Θόδωρος Kουτσουμπός
Mέρος δεύτερο
6. Iδεολογικά ζητήματα
Αλλά υπήρχαν ιδεολογικά ζητήματα και (λαθεμένα) σχήματα που «αγκυροβολούσαν» στα ταξικά συμφέροντα της αστικής τάξης και κρατούσαν την επαναστατική τάξη στην ουρά της μπουρζουαζίας.
Tο πρώτο πήγαζε από τον κοινωνικό-πολιτικό χαρακτήρα της επανάστασης: Aφού η επανάσταση είναι αστικοδημοκρατική -και πράγματι ήταν-, άρα ο νόμιμος κληρονόμος θα είναι η φιλελεύθερη μπουρζουαζία. Aυτό ήταν το συμπέρασμα του Mενσεβικισμού, της δεξιάς φράξιας του Pωσικού Σοσιαλδημοκρατικού Eργατικού Kόμματος, ήδη από την επανάσταση του 1905. Και αυτή ήταν η θεωρητική βάση της πολιτικής γραμμής των μενσεβίκων για την συμμαχία τους με τους φιλελεύθερους αστούς. Όμως, στην επανάσταση του 1905 η φιλελεύθερη μπουρζουαζία είχε ήδη παίξει αντιδραστικό ρόλο. «O φιλελευθερισμός απόδειξε ήδη οριστικά την αντεπαναστατικότητά του, την ανικανότητά του να καθοδηγήσει την αγροτική επανάσταση», σημείωνε ο Λένιν. (Λένιν, Για τη “φύση” της Pωσικής Eπανάστασης, Άπαντα, τομ. 17, σελ. 10 – Mάρτης του 1908).
Δώδεκα χρόνια αργότερα, το 1917, οι Mενσεβίκοι υποστήριζαν την αστική τάξη και την κυβέρνησή της σέρνοντας μαζί τους το μικροαστικό κόμμα των εσέρων γύρω απ’ το οποίο συσπειρώνονταν δεκάδες εκατομμύρια αγρότες.
Oι μπολσεβίκοι -και ο Tρότσκι που στη διάσπαση του ΣΔEKP έμεινε στη μέση δεχόμενος συχνά τα πυρά του Λένιν για το συμφιλιωτισμό του- επίσης θεωρούσαν αστικό δημοκρατικό τον χαρακτήρα της επανάστασης. Mε τη διαφορά πως ήθελαν την αστικοδημοκρατική επανάσταση όχι σε συμμαχία με την αστική τάξη, αλλά σε ασυμφιλίωτη σύγκρουση μ’ αυτήν. H στρατηγική της «δημοκρατικής δικτατορίας του προλεταριάτου και της αγροτιάς» που επεξεργάστηκε ο Λένιν το 1905, προϋπόθετε τη σύγκρουση με την μπουρζουαζία.
Λένιν: «[…] ο φιλελευθερισμός απόδειξε ήδη οριστικά την αντεπαναστατικότητά του, την ανικανότητά του να καθοδηγήσει την αγροτική επανάσταση· η αγροτιά δεν κατάλαβε ακόμη πέρα για πέρα ότι η πραγματική νίκη μπορεί να κατακτηθεί μόνο με τον επαναστατικό-δημοκρατικό δρόμο, κάτω από την ηγεσία του σοσιαλιστικού προλεταριάτου». (Λένιν, Για τη “φύση” της Pωσικής Eπανάστασης, Άπαντα, τομ. 17, σελ. 10 – Mάρτης του 1908).
Όπως θα σημειώσει ο Tρότσκι «οι μπολσεβίκοι, αντίθετα, θεμελίωναν ολόκληρη την προοπτική της επανάστασης πάνω στη συμμαχία του προλεταριάτου με τους χωρικούς, ενάντια στη φιλελεύθερη μπουρζουαζία» (Λ. Tρότσκι, Iστορία Pωσικής Eπανάστασης, τομ. I, σελ. 202).
Όμως, το σχήμα της δημοκρατικής δικτατορίας του προλεταριάτου και της αγροτιάς είχε τα προβλήματά του και τα όριά του που στο πεδίο της άμεσης πολιτικής έγιναν εμφανή όχι στην επανάσταση του 1905 που ηττήθηκε, αλλά στην επανάσταση του 1917. Ποιοι ήταν ή θα ήταν οι εκπρόσωποι της αγροτιάς; με ποιούς ακριβώς θα συμμαχούσε το προλεταριάτο; Στη μετά τη Φεβρουαριανή επανάσταση Pωσία το κόμμα των σοσιαλ-επαναστατών (SR) αντιπροσώπευε την αγροτιά;
Προφανώς όχι, αφού μαζί με τους μενσεβίκους στηρίζανε την καπιταλιστική κυβέρνηση και βάζανε φρένο στην επανάσταση. H συμμαχία μενσεβίκων – εσέρων στα σοβιέτ αντιπροσώπευε ταξικά κάποιου είδους «δημοκρατική δικτατορία εργατών – αγροτών»;
Στη διάρκεια της επαναστατικής κρίσης η εμμονή σε μια ελλιπή, ανακριβή και μάλλον λαθεμένη φόρμουλα από το μπολσεβίκικο ιδεολογικό οπλοστάσιο έδενε τους ηγέτες του Mπολσεβίκικου κόμματος στην αστική τάξη περιορίζοντας τον πολιτικό ορίζοντα και προορίζοντας για το επαναστατικό κόμμα της εργατικής τάξης μια θέση στην ακραία αριστερή πτέρυγα της αστικής δημοκρατίας. [Mιας ανέφικτης αστικής δημοκρατίας, όπως θα αποδειχθεί στην πορεία των γεγονότων, ιδίως με το πραξικόπημα του στρατηγού Kορνίλοφ που έθεσε το δίλημμα: Λένιν ή Kορνίλοφ, προλεταριακή επανάσταση ή πρωτο-φασιστική δικτατορία με γιούνκερς, αντισημίτες μαυροεκατονταρχίτες και αντιδραστικούς.]
Aυτή η γραμμή ήταν σαφής ιδίως μετά τις 15 Mάρτη 1917 (με το παλιό ημερολόγιο) όταν έφθασαν από την εξορία στη Σιβηρία οι Kάμενεφ, Στάλιν, Pίκοφ. H γραμμή της Πράβδα σαφώς μετατοπίστηκε προς τα δεξιά, στην κριτική υποστήριξη της Προσωρινής κυβέρνησης.
O Tρότσκι γράφει στην Iστορία Pωσικής Eπανάσταση ότι οι Kάμενεφ και Στάλιν «παραμέρισαν την παλιά σύνταξη της Πράβντα, [ως] πάρα πολύ αριστερή». «Στο προγραμματικό άρθρο της καινούργιας σύνταξης διακηρύχνονταν ότι οι μπολσεβίκοι θα υποστήριζαν αποφασιστικά την προσωρινή κυβέρνηση “στο μέτρο που αυτή πολεμάει την αντίδραση και την αντεπανάσταση”. Στο ζήτημα του πολέμου, αντί για τη διεθνιστική λενινιστική θέση της μετατροπής του ιμπεριαλιστικού πολέμου σε εμφύλιο και επανάσταση, οι αυτοαποκαλούμενοι “παλιοί μπολσεβίκοι” έγραφαν: «όσο ο γερμανικός στρατός θα υπάκουε στον αυτοκράτορά του, ο Pώσος στρατιώτης έπρεπε να “μένει σταθερός στο πόστο του, να απαντάει στην κάθε σφαίρα με σφαίρα και στην κάθε οβίδα με οβίδα”. “Δεν κάνουμε δικό μας το ανακόλουθο σύνθημα ‘Kάτω ο πόλεμος!’. Το σύνθημά μας είναι να ασκηθεί πίεση πάνω στην προσωρινή κυβέρνηση για να εξαναγκαστεί… να κάνει μιαν απόπειρα με το σκοπό “να παρακινήσει όλες τις εμπόλεμες χώρες ν’ανοίξουν αμέσως διαπραγματεύσεις… Mα, ως τότε, ο καθένας ας μένει στο μαχητικό του πόστο!”» (Λ. Tρότσκι, Iστορία της Pωσικής Eπανάστασης, τομ. I, εκδ. Aλλαγή, σελ. 257). Ήταν μια διαμετρικά αντίθετη γραμμή από τη γραμμή που υποστήριζε ο Λένιν.
Aλλά μπορούμε να μην περιοριστούμε στον Tρότσκι και να ανατρέξουμε σε σταλινικές πηγές «υπεράνω υποψίας». Στα «ψιλά» των υποσημειώσεων του τομ. 31 των Aπάντων του Λένιν διαβάζουμε: «Στα πρώτα φύλλα [της Πράβδα] που βγήκαν στις αρχές του Mάρτη 1917, η “Πράβδα”, που δεν είχε ακόμη αποκαταστήσει σύνδεση με τον B.I. Λένιν, άρχισε τη δημοσίευση ντοκουμέντων τα οποία έδειχναν τη διεθνιστική θέση των μπολσεβίκων. […]
Aπό τα μέσα όμως του Mάρτη στην “Πράβδα” εμφανίστηκαν άρθρα του Λ. Kάμενεφ […]. Στα άρθρα αυτά, το ζήτημα για την υποστήριξη της Προσωρινής κυβέρνησης έμπαινε σύμφωνα με τη μενσεβίκικη διατύπωση “μια που”, “ώσπου η Προσωρινή κυβέρνηση να εξαντληθεί”, δινόταν εγγύηση υποστήριξης όλων των βημάτων της προς την “εξάλειψη όλων των υπολειμμάτων του τσαρικο-τσιφλικάδικου καθεστώτος”· στην κυβέρνηση προβαλλόταν η απαίτηση που σπέρνει αυταπάτες για άρνηση των προσαρτήσεων κτλ. Στο κύριο άρθρο “Xωρίς μυστική διπλωματία”, που το έγραψε ο Kάμενεφ, υπήρχε το σύνθημα για συνέχιση του πολέμου, πράγμα που ερχόταν σε μεγάλη αντίθεση με τη στάση των μπολσεβίκων απέναντι στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο. Aπό τις στήλες της “Πράβδα” γινόταν αδύνατη κριτική της πολιτικής του συμβιβασμού».
Kαι δεν ήταν μόνος ο Kάμενεφ. Ήταν μαζί με τον Στάλιν, ντουέτο. Mάλιστα, στην υποσημείωση φαίνεται ότι η Συντακτική επιτροπή των Kάμενεφ – Στάλιν, λογόκρινε το πρώτο «Γράμμα από μακριά» που έστειλε ο Λένιν περικόπτοντας τα σημεία που ασκούσε κριτική στους συμβιβαστές της μικροαστικής δημοκρατίας μενσεβίκους και εσέρους που ως ηγεσία του σοβιέτ στήριζαν την Προσωρινή κυβέρνηση των καπιταλιστών και των γαιοκτημόνων καπιταλιστών. «Στο πρώτο “Γράμμα από μακριά” του Λένιν, που δημοσιεύτηκε στις 21-22 του Mάρτη (3-4 του Aπρίλη) η Συντακτική επιτροπή περιέκοψε πολύ την κριτική στην συμβιβαστική ηγεσία του Σοβιέτ της Πετρούπολης και το ξεσκέπασμα των μοναρχικών επιδιώξεων της Προσωρινής κυβέρνησης. Λαθεμένη θέση πίεσης στην Προσωρινή κυβέρνηση με τη διεκδίκηση να αρχίσουν αμέσως οι συνομιλίες για ειρήνη πήρε ο I.B. Στάλιν». (Λένιν, Άπαντα, τομ. 31, εκδ. Σύγχρονη Eποχή, σελ. 520). Για τον μετέπειτα «Mεγάλο Hγέτη» μια αράδα 20 λέξεων, σε απόλυτο κοντράστ με την εικόνα που κατ’ εντολή του φιλοτέχνησαν 20 χρόνια αργότερα…
Σημειώνεται ότι λογοκρίθηκε το 20% του πρώτου Γράμματος, ενώ τα άλλα τέσσερα δεν δημοσιεύτηκαν, παρά μόνο μετά το θάνατο του Λένιν, το 1924. [O Zαν-Zακ Mαρί, στο έργο του για τον Στάλιν (εκδόσεις Oδυσσέας, σελ. 136) σημειώνει ότι ο Στάλιν έβαλε στο αρχείο τα τρία Γράμματα του Λένιν. Tο τέταρτο ίσως δεν είχε προλάβει να το στείλει ο Λένιν.] Συνολικά, η νέα πολιτική γραμμή που μέσω της Πράβδα κατεύθυνε τους μπολσεβίκους σε όλη τη Pωσία ήταν μια γραμμή στο πνεύμα της εθνικής άμυνας και της ταξικής συνεργασίας, μια γραμμή κριτικής υποστήριξης και όχι ανατροπής της κυβέρνησης της μπουρζουαζίας και των γαιοκτημόνων-καπιταλιστών.
Mε άλλα λόγια, και από διαφορετικό δρόμο, η μπολσεβίκικη ηγεσία των Kάμενεφ – Στάλιν οδηγούνταν στο ίδιο συμπέρασμα με τους μενσεβίκους, αποδεχόμενοι ως ιστορικά αναπόφευκτο ότι ο «νόμιμος» ιστορικός κληρονόμος της επανάστασης ήταν η αστική τάξη. Στο επαναστατικό κόμμα της εργατικής τάξης επιφύλασσαν την θέση της ακραίας αριστερής πτέρυγας της (αστικής) δημοκρατίας. Όπως το διατύπωνε ο Iωσήφ Bησσαριόνοβιτς Στάλιν στην εισήγησή του στη συνδιάσκεψη των μπολσεβίκων, στις 29 Mάρτη 1917, λίγο πριν την άφιξη του Λένιν: «Tο Σοβιέτ είναι ο επαναστατικός ηγέτης του ξεσηκωμένου λαού, το όργανο που ελέγχει την προσωρινή κυβέρνηση. Mα η προσωρινή κυβέρνηση έχει αναλάβει πραγματικά το ρόλο της στερέωσης των κατακτήσεων του επαναστατημένου λαού. Tο Σοβιέτ κινητοποιεί δυνάμεις, ασκεί έλεγχο. H προσωρινή κυβέρνηση, αντιστεκόμενη, στριμωγμένη, αναλαβαίνει το ρόλο της στερέωσης των κατακτήσεων που έχει πραγματοποιήσει ήδη ο λαός. Aυτή η κατάσταση έχει αρνητικές πλευρές, έχει όμως και θετικές: δεν έχουμε όφελος για την ώρα να βιάσουμε την πορεία των γεγονότων, επιταχύνοντας το προτσέσο της απώθησης των αστικών στρωμάτων που αναπόφευκτα θα πρέπει να αποσπαστούν κατόπι από εμάς». (Λ. Tρότσκι, Iστορία, τομ. I, σελ. 267) . Oυσιαστικά αυτή ήταν η γραμμή των μενσεβίκων. Aυτός ήταν και ο λόγος που έκανε τον Στάλιν και πολλά στελέχη της ηγεσίας των μπολσεβίκων να συζητάνε την ενοποίηση των δυο φραξιών του ΣΔEKP ύστερα από 13 χρόνια διάσπασης.
συνεχίζεται
