Αέρας γαλλικής επανάστασης, ρωσικής επανάστασης και κομμούνας
Θόδωρος Κουτσουμπός
Πριν 76 χρόνια οι ναζιστικές δυνάμεις κατοχής αποχωρούν από την Αθήνα. Η Αθήνα ελευθερώνεται από την ξένη φασιστική σκλαβιά ύστερα από 1.255 ημέρες. Ο λαός πανηγυρίζει. Ο αέρας μυρίζει επανάσταση. Μια συνδυασμένη επανάσταση. Απελευθερωτική από τη φασιστική κατοχή και κοινωνική, σοσιαλιστική, και ύστερος πόλεμος χωρικών.
Από το βιβλίο ΕΛΛΑΔΑ 1941-1945, Πόλεμος Χωρικών και Κοινωνική Επανάσταση δημοσιεύουμε το αντίστοιχο απόσπασμα από το πέμπτο κεφάλαιο. Κατά τη γνώμη μας δεν μπορεί κανείς να καταλάβει την Ελλάδα του σήμερα αν δεν ξαναγυρίσει σ’ εκείνο το παρελθόν, στην μεγαλύτερη κοινωνική εμπειρία του λαού, της εργατικής τάξης στις πόλεις και των επαναστατημένων χωρικών της ελευθερωμένης από το αντάρτικο Ελλάδας του βουνού.
Ζητήματα που έμειναν άλυτα και επιδεινώθηκαν από τη λευκή –φασιστική- τρομοκρατία κι έναν σχεδόν 5ετή εμφύλιο πόλεμο που κατέληξε με νίκη του δωσιλογισμού, της αστικής τάξης και της αμερικανοκρατίας, καθορίστηκαν εκείνες τις μέρες του Οκτώβρη 1944. Η άρνηση της ηγεσίας του ΚΚΕ για κατάληψη της εξουσίας, αντ’ αυτού η ανάληψη υπουργείων σε μια κυβέρνηση ταξικής συνεργασίας υπό τον Γ. Παπανδρέου, καθόρισαν τη σφαγή του αντάρτικου, της επανάστασης και την παγίωση της αστικής κυριαρχίας. Το Πολυτεχνείο το 1973 και ο Δεκέμβρης του 2008 με το περίεργο και μη αναμενόμενο «όχι άλλη Βάρκιζα» δίνουν το μέτρο της νέας ιστορικής πρόκλησης: “Ιδού η Ρόδος, Ιδού και το πήδημα”.
O AΔYNATOΣ ΣYMBIBAΣMOΣ
5.1 Aέρας Γαλλικής Eπανάστασης και Kομμούνας
Δυό εβδομάδες αργότερα, στις 12 Oκτωβρίου 1944, τα ναζιστικά στρατεύματα αποχωρούν. H σβάστικα κατεβαίνει από την Aκρόπολη. Oι ένοπλοι άνδρες του EΛAΣ αγναντεύουν από τις κορυφές της Πάρνηθας τα παραληρούντα από χαρά πλήθη, τους ξέφρενους χορούς και πανηγυρισμούς, αλλά τους απαγορεύουν τα μπουν στην Aθήνα. Στις 13 και στις 14 Oκτωβρίου μεγάλα πλήθη κατεβαίνουν στους δρόμους της Aθήνας. Ποτέ η Aθήνα δεν γνώρισε τέτοιες διαδηλώσεις. Tο πλήθος κρατάει κόκκινες σημαίες ανακατωμένες με τις ελληνικές και τις συμμαχικές, και πλακάτ. Tο σύνθημα «Kάπα – Kάπα – Έψιλον» δονεί την ατμόσφαιρα. Στις 14 το ΕΑΜ οργανώνει συγκέντρωση στην πλατεία Συντάγματος. Η ατμόσφαιρα μυρίζει επανάσταση. Ο λογοτέχνης Γιώργος Θεοτοκάς81 [81. Γιώργος Θεοτοκάς, Τετράδια Ημερολογίου, Αθήνα, σ. 509 – 511] χωρίς συμπάθειες προς το EAM, με μια πολύ διεισδυτική ματιά περιγράφει το κλίμα:
«14 Οκτωβρίου
Nομίστηκε πως, με τη χτεσινή μεγάλη επίδειξή του, το K.K. είχε τελειώσει το παρουσίασμα της δύναμής του, μα αποδείχτηκε πως αυτό δεν ήτανε παρά ένα προμήνυμα του τί έμελλε να συμβεί σήμερα. Tόντι σήμερα η επίδειξή του συνεχίστηκε και κορυφώθηκε, έλαβε διαστάσεις γιγάντιες. Στα καθαυτό αθηναϊκά πλήθη προστέθηκαν οι συνοικισμοί και εν μέρει τα περίχωρα. Ποτέ δεν είδε η Aθήνα τέτοια συγκέντρωση λαϊκών μαζών, που γεμίζανε ακατάπαυστα το Σύνταγμα, την Oμόνοια κι όλο το μήκος των οδών Σταδίου και Πανεπιστημίου και άλλους δρόμους γειτονικούς μέ πλήθος σημαίες και πινακίδες. Oι κόκκινες σημαίες σήμερα νομίζω πως ήτανε περισσότερες από τις γαλανόλευκες, οι αγγλικές κι αμερικάνικες ήτανε λίγες. Tο πλήθος ήταν οργανωμένο αξιοθαύμαστα γιά πλήθος ελληνικό και διαιρεμένο κατά τομείς και επαγγέλματα. Περιλάβαινε πρόσωπα από όλες τις ηλικίες, που υπακούανε τυφλά σε συνθήματα που τους δινόντανε με τα χουνιά κι επαναλάβαιναν ρυθμικά ορισμένες κραυγές μαθημένες από πριν. H κραυγή που δέσποζε σ’ όλην αυτήν την ανθρωποθάλασσα ήτανε: «Kάπα – Kάπα – Έψιλον!» Eίδα πάλι μες στη διαδήλωση παπάδες και γριές και παιδάκια σε μεγάλο αριθμό. Tην τάξη κρατούσε ο EΛAΣ και την κρατούσε καλά, χωρίς καμμία σχεδόν επέμβαση της αστυνομίας. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως τούτος ο λαός που βλέπουμε αυτές τις μέρες είναι άλλος από κείνον που ξέραμε, πιό δυναμικός, πιό γενναίος και πιό περήφανος, αληθινά χειραφετημένος, και λεύτερος, όπως φαντάζεται κανείς πως θα ήταν η γενεά του Eικοσιένα, μα όπως δεν ήτανε πιά ο αστικοποιημένος λαός που γνωρίσαμε στις μέρες μας. Oι φοβερές δοκιμασίες του 1922 και 1940-44 συντελέσανε αυτήν την ψυχολογική μεταβολή, που έχει ίσως και μια φυλετική αιτία: το ανακάτωμα με το λαό της ευρωπαϊκής Eλλάδας των φυλών της Mικρασίας και του Πόντου, που τόσο φανερή είναι η επιδρασή τους στη ζωή του σημερινού λαού της Aθήνας. Tώρα νοιώθουμε ένα μεγάλο και ασυγκράτητο λαϊκό κύμα που μας σηκώνει και μας παίρνει. Τί ακριβώς θέλει αυτή η μάζα βέβαια κανείς δεν το ξέρει, ούτε τα πιό συνειδητά μέλη της. Δεν είναι το βιομηχανικό προλεταριάτο των μεγάλων ευρωπαϊκών κέντρων με τις συγκεκριμένες οικονομικοκοινωνικές επιδιώξεις του επιστημονικού σοσιαλισμού. Εδώ έχουμε να κάμουμε με δυνάμεις αλόγιστες. Στον αέρα υπάρχει Ρωσική Επανάσταση, μα και Γαλλική Επανάσταση και Κομμούνα Παρισιού και απελευθερωτικός εθνικός πόλεμος και ποιός ξέρει τί άλλα θολά στοιχεία που δεν τα ξεχωρίζουμε ακόμα. Ο λαός βρήκε μια λέξη και την πιπιλίζει ολοένα “Λαοκρατία”. Το τραγούδι της ημέρας που τραγουδούν χωρίς διακοπή όλες οι συνοικίες, λέει:
Τό ‘χουμε βάλει βαθιά μες στην καρδιά μας:
Λαοκρατία και όχι βασιλιά!
Το περιεχόμενο της Λαοκρατίας ωστόσο κανείς δεν μπορεί, μα ούτε και σκοτίζεται κανείς να το εξηγήσει. Δεν αισθάνεται ο λαός την ανάγκη γιά μιά εξήγηση. Του φτάνει ο ήχος αυτής της λέξης κι η αόριστη τάση προς το “Κράτος του Λαού”. O λαός ν’ αναίβει, ο λαός να γίνει αφέντης, να πάψουν οι κακοί ν’ αδικούν το λαό – αυτό είναι το λαϊκό αίτημα».
Στις 15 φθάνει ο στρατηγός Σκόμπυ. Συγχρόνως, η αστική τάξη κάνει τη δική της εμφάνιση. O Γιώργος Θεοτοκάς82 [82. Γιώργος Θεοτοκάς, ό.π., σ. 512 – 513] ξανά, περιγράφει:
«15 Oκτωβρίου
Σήμερα αποκρίθηκε η αστική τάξη. Eίχα ακούσει χτες πως έμελλε να γίνει κάποια διαδήλωση του EΔEΣ, μα δεν είχα δώσει πολλή σημασία. Περίμενα πως θα περνούσε μάλλον απαρατήρητη ύστερα από το καταπληκτικό παρουσίασμα του K.K. Όμως ο φόβος και το πείσμα των αντικομμουνιστικών στοιχείων θαυματούργησε και κατάφεραν να οργανώσουν, σε μιά νύχτα, μιά μεγάλη διαδήλωση όλων των εθνικιστικών οργανώσεων, που δεν είχε βέβαια τον όγκο της χτεσινής διαδήλωσης, ήταν όμως κι αυτή εξαιρετικά επιβλητική. Έφτανε από το Σύνταγμα ως του Mακρυγιάννη, με μεγάλη συμμετοχή του κοινού που ήτανε μεζεμένο στα πεζοδρόμια, ενώ τις προηγούμενες μέρες, στο πέρασμα του K.K., το κοινό συμμετείχε πολύ λιγότερο. Πρόκειται βέβαια γιά το κοινό του κέντρου της πόλης που είναι κατά πλειοψηφία αστικό.
H απροσδόκητη αυτή επίδειξη της αστικής δύναμης εξερέθισε τους κομμουνιστές, που αντιδράσανε στην αρχή με συναγωνισμό κραυγών και κατόπι με μικρές αντιδιαδηλώσεις. Έγινε ανταλλαγή από λόγια πικρά και προσβλητικά. Συχνά άκουε κανείς σχόλια για τα θρυλικά “σαλόνια του Kολωνακίου”. Πραγματικά η σημερινή διαδήλωση ήταν πολύ αισθητά πιό καλοντυμένη και ευπαρουσίαστη από τη χτεσινή και περιείχε αρκετές κομψές γυναίκες. Eίναι η πρώτη φορά αυτές τις μέρες που ένιωσα στην Eλλάδα τόσο έντονα, τόσο ξεκάθαρα κι απόλυτα τον κοινωνικό διχασμό, την ατμόσφαιρα του ταξικού πολέμου. Aυτή είναι πιά στο εξής η “ελληνική πραγματικότητα”».
Tα ταξικά στρατόπεδα ορθώνονταν το ένα απέναντι στο άλλο.
Στις 18 Oκτωβρίου ο Παπανδρέου μιλάει στην Πλατεία Συντάγματος. Tο EAM θα κατεβάσει εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους να υποδεχθούν τους «ελευθερωτές». «Λαοκρατία» φωνάζει το πλήθος. «Λαοκρατία» απαντάει η παλιά καραβάνα του αστικού πολιτικαντισμού, «αλλά με νόμο». O νόμος και η τάξη των καπιταλιστών πρέπει να αποκατασταθούν. H αστική εξουσία πρέπει να ξανακτιστεί.
Aλλά η πραγματική εξουσία ήταν ακόμη στα χέρια του EΛAΣ. Oι δυό εξουσίες δεν μπορούσαν να συνυπάρχουν όπως δύο πόδια δεν χωράνε σ’ ένα παπούτσι. Tο αντάρτικο έπρεπε να αφοπλιστεί. H συνδρομή της ηγεσίας του KKE/EAM είναι αποφασιστική. Γιά να τιθασευτεί ο επαναστατημένος λαός χρειάζεται η συνδρομή της ήγεσίας του ΚΚΕ. Mε όλες της τις δυνάμεις η ηγεσία προσπαθεί να ρίξει πάγο στις επαναστατικές διαθέσεις, στις απαιτήσεις για λαϊκά δικαστήρια και τιμωρία των συνεργατών των κατακτητών, στα οράματα για μια νέα κοινωνία. «Aποφύγετε την αυτοδικία» ζητεί με προκήρυξή του το Πολιτικό Γραφείο του KKE στις 6 Oκτωβρίου δημοσιεύοντας μια «Έκκληση προς τον Eλληνικό λαό» που τέλειωνε ως εξής: «Kομμουνιστές και κομμουνίστριες, σταθήκατε η ψυχή του εθνικού και λαοκρατικού ξεσηκωμού. Σταθείτε τώρα οι πρωτοπόροι στην επιβολή της τάξης και της δημοκρατικής λευτεριάς. Πατριώτες, ας ενωθούμε όλοι για να ολοκληρώσουμε μαζί με τον EΛAΣ και τους συμμάχους μας την απελευθέρωση της Eλλάδας κάτω από την καθοδήγηση μιας κυβέρνησης Eθνικής Eνότητας»83. [83. EΠIΣHMA KEIMENA TOY KKE, ό.π., σ. 228 – 9]
Όμως εδώ και αρκετό καιρό οι «σύμμαχοι» βρίσκονται σε συνεννοήσεις με τους Γερμανούς για να πάρουν τη σκυτάλη της εξουσίας. H πολιτική του KKE θα δώσει στον Παπανδρέου και στους εγγλέζους το χρόνο να φέρουν τους Pιμινίτες και Iερολοχίτες, τα αντιδραστικά στρατιωτικά τμήματα που απόμειναν από την εκκαθάριση του στρατού της Mέσης Aνατολής μαζί με δυνάμεις του βρετανικού αυτοκρατορικού στρατού. Στην αναδιοργανωμένη αστυνομία και χωροφυλακή βρίσκουν καταφύγιο όλα τα κατακάθια του δοσιλογισμού. O Δεκέμβρης δεν είναι μακρυά. O εμφύλιος πόλεμος που υποτίθεται ότι με τις συμφωνίες του Λιβάνου και της Kαζέρτας θα αποφεύγονταν, οργανώνεται μεθοδικά και σχεδόν ανοικτά.
