του Γ.Αγγέλη
Σαν σήμερα 15 Αυγούστου 1971, πριν από 52 χρόνια, με μία απόφαση που τότε έμοιαζε «επιλογή», αλλά δεν ήταν, οι ΗΠΑ «έσπασαν» την οικονομική σχέση/συμφωνία πάνω στην οποία στηρίχθηκε η καπιταλιστική «ανοικοδόμηση» του πλανήτη μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο.
Αναφερόμαστε στην συμφωνία του Μπρέτον Γουντς (Ιούλιος του 1944) με την οποία είχε καθοριστεί/συμφωνηθεί (σε πραγματική βάση με τα τότε δεδομένα), ότι όποιος είχε στα χέρια του 35 δολάρια των ΗΠΑ ήταν το ίδιο σαν να κρατούσε μια ουγκιά χρυσού.
Ήταν για πρώτη φορά μετά το 1930, που μία διεθνής «σύμβαση» αναγνώριζε με τόσο άμεσο τρόπο την κυριαρχία του νόμου της Αξίας και ταυτόχρονα έθετε τις βάσεις για την παραβιαση του… (Παρεμπιπτόντως να αναφέρουμε ότι σε κείνη την συνάντηση στο Μπρέτον Γουντς βρισκόταν σαν σύμβουλος του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος ο γνωστός μας νεαρός οικονομολόγος τότε, ο Ανδρέας Παπανδρέου).
Αυτή η έμπρακτη συμβατική «βεβαιότητα» για την «αξία» του δολαρίου, αφού ανά πάσα στιγμή μπορούσε να το ανταλλάξει κανείς σε συγκεκριμένη ποσότητα (αξία) με χρυσό, επέτρεψε στις ΗΠΑ και τον μεταπολεμικό αμερικανικό ιμπεριαλισμό να κυριαρχήσει στον τότε «δυτικό» κόσμο, με την πολιτική στήριξη της ταυτόχρονης προϋπόθεσης της Συμφωνίας της Γιάλτας…
Γιατί ήταν τόσο καθοριστική εκείνη η βεβαιότητα; Γιατί στον καπιταλισμό το «χρήμα» αποτελεί την πιο γενική μορφή του κεφαλαίου, της θεμελιακής δομικής σχέσης του συστήματος. Και αυτό το «όχημα» μέσω του οποίου αναπαράγονται οι καπιταλιστικές σχέσεις για να υπάρξει σαν τέτοιο προϋποθέτει την αξιακή του βεβαιότητα. Αυτή που αποκτούσε το δολάριο με την «σταθερή» ανταλλαξιμότητα του με τον χρυσό.
Αυτή η αξιακή σύμβαση «βεβαιότητας» πάνω στην βάση της οποίας χρηματοδοτήθηκε η μεταπολεμική επέκταση του κεφαλαίου και η «ανοικοδόμηση» της Ευρώπης …άντεξε για δυόμισι περίπου δεκαετίες. Έτσι εκείνη την ημέρα, στις 15 Αυγούστου του 1971, μετά από μήνες εσωτερικών ζυμώσεων και αντιρρήσεων, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ρ. Νίξον ανακοίνωσε σε έναν… έκπληκτο πλανήτη, ότι όποιος κρατάει πλέον στα χέρια του 35 δολάρια δεν μπορεί να τα εξαργυρώσει στο Fort Knox (το αμερικάνικο θησαυροφυλάκιο) με μία ουγγιά χρυσό!
Και το ερώτημα με το οποίο βρέθηκαν παγιδευμένοι όλοι στον πλανήτη ήταν πρωτοφανές : τότε τι είναι αυτό που κρατάμε στα χέρια μας, αυτό που αποκαλούμε δολάριο;
Πέρασε μία δεκαετία αλλεπάλληλων κρίσεων, πληθωρισμού, πολέμων, γεωπολιτικών ανατροπών μέχρι που ο επικεφαλής της Fed Πωλ Βόλκερ (1981), αποφάσισε (με την συμφωνία της Ουάσιγκτον βέβαια) να ανακοινώσει… στον πλανήτη, ότι όποιος έχει δολάρια στην κατοχή του, δεν μπορεί να τα ανταλλάξει με χρυσό, αλλά θα μπορεί να παίρνει «τόκο» από τις ΗΠΑ κάπου 18% ! Αυτό από μόνο του κατέστρεψε (στις ΗΠΑ και στον πλανήτη) πολλές επιχειρήσεις, θέσεις εργασίας, παραγωγικούς τομείς, κ.λ.π., που χρωστάγανε σε δολάρια και τώρα έπρεπε να πληρώσουν με τον απίθανο «τόκο» 18%. Μία ύφεση σχεδόν οριζόντια διαχύθηκε στην καπιταλιστική οικονομία στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Ταυτόχρονα όμως έκανε το δολάριο και πάλι ένα «μέρος» στο οποίο όλοι ήθελαν να βάλουν τα λεφτά τους, τόσο μεγάλη «απόδοση» που έδινε. Καμία «επένδυση» στο σύστημα δεν μπορούσε να δώσει τέτοια απόδοση κεφαλαίου με την σιγουριά του αμερικανικού δημοσίου!
Και κάπως έτσι ο καπιταλιστικός κόσμος άρχισε να ασχολείται μαζικά με τις επενδύσεις που «από το χρήμα βγάζουν χρήμα», χωρίς να χρειάζεται να μεσολαβήσει η «αβέβαιη» επένδυση σε ένα εργοστάσιο, σε ανθρώπους που θα πρέπει να δουλεύουν σ’ αυτό και να πληρώνονται, προϊόντα που φτιάχνονται και προϊόντα που πουλιούνται και αγοράζονται. Το «παιχνίδι» αυτό σταδιακά αλλά σχετικά γρήγορα παρέδωσε στις χρηματιστηριακές αγορές τον «Όλυμπο» της παγκόσμιας καπιταλιστικής Οικονομίας. Το κυρίαρχο «αγαθό» πλέον ακούει στο όνομα εμπόρευμα «χρέους» και μάλιστα σε δολάρια.
Παρά τις προσεισμικές δονήσεις της δεκαετίας του 80’ και του 90’, ο ισχυρός «σεισμός» ήρθε το 2008 και ράγισε τα θεμέλια αυτού του υπερ-παγκόσμιου παλατιού στην κορυφή του κόσμου. Αλλά αυτό, ακόμα και έτσι συνέχισε να «κυριαρχεί» με τις ανάγκες και τα αδιέξοδά του στις ζωές των «θνητών», πολλαπλασιάζοντας με νέους ρυθμούς τις συγκρούσεις, τις κρίσεις και τους πολέμους, ακόμα και μέσα στην αυλή του.
Βέβαια – θεός φυλάξει – κανείς δεν είχε πετάξει μέχρι τότε στα «σκουπίδια» τον χρυσό, αυτό το … άχρηστο λαμπερό μέταλλο, που εξακολουθούσε παρ’ όλα αυτά, από την παράμερη και σκοτεινή γωνιά του, να είναι ο μέγας αναμφισβήτητος – ιστορικά – εκφραστής της πραγματικής «αξίας».
Τελευταία μάλιστα μετά τον μεγάλο «σεισμό» του 2008 και αφού απέτυχαν διάφορα άλλα εργαλεία, για να σταθεροποιηθεί το οικοδόμημα, κάποιοι άρχισαν να ξαναμαζεύουν χρυσό και να τον βάζουν σαν στήριγμα στα θεμέλια του δικού τους «σπιτιού». Πολλούς τόνους χρυσού. Μόνο μέσα στο Α εξάμηνο του 2023 περισσότεροι από 380 τόνοι χρυσού αγοράστηκαν και αποθηκεύτηκαν στα θησαυροφυλάκια των Κεντρικών Τραπεζών, μειώνοντας ταυτόχρονα τα αποθέματα δολαρίου τους.
Το δολάριο όμως παρέμεινε ο κυρίαρχος του παιχνιδιού και όλοι συνέχισαν να «εκδίδουν» τα δικά τους νομίσματα στην βάση του «άφθονου» αυτού υλικού που τυπώνεται στην Ουάσιγκτον και αυξάνεται διαρκώς η προσφορά του, όσο πιο πολύ μεγαλώνει το χρέος του οικονομικού γίγαντα που λέγεται αμερικάνικη οικονομία. Μέχρι που κάποια στιγμή το 2011, λίγο μετά τον «σεισμό» του 2008, ένας από τους μεγάλους ειδικούς περί την «αξιοπιστία» αυτού του κυρίαρχου προϊόντος που ακούει στο όνομα χρέος, τόλμησε να δηλώσει ότι αυτό το προϊόν «δεν είναι το πλέον αξιόπιστο, δεν είναι πλέον ΑΑΑ». Γιατί; Γιατί αυτοί που το εκδίδουν πολιτικά και οικονομικά δεν είναι πλέον τόσο αξιόπιστοι όσο ήταν πριν.
Ανησυχία απλώθηκε σ’ ολόκληρο τον πλανήτη γιατί αυτός που το είπε είχε βαρύ όνομα. S&P τον έλεγαν και ήταν μέλος από τα πιο σημαντικά της «οικογένειας», που διαχειρίζεται αυτό το «προϊόν του χρέους» στην Ουάσιγκτον.
Ο καιρός πέρναγε, πανδημίες ήρθαν και έφυγαν, πόλεμος ήρθε και δεν λέει να … φύγει, νέες διαφωνίες για το πόσο από αυτό το «προϊόν» πρέπει να παράγεται ξέσπασαν και ξαφνικά νάσου και δεύτερο ισχυρό μέλος της οικογένειας (Fitch) βγαίνει και λέει, «προσέχετε όσοι παίρνετε αυτό το «προϊόν» στα χέρια σας, δεν είναι τόσο καλό όσο λένε…». Και όλοι άρχισαν να κοιτάζονται για το τι πραγματικά συμβαίνει…
Όταν τα δύο από τα τέσσερα παιδιά της οικογένειας λένε ότι το «προϊόν» αυτό (το αμερικάνικο χρέος) δεν είναι τόσο αξιόπιστο όσο λένε, κάτι σοβαρό συμβαίνει. Πολύ περισσότερο μάλιστα που τόσο το 2011 όσο και το 2023, τόσο η S&P όσο και η Fitch, αναφέρουν τις ίδιες ακριβώς αιτίες σαν τις υπεύθυνες της αναξιοπιστίας: την αδυναμία πολιτικής και οικονομικής διαχείρισης της κατάστασης στις ΗΠΑ…
Και τότε όλοι όσοι σ’ αυτό τον πλανήτη, «έκοβαν» και συνεχίζουν να «κόβουν» το δικό τους νόμισμα με βάση τα «πακέτα» του αμερικανικού χρέους (δολάρια) που έχουν στο δικό τους χρηματοκιβώτιο, κοιτάζουν στον καθρέφτη και αναρωτιούνται τι ακριβώς έχουν στο θησαυροφυλάκιό τους και πόσα άλλα προϊόντα θα μπορούν να αγοράζουν με αυτό από αύριο…
Κάποιοι μάλιστα αποφάσισαν να «μαζευτούν» σε μία συνάντηση στην Ν. Αφρική στα τέλη του μήνα (24 – 25 Αυγούστου) -συνάντηση των Brics την αποκαλούν και συμμετέχουν σ’ αυτή οι μεγαλύτερες μετά τις ΗΠΑ οικονομίες του πλανήτη, όπως η Κίνα, η Ινδία, η Ρωσία, η Βραζιλία, κ.λ.π.. Μαζεύονται για να δουν αν και πως μπορούν να απαλλαγούν, έστω και εν μέρει από αυτό το αμφίβολης πλέον ποιότητας αξιακό «προϊόν» που λέγεται χρέος/δολάριο.
Δεκάδες άλλοι που έμαθαν για την συνάντηση ζήτησαν να συμμετάσχουν και αυτοί γιατί και τα δικά τους θησαυροφυλάκια είναι γεμάτα από αυτό που λέγεται «αμερικανικό χρέος». Τα ρεπορτάζ στον οικονομικό τύπο αναφέρουν πως οι χώρες που θα βρίσκονται τελικά σ’ αυτή την συνάντηση στο τέλος του μήνα θα ξεπεράσουν τις 70 (!).
Το χειρότερο είναι ότι την αμφιβολία για την ποιότητα αυτού του «προϊόντος» την τροφοδοτούν κατά πρώτο λόγο – μαζί με την S&P και την Fitch – οι συζητήσεις που ΤΩΡΑ γίνονται στην Ουάσιγκτον και μάλιστα σε μέρη που ακούγονται οι επίσημες γνώμες, όπως το Κογκρέσο. Εκεί η κα Γιέλεν πρώην επικεφαλής της Fed και νυν επικεφαλής του Υπ. Οικονομικών στις ΗΠΑ, ενημέρωσε σχετικά πρόσφατα ότι «οι ΗΠΑ θα πρέπει να συνηθίσουν πλέον σε μία νέα κατάσταση όπου ο κυρίαρχος ρόλος του δολαρίου στην διεθνή οικονομία δεν είναι δεδομένος…» (σε ελεύθερη μετάφραση). Κάπου σ’ αυτό το σημείο ήμαστε ΣΗΜΕΡΑ.
Χρειάστηκαν 52 χρόνια από εκείνη την ημέρα που ο Ρίτσαρντ Νίξον το 1971, με ζωντανό τηλεοπτικό μήνυμα, ενημέρωσε τον κόσμο ότι οι «καλές ημέρες» που ακολούθησαν την Νίκη στον Β Παγκόσμιο Πόλεμο, έχουν τελειώσει. Και ότι από δω και μπρος, όπως λένε και οι κρητικοί «ξάσας…».
