Βασανιστήρια και Στρατόπεδα εξόντωσης των Εβραίων της Ευρώπης
Σαν σήμερα, πριν 76 χρόνια, στις 7 Iανουαρίου 1945, ο σοβιετικός Κόκκινος Στρατός απελευθέρωνε τους επιζήσαντες Εβραίους από το Άουσβιτς-Μπίρκεναου, το μεγαλύτερο ναζιστικό στρατόπεδο θανάτου, εμβληματικό τόπο της φονικής τρέλας στη ναζιστική επιχείρηση εξόντωσης των Εβραίων της Ευρώπης. Το κείμενο που ακολουθεί είναι της ιστορικού Ρένας Μόλχο και έχει δημοσιευτεί στα Τετράδια Ψυχιατρικής τεύχος 100 και στην έντυπη Νέα Προοπτική, φύλλα 425 και 426. Το κείμενο είναι συγκλονιστικό και συγκλονιστικό επίσης ως μαρτυρία του βιώματος από μια Εβραία της Θεσσαλονίκης.]
της Pένας Mόλχο
Έως τώρα, απέφευγα να ασχοληθώ με τα ναζιστικά εγκλήματα, παρόλον ότι η εβραϊκή γενοκτονία ήταν το ισχυρότερο κίνητρο που με οδήγησε να συγκεντρωθώ στη μελέτη της ιστορίας. Ως εβραία της μεταπολεμικής Θεσσαλονίκης μεγάλωσα περιτριγυρισμένη από βιβλία με φρικτές φωτογραφίες και μορφές βασανισμένων ανθρώπων από τα στρατόπεδα εξόντωσης. Aπό μικρό παιδί ο τρόμος με είχε καταλάβει σε τέτοιο σημείο που ως τα δέκα μου χρόνια δεν μπορούσα να αποκοιμηθώ παρά μόνο με το φως αναμμένο επειδή έβλεπα συχνά εφιάλτες. Ακόμη και σήμερα άλλωστε πιστεύω ότι κανείς δεν θα μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστος μπροστά στο φωτογραφικό υλικό, το οποίο πιστοποιεί τις άγριες συνθήκες που επικρατούσαν τότε ως καθημερινή ρουτίνα. Στην πορεία αντιλήφθηκα ότι η βεβαιότητά μου αυτή οφειλόταν αποκλειστικά στην ταύτισή μου με τα θύματα. Με αποτροπιασμό άκουσα διαψεύσεις και διαστρεβλώσεις της υπόθεσης από γνωστούς και άγνωστους κακόπιστους. Όταν όμως ορισμένοι επιζώντες μου εξομολογήθηκαν ότι, παρά την προσωπική τους εμπειρία, δυσκολεύονταν και οι ίδιοι να μιλήσουν για τις δοκιμασίες που είχαν υποστεί, προβληματίστηκα για τις παγίδες που ενέχει η αποσιώπηση εγκλημάτων. Αν μη τι άλλο, η επανάληψή τους, όπως συνέβη μεταπολεμικά και συμβαίνει ακόμη σήμερα, για παράδειγμα στο Γκουαντάναμο, δικαίωνε την τελευταία αγωνιώδη εντολή των προγραμματισμένων στο χαμό αδελφών μας : «Υποσχεθείτε ότι θα τα πείτε στον κόσμο…».
Σήμερα είναι φανερό ότι αυτό δεν εκπληρώθηκε. Σύμφωνα με την εξαιρετική μελέτη του διεθνολόγου Ν. Ζάϊκου με τίτλο : «Το έγκλημα της γενοκτονίας και η συλλογική μνήμη της διεθνούς κοινωνίας» ούτε η διεθνής ποινική δικαιοσύνη συνέβαλε στη δημόσια συνειδητοποίηση της πραγματικής έκτασης, της φύσης και της σημασίας της γενοκτονίας των Εβραίων της Ευρώπης1.
Η ίδια αδυναμία στη λειτουργία της δικαιοσύνης αλλά και η αντίσταση της κοινωνίας να ακούσει και να μιλήσει για αυτήν την φρίκη οδήγησαν, μεταξύ άλλων, τα θύματα στη σιωπή2. Σε συνεντεύξεις που καταγράφηκαν τα τελευταία 10-20 χρόνια οι επιζήσαντες, που ερωτήθηκαν γιατί δεν μίλησαν νωρίτερα, απάντησαν χωρίς εξαίρεση ότι δεν μίλησαν επειδή διαισθάνονταν ότι δεν θα γινόταν πιστευτοί3. Το ίδιο βεβαίωνε και ο Lord Russell από το Liverpool, δικαστής στην εκδίκαση εγκλημάτων στη Νυρεμβέργη, που σημείωνε στο βιβλίο του ότι ακόμη και αν είχαν γραφτεί όλα, δεν θα διαβάζονταν, και ότι ακόμη και αν διαβάζονταν δεν θα γινόταν πιστευτά4. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με την αναστάτωση που θα μπορούσε να προκαλέσει στους ίδιους και στα παιδιά τους η αφήγηση της στρατοπεδικής τους εμπειρίας, απέτρεψε τους επιζώντες να μιλήσουν για τα βασανιστήρια και τις ταπεινώσεις που υπέστησαν. Πράγματι, η αποκάλυψη των εκφάνσεων της ναζιστικής θηριωδίας, ειδικά στην περίπτωση των Εβραίων που είναι και η πιο ακραία, μας ταράζει και μας ταπεινώνει· είναι ωστόσο επιτακτική επειδή θεμελίωσε το σημείο αναφοράς για όλα τα μαζικά εγκλήματα που εκτελέσθηκαν έκτοτε.
Από πού όμως να ξεκινήσει κανείς όταν πρόκειται για 10.000 στρατόπεδα; Από αυτά ορισμένα μόνον είχαν σχεδιαστεί ως στρατόπεδα εξοντώσεως για τον άμεσο και μυστικό, θάνατο Εβραίων5. Το πρώτο, το Chelno, 70 χλμ. από το Lodz στη Δ. Πολωνία, άνοιξε τον Δεκέμβριο του 1941. Το 1942, με τον κωδικοποιημένο όρο «τελική λύση» ο Χίτλερ και ο Χίμλερ οργάνωσαν το σχέδιο Reinhard με σκοπό την εξόντωση των Εβραίων της Βαρσοβίας, της Κρακοβίας, του Λούμπλιν, του Ράντομ και του Λουόβ, όπου σύμφωνα με τους υπολογισμούς τους κατοικούσαν περισσότεροι από 2 εκατομμύρια Εβραίοι. Η εξόντωσή τους επρόκειτο να εκτελεσθεί στα στρατόπεδα Belzec, Sobibor και Treblinka, που κτίστηκαν επί τούτου σε απομονωμένες περιοχές, όπου για πρώτη φορά χρησιμοποιήθηκαν θάλαμοι εκτελέσεως με μονοξείδιο του άνθρακα. Εκτιμάται ότι εκεί δολοφονήθηκαν 1.700.000 Εβραίοι και 52.000 Τσιγγάνοι, και ότι επέζησαν μόνο 120 άτομα6. Το Majdanek, κοντά στο Λούμπλιν, ήταν αρχικά στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας για Πολωνούς και Εβραίους. Το 1943 όμως, μετά την εξέγερση των κρατουμένων στην Τρεμπλίνκα και στο Σομπιμπόρ, τα SS του Βερολίνου μετέτρεψαν το Majdanek, και πολλά ακόμη, σε στρατόπεδα εξόντωσης. Το Auschwitz και αυτό στην Πολωνία, το μεγαλύτερο από τα γερμανικά στρατοπεδικά συγκροτήματα, ήταν χωρισμένο σε διαφορετικά τμήματα συγκεντρώσεως και εξοντώσεως κρατουμένων. Στα μέρη αυτά η εκβιομηχάνιση της θανάτωσης των Εβραίων καθιστούσε, θεωρητικά τουλάχιστον, τα βασανιστήρια περιττά7. Διαπράχθηκαν ωστόσο θέτοντας εκ προοιμίου σε αμφισβήτηση τα όρια του «πολιτισμένου κόσμου». Θα περιοριστώ σε ορισμένα από τα αναρίθμητα παραδείγματα που καθιστούν δυσδιάκριτη τη διαφορά μεταξύ βασανισμού και θανάτωσης.
Στο συγκρότημα του Άουσβιτς εφαρμόστηκαν όλα τα είδη των βασανιστηρίων που είχαν χρησιμοποιηθεί νωρίτερα σε άλλα στρατόπεδα, και επινοήθηκαν νέα8. Οι SS αποσπούσαν νύχια από τα δάκτυλα, έβαζαν βελόνες σε ιδιαίτερα ευαίσθητα σημεία του σώματος και στα στήθη των γυναικών και γέμιζαν νερό τους κρατούμενους με το λάστιχο μέχρι να σκάσουν. Εικοσιπέντε βουρδουλιές ήταν η ελαφρότερη ποινή για φανταστική ή ασήμαντη αφορμή όπως το μη γυάλισμα ή το υπερβολικό γυάλισμα υποδημάτων, την καθυστέρηση στις τουαλέτες, το κλέψιμο πατάτας ή το κάπνισμα τσιγάρου9. Για ανάλογα δήθεν «παραπτώματα» ένας φρουρός επινόησε «το βασανιστήριο της γραβάτας»: Το θύμα διατάζονταν να ξαπλώσει ανάσκελα. Κατόπιν τοποθετούσε στο λαιμό του σιδερένια ράβδο στα άκρα της οποίας πατούσε ο ίδιος ενόσω οι συνάδελφοι του παρακολουθούσαν με απολαυστικό ενδιαφέρον το θέαμα του ανατριχιαστικού πνιγμού που ακολουθούσε10. Στις 17 Ιουλίου του 1942 ο Χίμλερ σε επίσκεψή του στο Άουσβιτς παρατήρησε τον ανύποπτο κρατούμενο Yankel Meisel που είχε χάσει δύο κουμπιά. Ο κάπο που τον ανέλαβε τον σκότωσε ξυλοκοπώντας τον με ρόπαλο11.
Ίσως το πιο σοβαρό παράπτωμα ήταν η απόπειρα απόδρασης. Το 1939 ένας τσιγγάνος επιχείρησε να αποδράσει από το Μπούχενβαλντ. Αφού συνελήφθη, ο διοικητής του στρατοπέδου Κώχ τον έβαλε σε ένα κλουβί όπου μετά βίας μπορούσε να βήξει. Σε δημόσια θέα, επί δύο ημέρες και τρεις νύχτες, ο Κωχ έμπηγε μέσα από τα τοιχώματα του κλουβιού μεγάλα καρφιά που τρυπούσαν το σώμα του θύματος στην παραμικρή κίνηση. Οι τρομερές κραυγές πόνου έπαψαν τη τρίτη μέρα μετά που το θύμα δέχθηκε δηλητηριώδη ένεση, συνηθισμένη πρακτική σε αυτό το στρατόπεδο12. Πολλοί πέθαναν εδώ από ξύλο και βασανιστήρια απερίγραπτης βαναυσότητας. Ο Martin Sommer, ο δήμιος του Μπούχενβαλντ, έγινε διάσημος για τις σαδιστικές του μεθόδους. Βύθιζε τα γεννητικά όργανα των κρατουμένων σε κρύο και καυτό νερό και όταν το δέρμα τους έσκαγε, το άλειφε με ιώδιο. Σε κρατούμενους που είχε δώσει καθαρτικό και ζητούσαν να πάνε στη τουαλέτα τους υποχρέωνε να βυθίσουν το κεφάλι τους στη λεκάνη. Ο τεράστιος αριθμός πτωμάτων που παρήχθη με τέτοιες μεθόδους δημιουργούσε προβλήματα καθώς το Μπούχενβαλντ δεν απέκτησε κρεματόρια παρά μόνον το 1941. Μέχρι τότε τα πτώματα στοιβάζονταν στα κτίρια και στέλνονταν μαζεμένα στα κρεματόρια της Βαϊμάρης και της Ιένας13.
Στο Άουσβιτς υπήρχε επίσης ειδικό κελί λιμοκτονίας. Ένας φυλακισμένος που συμπτωματικά γλίτωσε περιέγραψε τη δυσωδία των πτωμάτων σε αποσύνθεση και το αποκρουστικό θέαμα ενός εκ των θυμάτων που ξεψύχησε τη στιγμή που ετοιμαζόταν να φάει το συκώτι ενός άλλου έγκλειστου που μόλις είχε πεθάνει14. Στην ταινία του Ι. Μπέργκμαν «Το αυγό του φιδιού» περιγράφεται ο τρόπος με τον οποίον οι Ναζί τρέλαιναν τις μητέρες εγκλείοντάς τες σε θάλαμο λιμοκτονούντων βρεφών. Τα βρέφη και τα μικρά παιδιά καθώς και όλους όσους θεωρούνταν ακατάλληλοι για καταναγκαστική εργασία τους εκτελούσαν συνήθως αμέσως μετά τη διαβόητη «διαλογή». Τα δε μωρά που γεννιόνταν στα στρατόπεδα τα σκότωναν με απερίγραπτο τρόπο. Συνολικά πρόκειται για 1.500.000 παιδιά15.
Ένα από τα γνωστότερα βασανιστήρια ήταν η «Κούνια» [Boger’s Swing] όπου έδεναν τον κρατούμενο πισθάγκωνα ανάμεσα σε δύο τραπέζια με το κεφάλι προς το πάτωμα και τον κουνούσαν με μια ράβδο που είχαν τοποθετήσει ανάμεσα στα πόδια του, αυξάνοντας τους κλυδωνισμούς με επιπλέον χτυπήματα ισχυρού μαστιγίου στην πλάτη. Αφού το θύμα μάτωνε μέχρι αναισθησίας το κατέβαζαν, το επανέφεραν στις αισθήσεις του και τότε του έχυναν καυτό νερό από τη μύτη προκαλώντας ανυπόφορους πόνους16.
Είναι γνωστό ότι τα ιατρικά πειράματα που διεξήχθησαν σε όλα τα στρατόπεδα, από επιτελείο 200 ιατρών, στο Άουσβιτς ήταν μια τεράστια επιχείρηση όπου υπήρχαν κατάλληλα διαμορφωμένα εργαστήρια και μεγάλος αριθμός «επιστημόνων»17. Χρησιμοποιούσαν τους κρατούμενους ως πειραματόζωα για τη διερεύνηση στρατιωτικής υγιεινής, τη στείρωση, και την τεχνητή γονιμοποίηση. Στο μυστικό του εργαστήριο ο Δρ. Μένγκελε, γνωστότερος ως «Άγγελος του θανάτου», δολοφονούσε δίδυμα, νάνους και καμπούρηδες και χορηγούσε τα όργανά τους στο Ινστιτούτο Ανθρωπολογίας του Βερολίνου για μεταμοσχεύσεις. Ο Μένγκελε διακατέχετο από την εμμονή να εφεύρει μια αδιάψευστη μέθοδο που να εξασφαλίζει δίδυμα σε κάθε γερμανίδα μητέρα. Καθημερινά στεκόταν υπομονετικά στη ράμπα της διαλογής μέχρι να εντοπίσει δίδυμα κατάλληλα για τα πειράματά του. Κάποια φορά ένας δίδυμος υπό παρατήρηση πέθανε φυσιολογικά από σπάνια ασθένεια του στήθους. Ο Μένγκελε έσπευσε να εντοπίσει το άλλο δίδυμο παιδί, το ξεγέλασε με μια σοκολάτα και αφού το οδήγησε στη αυλή του κρεματωρίου το πυροβόλησε για να κάνει τη νεκροψία ώστε να δει αν έπασχε από την ίδια ασθένεια. Ο ίδιος σε προσπάθεια να αλλάξει το χρώμα των ματιών σύμφωνα με τις ρατσιστικές προδιαγραφές της άριας φυλής, εμβολίαζε τα μάτια των παιδιών με μπλε βαφή, που προκαλούσε την τύφλωση και τον θάνατό τους. Τους έκανε επίσης μεταγγίσεις με διαφορετική ομάδα αίματος, που είχαν ως αποτέλεσμα τις ημικρανίες, τον υψηλό πυρετό και τον θάνατο. Πολλά παιδιά υποβάλλονταν σε στείρωση και σε άλλες χειρουργικές επεμβάσεις, πάντα χωρίς αναισθητικό18.
Με τη συνεργασία του στρατού οι γιατροί SS στο Buchenwald έκαναν μερικά από τα πιο απεχθή πειράματα στα κελιά απομόνωσης του στρατοπέδου. Με εντολή από φαρμακευτικές εταιρείες όπως οι I.G.Farben και Behring Works κ.ά. χρησιμοποίησαν ως πειραματόζωα ανθρώπους στους οποίους οι «γιατροί» δοκίμαζαν μικρόβια τύφου, κίτρινου πυρετού, ευλογιάς, χολέρας, διφθερίτιδος, χημικά όπλα, ουσίες φωσφόρου και καουτσούκ για ειδικές εκρηκτικές ύλες, δηλητηριασμένα βλήματα, και αίμα ακατάλληλο για κανονικούς ασθενείς. Τα πειράματα απέβαιναν μοιραία για τους περισσότερους19.
Η εταιρεία I.G.Farben είχε σχεδιάσει ένα πλήρες πρόγραμμα θανατηφόρου αερίου νεύρων που το δοκίμασε σε κρατούμενους του Άουσβιτς. Σύμφωνα με την Βρετανική Μυστική Υπηρεσία οι διευθύνοντες την Farben που είχαν επίγνωση των πειραμάτων, δικαιολογήθηκαν ως εξής : είπαν ότι (1) ούτως ή άλλως οι κρατούμενοι θα πέθαιναν και ότι (2) τα πειράματα είχαν ανθρωπιστικό χαρακτήρα εφόσον θα συνέτειναν στη διάσωση πολλών Γερμανών. Η αντιμετώπιση της Farben δεν διέφερε από την άποψη του Χίμλερ που έλεγε: «τι μας νοιάζει εμάς; Κοιτάξτε αλλού αν σας αηδιάζει»20. Μπορεί επομένως για τους περισσότερους Γερμανούς που αφέθηκαν να διαβρωθούν από τη ναζιστική ιδεολογία οι Εβραίοι να ήταν υπάνθρωποι. Υπήρχαν ωστόσο μεταξύ τους και ορισμένοι που «αηδίαζαν», που αντιδρούσαν δηλαδή, επειδή τα αισθήματά τους αντιστέκονταν. Δεν ήταν όμως αρκετοί ούτε και αποφασισμένοι να σταματήσουν το κακό. Εκ των υστέρων έγινε γνωστό ότι όσοι λίγοι αντέδρασαν δεν έπαθαν απολύτως τίποτε.
Ο Χίμλερ δυσαρεστημένος από τον αργό ρυθμό με τον οποίο εξοντώνονταν οι Εβραίοι στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου ανέθεσε με διαγωνισμό την κατασκευή επιπλέον κρεματωρίων στους βιομηχάνους θερμαντικών μονάδων J.A.Topf και Υιούς. Όταν αυτοί πήραν τον διαγωνισμό έγραψαν «…Σας γνωστοποιούμε την ανάληψη της παραγγελίας σας για 5 τριπλούς φούρνους, συμπεριλαμβανομένων δύο ηλεκτρικών ανελκυστήρων και ενός συμπληρωματικού για την ανέλκυση πτωμάτων»21. Άλλες γερμανικές εταιρείες όπως η Κόρι, που ενδιαφερόταν να κερδίσει τον διαγωνισμό στο Βελιγράδι, υπογράμμιζε την πείρα της μετά την κατασκευή κρεματωρίων στο Νταχάου και στο Μαϊντάνεκ. Όταν ο Χίμλερ πήγε να τα εγκαινιάσει έγραψε ικανοποιημένος : «…τα κρεματώρια ήταν πράγματι μια εξαιρετική επιχείρηση, 102 μέτρων μήκους και 51 φάρδους, με 15 φούρνους, που ο καθένας μπορεί να αποτεφρώνει τρία πτώματα ταυτοχρόνως σε 20′, ένα τσιμεντένιο μνημείο…». Τους είχε κατασκευάσει ο Walter Dejacko, που το 1977 ασκούσε ακόμη την τέχνη του σε μια πόλη κοντά στο Τυρόλο. Το 1963 ο επίσκοπος του Ίνσμπρουκ τον είχε επαινέσει δημοσίως για την κατασκευή νέου ιερού στον ναό του22.
Φαίνεται πως τα βασανιστήρια και οι εγκληματικές εξοντώσεις δεν ήταν αποκλειστικό προνόμιο ορισμένων σαδιστών. Τα εγκαίνια των κρεματωρίων του Άουσβιτς-Μπίρκεναου έγιναν ένα λαμπερό πρωϊνό του Μαρτίου του 1943, ενώπιον διακεκριμένων ηγετών του Τρίτου Ράιχ και των συνεργαζόμενων βιομηχάνων. Το πρόγραμμα περιλάμβανε την εκτέλεση στους θαλάμους αερίου και την αποτέφρωση 8.000 Εβραίων της Κρακοβίας. Οι καλεσμένοι που παρακολουθούσαν το θέαμα από την κλειδαρότρυπα έμειναν κατευχαριστημένοι από το αποτέλεσμα του πυκνού καπνού που εξέρχονταν από τις καμινάδες. Όσοι ελάχιστοι κρατούμενοι επέζησαν από το κολαστήριο αυτό δηλώνουν ότι μέχρι σήμερα δεν μπορούν να ανεχθούν την οσμή ψημένου κρέατος23.
Στις 3 Νοεμβρίου του 1943 οι κρατούμενοι στο Majdanek παρακολούθησαν την εξόντωση 18.400 Εβραίων σε μια μόνο μέρα. Οι Γερμανοί τους συγκέντρωσαν πάνω από μία τάφρο κοντά στα κρεματώρια, τους υποχρέωσαν να ξεγυμνωθούν και να ξαπλώσουν μπρούμυτα μέσα στην τάφρο και αφού σκότωσαν μεγάλη ομάδα εξ αυτών, υποχρέωσαν τους επόμενους να ξαπλώσουν με τον ίδιο τρόπο πάνω στα πτώματα, δημιουργώντας δεύτερη στρώση πτωμάτων, στοιβαγμένων τακτικά ώστε να καταλαμβάνουν λίγο χώρο. Μετά την αποτέφρωση των πτωμάτων τα οστά κονιορτοποιήθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν ως λίπασμα. Η επιχείρηση ονομάστηκε η «Γιορτή της σοδειάς» ή “Erntefest”24. Στο Mauthausen οι Εβραίοι υπέστησαν την πιο βάναυση και δολοφονική μεταχείριση καθώς οι κάπος25 τους έδιναν τη λιγότερη τροφή και τους χρησιμοποιούσαν για να κουβαλούν τους ογκώδεις κάδους με τις ακαθαρσίες που συχνά τους παρέσυραν στον γκρεμό. Από τον γκρεμό του λατομείου του Mauthausen οι SS τους έσπρωχναν στον θάνατο που ήταν γνωστός ως «πτώση με αλεξίπτωτο», και τα θύματα ως «αλεξιπτωτιστές». Επίσης στο Mauthausen οι SS ειδικεύονταν σε εκτελέσεις με διάφορους τρόπους πνιγμού στο νερό ή στο να περιβρέχουν τους έγκλειστους εναλλάξ με ζεστό και κρύο νερό, μέχρις ότου να μετατραπούν σε πτώματα πάγου. Συχνές ήταν και οι πορείες θανάτου ασθενών κρατουμένων που υποχρεώνονταν να βαδίζουν γυμνοί πάνω στις μυτερές πέτρες του λατομείου μέχρι εξαντλήσεως26. Στο Natzweiler ο διοικητής στόλιζε το χριστουγεννιάτικο δέντρο του στρατοπέδου με κρατούμενους που τους κρεμούσε επάνω σε αυτό. Οι συγκρατούμενοί τους, υποχρεώνονταν να παρακολουθούν τον πνιγμό των ψάλλοντας τα κάλλαντα σε διάφορες γλώσσες. Αυτή η υποχρεωτική παρακολούθηση του επερχόμενου θανάτου των συγκρατούμενων συγγενών και φίλων ήταν μια συνηθισμένη πρακτική ψυχικής βίας που εφαρμοζόταν σε όλα τα στρατόπεδα εξόντωσης ώστε να σπάσει το ηθικό των εγκλείστων27. Εάν κάποιος απέστρεφε το βλέμμα του υφίστατο ξυλοδαρμό μέχρι θανάτου28.
Η πιο σαδιστική από όλες τις «ποινές» που επέβαλαν οι ναζί στους κρατούμενους ήταν η τοποθέτησή τους στα Sonderkommando δηλαδή στο σώμα εκείνο των Εβραίων που τους υποχρέωναν να υποδέχονται τους νεοαφιχθέντες από τα τραίνα και να τους ξεγελάνε ότι θα τους οδηγούσαν για απολύμανση, ενώ στην πραγματικότητα τους πήγαιναν στους θαλάμους αερίων. Άλλοι από αυτούς αναγκάζονταν να βγάζουν τα χρυσά δόντια και τα ρούχα των πτωμάτων που επρόκειτο να αποτεφρωθούν. Οι Sonderkommando, μεταξύ αυτών αρκετοί έλληνες εβραίοι λιμενεργάτες, εκτελούνταν από τους Ναζί ανά τετράμηνο για να μην μαθευτούν τα ανοσιουργήματά τους29. Επειδή όμως όσο δούλευαν είχαν καλύτερη μεταχείριση και οι υπόλοιποι τους θεωρούσαν συνεργάτες πολλοί Sonderkommando, που δεν άντεχαν τον ρόλο του εκτελεστή των ναζί, έμπαιναν από μόνοι τους στους θαλάμους αερίων30.
Τα περισσότερα από τα παραπάνω εγκλήματα και πολλά ακόμη τα οποία δεν αναφέρονται εδώ, έμειναν ατιμώρητα. Πάλι σύμφωνα με τον Ν. Ζάικο «…Παρότι σε στρατόπεδα όπως το Auschwitz-Birkenau, κακοποιήθηκαν και δολοφονήθηκαν διάφορες ομάδες ανθρώπων, όπως Roma και Sinti, Πολωνοί άμαχοι και Pώσοι αιχμάλωτοι πολέμου, εντούτοις οι Εβραίοι της Ευρώπης υπήρξαν η μοναδική ομάδα, της οποίας επιδιώχθηκε η πλήρης εξόντωση. Ωστόσο, η εμμονή του Δικαστηρίου στα έγγραφα αποδεικτικά μέσα και η δυσπιστία ως προς τις μαρτυρικές καταθέσεις Εβραίων επιζώντων…, είχε ως αποτέλεσμα να παραμείνουν στην αφάνεια τα εγκλήματα, για τα οποία τα γραπτά τεκμήρια είχαν σκοπίμως αποκρυφθεί ή καταστραφεί. Έτσι, όταν το Δικαστήριο ασχολήθηκε με το Auschwitz ούτε ένας από τους κληθέντες μάρτυρες δεν ήταν Εβραίος, ενώ τα στρατόπεδα θανάτου Belzec και Sobibor, όπου δολοφονήθηκαν περίπου 1.000.000 Εβραίοι της Πολωνίας στο πλαίσιο της Επιχείρησης (Aktion) Reinhardt, δεν αναφέρονται καν στην απόφαση, που ούτως ή άλλως δεν διακρίνει μεταξύ στρατοπέδων συγκέντρωσης και στρατοπέδων θανάτου…».
Οι νοσηρές λεπτομέρειες των βασανιστηρίων σε συνδυασμό με την απογοητευτική άρνηση των συμμάχων να επιχειρήσουν τη διάσωση των εβραίων θυμάτων, το μαρτύριο των οποίων γνώριζαν31, όπως και η διαχείριση της μνήμης των σήμερα32, ακυρώνουν αναγκαστικά οποιοδήποτε νομιμοποιητικό επιχείρημα του σύγχρονου πολιτισμού. Εάν δεν τα καταγγείλουμε, γινόμαστε συνένοχοι σε κάθε έγκλημα που εξακολουθεί να διαπράττεται κατά της ανθρωπότητας. Βέβαια, αυτό μόνο δεν αρκεί για να αναστρέψει τη σύγχρονη πολιτική εγκληματικότητα. Το πρόβλημα είναι ότι το Ολοκαύτωμα είναι μοναδικό διότι παρ’ όλον ότι τα γεγονότα είναι γνωστά, παραμένει ένα ζήτημα ηθικά ασύλληπτο και λογικά ακατανόητο33. Για τον λόγο αυτό η διδασκαλία ή και η εκδίκαση και η τιμωρία ακόμη μερικών εγκλημάτων και θυτών ελάχιστα προσέφεραν, πάντως όχι διδάγματα ικανά να σταματήσουν τα μαζικά εγκλήματα. Είναι δύσκολο να εξηγηθεί πώς κάτω από ορισμένες συνθήκες κανονικοί πολίτες μετατράπηκαν σε θύτες και άλλοι, οι υπόλοιποι, σε συνένοχους ή παθητικούς παρατηρητές. Είναι επίσης δύσκολο να ταυτισθεί ο κόσμος με τους ανίσχυρους εβραίους «της τελικής λύσης» μετά από αιώνες θρησκευτικού και πολιτικού αντισημιτισμού34. Χρειάζεται επομένως εγρήγορση σε όλες τις δραστηριότητες της καθημερινής ζωής ώστε να προλαβαίνεται κάθε τι που θα μπορούσε να προκαλέσει τις εγκληματικές τάσεις των ανθρώπων με άλλοθι κάποιο κέρδος ή όποια ιδεολογία…
Παραπομπές
1. Νίκος Ζάικος, «Το έγκλημα της γενοκτονίας και η συλλογική μνήμη της διεθνούς κοινωνίας», στο Κ. Κούφα – Φ. Παζαρτζή (Διευθ. έκδ.), Η διεθνής ποινική δικαιοσύνη ως μηχανισμός επιβολής του διεθνούς δικαίου, Εκδόσεις Σάκκουλα, Θεσσαλονίκη-Αθήνα, 2007 (υπό έκδοση).
2. Αριέλλα Ασέρ, «Απόγονοι θυμάτων και θυτών: Τραύματα της ιστορίας», Ο Πολίτης, Μάιος 2005, τεύχος 133, σσ. 40-46, Οντέτ Βαρών-Βασάρ, «Αουσβιτς: Η ανάδυση μιας δύσκολης μνήμης», Ο Πολίτης, Μάιος 2005, τεύχος 133, σσ.24-30.
3. Ρένα Μόλχο, «Το οπτικοακουστικό αρχείο των επιζώντων της ναζιστικής γενοκτονίας Shoah: στόχοι, οργάνωση και διαδικασία συνεντεύξεων”, στο Μαρία Θανοπούλου και Αλέκα Μπουτζουβή, επιμέλεια, Όψεις της προφορικής Ιστορίας στην Ελλάδα, (πρακτικά του συνεδρίου “Οψεις της προφορικής Ιστορίας στην Ελλάδα”, Αθήνα 29 Ιανουαρίου 1999), ειδικό τεύχος της Επιθεώρησης Κοινωνικών Ερευνών (The Greek Review of Social Research), τόμος 107 A’ 2002, σσ.197-217.
4. Lord Russell, The Scourge of the Swastika. A Short History of the Nazi War Crimes, Cassell, London,1954. (Αναφέρεται στο Colin Rushton, Beyond the Gates of Hell, Mediaworld PR Ltd. Best Books Online, Britain, 2003, σσ.119-120).
5. Walter Laqueur, The Terrible Secret, Penguin Books Ltd., Harmodsworth-Middlessex, 1982, σσ.196-208.
6. Judy Bartel, In Their Own Words. The Holocaust: A Primary Source of History, Gareth Stevens Publishing, Milwaukee (Wisconsin), 2006, σσ. 25-31.
7. Colin Rushton, Beyond the Gates of Hell, ό.π., σ. 59-60. Ο συγγραφέας παραθέτει τα λόγια ενός φρουρού στο Άουσβιτς που σταματούσε αυτούς που επιχειρούσαν να αυτοκτονήσουν πέφτοντας στον ηλεκτροφόρο φράκτη λέγοντας : «α βρωμοεβραίε, δε σου αξίζει να πεθάνεις τόσο εύκολα». Ακολουθούσε βίαιος ξυλοδαρμός, που μετά από μερικά λεπτά της ώρας κατέληγε στον θάνατο του θύματος.
8. Konnilyn G. Feig, Hitler’s Death Camps:The Sanity of Madness, Holmes & Meier Publishers, New York-London, 1979, σσ.346-48, 356.
9. Νάτα Γκατένιο Όσμο, Από την Κέρκυρα στο Μπίρκεναου και στην Ιερουσαλήμ. Γραβριηλίδης, Αθήνα, 2005, σσ. 93-102.
10. Konnilyn G. Feig, Hitler’s Death Camps…, ό.π., σ.347.
11. Στο ίδιο, ό.π., σ. 356.Bernd Naumann, Auschwitz: A Report on the Proceedings Against Robert Karl Ludwig Mulka and Others before the Court at Frankfurt, Fred.A.Praeger, Publishers, New York, 1966.
12. Konnilyn G. Feig, Hitler’s Death Camps…, ό.π., σ. 99.
13. Στο ίδιο, ό.π., σ. 100.
14. Στο ίδιο, ό.π., σ.347.
15. Konnilyn G. Feig, Hitler’s Death Camps…, ό.π., σ. 346; Yad Vashem Memorial
- Στο ίδιο, ό.π., σ.347.
17. Στο ίδιο, ό.π., σσ. 54, 75, 348, 381.
18. Colin Rushton, Beyond the Gates of Hell, ό.π., σσ. 89-91; Konnilyn G.Feig, Hitler’s Death Camps…, ό.π., σσ. 187, 348.
19. Konnilyn G. Feig, Hitler’s Death Camps…, , ό.π., σσ. 101-103.
20. Στο ίδιο, ό.π., σ.348.
21. Konnilyn G. Feig, Hitler’s Death Camps…, ό.π., σ.356.
22. Στο ίδιο, ό.π., σ.357.
23. Konnilyn G. Feig, Hitler’s Death Camps…, ό.π., σ.357.
24. Στο ίδιο, ό.π., σ.321.
25. Πολιτοφύλακες κρατούμενοι που επιλέγονταν από τους ναζί ως συνεργάτες.
26. Konnilyn G. Feig, Hitler’s Death Camps…, ό.π., σσ. 120-121,
27. Colin Rushton, Beyond the Gates of Hell, ό.π., σ. 51, 73, 77.
28. Konnilyn G. Feig, Hitler’s Death Camps…, ό.π., σ. 320.
29. Colin Rushton, Beyond the Gates of Hell, ό.π., σσ. 82, 113-115; Laurence Rees, Αουσβιτς : Οι ναζί και η τελική λύση, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα,2006, 256-263.
30. Judy Bartel, In Their Own Words…, ό.π., σσ. 26-27.
31. Walter Laqueur, The Terrible Secret, ό.π., [όλο το έργο πραγματεύεται αυτό το ζήτημα]; Laurence Rees, Αουσβιτς: Οι ναζί και η τελική λύση, ό.π., σσ. 270-277.
32. Ένα παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση των Ελλήνων Εβραίων που είχαν σχεδόν εξοβελιστεί από την εθνική ιστορία μέχρις ότου η Ευρωπαϊκή Ένωση να θεσμοθετήσει την επέτειο του Ολοκαυτώματος. Βλ. Ρένα Μόλχο «Προβλήματα ένταξης της Γενοκτονίας στη συλλογική εθνική μνήμη: η περίπτωση της Θεσσαλονίκης», Ο Πολίτης, Μάϊος, 2005. σσ. 31-39. Norman Finkelstein, Η βιομηχανία του ολοκαυτώματος Σκέψεις σχετικά με την εκμετάλλευση της εβραϊκής οδύνης, εκδόσεις του 21ου αιώνα, Αθήνα 2001.
33. Giorgio Agamben, Remnants of Auschwitz: The Witness and the Archive, Zone Books, New York, 1999, σσ. 11-14.
34. Στη συζήτηση που ακολούθησε αυτήν την ανακοίνωση και η οποία ηχογραφήθηκε, δύο μεταξύ των ακροατών δήλωσαν ότι οι ναζιστικές μέθοδοι και τα βασανιστήρια κατά των Εβραίων στα στρατόπεδα εξόντωσης δεν διαφέρουν από αυτά που εφαρμόζουν οι Ισραηλινοί σήμερα. Πρόκειται για σφάλμα ετεροχρονισμού όπου οι Ευρωπαίοι Εβραίοι του 1939-45 συγχέονται πρόχειρα με τους Ισραηλινούς. Υπόρρητα εννοείται ότι αφού οι μεν και οι δε είναι ίδιοι, δηλ. «οι κατ’ εξοχήν εκπρόσωποι του κακού» στην ευρωπαϊκή ιστορία, οι Εβραίοι που βασανίστηκαν και εξοντώθηκαν άξιζαν αυτή τη μεταχείριση.
*Η Ρένα Μόλχο όταν γράφθηκε το κείμενο ήταν Kαθηγήτρια στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
Παρακολουθείστε
