ΤΟ ΦΑΝΤΑΣΜΑ ΤΟΥ ΜΑΡΞ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝΕΙ
ΤΟΥΣ ΠΛΟΥΣΙΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΙΣΧΥΡΟΥΣ
Η κυρίαρχη τάξη
δεν έχει καμιά
λειτουργική
στρατηγική
για τη σωτηρία
του συστήματος
ΧΙΛΕΛ ΤΙΚΤΙΝ
Η λατρεία της αγοράς
Η μεγάλη οικονομική κρίση, που πριν μερικά χρόνια κάποιοι την αποκάλεσαν «τρίτη μεγάλη οικονομική κρίση», μετά τη μεγάλη οικονομική κρίση στα τέλη του 19ου αιώνα και τη μεγάλη οικονομική κρίση του 1929, είναι πια κάτι που το αποδέχονται όλοι. Ο Μάρτιν Γουλφ, σε πρόσφατο άρθρο του στους Financial Times, έδωσε στη δημοσιότητα μια σειρά στατιστικών στοιχείων που δείχνουν ότι η σημερινή οικονομική ύφεση έχει ήδη διαρκέσει πολύ περισσότερο από τις προηγούμενες οικονομικές υφέσεις του προηγούμενου αιώνα. Το επιχειρήματά του βέβαια είναι στατιστικά και εντός των ορίων της ορθόδοξης οικονομίας, ακόμα και αν κλίνει προς μια μετριοπαθή Κεϋνσιανή ανάλυση.[1]
Ο Ένγκελς είχε προβλέψει ότι οι οικονομικές υφέσεις θα επιδεινώνονταν στα τέλη του 19ου αιώνα, αλλά έκανε λάθος εξαιτίας της στροφής στον ιμπεριαλισμό από τη μεριά των μεγάλων δυνάμεων. Παρόλα αυτά, είναι ξεκάθαρο ότι οι παρατηρήσεις του για την κύρια τάση ήταν κατά βάση σωστές. Με τη σειρά τους, οι οικονομολόγοι διάφορων ιδεολογιών των περιόδων των μεγάλων οικονομικών κρίσεων φαντάζουν σήμερα πιο αξιόπιστοι. Οι Κεϋνσιανοί, παρόλα αυτά, θα μπορούσαν να πάρουν την εκδίκησή τους, με δεδομένο την άρνηση των κυβερνήσεων και ενός τμήματος της κυρίαρχης τάξης να κινηθεί προς την κατεύθυνσή τους.
Οι πρώτες πολιτικές οικονομικής επέμβασης το 2008-09 έχουν αντικατασταθεί με την οικονομική στενότητα και λιτότητα. Η διορατικότητα των Κεϋνσιανών έχει αναγνωρισθεί βέβαια αλλά οι πολιτικές τους θεωρούνται πολύ επικίνδυνες για να ακολουθηθούν. Ίσως ο μεγαλύτερος θρίαμβος των Κεϋνσιανών από την εποχή των συμφωνιών του Μπρέτον Γουντς ήταν η αναγνώριση ότι η πολιτική τους θα λειτουργούσε αλλά είναι τόσο επικίνδυνες για τον ίδιο τον καπιταλισμό που θα πρέπει να αποφευχθούν με κάθε κόστος.
Το παράδοξο είναι ότι η κατάσταση είναι τόσο επικίνδυνη και οι πλούσιοι προσποιούνται ότι ο πλούτος τους δεν παίζει κανένα ρόλο στον καπιταλισμό. Δεν έχουμε μόνο τον παραλογισμό τρισεκατομμυρίων δολαρίων να διατηρούνται ιδιωτικά σε διάφορες τράπεζες αλλά σήμερα έχουμε και μια τράπεζα, την Τράπεζα της Νέας Υόρκης Μέλον, να δηλώνει για τα τρισεκατομμύρια που κατέχει ότι γνωρίζει πως δεν μπορούν να επενδυθούν πουθενά.[2] «Πρόκειται για τον μεγαλύτερο προστάτη που εξυπηρετεί τους μεγαλύτερους επενδυτές ανά τον κόσμο».[3]
Το πρόβλημα που προσπάθησαν να λύσουν οι Κεϋνσιανοί έγκειται στη δυσκολία πώλησης εξαιτίας των χαμηλών εισοδημάτων. Σήμερα οι πλούσιοι δεν ξοδεύουν τα χρήματα τους ούτε καν σε γιωτ ή αυτοκίνητα πολυτελείας ή κάστρα αλλά τα αποταμιεύουν και τα ποσά είναι τόσο μεγάλα που οι κυβερνήσεις δεν μπορούν να αντισταθμίσουν την έλλειψη επενδύσεων χωρίς τη φορολογία των πλουσίων, οι οποίοι χρηματοδοτούν πολιτικά κινήματα εναντίον της φορολογίας. Το ίδιο το χρηματιστηριακό κεφάλαιο είναι τόσο συγκεντρωμένο που στις Η.Π.Α. έξι επενδυτικές και εμπορικές τράπεζες –Τράπεζα της Αμερικής, Citigroup, Μόργκαν Στάνλεϋ, Γκόλντμαν-Σακς, J.P Morgan Chase και η Wells Fargo – κατέχουν περιουσιακά στοιχεία ισάξια του 60% του Α.Ε.Π. των Η.Π.Α. και «κυριαρχούν στην χρηματο-οικονομική βιομηχανία»[4]. Την ίδια στιγμή, η κυβέρνηση εφαρμόζει μέτρα λιτότητας που στρέφονται εναντίον της πλειοψηφίας του πληθυσμού. Οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι και η κυβέρνηση κάνει τους φτωχούς φτωχότερους. Στις Η.Π.Α. τουλάχιστον είναι απολύτως ξεκάθαρο ότι η κυβέρνηση θα μπορούσε να λύσει το δημοσιονομικό της πρόβλημα μέσω της αύξησης της φορολογίας των πλουσίων.
Οι ταραχές στη Βρετανία –των οποίων είχαν προηγηθεί οι φοιτητικές διαμαρτυρίες και ημιταραχές– εξορθολογικοποιήθηκαν από την Κυβέρνηση των Συντηρητικών (ως κίνηση εγκληματιών σ.τ.μ.), την οποία στηρίζει πιστά ο δεξιός τύπος. Καμιά μορφή κρατικής καταστολής, στο όνομα της «σκληρής αγάπης» του Βρετανού πρωθυπουργού, εναντίον ενός ανυπάκουου πληθυσμού δεν θα αλλάξει την αυξανόμενη, αν και ακόμα αδιαμόρφωτη απαίτηση για «αλλαγή καθεστώτος» υπό συνθήκες αυξανόμενης ανισότητας. Το ζητούμενο δεν είναι αν θα υπάρξει ένα ισχυρό κίνημα υπέρ της αντικατάστασης της αγοράς με μια κοινωνία ορθολογικά σχεδιασμένη για το συμφέρον του πληθυσμού αλλά πόσο χρόνο θα χρειαστεί για να αναπτυχθεί. Το φάντασμα του κομμουνισμού του Μαρξ είναι σαν μια απόκοσμη παρουσία που τρομοκρατεί τους πλούσιους και ισχυρούς, ακόμα και αν δεν γνωρίζουν ποια μορφή θα πάρει.
Αναμφίβολα η κρίση θα συνεχίσει να παίρνει διάφορες μορφές, από την αρχική οικονομική ενδόρηξη ως την παρούσα απειλή κρατικής χρεοκοπίας και τη συνεχιζόμενη χαμηλή ανάπτυξη. Η παρούσα κρίση του ευρώ είναι άλυτη επειδή αποτελεί μικρόκοσμο της γενικής κρίσης, η οποία δεν έχει καμμια λύση. Παρόλα αυτά, οι μορφές της είναι συγκεκριμένες. Έχουμε την έκφραση του Γερμανικού εθνικισμού, που αντιπροσωπεύει για πρώτη φορά το συναίσθημα της Γερμανικής μπουρζουαζίας ότι μπορεί να αποτινάξει την κληρονομιά του τελευταίου παγκόσμιου πολέμου και του Ναζισμού και να εκφράσει τα συμφέροντά της άμεσα. Η σύγκρουση μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας, Σαρκοζί και Μέρκελ, είναι σχετικά χαμηλής έντασης αλλά υπάρχει παρόλα αυτά. Ωστόσο, τα πράγματα δεν είναι εύκολα για τους Γερμανούς. Οι λιγότερο ευημερεύουσες χώρες στην ευρωζώνη δεν είναι προετοιμασμένες να αποδεχτούν τις Γερμανικές προσταγές αναφορικά με τους οικονομικούς όρους επιβίωσης.
Δεν υπάρχει κανένας προφανής λόγος γιατί θα πρέπει οι όροι του εμπορίου μεταξύ Γερμανίας και οποιασδήποτε χώρας μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση να είναι αυτοί που είναι σήμερα. Γιατί τα αγροτικά αγαθά είναι σχετικά φθηνά σε σύγκριση με τα μηχανήματα ή τα αυτοκίνητα; Μόνο θιασώτες της αγοράς θεωρούν τις τιμές της αγοράς δίκαιες ή κατά κάποιο τρόπο ορθές. Οι σχολιαστές ουσιαστικά υποστηρίζουν ότι αυτές οι χώρες όπου η βιομηχανία είναι λιγότερο αναπτυγμένη θα πρέπει να υιοθετήσουν μια στενή δημοσιονομική πολιτική, με δεδομένη την ανάγκη τους να εισάγουν βιομηχανικά αγαθά από τη Γερμανία. Μια τέτοια πολιτική δεν μπορεί να λειτουργήσει υπό οποιασδήποτε συνθήκες. Το μόνο αποτέλεσμα που είναι αποδεκτό είναι η δημιουργία μιας ενιαίας πολιτικής οικονομικής καταστολής επαρκούς για την προλεταριοποίηση της «μεσαίας τάξης», κάτι που θα οδηγήσει την εργατική τάξη σε όλη την ευρωζώνη σε μορφές άμεσης δράσης.
Η επίμονη αποτυχία της ευρωζώνης να υιοθετήσει μια αξιόπιστη πολιτική είναι ενδεικτική τόσο των διαιρέσεων όσο και της πραγματικής έλλειψης μιας λύσης.[5] Παρόλα αυτά, η Γερμανική μπουρζουαζία δεν έχει πραγματικά άλλη επιλογή, εκτός αν θέλει να χάσει την κοινή αγορά, τις σταθερές οικονομικές σχέσεις με τους γείτονες της και ένα σχετικά χαμηλής αξίας νόμισμα. Η προτεινόμενη εκδίωξη της Ελλάδας με τη συνεπακόλουθη χρεοκοπία θα εξαθλιώσει τον πληθυσμό ακόμα περισσότερο και θα δημιουργήσει χάος μεταξύ των Ευρωπαϊκών τραπεζών και επομένως αποτελεί τρελή λύση. Ακόμα κι αν οι τράπεζες σωθούν πριν από αυτό το γεγονός και η χρεοκοπία καυτηριαστεί ως αποτέλεσμα, η καταστροφική επίδραση στα ομόλογα των άλλων χωρών –που τώρα περιλαμβάνει πρακτικά όλες τις Μεσογειακές χώρες, συν την Ιρλανδία– αρκεί για να αποφύγει η Γερμανία τη διέξοδο αυτή. Πέρα από οτιδήποτε άλλο, θα επιβάλλει τη δημιουργία μιας Γαλλικής ζώνης σε αντιπαράθεση με μια Γερμανική. Ως η χώρα που θα χάσει τα περισσότερα, εκτός από την Ελλάδα, η Γερμανική μπουρζουαζία δεν μπορεί να ακολουθήσει τη γραμμή αυτή.
Στην πραγματικότητα, επειδή η χρεοκοπία ή έξοδος από την ευρωζώνη θα είναι παγκοσμίως αποσταθεροποιητική, η Ελλάδα είναι σε ισχυρή θέση και η κυβέρνησή της θα μπορούσε να είχε λάβει μια πιο ισχυρή γραμμή. Ωστόσο η κυβέρνησή της είναι άτολμη, αντανακλώντας τη φύση της μπουρζουαζίας της που έχει μεταφέρει τα χρήματά της εκτός της χώρας. Πράγματι, ο τρόπος που η μπουρζουαζία χρησιμοποιεί τους φορολογικούς παραδείσους της για να προστατεύσει τα χρήματά της ή για να αποφύγει τη φορολογία παίζουν σημαντικό ρόλο στην αποσταθεροποίηση μεγάλου μέρους της παγκόσμιας οικονομίας.
Ινδία και Κίνα
Δεν υπάρχει τίποτα πιο παράλογο από τη συνεχή αναφορά στη σημασία της Κίνας και του ρόλου της ως της επόμενης μεγάλης δύναμης. Η παρόμοια αναφορά στην Ινδία είναι εξίσου ηλίθια. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι η Κίνα και η Ινδία ή ίσως η μία ή η άλλη μπορεί να σώσει τον κόσμο από την κρίση του. Αν δεν υποστήριζαν πολλοί αυτή τη θέση θα μπορούσαμε να την αγνοήσουμε.
Αναφορικά με την Ινδία, ακούμε ότι «η κατά κεφαλή ενέργεια και πρωτεΐνη πέφτει τις τελευταίες δυο δεκαετίες, καθώς η πλειοψηφία του πληθυσμού δεν μπορεί να αγοράσει αρκετό φαγητό»[6] Ο Πανκάτζ Μίσρα υποστηρίζει ότι η προπαγάνδα για την Ινδία είναι πολύ πιο κοντά στους μύθους που δημιουργήθηκαν από μια άλλη χώρα (πιθανότατα την Ε.Σ.Σ.Δ.) «όπου τα στατιστικά στοιχεία παραποιούνταν με επαίσχυντο τρόπο και μια μικροσκοπική, προνομιούχα ελίτ που κυριαρχούσε τόσο στην πολιτική όσο και στην οικονομική ζωή εξουσίασε τον υπόλοιπο πλυθησμό»[7] Γεγονός είναι ότι τα επίπεδα παραγωγικότητας της Κίνας ή της Ινδίας αποτελούν τμήμα αυτής των Η.Π.Α. και δεν έχουν καμιά πιθανότητα να φθάσουν τη Δύση, υπό τον καπιταλισμό.
Στην περίπτωση της Κίνας, φαίνεται ότι δεν μπορεί να παίξει τον ρόλο που έπαιξε το 2008-09, όταν επέκτεινε το χρηματικό απόθεμα για να αποφύγει τη συρρίκνωση και έτσι έπαιξε σημαντικό ρόλο στην αποφυγή μιας βαθύτερης ύφεσης. Ο ρυθμός ανάπτυξης προβλέπεται να μειωθεί στο μισό. «Η οικονομία δεν είναι η μόνη περιοχή όπου η ικανότητα του Πεκίνου να ξεκινήσει μια αντικυκλική οικονομική ώθηση έχει υποχωρήσει. Η ικανότητα των τοπικών κυβερνήσεων, αν ζητηθεί από το Πεκίνο, για ώθηση επενδύσεων είναι αμφισβητήσιμη»[8].
Διαιρέσεις
Από τη μια, η καπιταλιστική τάξη πιστεύει ότι έχει αντιμετωπίσει αποτελεσματικά την κομμουνιστική /σοσιαλιστική εναλλακτική λύση με το τέλος του Σταλινισμού. Από την άλλη, επίσης γνωρίζει ότι η απελπισία τόσο των χαρτογιακάδων εργατών όσο και των κατώτερα αμειβόμενων εργατών μπορεί και θα μετατραπεί σε δράση για την ανατροπή ενός κοινωνικού συστήματος που έχει επιζήσει περισσότερο από όσο έπρεπε, για την αντικατάστασή του με ένα σύστημα ελεγχόμενο από τα κάτω. Η κυρίαρχη τάξη προτιμά να πιστεύει ότι μια τέτοια κοινωνία θα είναι χειρότερη από τον καπιταλισμό αν και υπάρχουν κάποιοι που είναι αρκετά ρεαλιστές ώστε να πιστεύουν πως η σημερινή ανισότητα του πλούτου εν μέσω μαζικής φτώχειας είναι αφόρητη.
Με άλλα λόγια, η κυρίαρχη τάξη είναι διαιρεμένη αλλά όλα τα τμήματά της συμπλέουν στην ανάγκη να υπερασπιστούν το σύστημα. Την ίδια στιγμή, όπως και σε κάθε στιγμή παγκόσμιας αλλαγής, τμήματα της κυρίαρχης τάξης ή των υπαλλήλων της έχουν αρχίσει να αμφισβητούν τις θέσεις τους. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, μια σειρά μορφών του κατεστημένου έχουν παραθέσει και υποστηρίξει μερικά από τα λεγόμενα του Μαρξ. Κανένας από αυτούς δεν έχει γίνει Μαρξιστής και όλοι θα βρουν λόγους στο γιατί ο Μαρξ έκανε λάθος να επιθυμεί το σοσιαλισμό και πράγματι, αναμφίβολα, συνεχίζει να κάνει λάθος. Ο Τσαρλς Μουρ[9], βιογράφος της Κυρίας Θάτσερ και πρώην συντάκτης της δεξιάς εφημερίδας Daily Telegraph, ο Τζωρτζ Μάγκνους της UBS[10], πρώην υποστηρικτής της νέας δεξιάς στη δεκαετία του 80, ο Τζων Γκραίη[11], φιλόσοφος και κύρια μορφή στην ίδρυση ενός νέου ιδιωτικού πανεπιστημίου στο Λονδίνο και ο Σαμ Μπριτάν[12], κύριος σχολιαστής για αρκετό καιρό των Financial Times, είναι μερικές από τις μορφές που έχουν αναφερθεί στον τύπο σχολιάζοντας τον Μαρξ ή την αριστερά. Ο Λόρδος Σκιντέλσκι, βιογράφος του Κέυνς έγραψε: «καθώς ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι ζουν ολοένα και πιο δύσκολα, θα έπρεπε να περιμένουμε το πνεύμα του κέρδους και της απώλειας να χάνει την κοινωνική του επιδοκιμασία. Ο Καπιταλισμός θα είχε ολοκληρώσει το έργο του και το κέρδος ως κίνητρο θα έπαιρνε τη θέση του στα ιστορικά αρχεία»[13].
Όταν η σημερινή κρίση ήταν στην πρώιμη φάση της, είχαμε παραθέσει μια συμβουλή από την J.P. Morgan[14], ότι ο Μαρξ μπορεί να είχε κάποιο δίκιο. Η εφημερίδα της News International, Times, είχε ένα σαρκαστικό εντιτόριαλ τον Οκτώβριο του 2008 όπου ανέφερε ότι ο κόσμος κινείται με μυστήριους τρόπους και το γεγονός ότι το Κεφάλαιο του Μαρξ έχει γίνει μπεστσέλερ στη Γερμανία είναι ιδιαίτερα μυστήριο. Αναφέρθηκε στο γεγονός ότι ο Σαρκοζί, πρόεδρος της Γαλλίας, φωτογραφήθηκε διαβάζοντας το παραπάνω έργο και ο Πάπας Βενέδικτος έχει επαινέσει τις αναλυτικές ικανότητες του Μαρξ. Ο τότε Γερμανός υπουργός οικονομικών Πεερ Στάινμπρουκ, όπως αρμόζει σε σοσιαλδημοκράτη, ήταν προφανώς λιγότερο έκπληκτος με τον Μαρξ αλλά ήταν έτοιμος να αναγνωρίσει ότι η σκέψη του δεν ήταν και «τόσο κακιά»[15]. Παρόλα αυτά, υπαινίχθηκε ότι απλά ήταν μια μόδα που αναπόφευκτα θα πέρναγε. Τρία χρόνια αργότερα, φαίνεται ότι ο Μαρξ έχει ξαναέρθει στο προσκήνιο και η News International υποφέρει από τη δική της κρίση.
Το γεγονός ότι εξετάζουν τον Μαρξ δείχνει, πρώτον, μια κατάρρευση εμπιστοσύνης, που πρώτα εκδηλώθηκε το 2007-08. Αυτό μπορεί να έχει τρεις πιθανές σημασίες. Η πρώτη είναι ότι ο Μαρξ είναι απλά ένα βολικό σύμβολο για να εκφράσουν το φόβος τους για τη μακροχρόνια ζημιά που έχει προκληθεί στο σύστημα. Δεν υποδεικνύει αναγκαία τίποτα για την υποστήριξή τους για την αγορά. Η δεύτερη είναι ότι αναγνωρίζουν πως η αγορά είχε την εποχή της, αν και δεν βλέπουν κατ’ ανάγκη μια εναλλακτική λύση. Η τρίτη πιθανότητα υπολανθάνει στις άλλες δυο. Έχουν αρχίσει να μετατοπίζονται πολιτικά προς τα αριστερά, χωρίς να υποστηρίζουν κάποιο κόμμα, που δεν έχει εμφανιστεί ακόμα. Εδώ το πρόβλημα είναι η απουσία κάποιου σημαντικού Μαρξιστικού κόμματος, για να επιταχύνει τη διαδικασία.
Στο επόμενο το τέλος
[1] <http://gr.mg40.mail.yahoo.com/neo/#_ftnref1> M. Wolf, ‘Britain must escape its longest depression’ Financial Times, 1 Σεπτέμβρη.
[2] <http://gr.mg40.mail.yahoo.com/neo/#_ftnref2> BNY Mellon, σύμφωνα με την ιστοσελίδα του έχει 1, 3 τρις δολάρια υπό διαχείριση και 26, 3 δολάρια υπό κηδεμονία ή διοίκηση. www.bnymellon.com/about/companyprofile.html.
[3] Ο.π.π.
[4] <http://gr.mg40.mail.yahoo.com/neo/#_ftnref4> . J Cassidy How markets fail London 2010, σελ. 354.
[5] <http://gr.mg40.mail.yahoo.com/neo/#_ftnref5> Ο Βόλφανγκ Μουντσάου υποστηρίζει ότι η καλύτερη λύση είναι η δημοσιονομική ένωση αλλά μπορεί να μην συμβεί ή να μη συμβεί εγκαίρως. Αντί γι’ αυτό υποστηρίζει ότι θα μπορούσε να υπάρξει μια ελάχιστη πολιτική λύση αλλά θα ήταν τερατώδης («Η ευρωζώνη σταθερού καθορισμού θα δημιουργήσει ένα πολιτικό τέρας», Financial Times 10 Οκτώβρη).
[6] <http://gr.mg40.mail.yahoo.com/neo/#_ftnref6> Παρατίθεται από P. Mishra, ‘India’s Tommy Hilfiger utopia is a bluff that will soon be called across the globe’ The Guardian 10 Σεπτέμβρη.
[7] Ο.π.π.
[8] <http://gr.mg40.mail.yahoo.com/neo/#_ftnref8> . J. Kynge, ‘The cracks in Beijing’s edifice’ Financial Times 10 Σεπτέμβρη.
[9] <http://gr.mg40.mail.yahoo.com/neo/#_ftnref9> C. Moore, ‘I’m starting to think that the left might actually be right’ The Daily Telegraph 22 Ιούλη.
[10] <http://gr.mg40.mail.yahoo.com/neo/#_ftnref10> G. Magnus, ‘Financial bust has bequeathed a crisis of capitalism’ Financial Times 13 Σεπτέμβρη.
[11] <http://gr.mg40.mail.yahoo.com/neo/#_ftnref11> J. Gray, ‘A point of view: the revolution of capitalism’ BBC News Magazine 4 Σεπτέμβρη.
[12] <http://gr.mg40.mail.yahoo.com/neo/#_ftnref12> S. Brittan, ‘Mistaken Marxist moments’ Financial Times 25 Αυγούστου. Αν και ο Μπριτάν κρατά πιο επικριτική στάση απέναντι στον Μαρξ, φαίνεται να εκτιμά το βάθος των κειμένων του.
[13] <http://gr.mg40.mail.yahoo.com/neo/#_ftnref13> R. Skidelsky, ‘Life after capitalism’ Project Syndicate 2011: www.project-syndicate.org/commentary/skidelsky37/English.
[14] <http://gr.mg40.mail.yahoo.com/neo/#_ftnref14> M Cembalest and H Olsen, ‘Eye on the market’, item 6 – σχόλιο γραμμένο για τους πελάτες JP Morgan 7 Οκτώβρη.
[15] The Times, 20 Οκτώβρη 2008.
