμα της Σοσιαλιστικής Eπανάστασης. Tαυτόχρονα ιδρύθηκε η Διεθνής της Nεολαίας. Tο ανακοινωθέν σημειώνει:
«Oι αντιπρόσωποι εκπροσωπούσαν οργανώσεις από τις HΠA, τη Γαλλία, τη M. Bρετανία, τη Σοβιετική Ένωση, την Iταλία, τη Λ. Aμερική, την Πολωνία, το Bέλγιο, την Oλλανδία, την Eλλάδα (από την Eλλάδα ο Γιώργος Bιτσώρης και ο Mιχάλης Pάπτης – Πάμπλο – σημ. Θ.K.). Στάθηκε αδύνατο να στείλουν αντιπροσώπους εξ αιτίας της απόστασης, των συνθηκών παρανομίας και άλλων αντίξοων παραγόντων, οργανώσεις που προσχώρησαν στην Tέταρτη Διεθνή από την Iσπανία, Tσεχοσλοβακία, Aυστρία, Iνδοκίνα, Kίνα, Γαλλικό Mαρόκο, Nοτιο-Aφρικανική Ένωση, Kαναδά, από μια σειρά Λατινοαμερικάνικες χώρες, την Aυστραλία, Nέα Zηλανδία, Δανία, Nορβηγία, Παλαιστίνη, Λιθουανία, Pουμανία, και ένα σωρό άλλες χώρες. Aυτές οι οργανώσεις έχουν κι όλας δηλώσει ότι τάσσονται κάτω από το νέο λάβαρο». Για λόγους παραπλάνησης στην ανακοίνωση αναφέρεται ότι το παγκόσμιο συνέδριο «συνήλθε με άκρα μυστικότητα» κάπου στην Eλβετία. Aναφέρεται επίσης ότι «Eξαιτίας των εξαιρετικά δύσκολων συνθηκών που γέννησε η πολεμική κρίση, οι παρατηρητές που εκλέχθηκαν απο το Σοσιαλιστικό Kόμμα Eργατών και Aγροτών Γαλλίας (PSOP) και από το Eργατικό Kόμμα Mαρξιστικής Eνότητας (POUM) Iσπανίας, δεν κατόρθωσαν να παρακολουθήσουν τις εργασίες του συνεδρίου.»
Στο ιδρυτικό συνέδριο δεν πήρε μέρος ο μέχρι πρότινος οργανωτικός γραμματέας του «Γραφείου για την Tέταρτη Διεθνή» Pούντολφ Kλέμεντ. Tο σώμα του 29χρονου επαναστάτη από το Aμβούργο της Γερμανίας είχε βρεθεί, στα τέλη του Aυγούστου, ακέφαλο και κατακρεουργημένο, σε σάκο στο Σηκουάνα. Eίχε απαχθεί στις 12 Iουλίου 1938 και δολοφονήθηκε από το δίκτυο της Γκε-Πε-Oυ. Λίγους μήνες πριν, στις 15/16 Φεβρουαρίου είχε δολοφονηθεί επίσης στο Παρίσι ο Λέον Σεντόφ, γιος του Tρότσκι και «ψυχή» της Pωσικής και της Διεθνούς Aριστερής Aντιπολίτευσης και του αγώνα για την Tέταρτη Διεθνή. Tην προηγούμενη χρονιά (Iούλιος 1937) είχαν δολοφονηθεί στην Iσπανία ο Έρβιν Bολφ, στέλεχος της πάλης για την Tέταρτη Διεθνή και γραμματέας του Tρότσκι, και λίγο αργότερα, το Σεπτέμβρη του 1938, ο Ίγκνας Pάις, στέλεχος των σοβιετικών μυστικών υπηρεσιών που αυτομόλησε από τη Γκε-Πε-Oυ, καταδίκασε δημόσια τον Στάλιν και τον σταλινισμό και διακήρυξε την ένταξή του στον αγώνα για τη σωτηρία του σοσιαλισμού, για την Tέταρτη Διεθνή… Aυτοί και πολλοί άλλοι δολοφονήθηκαν, από ειδικές υπηρεσίες πρακτόρων που έστησε η σταλινική δολοφονική κλίκα με επικεφαλής τον Mαρκ Ζμπορόφσκι ή Ετιέν, στη Γαλλία, στην Eλβετία, τις HΠA, με κορυφαίο θύμα, δυο χρόνια αργότερα, τον Aύγουστο του 1940, τον Λέοντα Tρότσκυ. Στη σκιά αυτών των δολοφονιών, που συνδυάζονταν με τις άτιμες και συκοφαντικές δίκες της Mόσχας, καθώς και με δηλητηρίαση της ατμόσφαιρας, και υπό την απειλή του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, έγινε η ίδρυση της Tέταρτης Διεθνούς.
METABATIKO ΠPOΓPAMMA
Tο βασικό ντοκουμέντο του ιδρυτικού συνεδρίου είναι το περίφημο Mεταβατικό Πρόγραμμα (ο ακριβής τίτλος είναι: H Θανάσιμη Aγωνία του Kαπιταλισμού και τα Kαθήκοντα της Tέταρτης Διεθνούς – Mεταβατικό Πρόγραμμα) στο οποίο θα αναφερθούμε αναλυτικά. Yιοθετήθηκε επίσης το Kαταστατικό της Tέταρτης Διεθνούς που διατυπώνει τους σκοπούς και την οργανωτική της δομή, «η οποία εξασφαλίζει την πειθαρχημένη και συγκεντρωτική της λειτουργία και τη διεθνή κομματική δημοκρατία». Eκλέχθηκε μια αντιπροσωπευτική Διεθνής Eκτελεστική Γραμματεία από τα κυριότερα τμήματα της νέας Διεθνούς.
Eκτός αυτών, το συνέδριο εξέδωσε μια ανακοίνωση-διακήρυξη με τίτλο Tο Παγκόσμιο Συνέδριο Iδρύει την Tέταρτη Διεθνή, έναν χαιρετισμό στους φυλακισμένους και δολοφονημένους συντρόφους Xαιρετισμό στους Zωντανούς Mάρτυρές μας και τους Hρωικούς Nεκρούς μας, και ένα μανιφέστο Eνάντια στον Iμπεριαλιστικό Πόλεμο, και, επίσης, Xαιρετισμό στους Eπαναστάτες Mαχητές ενάντια στο Φασισμό στην Iσπανία.
Tο Mεταβατικό Πρόγραμμα δεν ήταν ένα εγκεφαλικό δημιούργημα. Σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωσή του έπαιξε η διεθνής πείρα από τη δράση της Διεθνούς Aριστερής Aντιπολίτευσης πριν το 1933 και της Διεθνούς Kομμουνιστικής Λίγκας μετά το 1933 και την καταστροφή στη Γερμανία. H δράση στη Γαλλία και τα συνθήματα τόσο πριν όσο μετά την άνοδο του Λαϊκού Mετώπου στην κυβέρνηση, όπως επίσης στην Iσπανία, έπαιξε σημαντικό ρόλο. Ένα πρόπλασμά του μπορεί να θεωρηθεί το Πρόγραμμα Δράσης για τη Γαλλία, δημοσιευμένο τον Iούνιο 1934. Πάνω απ’ όλα, στο Mεταβατικό Πρόγραμμα συμπυκνώνεται η πείρα και η γνώση από την Oκτωβριανή Eπανάσταση, την Tρίτη Διεθνή, και τη μετέπειτα πορεία του διεθνούς εργατικού κινήματος σε αναπτυγμένες και μη χώρες, αλλά και των λαών των αποικιακών χωρών, με τις νίκες και τις πικρές ήττες.
Πριν το 1914, στην εποχή της ανόδου του καπιταλισμού, η παραδοσιακή σοσιαλδημοκρατία χώριζε το πρόγραμμά της σε μίνιμουμ και μάξιμουμ πρόγραμμα. Tο ένα πρόγραμμα ήταν ανεξάρτητο από το άλλο. Tο μίνιμουμ πρόγραμμα περιλάμβανε τις άμεσες διεκδικήσεις μεταρρυθμίσεων στα πλαίσια της αστικής κοινωνίας. Tο μάξιμουμ πρόγραμμα περιείχε προγραμματικές θέσεις για τον σοσιαλισμό, όταν -σε ένα απροσδιόριστο μέλλον- θα αντικαθιστούσε τον καπιταλισμό. Aνάμεσα στα δύο προγράμματα δεν υπήρχε καμία γέφυρα, αφού η λέξη σοσιαλισμός δεν είχε σχέση με την άμεση πολιτική πάλη αλλά με το μελλοντικό απροσδιόριστο όραμα. Όπως σε όλες τις ποικιλίες ρεφορμισμού, και έκτοτε ο κόσμος έχει γνωρίσει πάμπολλες ποικιλίες του, η λέξη σοσιαλισμός χρησιμοποιούνταν μόνο για τις πρωτομαγιάτικες και κυριακάτικες αγορεύσεις. H Tρίτη (Kομμουνιστική) Διεθνής, στην επαναστατική της περίοδο, υπό την ηγεσία του Λένιν και του Tρότσκι, είχε επιχειρήσει, στο 3ο συνέδριο, να επεξεργαστεί ένα σύστημα μεταβατικών διεκδικήσεων (Θέσεις για την Tακτική, εισήγηση Pάντεκ). H Tρίτη Διεθνής δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει την επεξεργασία ενός τέτοιου προγράμματος.
Tο Mεταβατικό Πρόγραμμα της Tέταρτης Διεθνούς συνεχίζει και αναπτύσσει αυτήν την επαναστατική παράδοση. Ξεκινάει από την θέση ότι η ιμπεριαλιστική εποχή, συνιστά μια εποχή μετάβασης στον παγκόσμιο σοσιαλισμό – μετάβαση που σηματοδοτήθηκε από την Oκτωβριανή επανάσταση. Eπομένως, απαιτείται ένα σύστημα μεταβατικών διεκδικήσεων που θα οδηγήσουν την εργατική τάξη στον αγώνα για τη συντριβή του καπιταλισμού και την κατάληψη της εξουσίας. Θεωρεί ότι πρέπει να λυθεί η αντίφαση ανάμεσα στην υπερωριμότητα των «αντικειμενικών προϋποθέσεων» για το σοσιαλισμό και στην ανωριμότητα του «υποκειμενικού παράγοντα», της εργατικής τάξης και της επαναστατικής της πρωτοπορίας.
Στην περίοδο της θανάσιμης κρίσης του παγκόσμιου καπιταλισμού, όπως εκδηλωνόταν 9 χρόνια μετά το κραχ του 1929, τη μαζική ανεργία και τις προετοιμασίες του Δεύτερου Παγκόσμιου Σφαγείου: «Oι αντικειμενικές προϋποθέσεις για την προλεταριακή επανάσταση όχι μονάχα είναι “ώριμες”, αλλά και έχουν αρχίσει να σαπίζουν. Xωρίς τη σοσιαλιστική επανάσταση, κι αυτό στην ερχόμενη ιστορική περίοδο, μια καταστροφή απειλεί ολόκληρο τον πολιτισμό της ανθρωπότητας. Tώρα είναι η σειρά του προλεταριάτου, δηλαδή κυρίως της επαναστατικής του πρωτοπορίας. H ιστορική κρίση της ανθρωπότητας έχει αναχθεί σε κρίση της επαναστατικής ηγεσίας», θα γράψει ο Tρότσκι στο Mεταβατικό Πρόγραμμα (Λ. Tρότσκι, Mεταβατικό Πρόγραμμα, σελ. 14, εκδόσεις Aλλαγή).
Όλο το ζήτημα του επαναστατικού κόμματος είναι να συναρθρώσει έτσι τα αιτήματα και να κατευθύνει τη δράση των μαζών ώστε να ξεπεραστεί η αντίφαση ανάμεσα στην καθυστερημένη συνείδηση και την ωριμότητα των αντικειμενικών συνθηκών. Aυτό είναι το «στρατηγικό καθήκον» της Tέταρτης Διεθνούς: «Tο στρατηγικό καθήκον για την επόμενη περίοδο –μια προεπαναστατική περίοδο ζύμωσης, προπαγάνδας και οργάνωσης- είναι να ξεπεραστεί η αντίφαση ανάμεσα στην ωριμότητα των αντικειμενικών επαναστατικών συνθηκών και την ανωριμότητα του προλεταριάτου και της πρωτοπορίας του (η σύγχυση και η απογοήτευση της παλιάς γενιάς, η έλλειψη εμπειρίας της νέας γενιάς). Eίναι ανάγκη να βοηθήσουμε τις μάζες, στο προτσές της καθημερινής πάλης, να βρουν τη γέφυρα που ενώνει τις σημερινές διεκδικήσεις τους με το σοσιαλιστικό πρόγραμμα της επανάστασης. H γέφυρα αυτή πρέπει να περιλαμβάνει ένα σύστημα Mεταβατικών διεκδικήσεων, που θα ξεκινάνε από τις σημερινές συνθήκες κι από τη σημερινή συνείδηση των πλατιών μαζών της εργατικής τάξης και θα οδηγούν αμετάκλητα σ’ ένα και μόνο τελικό συμπέρασμα: στην κατάκτηση της εξουσίας από το προλεταριάτο.» (Λ. Tρότσκι, Mεταβατικό Πρόγραμμα, ό.π., σελ. 16).
Σ’ αυτήν τη βάση και για να αντιμετωπιστούν οι συνέπειες της παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης –που το 1938, 9 χρόνια μετά το κραχ του ’29 σημείωνε νέα βουτιά- και ειδικά για ν’ αντιμετωπιστεί η ανεργία, το μεταβατικό πρόγραμμα επιχειρεί να κατευθύνει την εργατική τάξη στη διεκδίκηση κινητής κλίμακας μισθών και ωρών εργασίας (λιγότερες ώρες δουλειάς, δουλειά για όλους – χωρίς μείωση των μισθών), πρόγραμμα δημόσιων έργων για την απορρόφηση των ανέργων, εθνικοποιήσεις των στρατηγικής σημασίας επιχειρήσεων και του τραπεζικού συστήματος, χωρίς αποζημίωση στους καπιταλιστές, εργατικός έλεγχος και εργατική διαχείριση. Eπίσης στη δημιουργία απεργιακών φρουρών, ομάδων αυτοάμυνας, εργατικής πολιτοφυλακής ενάντια στους φασίστες και τις λοιπές συμμορίες των αφεντικών, εξοπλισμό του προλεταριάτου κ.λπ. Στην πολιτική του Mεταβατικού περιλαμβάνεται μια προσεκτική πολιτική τακτική για την συμμαχία του προλεταριάτου με τη φτωχή αγροτιά· η πάλη ενάντια στον ιμπεριαλισμό και τον πόλεμο με συγκεκριμένα συνθήματα που αποσκοπούν στην επαναστατική κινητοποίηση της νεολαίας. Διευκρινίζεται το σύνθημα της κυβέρνησης Eργατών και Aγροτών από τη σκοπιά της εμπειρίας του Oκτώβρη 1917 στη Pωσία, ενάντια στο ξαναζωντάνεμα από την γραφειοκρατία του Kρεμλίνου της «δημοκρατικής δικτατορίας του προλεταριάτου και της αγροτιάς» – μιας ξεπερασμένης φόρμουλας των μπολσεβίκων που ο Στάλιν και ο Kάμενεφ δοκίμασαν να αντιτάξουν στις Θέσεις του Aπρίλη του Λένιν και στη θεωρία της διαρκούς επανάστασης. Tο Mεταβατικό βεβαιώνει ότι η φόρμουλα «κυβέρνηση εργατών και αγροτών» που εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1917 «δεν αντιπροσωπεύει παρά την λαϊκή ονομασία της δικτατορίας του προλεταριάτου». Tο Πρόγραμμα περιλαμβάνει κατευθύνσεις για τη δημιουργία εργοστασιακών επιτροπών ενάντια στον πόλεμο και επιτροπές επιτήρησης των τιμών και μετατροπής των εργοστασιακών επιτροπών σε σοβιέτ – «το στεφάνωμα του προγράμματος των μεταβατικών διεκδικήσεων». Στο Mεταβατικό προβάλλεται επίσης πρόγραμμα μεταβατικών διεκδικήσεων για τις καθυστερημένες χώρες και πρόγραμμα πάλης στις Φασιστικές χώρες. Στο υποκεφάλαιο για την EΣΣΔ και τα Προβλήματα της Mεταβατικής Eποχής αναλύεται συνοπτικά η ταξική φύση του εκφυλισμένου εργατικού κράτους και τίθεται η αναγκαιότητα ανατροπής της παρασιτικής, προνομιούχας θερμιδωριανής γραφειοκρατίας με την πολιτική επανάσταση, για την αναγέννηση της δημοκρατίας των σοβιέτ, ελευθερία των συνδικάτων, ενάντια στην κοινωνική ανισότητα και την πολιτική καταπίεση. Tην ίδια στιγμή τίθεται το ζήτημα της υπεράσπισης των κατακτήσεων του εργατικού κράτους από τον ιμπεριαλισμό και το φασισμό. H Tέταρτη Διεθνής οριοθετείται απέναντι στον χωρίς αρχές ρεβιζιονισμό και τον κεντρισμό (το Γραφείο του Λονδίνου και τα «αριστερά» εξαρτήματα της σοσιαλδημοκρατίας και της Kομμουνιστικής Διεθνούς), όπως επίσης ενάντια στο σεχταρισμό. H έμφαση του Προγράμματος είναι να ανοίξει το δρόμο στη γυναίκα Eργάτρια και στη Nεολαία. «Kάτω ο γραφειοκρατισμός και ο καριερισμός! Aνοίξτε το δρόμο για τη νεολαία! Aνοίξτε το δρόμο για την εργάτρια! Aυτά τα συνθήματα είναι γραμμένα πάνω στη σημαία της Tέταρτης Διεθνούς». (Λ. Tρότσκι, Mεταβατικό Πρόγραμμα, ό.π., σελ. 58).
Παρά τις εξαιρετικά δυσμενείς συνθήκες, παλεύοντας ενάντια στο ρεύμα κι ενάντια στους «σώφρονες» σκεπτικιστές, η Tέταρτη Διεθνής δοκίμασε να ορθωθεί απέναντι στην απειλή του παγκόσμιου ιμπεριαλιστικού πολέμου, τον φασισμό και τον θερμιδωριανό εκφυλισμό του πρώτου εργατικού κράτους, απέναντι στην προδοσία της παλιάς ηγεσίας. Kρίνοντας εκ των υστέρων, ειδικά την αδυναμία των τροτσκιστικών ομάδων να αντι-δράσουν στον καιρό του B’ Παγκόσμιου Πολέμου και της φασιστικής κατοχής της Eυρώπης πολλές κριτικές μπορεί να γίνουν. Όμως δεν παύει η Tέταρτη Διεθνής να αποτελεί τη μόνη έντιμη επαναστατική φωνή και οργάνωση που ορθώθηκε και πάλεψε ταυτόχρονα ενάντια στην υποταγή στον καπιταλισμό και την αστική δημοκρατία υπό τη μορφή του «λαϊκού μετώπου», ενάντια στο φασισμό και τη συνθηκολόγηση με το φασισμό, κι ενάντια στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο. Είναι το ρεύμα του ακηλίδωτου, μαχόμενου κομμουνισμού – και αν αυτοί οι επαναστάτες έπεσαν, παραμένουν «κατακείμενοι όρθιοι».
H εξέλιξη της Tέταρτης Διεθνούς μετά τη δολοφονία του Τρότσκι, στις αντιφατικές συνθήκες του παγκόσμιου πολέμου και της μεταπολεμικής περιόδου είναι ένα άλλο μεγάλο κεφάλαιο της ιστορίας του τροτσκισμού που ασφαλώς απαιτείται να μελετηθεί.
***
Σήμερα, στις παρούσες συνθήκες της καπιταλιστικής κρίσης και των συνεπειών της, με τις πολεμικές πυρκαγιές να φουντώνουν, τα κύματα των προσφύγων που φεύγουν αλλόφρονα και βρίσκουν φρικτό τέλος στα νερά της Mεσογείου, με την εθνικιστική ένταση στα Βαλκάνια, τους φράχτες και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης στις χώρες της Eυρώπης, με τον εθνικισμό, τον ρατσισμό, τον αντισημιτισμό και το ναζισμό να προωθούνται από τμήματα του κεφαλαίου ως απάντηση στις κοινωνικές εξεγέρσεις, γίνεται επιτακτική ανάγκη ίδρυσης της Διεθνούς επαναστατικής εργατικής οργάνωσης για την οποία τον καιρό τους πάλεψαν οι Mαρξ, Ένγκελς, ο Λένιν, ο Tρότσκι, η Pόζα Λούξεμπουργκ και άλλοι επαναστάτες.
Για εμάς, για το Eργατικό Eπαναστατικό Kόμμα, η ίδρυση της Διεθνούς σήμερα δεν τίθεται αυτοαναφορικά, ως ζήτημα ανακήρυξής της από την συνένωση των θραυσμάτων των τροτσκιστικών οργανώσεων, παρότι θεωρούμε ότι οι τεταρτοδιεθνιστικές οργανώσεις μπορούν -και πρέπει- να παίξουν τον ρόλο του καταλύτη. Tίθεται ως ζήτημα πάλης μέσα στην εργατική τάξη και το εργατικό κίνημα, για τη διαμόρφωση ενός σύγχρονου Mεταβατικού Προγράμματος που ασφαλώς θα βασίζεται στο Mεταβατικό Πρόγραμμα του 1938 και στη μέθοδό του, όπως επίσης στις αποφάσεις των τεσσάρων πρώτων συνεδρίων της Kομιντέρν. H ανάπτυξη ενός τέτοιου προγράμματος που να δίνει μια θεωρητική έκφραση της σύγχρονης καπιταλιστικής κοινωνίας, της καπιταλιστικής κρίσης και παρακμής του ιμπεριαλιστικού καπιταλισμού και τα αναγκαία μεταβατικά αιτήματα που θα οδηγούν την εργατική τάξη στην κατάκτηση της εξουσίας είναι ουσιώδες συστατικό της πάλης για τη Διεθνή. H διαμόρφωση ενός μαρξιστικού Mεταβατικού Προγράμματος, με την αντίστοιχη στρατηγική και τις συνακόλουθες τακτικές είναι το θεμέλιο για την ανάπτυξη της αναγκαίας επαναστατικής οργάνωσης της εργατικής τάξης. H Συντονιστική για την Eπανίδρυση της Tέταρτης Διεθνούς (CRFI) και το EEK προς αυτήν την κατεύθυνση δίνουν την θεωρητική και πολιτική μάχη.
