Πολλοί θυμούνται το χαρακτηριστικό στένσιλ με την παραλλαγή του συνθήματος του V for Vendetta στους τοίχους της Αθήνας πριν δέκα χρόνια. Η εξεγερμένη νεολαία αναζητούσε την εκδίκηση για τον δολοφονημένο μαθητή Αλέξανδρο Γρηγορόπουλο, αλλά και για όλο το μέλλον που της στερούσαν.
“Η εξέγερση που με το αρχίνισμά της τόσα και τόσα άρχισαν και που ακόμη καλά-καλά δεν έπαψαν ν’ αρχίζουν” λέει ένας φίλος παραφράζοντας τα λόγια του Τόμας Μαν από το Μαγικό Βουνό.
Η είδηση της δολοφονίας του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου έβαλε φωτιά σε ξερό χωράφι τη νύχτα της 6ης Δεκέμβρη. Ο θάνατος ενός 15χρονου μαθητή από το όπλο ενός ειδικού φρουρού της ΕΛ.ΑΣ. πυροδότησε ένα πρωτοφανές κύμα κοινωνικής οργής.
Ήταν το αστάθμητο γεγονός το οποίο συμπύκνωσε με εκρηκτικό τρόπο τις κοινωνικές και πολιτικές αντιφάσεις τη δεδομένη στιγμή και εγκαινίασε μια ευρύτερη περίοδο παρατεταμένης πολιτικής αναταραχής η οποία δεν έχει τελειώσει ακόμα και σήμερα.
Κοινωνικό και πολιτικό υπόβαθρο
Η σφαίρα του Επαμεινώνδα Κορκονέα φαινόταν σαν αρμόζουσα συνέχεια -με άλλα μέσα- της πολιτικής της κυβέρνησης ενάντια στη νεολαία. Είχε προηγηθεί η φοιτητική έκρηξη του 2006-2007, το μεγαλύτερο κίνημα φοιτητικών καταλήψεων της μεταπολίτευσης, ενάντια στην επιχειρούμενη αναθεώρηση του άρθρου 16 του Συντάγματος για να επιτραπεί η ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων. Η πρώτη αυτή αναμέτρηση της δεξιάς κυβέρνησης με τη νεολαία οδήγησε στην ήττα της πρώτης και την ακύρωση της αναθεώρησης του άρθρου 16. Οι εικόνες των αιμόφυρτων φοιτητών στις μεγαλειώδεις διαδηλώσεις του 2006-2007 έπληξαν κρίσιμα την εικόνα της κυβέρνησης. Η πολιτική της αντιμετώπισης της αυξανόμενης ριζοσπαστικοποίησης της νεολαίας με κύριο εργαλείο την άγρια αστυνομική βία είχε εκφραστεί με το χαρακτηριστικό τρόπο του τότε υπουργού Δημοσίας Τάξης Βύρωνα Πολύδωρα ο όποιος βάφτισε τα ΜΑΤ “πραίτορες της πόλης”. Από τότε ξεκίνησε επίσης η φιλολογία για το δήθεν “άβατο” των Εξαρχείων. Επιπρόσθετα, η “υπόθεση ζαρντινιέρα”, ο άγριος και αναίτιος ξυλοδαρμός του Κύπριου φοιτητή Δημήτρη Αυγουστίνου στη Θεσσαλονίκη από αστυνομικούς η οποία είχε αποδοθεί αρχικά σε αυτοτραυματισμό, αποτελεί χαρακτηριστική περίπτωση της εκτράχυνσης της αστυνομικής βίας ως πρακτική εφαρμογή μιας πολιτικής/κυβερνητικής κατεύθυνσης.
Η ανεργία της νεολαίας είχε αρχίσει να αγγίζει επίσημα το 17% και δίπλα της να εκτοξεύεται η επέκταση της μαύρης και της ελαστικής εργασίας. Τα κοινωνικά προβλήματα δεν μπορούσαν να επιλυθούν γι’ αυτό έπιπτε η ράβδος της καταστολής.
Η κυβέρνηση Καραμανλή -που είχε εκλεγεί με τη σημαία της “επανίδρυσης του κράτους”- ήταν πέρα από λαομίσητη εξαιτίας των οξυνόμενων κοινωνικών αδιεξόδων, αλλά και βουτηγμένη στα σκάνδαλα και την ηθική ανυποληψία (Vodafone/υποκλοπές, Βατοπέδι, απαγωγές Πακιστανών από τη CIA, δομημένα ομόλογα).
Δια στόματος Αλογοσκούφη, τότε Υπουργού Οικονομικών, ξορκίζονταν η παγκόσμια κρίση με τον περίφημο ισχυρισμό πως η ελληνική οικονομία -και οι τράπεζές της- είναι “θωρακισμένη” απέναντι στην κρίση. Ήταν απόφαση της ίδιας κυβέρνησης, ωστόσο, να χορηγήσει 28 δις ευρώ για να στηρίξει τη ρευστότητα των τραπεζών.
Βρισκόμαστε στην επαύριο της χρεοκοπίας της Lehman Brothers, της τέταρτης μεγαλύτερης επενδυτικής τράπεζας των ΗΠΑ, και όλες οι κεντρικές τράπεζες έχουν ρίξει ωκεανούς χρήματος στις τράπεζες για να μην παρασυρθεί η παγκόσμια οικονομία σε ένα ντόμινο χρεοκοπιών με ανεπανόρθωτες συνέπειες για το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα.
Δύο χρόνια αργότερα, η προαναφερθείσα ένεση ρευστότητας/διάσωση των τραπεζών πληρώθηκε πολύ ακριβά με τη χρεοκοπία της χώρας και την ένταξή της στο μηχανισμό διάσωσης την άνοιξη του 2010 και την επιβολή των Μνημονίων του κοινωνικού κανιβαλισμού ενάντια στους εργαζόμενους και τη νεολαία.
Η εξέγερση
Η δολοφονία ενός εφήβου εκείνο το βράδυ του Σαββάτου στη διασταύρωση των οδών Τζαβέλλα και Μεσολογγίου στα Εξάρχεια έμοιαζε ένα νέο βήμα μιας επελαύνουσας βαρβαρότητας με δύο πρόσωπα: τράπεζες και αστυνομία.
Μπορεί το ΚΚΕ και η τότε γενική γραμματέας του, Αλέκα Παπαρήγα, να έβαλλαν εναντίον των “κουκουλοφόρων” όταν έλεγαν πως “στην πραγματική λαϊκή εξέγερση δεν θα σπάσει ούτε ένα τζάμι”, αλλά το πρώτο τζάμι που έσπασε ήταν αυτό της κοινωνικής συναίνεσης πολύ πριν κάνει την εμφάνισή του οποιοσδήποτε “κουκουλοφόρος”.
Ο Δεκέμβρης δεν έγινε μόνο επειδή “το αίμα κυλάει – εκδίκηση ζητάει”. Υπήρχε το αίτημα ότι κάτι πρέπει να αλλάξει, ότι δεν μπορούν να είναι όλα ξανά όπως πριν. Ήταν τελικά το αίτημα μιας εξέγερσης που έρχεται από το μέλλον για μια συνολική αλλαγή της ζωής.
Η οργή πλημμύρισε τους δρόμους του κέντρου της Αθήνας και όλων των μεγάλων πόλεων το ίδιο βράδυ. Η είδηση του θανάτου έμοιαζε με προανάκρουσμα πολέμου: Οδοφράγματα εμφανίστηκαν σε όλη τη χώρα με μπροστάρη τη νεολαία.
Το Πολυτεχνείο, η Νομική και η ΑΣΟΕΕ καταλαμβάνονται για να μετατραπούν σε κέντρα αγώνα των εξεγερμένων. Αντίστοιχα κτίρια στα κέντρα των μεγάλων πόλεων καταλαμβάνονται για να μετατραπούν σε κέντρα οργάνωσης της δράσης και σχεδιασμού των εξεγερμένων νέων.
Το επόμενο μεσημέρι χιλιάδες διαδηλωτών κατευθύνονται στη ΓΑΔΑ και συγκρούονται άγρια με την αστυνομία η οποία τους εμποδίζει να φτάσουν στο αστυνομικό μέγαρο. Η Λεωφόρος Αλεξάνδρας γίνεται πεδίο μάχης και καθιστά σαφές ότι δεν πρόκειται απλώς για “μπάχαλα” που διογκώθηκαν.
Η έκταση της εξέγερσης με διαδηλώσεις και επιθέσεις στην αστυνομία απλώνεται σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Ηράκλειο, Χανιά, Βόλο, Καβάλα, Κομοτηνή, Ξάνθη, Γιάννενα, Σέρρες, Ναύπακτο, Κέρκυρα, Πύργο, Βέροια, Αγρίνιο, Ναύπακτο, Αίγιο, Αλιβέρι, Καλαμάτα, Καστοριά, Λάρισα, Πτολεμαΐδα, Ρέθυμνο, Νάξο, Ρόδο, Κεφαλλονιά κ.ά. Mέχρι και σε απομονωμένα χωριά της Λέσβου (Mανταμάδος ή στη Σκάλα Λακωνίας οι μαθητές περικυκλώνουν τα A.T. και πετάνε νεράτζια και πέτρες στην αστυνομία.
Η ένταξη των μαθητών στην πρώτη γραμμή του αγώνα τη Δευτέρα 8 Δεκεμβρίου συνέβαλε σε εικόνες ανεπανάληπτες με τους πιτσιρικάδες να πολιορκούν στην κυριολεξία τα αστυνομικά τμήματα -φτάνοντας μέχρι και να αναποδογυρίζουν περιπολικά- στον Πειραιά, στα Πατήσια, στη Βούλα, στην Ηλιούπολη, στην Αγία Παρασκευή, στη Μεταμόρφωση, στην Πετρούπολη, στο Αιγάλεω, στο Γαλάτσι, στο Χαλάνδρι, στην Κηφισιά κ.ά. Μαθητές σε Ραφήνα και Νέα Ερυθραία προσπαθούν να προσεγγίσουν τα σπίτια του Πρωθυπουργού και του Υπουργού Παιδείας αντίστοιχα. Όταν έφτασαν στο σπίτι του δεύτερου πέταξαν μπογιές και νεράντζια.
Αυτός είναι ο λόγος που το Υπουργείο αποφάσισε να κλείσουν τα σχολεία και τα πανεπιστήμια σε ένδειξη πένθους την ημέρα της κηδείας του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου την Τρίτη 9 Δεκεμβρίου. Δεν ήθελαν τα σχολεία να γίνουν κέντρα οργάνωσης της εξέγερσης σε κάθε γειτονιά. Εντούτοις, οι καταλήψεις ξεπέρασαν τις χίλιες σε γυμνάσια και λύκεια και τις εκατό σε πανεπιστημιακές σχολές σε όλη τη χώρα.
Ήταν το ίδιο βράδυ της Δευτέρας στα περιθώρια μιας μεγαλειώδους διαδήλωσης με συμμετοχή ανθρώπων όλων των ηλικιών που πυρπολείται το χριστουγεννιάτικο δέντρο στην πλατεία Συντάγματος, η πλέον εμβληματική εικόνα της εξέγερσης του Δεκέμβρη που έκανε τον γύρο του κόσμου.
Την Τρίτη η κηδεία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου στο νεκροταφείο του Π. Φαλήρου συγκέντρωσε χιλιάδες κόσμου και μετατράπηκε σε μια μαχητική διαδήλωση η οποία προσπάθησε να προσεγγίσει το αστυνομικό τμήμα της περιοχής.
Οι οδομαχίες και οι λεηλασίες καταστημάτων συνεχίστηκαν το βράδυ στην Αθήνα.
Την επόμενη, στις 10 Δεκεμβρίου, είναι ημέρα προγραμματισμένης Γενικής Απεργίας ενάντια στη ψήφιση του προϋπολογισμού και την οποία η ΓΣΕΕ/ΑΔΕΔΥ δεν ακυρώνει όπως ζήτησε η κυβέρνηση, αλλά αποφασίζει να μην πραγματοποιήσει διαδήλωση. Οι γραφειοκράτες επιχειρούν να τηρήσουν απλώς τα προσχήματα ανεπιτυχώς. Είναι φανερό σε όλους πως κοινός στόχος κράτους-συνδικαλιστικής γραφειοκρατίας αποτελεί η μη είσοδος της οργανωμένης εργατικής τάξης μαζικά στην εξέγερση.
Διαδηλώσεις και οδομαχίες πραγματοποιούνται στην Αθήνα και σε όλες τις μεγάλες πόλεις καθημερινά από τους εξεγερμένους. Οι εκατοντάδες συλλήψεις σε όλη την Ελλάδα έθεταν διαρκώς το ζήτημα της πάλης ενάντια στην καταστολή και την πάλη για την απελευθέρωση των συλληφθέντων της εξέγερσης.
Η προσπάθεια του συστήματος ήταν να επιστρέψει το πνεύμα των γιορτών και γι’ αυτό έστησαν νέο χριστουγεννιάτικο δέντρο στην πλατεία Συντάγματος την Τετάρτη 17 Δεκεμβρίου.
Η απάντηση των εξεγερμένων ήταν νέες επιθέσεις ενάντια στο χριστουγεννιάτικο δέντρο που φυλασσόταν γελοιωδώς από ισχυρές αστυνομικές δυνάμεις και η κατάληψη του κεντρικού κτιρίου της ΓΣΕΕ. Η λειτουργία της Γενικής Συνέλευσης Εξεγερμένων Εργατών αποτέλεσε μια προσπάθεια συνένωσης με τις ευρύτερες μάζες του προλεταριάτου, η οποία όμως περιορίστηκε σε μαχητικές πρωτοπορίες του συνδικαλιστικού κινήματος.
Η συμπάθεια προς την εξέγερση από το σύνολο των γενεών της εργατικής τάξης και του φτωχού λαού αποτελεί κλειδί για την κατανόηση της διάρκειας της εξέγερσης η οποία στην “πρώτη” της φάση κράτησε μέχρι τις 24 Δεκεμβρίου οπότε τερματίζονται οι καταλήψεις σε ΑΣΟΕΕ, Πολυτεχνείο και Νομική.
Κωνσταντίνα Κούνεβα: “Στα μάτια βιτριόλι και σφαίρες στο ψαχνό, τον πόλεμο τον ζούμε κάθε μέρα εδώ”
Η είδηση όμως της δολοφονικής επίθεσης με βιτριόλι στην συνδικαλίστρια εργάτρια από τη Βουλγαρία Κωνσταντίνα Κούνεβα, γραμματέα της Παναττικής Ένωσης Καθαριστριών και Οικιακού Προσωπικού, τη νύχτα της 22ης Δεκεμβρίου συγκλόνισε ολόκληρη τη χώρα και θύμισε στους εξεγερμένους ότι δεν μπορούν να γυρίσουν σε κανένα γιορτινό χριστουγεννιάτικο κλίμα όσο στέκει όρθιος ο κόσμος της ταξικής φρίκης.
Δύο μπράβοι τής επιτέθηκαν τα μεσάνυχτα καθώς επέστρεφε από τη δουλειά στο σπίτι της. Η διεκδίκηση καλύτερων συνθηκών εργασίας για τις καθαρίστριες-ενοικιαζόμενες εργάτριες, ειδικά αυτές που εργάζονταν στον ΗΣΑΠ, ενόχλησαν κάποιους.
Η Κωνσταντίνα Κούνεβα έγινε σύμβολο αγώνα και σύνδεσης του Δεκέμβρη του 2008 με τα πιο καταπιεσμένα και μαχητικά τμήματα της εργατικής τάξης.
Οι διαδηλώσεις και οι επιθέσεις στον ΗΣΑΠ και την ΟΙΚΟΜΕΤ, την εταιρεία ενοικίασης εργαζομένων για την οποία εργαζόταν, τέθηκε στην κορυφή της ατζέντας του κινήματος.
Υπήρχαν σημαντικοί λόγοι που οι νέοι ένιωθαν πως δεν μπορούν να επιστρέψουν στην κανονικότητα. Η υπόθεση της Κωνσταντίνας ήταν όμως η πιο καθοριστική στην επίδραση της ψυχολογίας των εξεγερμένων για να μην τελειώσουν όλα ησύχως τις μέρες των γιορτών.
Η “δεύτερη” φάση της εξέγερσης
Ένας τυπικός διαχωρισμός της εξέγερσης του Δεκέμβρη σε δύο φάσεις μπορεί εύκολα να υποπέσει σε ατοπήματα, καθώς ποτέ δεν σταμάτησε η εξέγερση για διακοπές.
Τη νύχτα της παραμονής Πρωτοχρονιάς μάλιστα οργανώθηκαν δύο συγκεντρώσεις στην Αθήνα για να αλλάξει η χρονιά στο δρόμο. Μια συγκέντρωση οργανώθηκε στο κέντρο της Αθήνας ενάντια στο βομβαρδισμό της Παλαιστίνης από τον στρατό του Ισραήλ η οποία ξεκίνησε στις 26 Δεκεμβρίου και κόστισε τη ζωή σε 1417 ανθρώπους. Μία άλλη συγκέντρωση οργανώθηκε έξω από τις φυλακές Κορυδαλλού σε αλληλεγγύη με τους φυλακισμένους της εξέγερσης. [Να σημειώσουμε πως το Νοέμβριο του 2008 ο μεγάλος αγώνας των φυλακισμένων για αξιοπρέπεια μέσα τις φυλακές αποτέλεσε προοίμιο του Δεκέμβρη. Οι φυλακισμένοι όλης της χώρας με αποχή συσσιτίου την ημέρα της κηδείας του Γρηγορόπουλου έδειξαν πως το πιο αποκλεισμένο κομμάτι των καταπιεσμένων συντάχθηκε με την πλευρά της εξέγερσης].
Πολλές καταλήψεις/κέντρα αγώνα συνέχισαν να λειτουργούν, αλλά μια δεύτερη φάση-επιστροφή της εξέγερσης επιχειρείται να οργανωθεί με αφετηρία την 9η Ιανουαρίου, οπότε πραγματοποιείται η πρώτη διαδήλωση για το 2009 στην επέτειο της δολοφονίας του κομμουνιστή καθηγητή Νίκου Τεμπονέρα το 1991.
Συγκεντρώσεις και διαδηλώσεις πραγματοποιούνται με σημείο αναφοράς τούς δεκάδες κατειλημμένους χώρους που έχουν ξεπηδήσει τις ημέρες του Δεκέμβρη. Νέες καταλήψεις ξεκίνουν εκείνες τις ημέρες. Η διαμόρφωση του αυτοργανωμένου πάρκου στη Ναυαρίνου ξεκινά εκείνες τις μέρες με δέντρα και λουλούδια να αντικαθιστούν την άσφαλτο ενός χώρου που μέχρι τότε λειτουργούσε ως γκαράζ αυτοκινήτων.
Εκεί χτύπησε η καρδιά ενός Δεκέμβρη του ’08 με μεγαλύτερη ευαισθησία στο ζήτημα του περιβάλλοντος. Είχαν προηγηθεί οι μεγάλες πυρκαγιές στην Πελοπόννησο το καλοκαίρι του 2007 που κόστισαν τη ζωή σε 63 ανθρώπους και έκαψαν 2,7 εκατομμύρια στρέμματα γης. Κομμάτι του ήταν ο αγώνας γύρω από το πάρκο της οδού Κύπρου. Ο τότε δήμαρχος της Αθήνας, Νικήτας Κακλαμάνης, που λυσσομανούσε ενάντια στους εξεγερμένους και την πυρπόληση του ψεύτικου δέντρου του Συντάγματος, έστειλε συνεργεία του Δήμου για να κόψουν τα αληθινά δέντρα του πάρκου της οδού Κύπρου και Πατησίων. Εκεί συνάντησε τους κατοίκους που μαζί με τον υπόλοιπο “λαό του Δεκέμβρη” οργάνωσαν περιφρούρηση των δέντρων ενάντια στον “Ομέρ Πριόνη” ματαιώνοντας τα σχέδια για κατασκευή υπόγειου ιδιωτικού πάρκινγκ. Αυτή η κινητοποίηση αποτέλεσε το ιδανικό συμπλήρωμα στους ακτιβισμούς ενάντια στο ψεύτικο δέντρο του Συντάγματος και στο σύνθημα “Αφήσατε τα δάση να καούν για πλάκα και τώρα φυλάτε το δέντρο του μαλάκα”.
Το πνεύμα του Δεκέμβρη παραμένει ζωντανό με πρωτοπόρα εγχειρήματα όπως η Κατάληψη της Λυρικής Σκηνής όπου καλλιτέχνες μπαίνουν στην πρώτη γραμμή της εξέγερσης. Η Κατάληψη της Λυρικής με τις θεωρητικές συζητήσεις για τη σχέση τέχνης και επανάστασης και υπέροχες καλλιτεχνικές/ακτιβιστικές δράσεις αποτέλεσε ταυτόχρονα το κύκνειο άσμα του Δεκέμβρη.
Λίγα μέτρα πιο πάνω λειτούργησε η κατάληψη της ΕΣΗΕΑ από εργαζόμενους, ανέργους και φοιτητές στο χώρο των ΜΜΕ.
Ηττήθηκε ο Δεκέμβρης;
Ο Δεκέμβρης ήταν μια λαϊκή εξέγερση με τη νεολαία στην πρώτη γραμμή. Η κυβέρνηση Καραμανλή δίστασε να την αντιμετωπίσει με την κήρυξη κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Ο Δεκέμβρης δεν ηττήθηκε στρατιωτικά στο δρόμο. Η κυρίαρχη τάξη τρόμαξε, όμως το κυβερνητικό επιτελείο -ακολουθώντας τη γραμμή Παυλόπουλου- θεώρησε πως η κήρυξη της χώρας σε “κατάσταση πολιορκίας”, πρώτη φορά με την ανατροπή της χούντας, θα μπορούσε να οδηγήσει σε κλιμάκωση της εξέγερσης μέχρι το σημείο του εμφυλίου πολέμου. Aπό την άλλη, οι ίδιοι οι εξεγερμένοι και οι όποιες ηγεσίες τους ούτε κατά διάνοια δεν έθεταν ως στόχο κάποια «κατάληψη της εξουσίας» – άλλοι από πεποίθηση (αναρχικοί) και άλλοι (στα αριστερά) γιατί δεν έκριναν ότι μπορούσε η κατάσταση να εξελιχθεί σε επαναστατική κρίση. Σε κάθε περίπτωση, η παραίνεση του Mαρξ ότι οι επαναστάτες πρέπει να κερδίζουν τον χώρο και τον χρόνο αγνοήθηκε παντελώς.
Μετά το τέλος της εξέγερσης επιχειρήθηκε μια ρεβάνς από μεριάς του κράτους. Εκατοντάδες φυλακισμένοι της εξέγερσης έμειναν στη φυλακή για μήνες για παραδειγματισμό. Η πλέον χαρακτηριστική και ακραία περίπτωση είναι αυτή του Θοδωρή Ηλιόπουλου, του τελευταίου κρατούμενου της εξέγερσης. Ο Ηλιόπουλος έμεινε προφυλακισμένος για 8,5 μήνες και απελευθερώθηκε μόνο μετά από μια εξαντλητική απεργία πείνας 49 ημερών. Η σημαντικότερη επίθεση του αντι-Δεκέμβρη ήταν το αντιμεταναστευτικό πογκρόμ του Μαρκογιαννάκη ενάντια στους μετανάστες με τις μαζικές επιχειρήσεις – σκούπα το καλοκαίρι του 2009. Η κατασκευή της εικόνας του εχθρού “μετανάστη πλιατσικολόγου” κατά τις ημέρες της εξέγερσης από τα ΜΜΕ με αφορμή τις λεηλασίες καταστημάτων γύρω από την Ομόνοια αποτέλεσε κλειδί της επίσημης προπαγάνδας για να χωρίσουν τους εξεγερμένους σε “καλούς” και “κακούς”. Μετά το τέλος της εξέγερσης έπρεπε να κανονίσουν τους “κακούς”: Απελάσεις μεταναστών και ειδικός νόμος-ιδιώνυμο ενάντια στους “κουκουλοφόρους”. [Η προώθηση από το επίσημο κράτος των ναζιστών της Χρυσής Αυγής σαν εμπροσθοφυλακή της αστικής αντεπανάστασης έχει σαν καμπή της τον Δεκέμβρη του 2008. Όταν οι μετανάστες σχεδιασμένα μετακινήθηκαν από την αστυνομία από την οδό Mενάνδρου κοντά στην Ομόνοια, στον Άγιο Παντελεήμονα, τόπο κατοικίας χωρίς την παραμικρή υποδομή για να δεχθεί τέτοιο πλήθος, ο υπουργός της ΝΔ Μαρκογιαννάκης άνοιξε την πύλη της Βουλής στην επίσκεψη της “επιτροπής κατοίκων” Aγ. Παντελεήμονα – της προβιάς με την οποία εμφανίζονταν οι χρυσαυγίτες της περιοχής. Λίγο αργότερα ακολούθησε η αντιμετώπιση αντιφασιστών διαδηλωτών σε από κοινού επιχείρηση MAT με ΧA στον Άγιο Παντελεήμονα, όταν οι χρυσαυγίτες αποπειράθηκαν να εκτοξεύσουν βόμβες μολότοφ σε διαδηλωτές.]
Παρά τον αντι-Δεκέμβρη, δεν κατάφεραν να σώσουν το τομάρι τους. Η κυβέρνηση Καραμανλή οδηγήθηκε σε εκλογές το Σεπτέμβρη του 2009 και έχασε από το ΠΑΣΟΚ του Γιωργάκη Παπανδρέου με το “λεφτά υπάρχουν”. Ήταν σαφές πως η κυβέρνηση Καραμανλή ήταν ανίκανη να συνεχίσει να κυβερνάει – ειδικά με το δεδομένο ότι ήδη γνώριζαν πως ο ελληνικός καπιταλισμός ήταν ήδη χρεοκοπημένος.
Η πρώτη επέτειος της δολοφονίας του Γρηγορόπουλου, στις 6 Δεκέμβρη 2009, αποτέλεσε τη μεγαλύτερη απόπειρα άσκησης μαζικής αστυνομικής τρομοκρατίας μέχρι τότε από τον Υπουργό “Προστασίας του Πολίτη” -το νέο όνομα του υπουργείου καταστολής- Μιχάλη Χρυσοχοΐδη της νέας κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ. Η επίθεση της νέας μηχανοκίνητης ομάδας ΔΕΛΤΑ πάνω στους διαδηλωτές έδειχναν ένα κράτος έτοιμο να σκοτώσει για να μην επιστρέψει η εξέγερση. Το μπλοκ του ΕΕΚ βρέθηκε στο επίκεντρο της επίθεσης με την άγρια επιχείρηση διάλυσης του μπλοκ του και την παρ’ ολίγον θανάσιμο τραυματισμό της συντρόφισσας Αγγελικής Κουτσουμπού, αγωνίστριας του αντιδικτατόρικου αγώνα.
Η καταστολή, ωστόσο, δεν μπορεί να διασώσει χρεοκοπημένα καθεστώτα. Η εξέγερση του Δεκέμβρη είναι η πρώτη “μητροπολιτική” εξέγερση που γνωρίζει η Ελλάδα και αποτέλεσε το προανάκρουσμα των συγκρούσεων που ακολούθησαν στην Ελλάδα, την Ευρώπη και διεθνώς λόγω των συνεπειών της παγκόσμιας καπιταλιστικής χρεοκοπίας. Ο ελληνικός καπιταλισμός δεν επέστρεψε ποτέ “πίσω”: η αλυσίδα έσπασε στον αδύνατο κρίκο και δεν μπορεί να ανασυγκολληθεί. Ο Δεκέμβρης εξέφρασε το τέλος του συστήματος των κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών σχέσεων επάνω στο οποίο πάτησε η ανάπτυξη του ελληνικού καπιταλισμού μετά το 1974. Πίσω του είχε ασφαλώς την εξέγερση του Πολυτεχνείου αλλά και την εποποιΐα της μεγάλης κοινωνικής επανάστασης του 1941-49 και χωρίς αυτές δεν μπορεί να γίνει κατανοητός. Ωστόσο ήταν καρπός μιας επόμενης φάσης ανάπτυξης του ελληνικού καπιταλισμού: ο Δεκέμβρης ήταν η πρώτη “μητροπολιτική εξέγερση” στην Ελλάδα. Αυτό καθιστά εξαιρετικά σημαντική την άντληση των μαθημάτων για την επόμενη φάση της ταξικής αναμέτρησης.
Merry Crisis and a Happy New Fear: Ο Διεθνής Δεκέμβρης
Ως η πρώτη σπίθα μιας πυρκαγιάς που έρχεται, ο Δεκέμβρης βρήκε πολύ μεγάλη απήχηση διεθνώς. Σε περισσότερες από πενήντα πόλεις στον κόσμο οργανώθηκαν συγκεντρώσεις και διαδηλώσεις αλληλεγγύης στην εξέγερση. Από τη Ευρώπη ως τη Λατινική Αμερική και από τις ΗΠΑ ως την Τουρκία, η νεολαία -πρωτίστως- είδε μια ελπίδα.
Αυτός είναι ο κύριος λόγος για τον οποίο η κυβέρνηση Σαρκοζί ανέστειλε τις σχεδιαζόμενες μεταρρυθμίσεις στην εκπαίδευση στη Γαλλία, γιατί φοβόταν πως οι εξεγέρσεις είναι μεταδοτικές. Μια διεθνής επέκταση του Δεκέμβρη θα αποτελούσε έναν πραγματικό κίνδυνο για την αστική εξουσία στην περιοχή μας και τον κόσμο. Αυτό θα μπορούσε να συμβεί γιατί όπως προείδε ο Dominique Strauss-Kahn, τότε επικεφαλής του ΔΝΤ, η εξέγερση αυτή αποτέλεσε την πρώτη πολιτική έκρηξη της τρέχουσας παγκόσμιας κρίσης.
Και τώρα;
Η πολεμική ιαχή του Δεκέμβρη “Βάρκιζα τέλος” μοιάζει παράταιρη σήμερα με την κυβέρνηση του Τσίπρα να βρίσκεται στην κυβερνητική εξουσία. Μοιάζει πως βιώνουμε μια παρατεταμένη Βάρκιζα χωρίς να έχει προηγηθεί ένας επαναστατικός εμφύλιος πόλεμος αυτή τη φορά.
Η απουσία μιας επαναστατικής οργάνωσης σε πανελλαδική κλίμακα εμπόδισε το συντονισμό της εξέγερσης και την ανάπτυξή της σε ανοιχτή αναμέτρηση επανάστασης και αντεπανάστασης.
Μέσα στις συζητήσεις συνδυάζονταν η πιο ρηξικέλευθη επαναστατική σκέψη με το διαρκές ερώτημα “πότε θα σταματήσουμε την κατάληψη;”.
Ο επαναστατικός μαρξιστικός εξοπλισμός του στρατοπέδου των εξεγερμένων παραμένει μια αναγκαία επείγουσα συνθήκη, αλλά το Δεκέμβρη φάνηκε να χάνονται κάποια εμπόδια του παρελθόντος.
Ο ρόλος του ΣΥΡΙΖΑ και της νεολαίας του ήταν αναιμικός. Επίσημα εντός Βουλής αρκούνταν στην απαίτηση “εκλογές”, αλλά και εκτός παρά το πιο μαχητικό προφίλ αποχώρησε από τις διαδηλώσεις στο τέλος της πρώτης βδομάδες της εξέγερσης και μαζί με κάποιες οργανώσεις της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς στράφηκαν ενάντια στις καθημερινές κινητοποιήσεις και το “φετιχισμό των διαδηλώσεων” εν τω μέσω της εξέγερση.
Ιδιαίτερη σημασία έχει η εχθρική στάση του σταλινισμού που μιλούσε για προβοκάτορες και υποκινούμενες κινητοποιήσεις. Η ΚΝΕ και το ΚΚΕ έπαιξαν περιθωριακά μόνο το ρόλο της πολιτικής αστυνομίας, χωρίς να καταφέρουν να ασκήσουν τον έλεγχο τους στις ευρύτερες κινητοποιούμενες μάζες, όπως συνέβη σε σημαντικές κινητοποιήσεις κατά τις δεκαετίες που προηγήθηκαν.
Οι αστυνομικοί εγκέφαλοι αδυνατούν να κατανοήσουν πώς οι μάζες παύουν να σκύβουν το κεφάλι και αναζητούν τη λύση του αινίγματος σε πράκτορες. Το ΚΚΕ προσχώρησε τότε όχι μόνο στην αστυνομική αντίληψη της ιστορίας, αλλά και εκφυλίστηκε σε πολιτική αστυνομία του κινήματος εισπράττοντας τα συγχαρητήρια του ακροδεξιού ΛΑΟΣ ή την παραίνεση της φυλλάδας “Αυριανή” με το διαβόητο πρωτοσέλιδο “να αναλάβουν οι πολίτες ή το ΚΚΕ” – φυσικά ως “αγανακτισμένοι πολίτες” πολιτογραφούνταν οι φασίστες παρακρατικοί που εφορμούσαν ενάντια στους εξεγερμένους σε συνεργασία με την αστυνομία.
Οι μεγάλες πληγές του Δεκέμβρη όμως δεν ήρθαν απ’ έξω, αλλά από μέσα…
Ο ακτιβισμός και η απουσία ενός πολιτικού σχεδίου για την άμεση αμφισβήτηση της αστικής εξουσίας και τη μετατροπή της εξέγερσης σε επανάσταση ήταν η μεγάλη πληγή.
Ο ακτιβισμός δεν έλειψε, ούτε η οργάνωση καθημερινών διαδηλώσεων ούτε ποικίλων άλλων δράσεων. Στην Aθήνα, επίκεντρο της εξέγερσης, οι τρεις καταλήψεις, της Nομικής με την αριστερά και την ΑΚ, του Πολυτεχνείου και της AΣOEE με την αναρχία, μόνο στην από κοινού διοργάνωση διαδηλώσεων προχώρησαν χωρίς να συζητήσουν επί της ουσίας για το πώς μπορεί να αναπτυχθεί ένα κοινό σχέδιο δράσης των εξεγερμένων, για την επέκταση και τη νίκη.
Πέρα από τις προλήψεις των αναρχικών, περί μη κατάκτησης της εξουσίας, που βρήκαν διέξοδο στην αποθέωση του ακτιβισμού στην πιο μαχητική του εκδοχή, η εξωκοινοβουλευτική αριστερά αναζήτησε στην εξέγερση μια ευκαιρία έκφρασης στο “κεντρικό πολιτικό σκηνικό” και έστησε έναν δικό της παράλληλο διάλογο για μια “ενωτική πρωτοβουλία” η οποία οδήγησε στη συγκρότηση της ΑΝΤΑΡΣΥΑ. Ο διαχωρισμός από τους “μπαχαλάκηδες” και η αναζήτηση μιας κοινοβουλετικής οδού για να κερδίσει η αριστερά από την εξέγερση αποτέλεσε στην πραγματικότητα -εν μέρει τουλάχιστον- υποταγή στις πιέσεις της -αστικής- κοινής γνώμης. Η κριτική στο “φετιχισμό των διαδηλώσεων” δεν μπορεί να σημαίνει για την επαναστατική αριστερά αποχώρηση από τις διαδηλώσεις, αλλά ανάπτυξή τους σε μια πρακτική δραστηριότητα.
Δεν αρκεί φυσικά μια ρητορική επίκληση επαναστατικών στόχων. Τις ημέρες της εξέγερσης έλειπε ένα ιδεολογικό εργαστήρι και μια πολεμική μηχανή των καταπιεσμένων και εκμεταλλευμένων μαζών. Η δημιουργικότητα του αυθόρμητου των μαζών ήταν εντυπωσιακή, αλλά δεν κατάφερε να μην φυλλορροήσει όσο περνούσαν οι μέρες. Η επαναστατική στρατηγική εκείνες τις ημέρες έπρεπε να δώσει στην οργή την κατεύθυνσή της και τους σαφείς της πολιτικούς στόχους.
Οι αδυναμίες του επαναστατικού κινήματος τότε πρέπει να αντιμετωπιστούν ως ένα επείγον καθήκον εργασίας, γιατί όπως ήδη αναφέραμε η επαναστατική πολιτική διαδικασία που εγκαινίασε ο Δεκέμβρης δεν έχει παρέλθει.
Ο Δεκέμβρης παραμένει περισσότερο ως ένα ερώτημα, μια προσμονή από το μέλλον…
Νίκος Τζιρής
